Starzec

Starzec
	; Morfologia (Senecio viscosus i S. sylvaticus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	starzec
	Nazwa systematyczna
	Senecio L.; Sp. Pl. 866. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Senecio vulgaris L.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Starzec (Senecio L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Należy do rodzajów o największej liczbie gatunków – liczy ich od ok. 1 do 1,5 tysiąca^[4]^[5]. Liczba gatunków zależy przy tym od ujęcia taksonomicznego – liczne gatunki z tego rodzaju przeniesione zostały do odrębnych (np. Jacobaea i Tephroseris). Rośliny te występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy^[6]^[5].

Nazwa naukowa rodzaju utworzona została z łacińskiego słowa senex oznaczającego „starca” ze względu na szare lub białawe włoski puchu kielichowego^[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy. Większość gatunków rośnie w klimacie ciepłym, subtropikalnym i w tropikach na obszarach górskich^[4]. Centra największego zróżnicowania to Ameryka Południowa, gdzie rośnie ok. 500 gatunków oraz Afryka, gdzie rośnie ok. 350 gatunków, z czego 110 w Południowej Afryce^[8]. Rośliny te są mniej zróżnicowane na terenach nizinnych w tropikach i na obszarach okołobiegunowych, brak ich też zupełnie lub występują tylko jako introdukowane w północno-wschodniej części Ameryki Północnej i takiej samej części Azji. Nie występują też w Amazonii, na Borneo i na części obszarów w zachodniej Afryce równikowej^[5].

Gatunki flory Polski

W tradycyjnym, szerokim ujęciu rodzaju, jest on reprezentowany w Polsce przez 27 gatunków^[9]. W wąskim ujęciu rodzaj reprezentowany jest przez 11 gatunków^[5]. Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[9], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[5]

starzec bagienny Senecio paludosus L. ≡ Jacobaea paludosa (L.) G.Gaertn., B.Mey. & Scherb.
starzec błotny Senecio congestus (R. Br.) DC. ≡ Tephroseris palustris (L.) Schrenk ex Rchb.
starzec cienisty Senecio umbrosus Waldst. & Kit. – gatunek w Polsce wymarły
starzec długolistny Senecio papposus (Rchb.) Less. ≡ Tephroseris papposa (Rchb.) Schur
starzec gorczycznikowy, s. gorycznikowy Senecio barbaraeifolius (Krock.) Wimm. & Grab.) ≡ Jacobaea erratica (Bertol.) Fourr.
starzec główkowaty Senecio capitatus (Wahlenb.) Steud. ≡ Tephroseris integrifolia subsp. capitata (Wahlenb.) B.Nord.
starzec górski Senecio subalpinus W.D.J. Koch ≡ Jacobaea subalpina (W.D.J.Koch) Pelser & Veldkamp
starzec hercyński Senecio hercynicus Herborg
starzec jakubek Senecio jacobaea L. ≡ Jacobaea vulgaris Gaertn.
starzec jajowaty Senecio ovatus (P. Gaertn., B. Mey. & Scherb.) Willd.
starzec karpacki Senecio carpaticus Herbich ≡ Jacobaea abrotanifolia subsp. carpathica (Herbich) B.Nord. & Greuter
starzec kraiński Senecio carniolicus Willd. ≡ Jacobaea carniolica (Willd.) Schrank
starzec kędzierzawy, s. nadpotokowy Senecio rivularis (Waldst. & Kit.) DC. ≡ Tephroseris crispa (Jacq.) Rchb.
starzec lepki Senecio viscosus L.
starzec leśny Senecio sylvaticus L.
starzec nadrzeczny Senecio fluviatilis Wallr. ≡ Senecio sarracenicus L.
starzec nebrodzki Senecio nebrodensis L. ≡ Senecio duriaei J.Gay ex DC. – efemerofit
starzec niemiecki Senecio germanicus Wallr. ≡ Senecio nemorensis subsp. jacquinianus (Rchb.) Čelak.
starzec nierównozębny Senecio inaequidens DC. – antropofit lokalnie zadomowiony i potencjalnie inwazyjny^[10]
starzec polny Senecio integrifolius (L.) Clairv. ≡ Tephroseris integrifolia (L.) Holub
starzec pomarańczowy Senecio aurantiacus (Hoppe) Less. ≡ Tephroseris integrifolia subsp. aurantiaca (Hoppe) B.Nord. ex Greuter
starzec srebrzysty, s. wąskolistny Senecio erucifolius L. ≡ Jacobaea erucifolia (L.) G.Gaertn., B.Mey. & Scherb.
starzec ukraiński Senecio ucranicus Hodálová ≡ Senecio hercynicus subsp. ucranicus (Hodálová) Greuter
starzec wielkolistny Senecio macrophyllus M. Bieb. ≡ Senecio doria L.
starzec wiosenny Senecio vernalis Waldst. & Kit. – antropofit zadomowiony
starzec wodny Senecio aquaticus Hill ≡ Jacobaea aquatica (Hill) G.Gaertn., B.Mey. & Scherb.
starzec zwyczajny Senecio vulgaris L. – antropofit zadomowiony

