Kropka środkowa
Kropka środkowa, punkt[1] – znak niealfabetyczny w formie kropki (np. font serif) położonej na wysokości średniej linii pisma. W niektórych fontach może mieć inną formę graficzną (kwadrat, trójkąt, romb, elipsa). Stosowany głównie jako separator lub punktor (ozdobny znak wypunktowania).
Historia
[edytuj | edytuj kod]Kropkę środkową zaczęli stosować Rzymianie jako znak interpunkcyjny służący do rozdzielania wyrazów. Zachowała się na papirusach z Herkulanum pisanych rzymską kurentą kapitalną z początku n.e. Pojawia się również na pompejańskich tabliczkach woskowych z lat 55–57 n.e. pisanych starszą kursywą rzymską. W I w n.e. stosowano ją powszechnie na rzymskich inskrypcjach nakamiennych[2].
Znak był obecny również w łacinie średniowiecznej, w której bywał jedynym z używanych znaków przestankowych. Od niego pochodzi również sam termin interpunkcji (od łac. interpunctio[3]), czyli dosłowne: wstawianie owych punktów w tekst.
Znak ten był podstawowo umieszczany w połowie wysokości łacińskiego pisma kapitalnego tzw. kapitale monumentalnej, a umieszczanie go na różnych wysokościach wiersza zmieniało jego znaczenie. Punkt postawiony u góry oznaczał koniec myśli lub przerwę dużą, pośrodku przerwę mniejszą, a u dołu, czyli w miejscu współczesnej kropki – przerwę mała.
Zanik punktu w piśmiennictwie polskim (zastąpionego przecinkiem, skośną kreską oraz kropką) miał miejsce w XVI wieku[1].
Forma graficzna kropki środkowej przypominała trójkąt, grot strzały, kwadracik, romb lub ozdobny liść bluszczu, tzw. hederę. Niekiedy kropka środkowa była stosowana jako ornament do rozdzielania poszczególnych liter[4].
Znaki podobne
[edytuj | edytuj kod]Znaki podobne do kropki środkowej w zapisie unikodowym:
| Znak | Unicode | Kod HTML | Nazwa unikodowa | Nazwa polska[5] | Zastosowanie |
|---|---|---|---|---|---|
| · | U+00B7 | · lub · lub · |
MIDDLE DOT | kropka środkowa | typografia, ozdobny znak wypunktowania |
| • | U+2022 | • lub • lub • |
BULLET | punktor | typografia, znak wypunktowania |
| ‧ | U+2027 | ‧ lub ‧ |
HYPHENATION POINT | punkt podziału | leksykografia (patrz opis pod tabelą) |
| ∙ | U+2219 | ∙ lub ∙ |
BULLET OPERATOR | punktor operator | chemia |
| ⋅ | U+22C5 | ⋅ lub ⃅ lub ⋅ |
DOT OPERATOR | kropka środkowa operator | matematyka |
| · | U+0387 | · lub · |
GREEK ANO TELEIA | grecki średnik | język grecki |
| ・ | U+30FB | ・ lub ・ |
KATAKANA MIDDLE DOT | kropka środkowa katakana | symbol CJK |
| ･ | U+FF65 | ･ lub ･ |
HALFWIDTH KATAKANA MIDDLE DOT | kropka środkowa katakana na półfirecie | symbol CJK |
| ּ | U+05BC | ּ lub ּ |
HEBREW POINT DAGESH OR MAPIQ | język hebrajski |
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Matematyka
[edytuj | edytuj kod]W matematyce i fizyce znak kropki środkowej stosuje się jako znak mnożenia np. x ∙ y lub jako symbol iloczynu skalarnego.
Iloczyn wektorowy zapisuje się stosując znaku obróconego krzyżyka (używanego też czasem do oznaczania mnożenia):
W unikodzie przewidziano dla iloczynu skalarnego adres U+2219 o nazwie BULLET OPERATOR (∙) punktor operator, stosowany też na oznaczanie relacji „AND” w logice.
Programy DTP i procesory tekstu
[edytuj | edytuj kod]W programach DTP i procesorach tekstu kropkę środkowa wykorzystuje się na oznaczania spacji w trybie podglądu niedrukowanych znaków.
Chemia
[edytuj | edytuj kod]W chemii kropkę środkową (w postaci U+2022) stosuje się do rozdzielenia części formuł w zapisie nieorganicznych soli uwodnionych np. bezwodny węglan sodu przyswajając wodę tworzy kolejno hydraty: jednowodny Na2CO3•H2O, następnie siedmiowodny Na2CO3•7H2O i ostatecznie trwały dziesięciowodny Na2CO3•10H2O.
Leksykografia
[edytuj | edytuj kod]W leksykografii środkową kropkę stosowano zazwyczaj do oznaczania miejsc podziału np.:
do·ber·man, D. ~na, Ms. ~nie, lm M. ~ny.
Coraz częściej również wężyk zastępuje się kropką środkową (U+00B7)
do·ber·man, D·na, Ms·nie, lm M·ny.
W słownikach przygotowywanych do publikacji drukiem jak też w przeglądarkach internetowych zaleca się stosowanie znaku HYPHENATION POINT (‧) U+2027 punktu podziału, który oprócz graficznego oznaczenia potencjalnych miejsc podziału wyrazu (gdyż wizualnie sam glif jest identyczny jak kropka środkowa (U+00B7)), ma dodatkową funkcjonalność, dzięki której jeśli wypadnie na końcu wiersza to punkt podziału zostanie zamieniony na dywiz.
Przykład problemu składu z kropką środkową (U+00B7)
- do·ber·-
man
lub
- do·ber-
·man
rozwiązanie problemu z punktem podziału (U+2027)
- do·ber-
man
Punkt podziału ułatwia skład komputerowych słowników itp., gdyż nie wymaga korekty wyrazów z zaznaczonymi punktami podziału, które na skutek justowania i dzielenia wyrazów zostały przeniesione do następnego wiersza. W niektórych przeglądarkach internetowych (np. Safari) taka funkcjonalność dla punktu podziału została również zaimplementowana.
Typografia
[edytuj | edytuj kod]- punktor – do wypunktowania wyrażeń umieszczonych w formie listy. W krojach OpenType punktor może mieć wiele glifów zdefiniowanych pod swoim adresem unikodowym. Zazwyczaj są to warianty hedery lub inne ozdobniki;
- kropka środkowa — zazwyczaj jako ozdobnik, separator, lub punkt podziału;
- w języku japońskim — separator dziesiętny w liczbach pisanych znakami kanji, np. 一・五四 (1,54).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Ewa i Feliks Przyłubscy: Gdzie postawić przecinek?. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982. ISBN 83-214-0129-5.
- ↑ WŁADYSŁAW SEMKOWICZ, Paleografia łacińska, Universitas: Kraków 2007, wyd. 2, s. 212 in. ISBN 97883-242-0757-2
- ↑ INTERPUNKCJA, [w:] Słownik terminów gramatycznych [online], Edupedia [dostęp 2019-03-17].
- ↑ ALEKSANDER GIEYSZTOR, Zarys dziejów pisma łacińskiego, PWN: Warszawa 1973, s. 63.
- ↑ Nazwy polskie zaczerpnięte lub utworzone na podstawie Robert Bringhurst Elementarz stylu w typografii (Załącznik A), Design Plus, Kraków 2007, ISBN 978-83-923835-05