Hienadź Hruszawy

Hienadź Hruszawy
Data urodzenia	24 lipca 1950
Data śmierci	28 stycznia 2014
	Deputowany do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR/Rady Najwyższej Republiki Białorusi XII kadencji
Okres	od marca 1990; do 9 stycznia 1996
Przynależność polityczna	Opozycja BNF
	Przewodniczący Białoruskiej Partii Chrześcijańsko-Demokratycznej
Okres	od 1990 lub 1996
Przynależność polityczna	Białoruska Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna
	Przewodniczący Komitetu BFL „Dzieci Czarnobyla” / Prezes zarządu Białoruskiej Fundacji Charytatywnej „Dzieciom Czarnobyla”
Okres	od maja 1989
Poprzednik	stanowisko utworzone

Hienadź Uładzimirawicz Hruszawy (biał. Генадзь Уладзіміравіч Грушавы^[a], ros. Геннадий Владимирович Грушевой, Giennadij Władimirowicz Gruszewoj; ur. 24 lipca 1950 w Mińsku, zm. 28 stycznia 2014) – białoruski filozof, działacz społeczny i polityk, w latach 1990–1996 deputowany do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR/Rady Najwyższej Republiki Białorusi XII kadencji; członek Opozycji BNF – frakcji parlamentarnej partii Białoruski Front Ludowy (Biełaruski Narodny Front), o charakterze antykomunistycznym i niepodległościowym; od 1989 roku przewodniczący Komitetu BFL „Dzieci Czarnobyla”, a następnie prezes zarządu Białoruskiej Fundacji Charytatywnej „Dzieciom Czarnobyla”; doktor nauk filozoficznych (odpowiednik polskiego stopnia doktora habilitowanego), profesor.

Życiorys

Pochodzenie

Ojciec Hienadzia Hruszawego przed II wojną światową ukończył studia fizyczno-matematyczne we Frunze w Kirgiskiej SRR. W czasie wojny walczył na froncie w szeregach Armii Czerwonej, awansując od stopnia szeregowego do majora. Był dowódcą pułku, z którym szturmował Królewiec. Następnie służył jako komendant jednego z miast w Prusach Wschodnich. Tam poznał swoją przyszłą żonę i matkę Hienadzia. Pochodziła ona z Nowogrodu Wielkiego i została wywieziona w czasie niemieckiej okupacji do III Rzeszy. Po pewnym czasie major Hruszawy został przekierowany do Mińska w Białoruskiej SRR^[1], gdzie 24 lipca 1950 roku na świat przyszedł jego syn, Hienadź^[1]^[2].

Edukacja i działalność naukowa

Hienadź Hruszawy skończył Szkołę Nr 50 o profilu fizyczno-matematycznym. Studiował na Wydziale Filozofii Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego (BUP). W trakcie studiów aktywnie zajmował się sportem – koszykówką, sztukami walki, lekkoatletyką. Od drugiego do piątego roku studiów pisał swoją pierwszą pracę naukową na temat Nicolasa Malebranche’a, na potrzeby której nauczył się języka francuskiego i szukał książek sprzed rewolucji październikowej. W 1972 roku rozpoczął aspiranturę^[1]. W 1976 roku^[2] (według innego źródła w 1975^[1]) uzyskał stopień kandydata nauk filozoficznych (odpowiednik polskiego stopnia doktora; temat rozprawy: Okazjonalizm N. Malebranche’a)^[2]. Następnie został docentem Katedry Historii Filozofii i Logiki BUP^[3], doktorem nauk filozoficznych (odpowiednikiem polskiego stopnia doktora habilitowanego) i profesorem Instytutu Wiedzy Współczesnej w Mińsku^[2].

Hienadź Hruszawy jest autorem ponad 200 prac naukowych z zakresu filozofii i politologii^[2].

Działalność polityczna

Pod koniec lat 80. XX wieku Hienadź Hruszawy związał się ze środowiskiem prodemokratycznym i niepodległościowym. Uczestniczył w działalności ruchu „Za Demokratyczne Zmiany”. W 1988 roku wziął udział w posiedzeniu Komitetu Organizacyjnego Białoruskiego Frontu Ludowego „Odrodzenie” (BFL) – pierwszej antykomunistycznej i niepodległościowej organizacji na Białorusi tego okresu^[1]. Był pomysłodawcą i jednym z organizatorów pierwszego marszu „Czarnobylska Droga”; inspirację i wzór stanowiła dla niego praska wiosna 1969 roku. Marsz odbył się 30 września 1989 roku w Mińsku i uczestniczyło w nim ok. 40 tysięcy ludzi^[4]. Wkrótce potem Hienadź Hruszawy jako jeden z jego organizatorów trafił przed sąd. 25–26 listopada 1989 roku koordynował prace pierwszego Zgromadzenia Narodów Czarnobylskich^[2].

