رقیہ بنت حسین

فائل:حرم رقیه دختر امام حسین ع در شهر دمشق.jpg
نام	رقیہ بنت حسین
وجہ شہرت	دختر امام حسینؑ
کنیت	ام کلثوم
وفات	صفر، سنہ 61 ہجری.
مدفن	دمشق شام
والد	امام حسینؑ
مشہور امام زادے
عباس بن علی، زینب کبری، فاطمہ معصومہ، علی اکبر، علی اصغر، عبد العظیم حسنی، احمد بن موسی، سید محمد، سیدہ نفیسہ

• اس نام دے ہور شخصیتاں تو‏ں آشنائی دے لئی دیکھو:رقیہ (ضد ابہام)

رقیہ بنت حسین دے نام تو‏ں امام حسین دی اک بیٹی مذکور اے جنہاں دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوہ کربلا وچ موجود سن تے واقعہ دے بعد ہور اہل بیت دے نال اسیر ہو ک‏ے کوفہ و شام گئياں ۔شام وچ انتقال ہويا ۔اب شام دے شہر دمشق وچ اک مزار اس نام تو‏ں موجود اے ۔

اکثر قدیمی منابع و مآخذاں وچ انہاں دی تصریح نہ ہونے دی وجہ تو‏ں انہاں دے نام، وفات تے مزار دے بارے وچ تردید و اختلاف پایا جاندا اے ۔

نام و نسب

رُقَیہ بنت الحسین دا نام بعض کتاباں وچ امام حسین دی بیٹی دے حوالے تو‏ں ذکر ہويا اے ۔ علی بن زید بیہقی معروف ابن فندق(م565ھ)کی کتاب لباب الانساب اوہ پہلا مستند اے جس وچ رقیہ بنت حسین آیا اے اگرچہ ابن فندق نے اولاد امام حسین دے ذیل وچ رقیہ دا نام ذکر کيتے بغیر فاطمہ، سکینہ، زینب تے ام کلثوم نو‏‏ں امام حسین دی بیٹیاں شمار کیتا تے نال ہی زیبنب تے ام کلثوم دے بچپنے وچ فوت ہونے دا ذکر کیتا لیکن پھر طبقہ سابعہ دے ذیل وچ امام حسین دی باقی رہنے والی اولاد وچ زین العابدین ، فاطمہ تے سکینہ دے نال رقیہ دا نام ذکر کردا اے ۔ محمد بن طلحہ شافعی نے امام حسین دی چار بیٹیاں کہہ کر زینب، سکینہ تے فاطمہ دے نام ذکر کيتے تے چوتھ‏ی دا نام نئيں لیا ۔ ابن فندق تے مطالب السئول نو‏‏ں دیکھدے ہوئے نجم الدین طبسی ایہ نتیجہ اخذ کردے نيں کہ امام حسین دی اک چوتھ‏ی بیٹی دا نام رقیہ تے کنیت ام کلثوم سی۔

یہ قابل توجہ اے کہ لباب الانساب دے علاوہ نسب و تاریخ دے ستويں صدی تک دے منابع وچ امام حسین دی رقیہ نام دی بیٹی مذکور نئيں اے ۔کیونکہ شیخ مفید(م413ھ) صرف دوسکینہ بنت امام حسین(ع) تے فاطمہ بنت حسین دا نام ذکر کردے نيں ۔ اسی طرح شیخ فضل طبرسی (م548ھ) نے وی ایہی لکھیا اے ابن شہر آشوب(م588ھ) دی مناقب وچ زینب نام دی بیٹی وی مذکور اے لہذا تن بیٹیاں ہوئیاں ۔نیزاربلی (م692ھ) دی کشف الغمہ وچ ابن خشاب تو‏ں زینب ، سکینہ تے فاطمہ تن بیٹیاں نقل نيں

کربلا وچ موجودگی

تاریخی مآخذاں وچ انہاں دی کربلا وچ موجودگی دی تصریح نئيں اے ۔سید ابن طاؤوس دی کتاب الملہوف دے بعض نسخاں وچ اس واقعہ تو‏ں زندہ بچ جانے والےآں وچ امام حسین دی بیٹی دے ذکر دے بغیر رقیہ نام ذکر ہويا اے یا اُختاه! یا اُمّ کلثوم! وأنتِ یا زینب! وأنتِ یا رقیة! وأنتِ یا فاطمة! وأنتِ یا رَباب! انظرن إذا أنا قُتِلتُ فلاتشققنَ عَلَی جَیباً، و لاتُخمِشنَ عَلَی وَجهاً، و لاتَقُلنَ عَلَی هَجراًاے میری بہنو!امّ کلثوم، اے زینب، رُقَیہ ،اے فاطمہ!تے اے رباب! دیکھو جدو‏ں وچ مارا جاواں تو تساں گریبان چاک نہ کرنا اپنی چہرے مت پیٹنا تے آہ و شیون نہ کرنا۔(سید بن طاووس، الملہوف، ترجمہ میرطالبی، ص۱۲۳.)}} ینابیع المودت وچ 10 محرم دے دن امام حسین دے خیام تو‏ں وداعی کلمات وچ زینب ام کلثوم عاتکہ،سکینہ تے اہل بیت دے نال رقیہ دا نام ذکر ا‏‏ے۔ ملہوف تے ینابیع المودت وچ ایہ احتمال موجود اے کہ رقیہ تو‏ں رقیہ بنت علی مراد ہو خاص طور اُتے ایہ نام امام حسین دی دوسری بہناں ام کلثوم تے زینب دے نال مذکور اے جدو‏ں کہ ملہوف دے ہور نسخاں وچ ایہ عبارت موجود نئيں اے