Morfologia i biologia

Rośliny roczne, dwuletnie lub byliny, w strefach tropikalnych także krzewy i małe drzewa. Ulistnienie skrętoległe. Kwiaty zebrane w koszyczki. Kwiaty języczkowe żeńskie, rurkowate obupłciowe. Owoc: niełupka cylindrowa, owłosiona, z puchem kielichowym. Liczne gatunki wytwarzają sok mleczny zawierający liczne trujące alkaloidy.

Systematyka

Synonimy^[11]

Aetheolaena Cass., Culcitium Humb. & Bonpl., Iocenes B. Nord., Lasiocephalus Willd. ex Schltdl., Robinsonia DC.

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Angiosperm Phylogeny Website przyjmuje podział na podrodziny astrowatych (Asteraceae) opracowany przez Panero i Funk w 2002^[12], z późniejszymi uzupełnieniami^[13]. Zgodnie z tym ujęciem rodzaj Senecio należy do plemienia Senecioneae, podrodziny Asteroideae (Juss.) Chev. W systemie APG III astrowate są jedną z kilkunastu rodzin rzędu astrowców (Asterales), wchodzącego w skład kladu astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych^[2].

Pozycja w systemie Reveala 1992–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa astrowe (Asteridae Takht.), nadrząd astropodobne (Asteranae Takht.), rząd astrowce (Asterales Lindl), rodzina astrowate (Asteraceae Dumort.), podrodzina Senecionoideae (Cass.) Lindl. in Loud., plemię Senecioneae Cass., podplemię Senecioninae (Cass.) Dumort, rodzaj starzec (Senecio L.)^[14].

Wykaz gatunków z rodzaju starzec Senecio

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju starzec.

Zastosowanie

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne. Niektóre gatunki są chwastami w uprawach^[15].

Gatunki uprawiane (wybór)

starzec bluszczolistny Senecio macroglossus DC.
starzec ozdobny Senecio elegans L.

Tradycyjnie do rodzaju starzec zaliczano także gatunki uprawiane klasyfikowane obecnie w odrębnych rodzajach:

starzec drzewiasty Senecio arborescens Steetz ≡ Telanthophora grandifolia (Less.) H.Rob. & Brettell
starzec mikaniowaty Senecio mikanioides ≡ Delairea odorata Lem.
starzec popielny, s. srebrzysty Senecio cineraria DC. ≡ Jacobaea maritima (L.) Pelser & Meijden
starzec Rowleya Senecio rowleyanus H. Jacobsen ≡ Curio rowleyanus (H.Jacobsen) P.V.Heath

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
↑ ^a ^b Theodore M.T.M. Barkley Theodore M.T.M., Senecio L., [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-15] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Senecio L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-15] .
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 352. ISBN 0-333-74890-5.
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 847-848, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 164-166, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-27].
↑ Panero J.L., Funk V.A.. Toward a phylogenetic subfamilial classification for the Compositae (Asteraceae). „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 115 (4), s. 909–922, 2002. Biological Society of Washington.
↑ B. Baldwin, J.M. Bonifacino, T. Eriksson, V. A. Funk, C.A. Mannheimer, B. Nordenstam, N. Roque, I. Ventosa: Compositeae classification. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2010-05-24]. (ang.).
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Senecio. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-09]. (ang.).
↑ Jerry Adler. Ekspansja superchwastów.. „Świat Nauki”. nr. 6 (238), s. 66-71, czerwiec 2011. Prószyński Media. ISSN 0867-6380.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].

[america-4] Theodore M.T.M. Barkley Theodore M.T.M., Senecio L., [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-15] .

[powo-5] Senecio L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-15] .

[E-6] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[philips-7] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 352. ISBN 0-333-74890-5.

[mabb-8] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 847-848, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[checklist-9] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 164-166, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[Obce2012-10] B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.

[grin-11] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-27].

[12] Panero J.L., Funk V.A.. Toward a phylogenetic subfamilial classification for the Compositae (Asteraceae). „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 115 (4), s. 909–922, 2002. Biological Society of Washington.

[13] B. Baldwin, J.M. Bonifacino, T. Eriksson, V. A. Funk, C.A. Mannheimer, B. Nordenstam, N. Roque, I. Ventosa: Compositeae classification. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2010-05-24]. (ang.).

[14] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Senecio. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-09]. (ang.).

[ŚN238-15] Jerry Adler. Ekspansja superchwastów.. „Świat Nauki”. nr. 6 (238), s. 66-71, czerwiec 2011. Prószyński Media. ISSN 0867-6380.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]