W marcu 1990 roku został wybrany na deputowanego ludowego do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR XII kadencji^[4] z Matusewickiego Okręgu Wyborczego Nr 41 w mieście Mińsku^[5]. W maju 1990 roku był pomysłodawcą utworzenia w parlamencie Klubu Demokratycznego, który jednoczyłby deputowanych niezgodnych z komunistyczną nomenklaturą, i wejścia frakcji BFL w jego skład^[6]. Wchodził w skład Komisji Rady Najwyższej ds. Katastrofy Czarnobylskiej^[5] i od 20 lipca 1990 roku^[3] w skład Komisji Konstytucyjnej. Brał udział w opracowaniu i przyjęciu Deklaracji o Państwowej Suwerenności Białorusi, przygotowaniu projektów ustaw na nadzwyczajnej sesji Rady Najwyższej 24–25 sierpnia 1991 roku, w czasie której ogłoszono niepodległość Białorusi^[5]. Był członkiem frakcji BFL^[2].

Pod koniec 1995 roku kandydował w wyborach do Rady Najwyższej XIII kadencji. Został wybrany, jednak Centralna Komisja ds. Wyborów i Referendów odmówiła jego rejestracji jako deputowanego. Hruszawy zorganizował wówczas zbiórkę podpisów przeciwko tej decyzji^[7], w ciągu kilku tygodni^[8] gromadząc ich ok. 118 tysięcy, głównie w strefach dotkniętych katastrofą czarnobylską^[7] (według innego źródła zebrano ich ok. 116 tysięcy^[8]). Decyzja nie została jednak zmieniona i Hruszawy nie wszedł do Rady Najwyższej^[b].

Od 1996 roku Hienadź Hruszawy pełnił funkcję przewodniczącego Białoruskiej Partii Chrześcijańsko-Demokratycznej^[2] (według innego źródła pełnił tę funkcję od 1990 roku, jednak partia istniała jedynie krótki czas^[4]). Od 1997 roku był koordynatorem Zgromadzenia Demokratycznych Pozarządowych Organizacji Białorusi^[2]. Od 1997 roku zorganizował Młodzieżowy Związek Chrześcijańsko-Społeczny, 71 grup samopomocy i sieć centrów społecznych „Pracownia Przyszłości” w różnych regionach Białorusi^[9]. Z powodu prześladowań ze strony Rady Bezpieczeństwa Białorusi i z obawy przed aresztowaniem, w okresie od kwietnia^[2] (według innego źródła od marca^[10]) 1997 do marca 1998 roku przebywał na emigracji w Niemczech^[2]. Od 2000 roku był współprzewodniczącym komitetu obywatelskiego „Wybór-2001”. Wchodził w skład rady koordynacyjnej Międzynarodowego Biura Pokoju w Genewie^[9].

W 1999 roku za pracę na rzecz obrony praw człowieka otrzymał nagrodę Norweskiej Fundacji Rafto^[9].

Działalność społeczna

Na początku wiosny 1989 roku Hienadź Hruszawy poznał okoliczności katastrofy elektrowni jądrowej w Czarnobylu i wkrótce podjął się działalności na rzecz pomocy jej ofiarom. W maju tego samego roku oficjalnie został przewodniczącym Komitetu BFL „Dzieci Czarnobyla”. Komitet później przekształcił się w Białoruską Fundację Charytatywną „Dzieciom Czarnobyla”^[c]^[1], a Hienadź Hruszawy został jego prezesem zarządu. Kierowana przez niego fundacja w czasie swojego istnienia okazała pomoc ponad 2 milionom mieszkańców Białorusi^[2]. Od 1989 do 1996 roku, kiedy zostało to zabronione, dzięki fundacji na leczenie za granicą było skierowanych ponad 900 dzieci z ciężkimi chorobami onkologicznymi. Ponad 200 pracowników medycznych – od dyrektorów szpitali do pielęgniarek – było wysłanych do Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanady, Japonii, Belgii i Niemiec. Do 2000 roku, kiedy Departament ds. Pomocy Humanitarnej wprowadził licencjonowanie, poprzez fundację na Białoruś trafiła pomoc o wartości ok. 500 milionów dolarów, głównie w formie leków^[11].

Hienadź Hruszawy zmarł 28 stycznia 2014 roku po długiej chorobie^[12].

Życie prywatne

Hienadź Hruszawy był mężem Iryny Hruszawej – działaczki społecznej, kandydata nauk filologicznych^[2]. Miał dwoje dzieci^[9]. Od lat 70. interesował się malarstwem i kolekcjonował obrazy, głównie białoruskich malarzy^[13].