وفات

کہیا گیا اے کہ شام دے زندان وچ اسرا دے نال اک چار سالہ بچی سی ۔اس نے رات نو‏‏ں خواب وچ اپنے باپ نو‏‏ں دیکھیا۔جدوں اوہ بچی خواب تو‏ں بیدار ہوئی تو اس نے بہت گریہ زاری کیتا تے اپنے باپ تو‏ں ملنے دے لئی بے چین ہوئی ۔یزید نے ایہ سن کر حکم دتا کہ امام حسین دا سر اسنو‏ں دے دتا جائے۔جھوں ایہ امام حسین دا سر اسدے پاس لیجایا گیا تو ایہ منظر دیکھ کر بچی دی روح پرواز کر گئی ۔

ضد و نقیض روایات

حضرت امام حسین تو‏ں منسوب بیٹی دی شام وچ وفات دی کیفیت دے بارے وچ مختلف روایات منقول نيں:

• سب تو‏ں پہلے عماد الدین طبری (700ھ) نے کامل بہائی وچ اک بچی دی وفات ذکر کيتی اے ۔ اس دا سن چار سال لیکن نام ذکر نئيں کیتا تے کہیا کہ اسکی وفات اپنے باپ دا سر دیکھنے دے چند دن بعد ہوئی
• ملّا حسین واعظ کاشفی سبزواری (متوفی ۹۱۰ق) نے واقعہ نو‏‏ں کوشْک (کاخ) نامی یزید دے محل تو‏ں نقل کیتا اے تے کہیا جس دن سر نو‏‏ں دیکھیا اسی روز وفات ہوئی
• فخرالدین طُریحی (م ۱۰۸۵ ق) پہلا شخص اے جس نے اسکی عمر تن سالہ ذکر کيتی تے اسکی باپ تو‏ں گفتگو نقل کيتی۔
• محمد حسین ارجستانی نے تیرھواں صدی دے آخر وچ اس بچی دا نام زُبیده نقل کیتا تے سن تن سال تے مقام وفات خرابۂ شام ذکر کیتا اے ارجستانی نے اس واقعہ دے نقل کرنے تو‏ں پہلے اس بچی نو‏‏ں امام حسین دی بیٹی دے نام تو‏ں ذکر کیتا اے ۔
• چودھواں صدی دے اوائل دے شیخ محمدجواد یزدی نے اس واقعے دے رونما ہونے دی جگہ شام دا خرابہ ذکرکیتا اے ۔تے اس بچی دا نما زبیدہ ،فاطمہ یا سکینہ کہیا اے ۔
• سید محمدعلی شاه عبدالعظیمی (م ۱۳۳۴ق)،نے پہلی مرتبہ اس بچی دا نام رقیہ تے سن تن سال ذکر کیتا اے ۔

مذکورہ بیانات دی روشنی وچ ایہ کہنا چاہئے کہ ستويں صدی وچ شام دے زندان وچ اک بچی دی وفات کسی نام دے بغیر مذکور ہوئی تے پھر اس دے بعد ہزارواں صدی تے اسدے بعد اسدے نام وچ اختلاف تے کیفیت وفات وچ اختلافات مذکور ہوئے۔خاص طور اُتے قابل توجہ ایہ اے کہ ہزارواں صدی تے اسدے بعد مقتل نویسی دی غیر اہ‏م کتاباں وچ اسنو‏ں بیان کیتا گیا ۔

منسوب مزار

شام دے شہر دمشق وچ رقیہ بنت حسین دے نام تو‏ں مزار منسوب ا‏‏ے۔ کہیا جاندا اے کہ ایہ مزار باب الفرادیس دے مقام اُتے اے ۔اس مزار دی عمارت ایرانی تے اسلامی معماری دا نمونہ اے ۔اس دے متعلق محمدی ری شہری نے لکھیا :

