Oranje – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m r2.7.1) (robot Mijenja: eu:Orange (ibaia) |
m uklanjam zastarelu oznaku center |
||
| (Nije prikazano 14 međuverzija 10 korisnika) | |||
Red 1:
{{dz}}
{{
| ime = Oranje <br /><small>Oranjerivier</small><br /><small>Orange</small>
| slika =
| opis_slike =
| mapa =Orange River basin map.svg
| opis_m =
|
| Nadmorska visina izvora = 3300<ref name=brit/>
| Nadmorska visina ušća = 0
| Prosječni istjek =
| Površina porječja = 855.000<ref name=brit/>
| Izvor = Senqu (Planina [[Drakensberg]] u [[Lesoto|Lesotu]]
|
| Pritoke = [[Vaal]], [[Caledon]] i [[Fish (Namibija)|Fish]]
| Države kroz koje protječe = {{flag|Lesoto}}<br />{{flag|Južna Afrika}}<br />{{flag|Namibija}}
| Gradovi kroz koje protječe =
| Sliv = [[Atlanski]]
| Ulijeva se u = [[Atlantik|Atlanski ocean]]
| Plovna od - do =
}}
'''Oranje''' ([[afrikaans]]: ''Oranjerivier'', [[Engleski jezik|engleski]]: ''Orange River'') je rijeka na jugu [[Afrika|Afrike]],
| url =http://www.britannica.com/EBchecked/topic/430934/Orange-River
| title =''Orange River''
| accessdate = 3.
| language=engleski
| publisher=Encyclopædia Britannica
}}</ref>
Rijeka Oranje zajedno
== Hidrografija ==
Rijeka Oranje izvire na nadmorskoj visini od oko
[[Datoteka:GariepDam.jpg|300px|thumb|right|
Nakon ulaska u Južnoafričku republiku jugozapadno od [[Lesoto|Lesota]], rijeka teče u pravcu jugozapada kroz otvoreniji prostor, u brdovitom kraju preko vapnjenjačkih i sedimentnih stijena. Pored grada [[Aliwal North]] rijeka je izdubila kotlinu, široku oko 48
Od brane ''Gariep'' Oranje skreće na sjeverozapad gdje prima svoju najveću pritoku, rijeku [[Vaal]], koja izvire u istočnom [[Transvaal]]u. Vaal zatim teče prema zapadu kroz gusto naseljen kraj koji je industrijska jezgra Južne Afrike prije okretanja na jug i uvira u rijeku Oranje, pored grada [[Douglas]]. Oranje zatim skreće prema jugozapadu i teče preko glacijalnog depozita gline. Kod mjesta [[Prieska|Prieske]] čini još jedan oštar zavoj prema sjeverozapadu, taj zavoj označava početak srednjeg toka rijeke. Sedimentne stijene [[kvarcit]]a i [[željezit]]a formiraju barijere kroz koje je rijeka izdubla duboke kanjone. Od mjesta [[Upington]] rijeka teče prema zapadu, preko [[granit]]nog terena. U ovom dijelu rijeka se račva na bezbrojne rukavce, između kojih su otoci različite dužine, tu rijeka dosiže svoju najveću širinu, koja na pojedinim dijelovima doseže do gotovo 6 km. Oko 64 km nizvodno od Upingtona, korito se naglo sužava na oko 610 metara.<ref name=brit/>
[[Datoteka:Orange watershed topo.png|260px|thumb|left|Karta sliva rijeke Oranje]]