Poglądy i oceny

Zdaniem Hienadzia Hruszawego organizacje społeczne posiadają znacznie większy potencjał od partii politycznych w zakresie przeprowadzania zmian w kraju. Dotyczy to przede wszystkim okresu przejściowego od totalitaryzmu do demokracji oraz specyfiki Białorusi. Do wniosku tego doszedł po marszu „Czarnobylska Droga” w 1989 roku, w którym ideowi zwolennicy BFL stanowili, jego zdaniem, mniej niż jeden procent^[1]. Opracował także własną definicję społeczeństwa obywatelskiego, które według niego powstaje tam, gdzie:

organizuje się ludzi z oddolnej inicjatywy, a nie z polecenia partii czy lidera;
porusza się kwestie dotyczące całego społeczeństwa lub jej znacznej części;
społeczeństwo pełni funkcję równoprawnego partnera i, w pewnym sensie, konkurenta państwa, zajmując się tymi samymi co ono problemami^[8].

W 2010 roku Zianon Pazniak opisał w swoich wspomnieniach Hienadzia Hruszawego z początku lat 90. następująco:

mówił niewiele, szczególnie publicznie. W Radzie Najwyższej był powściągliwy i ostrożny, częściej milczący, wyróżniał się elastyczną i praktyczną organizacją rozumu (wiedziałem to i ceniłem)^[14].

Uwagi

↑ Zapis według oficjalnego wariantu języka białoruskiego. Alternatywna forma zapisu, według tzw. wariantu klasycznego (taraszkiewicy): Генадзь Уладзімеравіч Грушавы (czyt. Hienadź Uładzimierawicz Hruszawy).
↑ Istnieje rozbieżność w źródłach dotycząca tego, czy Hienadź Hruszawy był deputowanym do Rady Najwyższej XIII kadencji. Szereg źródeł twierdzi, że był, m.in. książka Kto jest kim w Białorusi str. 102 oraz Tamkowicz 2012 ↓, s. 12. To ostatnie źródło utrzymuje, że wspomniana zbiórka podpisów przeciwko odebraniu Hruszawemu mandatu deputowanego związana była nie z odmową rejestracji na początku kadencji, lecz z dokonaną przez prezydenta zmianą konstytucji w listopadzie 1996 roku, która rozwiązywała Radę Najwyższą i tworzyła Zgromadzenie Narodowe. Jednak z drugiej strony w oficjalnych dokumentach prawnych tworzonych przez Radę Najwyższą XIII kadencji nie ma żadnych wzmianek o deputowanym Hienadziu Hruszawym. Nie pojawia się w żadnym z Postanowień Rady z 23 stycznia 1996 roku o numerach od 27-XIII do 41-XIII, co oznacza, że nie znalazł się w składzie żadnej z utworzonych wtedy komisji parlamentarnych. Nie występuje też w treści Postanowienia Prezydium Rady Najwyższej z 3 czerwca 1996 r. Nr 345-XIII. Poza zbiórką podpisów pod protestem brak jest jakichkolwiek informacji o działalności Hruszawego w Radzie XIII kadencji.
↑ Fundacja została oficjalnie zarejestrowana przez Ministerstwo Sprawiedliwości 20 listopada 1990 roku.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Тамковіч 2012 ↓, s. 10.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Kto… ↓, s. 102–103.
↑ ^a ^b Н. Дементей: Постановление Верховного Совета Республики Беларусь от 20 июля 1990 г. №166-XII. bankzakonov.com, 1990-07-20. [dostęp 2016-03-09]. (ros.).
↑ ^a ^b ^c Тамковіч 2012 ↓, s. 11.
↑ ^a ^b ^c Навумчык 2010 ↓, s. 233–234.
↑ Пазьняк 2010 ↓, s. 9.
↑ ^a ^b Конcтантин Скуратович. Краcный cвет в „зеленом коридоре”. „Biełorusy i Rynok”. Nr 46 (274), 23–30 listopada 1997. [dostęp 2016-03-09]. (ros.).
↑ ^a ^b ^c Тамковіч 2012 ↓, s. 12.
↑ ^a ^b ^c ^d Грушевой Геннадий Владимирович. who.bdg.by. [dostęp 2016-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-17)]. (ros.).
↑ Тамковіч 2012 ↓, s. 13.
↑ Тамковіч 2012 ↓, s. 14.
↑ Памёр Генадзь Грушавы. Radio Swaboda, 2014-01-28 13:22. [dostęp 2016-03-09]. (biał.).
↑ Тамковіч 2011 ↓, s. 10.
↑ Пазьняк 2010 ↓, s. 278–279.