• دسويں صدی وچ اس مزار دے متعلق پہلی مرتبہ محمّد بن ابى طالب حائرى كَرَكى (زنده در 955 ق) نے كتاب تسليت المجالس وچ لکھیا: پرانی مسجد دے پتھر اُتے ملکہ بنت حسین بن امیر المومنین لکھیا سی ۔
• تیرھواں صدی وچ شبلنچی دی نور الابصار:رقیہ بنت علی دے مزار دی دیوار دی تعمیر دے لئی جسد باہر کڈیا تو اوہ اک نابالغ بچے دا سی ۔
• چودھواں صدی دے پہلے پنجاہ سالاں وچ شيخ محمّد ہاشم خراسانى (م 1352 ق)کی فارسى منتخب التواريخ وچ اک وڈے تفصیلی واقعہ ذکر کیتا تے سید دی بیٹی نو‏‏ں خواب وچ رقیہ بنت حسین نے قبر دی خرابی دا کہیا تے پھر اسکی تعمیر ہوئی ۔ جدو‏ں کہ اعیان الشیعہ وچ محسن امین عاملی نے ایسا کوئی واقعہ نقل نئيں کیتا صرف رقیہ بنت حسین تو‏ں منسوب قبر ذکر کیتا اے ۔

موافق و مخالف

شام وچ امام حسین تو‏ں منسوب رقیہ نام دی بیٹی دا فوت ہونا نہایت اختلافی موضوع اے جس دی بنیادی وجہ لباب الانساب دے علاوہ تاریخی و نسب دے ستويں صدی تک دے منابع وچ رقیہ بنت حسین دے نام دا نہ ہونا۔ پھر جے ذکر ہويا اے تو وفات ، مقام وفات تے کیفیت وفات وچ اختلافات دا پایا جانا ا‏‏ے۔ انہاں اسباب دی وجہ تو‏ں محققین دی جانب تو‏ں اس موضوع نو‏‏ں تنقید دا سامنا اے جس دی وجہ تو‏ں رقیہ بنت حسین دا مزار مورد تردید واقع ا‏‏ے۔ مرتضی مطہری انہاں دی شام وچ وفات نو‏‏ں تحریفات عاشورا دا حصہ سمجھدے نيں محمدی ری شہری: دانشنامہ امام حسین ،سید محسن امین عاملی اعیان الشیعہ،آیت اللہ شہاب الدین مرعشی بحوالہ محمد باقر مدرسی : شخصیت حسین قبل از عاشورا ص 457 ،شیخ عباس قمی: منتہی الاعمال(یاد رہے کہ نفس مہموم اس تو‏ں پہلے لکھی گئی اے )،رسول جعفریان: اخبار و احادیث و حکایات در فضائل اہل بیت ع،محمد ہادی یوسفی غروی: موسوعۃ التاریخ الاسلامی)،شیخ فارس تبریزیان (حسون) دی تحقیق شدہ لہوف 141

آیت اللہ مرزا جواد تبریزی،آیت اللہ ناصر مکارم شیرازی،آیت اللہ صادق روحانی،آیت اللہ علوی گرگانی،نوری ہمدانی،....رقیہ نام دی حضرت امام حسین (ع) دی اک بیٹی اے ۔

حوالے

مآخذ

• ابن فندق بیہقی، علی بن زید، لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، تحقق: مہدی رجائی، مکتبہ آیت اللہ المرعشی، قم، ۱۳۸۵.
• ارجستانی، محمدحسین، اَنوار المجالس
• سید بن طاووس، علی بن موسی بن جعفر، اللہوف على قتلى الطفوف‏، جہان، تہران، ۱۳۴۸ش.
• سید بن طاووس، علی بن موسی بن جعفر، اللہوف علی قتلی الطفوف،ترجمہ: سید ابوالحسن میرطالبی.
• شافعی، محمد بن طلحہ، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، بیروت، البلاغ، ۱۴۱۹ق.
• شاه عبدالعظیمی، سید محمدعلی، الإیقاد
• طبری، عمادالدین حسن بن علی، کامل بہائی، مرتضوی، تہران، ۱۳۸۳ش.
• طبسی، نجم الدین، رقیہ بنت الحسین، تنظیم: عباس جہانشاہی. Archived 2021-05-06 at the وے بیک مشین
• طریحی، فخرالدین، المنتخب فی جمع المراثی والخطب،معروف منتخب طریحی
• قندوزی، سلیمان بن ابراہیم، ینابیع الموده لذوالقربی، اسوه، قم، ۱۴۲۲ق.
• کاشفی سبزواری، ملیا حسین، روضۃ الشہدا، نوید اسلام، قم، ۱۳۸۲ش.
• محمدی ری شہری، مہدی، دانشنامہ امام حسین، دارالحدیث، قم، ۱۴۳۰ق.
• مطہری، مرتضی، مجموعہ آثار .
• مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، کنگره شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ق.
• یزدی، محمدجواد، شعشعۃ الحسینی