Oko 32 km ispod grada [[Kakamas]] rijeka Oranje, opet teče u nekoliko rukavaca koji se kasnije obrušavaju niz [[Slapovi Augrabies|Slapove Augrabies]]. Nakon strmoglavog pada u nizu brzaka rijeka uranja u dubok bazen, i teče kroz gotovo okomit klanac dug oko 11 km, da bi nakon toga ušla u ravnicu. Donji tok rijeke, od Slapova Augrabies do mora, ponekad se naziva Predio klanaca. Tamo gdje je su površine stijena uz korito mekše, korito rijeke je uglavnom otvoreno, ali tamo gdje rijeka prolazi kroz čvrste [[Magmatske stene|magmatske stijene]], korito je usko između gotovo okomitih stijena koje su ponekad više od 1000 m. Rijeka najviše krivuda u svom zadnjem dijelu pored [[Nacionalni park|Nacionalnog parka]] [[Richtersveld]] prije nego što skrene na zapad u [[Namibija|namibijsku]] obalnu pustinju.<ref name=brit/>
Rijeka Oranje uvire u [[Atlantik|Atlanski ocean]], nekoliko kilometara sjeverno od malog zaljeva znanog kao Zaljev Aleksandar. Ušće rijeke je uže od 5
== Klima ==
Oborine u bazenu rijeke imaju izravan utjecaj na vodostaj rijeke, u [[Lesoto|Lesotu]], iznad ušća rijeke [[Caledon]] pada prosječno od 700 do 800 mm kiše godišnje, to u kombinaciji s rastopljenim zimskim snijegom s planinskih vrhova, donosi oko 60% voda rijeke Oranje. Od [[Caledon]]a do ušća [[Vaal]]a količina oborina se smanjuje na oko 279 do 406 mm, a ispod ušća Vaala smanjuje se na prosječnih 228 mm, do manje od 50 mm u Namibiji.<ref name=brit/>
Količina oborinskih voda koje se slijevaju u rijeku, smanjuje se s oko 16 % u [[Lesoto|Lesotu]] na svega 0,50 % u donjem toku rijeke. Potpuno je obrnuta stvar s temperaturom, koja se povećava od istoka prema prema zapadu, dok je broj dana s temperaturom iznad 30 [[°C]], prosječno oko 5 u Lesotu, na krajnjem zapadu se penje na 150 dana. Zbog toga se količina isparavanja povećava kako se rijeka približava zapadu.<ref name=brit/>
== Ekonomsko značenje ==
Gornji tok rijeke Oranje je nenaseljen, iako pašnjake uz rijeku koriste domoroci iz plemena [[Basotho]] za ispašu svoje stoke. U kraju od granice s [[Lesoto]]m do grada [[Aliwal North]], uzgaja se [[kukuruz]], a livade se koriste za ispašu stoke ([[goveda]] i [[ovce]]). Nizvodno je kraj suhih [[savana]], pogodan jedino za ispašu. Ipak se na navodnjavanim dijelovima, kojih je najviše između grada [[Upington]] i [[Slapova Augrabies]], zatim nizvodno od Brane Boegoeberg (na pola puta između [[Prieska]] i Upingtona), uzgaja [[pamuk]], djetelina (lucerna), [[grožđe]] i [[Datulja|datulje]]. Uz rijeku nema većih gradova, već samo rijetkih razbacanih farmi. Nakon [[Navodnjavanje|irigacionog]] projekta Rijeka Oranje, dobar dio voda iz riječnih akomulacija preusmjerava se prema dolinama rijeka [[Fish (Namibija)|Fish]] i [[Sundays]], i prema gradovima [[Port Elizabeth]], [[Bloemfontein]], i [[Kimberley, Južnoafrička Republika|Kimberley]].<ref name=brit/>
Rijeka nije plovna zbog svoje nepravilnog toka, velikog pada, slapova i brzaka, i velike količine mulja i pijeska, koji mijenjaju korito rijeke. Preko rijeke su izgrađeni brojni mostovi, a najveći je onaj kod [[Upington]]a.
