Radziliszkowate

Radziliszkowate
	; Cunonia capensis
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	szczawikowce
Rodzina	radziliszkowate
	Nazwa systematyczna
	Cunoniaceae R. Br.; M. Flinders, Voy. Terra Austral. 2: 548. 19 Jul 1814
	Typ nomenklatoryczny
	Cunonia L., nom. cons. (1759)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Radziliszkowate (Cunoniaceae) – rodzina roślin z rzędu szczawikowców Oxalidales. Obejmuje 28 rodzajów^[4]^[5] z co najmniej 280 gatunkami. Występują one głównie na półkuli południowej – w Ameryce Południowej i Środkowej, w Kraju Przylądkowym i na Madagaskarze, na wyspach Archipelagu Sundajskiego, w Australii i Oceanii^[2], sięgając na północ do Filipin i Meksyku^[6].

Liczne gatunki z tej rodziny dostarczają wysokiej jakości drewna. Weinmannia tinctoria jest źródłem garbników. Zarośla i lasy z roślinami z rodzajów onatnia, eukryfia i Platylophus dostarczają cenionego pożytku pszczelego. Jako rośliny ozdobne sadzone są zwłaszcza rośliny z rodzaju eukryfia (popularne na obszarach o łagodnym klimacie), w Australii także Ceratopetalum gummiferum. Jadalnych owoców dostarczają Davidsonia pruriens oraz rośliny z rodzaju Schizomeria^[7].

Morfologia

Pokrój: Drzewa i krzewy o pędach wyprostowanych^[6], zwykle naziemne, rzadziej hemiepifity^[7]. Pędy są nagie lub okryte pojedynczymi włoskami, rzadko gwiazdkowatymi lub szczecinkowato kłującymi (Davidsonia)^[6].
Liście: Zwykle zimozielone^[7], naprzeciwległe lub okółkowe, rzadko skrętoległe (Davidsonia), zwykle nieparzysto pierzasto złożone lub trójlistkowe, rzadko pojedyncze. Blaszki całobrzegie, piłkowane lub ząbkowane^[7]^[6]. Użyłkowanie pierzaste, często z włoskami w kątach nerwów^[7]. Przylistki obecne, często okazałe^[6]^[7].
Kwiaty: Drobne, zwykle obupłciowe, rzadziej jednopłciowe^[6]^[7]. Wyrastają zebrane w kwiatostany wiechowate, wierzchotkowate, główkowate, rzadziej wyrastają pojedynczo (Eucryphia). Okwiat jest 4- lub 5-krotny (rzadziej trzykrotny lub z większą liczbą działek i płatków – do 10)^[7]. Działki są wolne lub zrośnięte u nasady, u różnych rodzajów są trwałe, czasem powiększając się w czasie owocowania, u niektórych odpadają^[7]^[6]. Płatki w takiej samej liczbie jak działki (lub większej w przypadku Bauera), rozwijają się przemiennie między nimi. Pręcików jest zwykle liczba podwojona (8–10), rzadziej jest ich tylko 4–5 lub tworzą się bardzo licznie. Nitki pręcików są cienkie i długie, zwykle dłuższe od okwiatu. Wokół zalążni zwykle występuje dysk miodnikowy. Zalążnia górna, rzadziej dolna lub wpółdolna powstaje zwykle z dwóch owocolistków, czasem z 3–5, u większości rodzajów zrośniętych, ale u części wolnych^[6].
Owoce: Najczęściej torebki, rzadziej mieszki, pestkowce lub skrzydlaki^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jedna z rodzin rzędu szczawikowców, bazalna dla kladu obejmującego eleokarpowate, cefalotowate i Brunelliaceae^[2]. Ze względu na morfologiczne podobieństwa grupa ta była w dawniejszych systemach klasyfikacyjnych uważana za spokrewnioną ze skalnicowatymi (Saxifragaceae) i oczarowatymi (Hamamelidaceae)^[8].

←

Huaceae

	bobniowate Connaraceae

	szczawikowate Oxalidaceae

radziliszkowate Cunoniaceae

eleokarpowate Elaeocarpaceae

	Brunelliaceae

	cefalotowate Cephalotaceae

Wykaz rodzajów^[4]^[5]

Ackama A.Cunn.
Acrophyllum Benth.
Aistopetalum Schltr.
Anodopetalum A.Cunn. ex Endl.
Bauera Banks ex Andrews
Caldcluvia D.Don
Callicoma Andrews
Ceratopetalum Sm.
Codia J.R.Forst. & G.Forst.
Cunonia L. – radziliszek
Davidsonia F.Muell.
Eucryphia Cav. – eukryfia
Geissois Labill.
Gillbeea F.Muell.
Hooglandia McPherson & Lowry
Karrabina Rozefelds & H.C.Hopkins
Lamanonia Vell.
Opocunonia Schltr.
Pancheria Brongn. & Gris
Platylophus D.Don
Pseudoweinmannia Engl.
Pterophylla D.Don
Pullea Schltr.
Schizomeria D.Don
Spiraeanthemum A.Gray
Spiraeopsis Miq.
Vesselowskya Pamp.
Weinmannia L. – onatnia

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-03] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-03] (ang.).
↑ James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. [dostęp 2011-05-05]. (ang.).
↑ ^a ^b Cunoniaceae R.Br.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-02].
↑ ^a ^b List of Genera in CUNONIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2021-11-02] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 275. ISBN 978-1-4020-9608-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 298-299. ISBN 978-1842466346.
↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 137. ISBN 83-7079-778-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-03] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-03] (ang.).

[rev-3] James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. [dostęp 2011-05-05]. (ang.).

[powo-4] Cunoniaceae R.Br.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-02].

[mobot-5] List of Genera in CUNONIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2021-11-02] (ang.).

[armen-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 275. ISBN 978-1-4020-9608-2.

[maarten-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 298-299. ISBN 978-1842466346.

[ency-8] Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 137. ISBN 83-7079-778-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]