Bibliografia

Centrum Naukowo-Analityczne „Białoruska Perspektywa”: Kto jest kim w Białorusi. Białystok: Podlaski Instytut Wydawniczy, 2000, s. 313, seria: Biblioteka Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska – Białoruś. ISBN 83-913780-0-4.
Сяргей Навумчык: Дэпутаты Апазыцыі БНФ у Вярхоўным савеце ХІІ скліканьня (1990–9.01.1996). W: Сяргей Навумчык, Зянон Пазьняк: Дэпутаты незалежнасьці. Nowy Jork, Wilno, Warszawa: „Biełaruskija Wiedamaści”, Towarzystwo Kultury Białoruskiej na Litwie, 2010, s. 216–270. ISBN 978-9955-578-11-6. (biał.).
Зянон Пазьняк: Дэпутаты незалежнасьці (замест прадмовы); Слова пра калег і сяброў. W: Сяргей Навумчык, Зянон Пазьняк: Дэпутаты незалежнасьці. Nowy Jork, Wilno, Warszawa: „Biełaruskija Wiedamaści”, Towarzystwo Kultury Białoruskiej na Litwie, 2010, s. 5–92; 271–285. ISBN 978-9955-578-11-6. (biał.).
Аляксандр Тамковіч: Без палітыкі. Smoleńsk: Smolenskaja gorodskaja tipografija, 2011, s. 156. ISBN 978-594-2231-12-5. (biał. • ros.).
Аляксандр Тамковіч: Арытмiя, альбо Код супрацiву. Smoleńsk: Rodina, 2012, s. 278. ISBN 978-5887-73562-7. (biał.).

[a1-1] Zapis według oficjalnego wariantu języka białoruskiego. Alternatywna forma zapisu, według tzw. wariantu klasycznego (taraszkiewicy): Генадзь Уладзімеравіч Грушавы (czyt. Hienadź Uładzimierawicz Hruszawy).

[c1-10] Istnieje rozbieżność w źródłach dotycząca tego, czy Hienadź Hruszawy był deputowanym do Rady Najwyższej XIII kadencji. Szereg źródeł twierdzi, że był, m.in. książka Kto jest kim w Białorusi str. 102 oraz Tamkowicz 2012 ↓, s. 12. To ostatnie źródło utrzymuje, że wspomniana zbiórka podpisów przeciwko odebraniu Hruszawemu mandatu deputowanego związana była nie z odmową rejestracji na początku kadencji, lecz z dokonaną przez prezydenta zmianą konstytucji w listopadzie 1996 roku, która rozwiązywała Radę Najwyższą i tworzyła Zgromadzenie Narodowe. Jednak z drugiej strony w oficjalnych dokumentach prawnych tworzonych przez Radę Najwyższą XIII kadencji nie ma żadnych wzmianek o deputowanym Hienadziu Hruszawym. Nie pojawia się w żadnym z Postanowień Rady z 23 stycznia 1996 roku o numerach od 27-XIII do 41-XIII, co oznacza, że nie znalazł się w składzie żadnej z utworzonych wtedy komisji parlamentarnych. Nie występuje też w treści Postanowienia Prezydium Rady Najwyższej z 3 czerwca 1996 r. Nr 345-XIII. Poza zbiórką podpisów pod protestem brak jest jakichkolwiek informacji o działalności Hruszawego w Radzie XIII kadencji.

[b1-13] Fundacja została oficjalnie zarejestrowana przez Ministerstwo Sprawiedliwości 20 listopada 1990 roku.

[a-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Тамковіч 2012 ↓, s. 10.

[b-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Kto… ↓, s. 102–103.

[g-4] Н. Дементей: Постановление Верховного Совета Республики Беларусь от 20 июля 1990 г. №166-XII. bankzakonov.com, 1990-07-20. [dostęp 2016-03-09]. (ros.).

[c-5] Тамковіч 2012 ↓, s. 11.

[f-6] Навумчык 2010 ↓, s. 233–234.

[h-7] Пазьняк 2010 ↓, s. 9.

[i-8] Конcтантин Скуратович. Краcный cвет в „зеленом коридоре”. „Biełorusy i Rynok”. Nr 46 (274), 23–30 listopada 1997. [dostęp 2016-03-09]. (ros.).

[d-9] Тамковіч 2012 ↓, s. 12.

[e-11] Грушевой Геннадий Владимирович. who.bdg.by. [dostęp 2016-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-17)]. (ros.).

[j-12] Тамковіч 2012 ↓, s. 13.

[k-14] Тамковіч 2012 ↓, s. 14.

[n-15] Памёр Генадзь Грушавы. Radio Swaboda, 2014-01-28 13:22. [dostęp 2016-03-09]. (biał.).

[l-16] Тамковіч 2011 ↓, s. 10.

[m-17] Пазьняк 2010 ↓, s. 278–279.

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[b]

[9]

[10]

[c]

[11]

[12]

[13]

[14]