=== Navoodnjavanje i hidroenergija ===
[[Datoteka:Augrabies - Twin Falls - 001.jpg|thumb
Veliki problem za korištenje voda rijeke Oranje, bile su ogromne količine mulja koja je rijeka nosila, i tako vrlo brzo zatrpala akomulaciono jezero ispred brane, problem je riješen na Brani Boegoeberg koja je izgrađena [[1931]]. ugradnjom gornje pomične ustave, tako je veći dio mulja mogao proći i oteći dalje nizvodno.<ref name=brit/>
S ciljem potpune regulacije rijeke Oranje, osmišljen je projekt izgradnje brana i kanala u gornjem toku rijeke između rijeka [[Caledon]] i [[Vaal]]. Projekt je predviđao izgradnju niza brana i kanala, a radovi su započeli [[1962]]. Do danas su izgrađene brane Gariep ([[1972]]. s velikim akomulacionim jezerom) i 145 km nizvodno Van der Kloof ([[1977]]. s vlastitim jezerom) te tunel Gariep dug oko 80 km ([[1975]].) kojim se vode iz jezera Gariep prenose do rijeke [[Fish (Namibija)|Fish]] i kanal za navodnjavanje između rijeke Fish i rijeke [[Sundays]]. Projekt još uvijek nije dovršen, od [[1990]]. gradi se kanal Van der Kloof za navodnjavanje terena ispod Brane Van der Kloof.<ref name=brit/>
Te dvije brane su tako izgrađene i opremljene, da se mogu nositi s velikim količinama mulja koju donosi rijeka Oranje, koji se taloži u akomulacionim jezerima. Zbog tog one imaju duboke rezervne prostore, a njihove ustave se mehanički mogu podići ako je potrebno, za visokog vodostaja. Brana Gariep je centralni dio ovog projekta. Njezina glavna funkcija je akomulacija dovoljnih količina vode u jezeru za daljnju distribuciju preko brane Van der Kloof ili preko velikog tunela rijeka Oranje i [[Fish (Namibija)|Fish]]. Brana je visoka 77 m, a duga 948 m, akomulaciono jezero Gariep ima površinu od oko 362 [[kvadratni kilometar|km²]]. Brana Van der Kloof visoka je 107 metara, a duga 765 m, njeno akomulaciono jezero ima površinu od 140 [[kvadratni kilometar|km²]]. Obadvije brane imaju [[hidroelektrane]], a na njihovim jezerima izgrađeni su i objekti za rekreaciju.<ref name=brit/>
Postoje i projekti za povećanje voda rijeke [[Vaal]], za to bi trebalo izgraditi nekoliko brana i akumulacija na pritoci Vaala u [[Lesoto|Lesotu]] na rijeci [[Senqu]] i njenim pritokama Malibamatso i Senqunyane.<ref name=brit/>
== Istraživanje toka ==
Prvi bijelac za kog se zna da je prošao na sjevernu obalu rijeke (tada zvane Groot), u blizini ušća, bio je [[Afrikaneri|afrikanerski]] lovac na [[slon]]ove Jacobus Coetsee [[1760]]. godine. Kasnije ekspedicije uz rijeku i njezin tok u [[18. vijek]]u vodili su afrikanerski istraživač Hendrik Hop, [[Holandija|holandski]] [[oficir]] Robert Gordon Jacob, [[Englezi|engleski]] istraživač William Paterson i [[Francuzi|francuski]] istraživač François Le Vaillant. Oni su istraživali rijeku od srednjeg toka do ušća. Gordon je nazvao u čast holandske [[kralj]]evske kuće Oranje (Orange).<ref name=brit/> Razni [[Misionarstvo|misionari]] uspostavili su svoje misije sjeverno od rijeke Oranje pri kraju [[18. vijek]]a. ''John Campbell'' iz [[london]]skog misionarskog društva istraživao je tok rijeke Hart od njezina uvira u rijeku [[Vaal]] sve do ušća u Oranje, i dalje uz Oranje do Slapova Augrabies [[1813]]. Do izvora rijeke Oranje prvi su došli francuski [[Protestantizam|protestantski]] misionari Thomas Arbousset i François Daumas [[1836]]. godine.<ref name=brit/>
Tokom [[19. vijek]]a rijeka Oranje bila je sjeverna granica dokle se protezala [[Britansko Carstvo|britanska]] vlast u južnoj Africi. Početkom [[1830e|1830-ih]], [[Buri]] koji se nisu htjeli pomiriti s [[Britansko Carstvo|britanskom]] vlašću u prešli su rijeku Oranje u potrazi za zemljom i slobodom, svoju prvu republiku nazvali su po rijeci – [[Slobodna Država Oranje|Oranje Vrijstaat]].<ref name=brit/>
{{Panoramica|Orange River Panorama.jpg|1200px|Panorama rijeke}}
== Izvori ==
{{reflist}}
== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Orange River}}
* [http://www.orasecom.org/ ''Orange-Senqu River Commission (ORASECOM)''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130727172756/http://www.orasecom.org/ |date=2013-07-27 }} {{en icon}}
* [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/430934/Orange-River ''Orange'' na portalu Encyclopædia Britannica] {{en icon}}
* [http://www.dwaf.gov.za/orange/ ''Information on the Orange River (South African Department of Water Affairs and Forestry)''] {{en icon}}
{{Normativna kontrola}}
[[Kategorija:Rijeke u Južnoj Africi]]
[[Kategorija:Rijeke u Lesotu]]
[[Kategorija:Rijeke u Namibiji]]
[[Kategorija:Atlantski sliv]]
| |||