1783

Ovo je članak o godini 1783.

Godina 1783 (MDCCLXXXIII) bila je redovna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u nedjelju po julijanskom kalendaru.

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	17. vijek – 18. vijek – 19. vijek
Decenija:	1750-e  1760-e  1770-e  – 1780-e –  1790-e  1800-e  1810-e
Godine:	1780 1781 1782 – 1783 – 1784 1785 1786

Let braće Montgolfier.

1783. po kalendarima

Gregorijanski	1783. (MDCCLXXXIII)
Ab urbe condita	2536.
Islamski	1197–1198.
Iranski	1161–1162.
Hebrejski	5543–5544.
Bizantski	7291–7292.
Koptski	1499–1500.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1838–1839.
• Shaka Samvat	1705–1706.
• Kali Yuga	4884–4885.
Kineski
• Kontinualno	4419–4420.
• 60 godina	Yin Voda Zec (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11783.
Podrobnije: Kalendarska era

Događaji

Januar/Siječanj

• januar - Jekaterina Voroncova-Daškova postavljena za direktora ruske Carske akademije umetnosti i nauka - prva žena na takvom položaju.
• 16. 1. - Jozefinizam: objavljen je patent o braku, uvedena mogućnost građanskog braka.
• 20. 1. - Pregovori o miru u Versaju: Britanci sklapaju preliminarni mir sa Francuskom i Španijom.

Februar/Veljača

• 4. 2. - Prvi u seriji Kalabrijskih zemljotresa koji će na jugu Italije, Napuljskom i Sicilijanskom kraljevstvu, tijekom februara i marta odnijeti živote 50.000 ljudi.
• 7. 2. - Okončana je Velika opsada Gibraltara, Britanci su zadržali poluotok.
• 24. 2. - Britanska vlada earla od Shelburnea daje ostavku jer se Parlament protivi dogoverim uslovima mira.

Mart/Ožujak

• 15. 3. - Urota u Newburghu: Washington uspjeva odgovoriti oficire od pomisli na pobunu protiv Kongresa zbog zaostalih plaća i nesigurne mirovine.
• mart, krajem - Crnogorski guvernadur Jovan Radonjić otišao u Rijeku (do novembra), možda i do Beča, ponovo moli Austriju za pomoć.
• 22. 3. - Umro je hrvatski ban Franjo Leopold Nádasdy, naslijediće ga Franjo Esterházy (do 1785).
• 23. 3. - Mozart drži koncert u bečkom Burgteatru, kome prisustvuje i car; između ostalog je izveo i Haffnerovu simfoniju.
• 29. 3. - Henri Lefèvre d'Ormesson je novi generalni kontrolor finansija Francuske: zatiče veliki deficit i rokove u vezi Američkog rata, pokušaj lutrijskog zajma propada jer treba spasiti Caisse d'escompte (neka vrsta narodne banke) - gubi poverenje sledeće jeseni.
• 30. 3. - Car Josip II. daje dekret o centralnim sjemeništima, biskupima je oduzeta mogućnost da neposredno odlučuju o odgoju svećeničkog podmlatka; upravu nad sjemeništem u Zagrebu će dobiti Maksimilijan Vrhovac.
• 31. 3. - U Ugarskoj je donesena Sistematska regulacija jevrejskog naroda: dozvoljeno naseljevanje u slobodne kraljevske gradove, obrazovne odredbe itd.

April/Travanj

• 2. 4. - Vojvoda od Portlanda je titularni šef britanske vlade, zapravo koalicije Foxa i lorda Northa (do decembra).
• 3. 4. - Ugovor o prijateljstvu i trgovini između SAD i Švedske.
• 9. 4. - U Americi su izdata naređenja obema stranama da se prekine sa neprijateljstvima.
• 14. 4. - Praizvedba Lessingovog "Nathana Mudrog" u Berlinu.
• 17. 4. - Zakon irskih priziva ili Zakon odricanja: Britanski parlament se odrekao donošenja zakona za Irsku, prizivi na odluke irskih sudova se ne mogu iznositi pred britanske (ali irski parlament je ukinut unijom 1800/01).
• 19. 4. (8. 4. po j.k.) - Ruska carica Katarina Velika donosi ukaz kojim je anektiran Krimski Kanat, koji se prethodnih nekoliko godina nalazio pod ruskom "zaštitom"; time nestaje posljednji trag nekadašnje Zlatne Horde i nastaje područje koje će postati poznato kao Nova Rusija.
  • Krimska kriza između Austrije i Turske 1783-84: Austrija gomila trupe na turskim granicama, prema hrišćanima u Bosni je zauzet tolerantniji stav.
• proleće - Grupa popa Nikole Radomirovića, sa Radičem Petrovićem i Stevanom Veskovićem je krenula u prvu izviđačku misiju u Srbiju, upućeni od zemunskog majora Liderskrona (napravili su otiske ključeva beogradskih kapija). U junu će obilaziti i Bosnu.
• april - Dositej Obradović piše "Pismo Haralampiju" u kojoj najavljuje "Sovjete zdravago razuma", izašle sledeće godine.
• april - Commonwealth v. Jennison: vrhovni sud Masačusetsa presuđuje da je ropstvo neustavno - ali odluka je slabo poznata, neuki robovi još uvek služe, reklasifikovani su u najamne radnike.
• 28. 4. - Drugi anglo-majzorski rat: Tipu Sultan zauzima nakon opsade Bednore, dan. Nagaru u Karnataki, nakon opsade.

Maj/Svibanj

• maj - U Bosni se nastavlja kuga od prošle godine: "Neka se pamti i to da je iza Jurjeva gotovo čitav mjesec dana svakim danom pred Begovom džamijom u podne i ikindiju bilo po 20 dženaza, a nekada i po više". Kuge u Bosni ima i u Banjoj Luci, Ostrošcu, Travniku i Bihaću, a u Srbiji u Beogradu, Šapcu i drugde - Sava je blokirana, prebezi iz Turske se vraćaju nazad. U Bosni je i gladna godina, jedu se suve kruške umesto hleba, kada je iz Carigrada stigao kapidžija da traži veliki porez, narod je odbio.
• 20. 5. - Drugi Anglo-majzorski rat: Tipu Sultan uspešno opseda Britance u Mangaloreu (do januara).

Jun/Juni/Lipanj

• 4. 6. - Braća Montgolfier pokazuju let balona članovima provincijske skupštine staleža u Annonayu na jugoistoku Francuske.
• 8. 6. - Početak erupcije vulkana Laki na Islandu koja će trajati osam mjeseci i posredno i neposredno prouzročiti smrt trećine islandskog stanovništva, kao i glad na području Sjeverozapadne Evrope, pa i u daljim krajevima. U erupciji je i Grímsvötn.
• 14. 6. (3. 6. po j.k.) - Ruske vlasti na novopripojenom području Krima osnivaju grad Sevastopolj, kao bazu za mornaričku eskadru, prvo pod imenom Ahtijar (Bela litica).
• 29. 6. - Crnogorski glavari pišu karlovačkom mitropolitu Mojsiju da rukopoloži arhimandrita Petra, pošto je Arsenije Plamenac bolestan i ne napušta Crmnicu - urađeno sledeće godine.

Jul/Juli/Srpanj

• leto - Pančevački major Turati sastavlja opis puteva Srbije na osnovu izveštaja obaveštajaca.
• leto - Dositej je u Lajpcigu izdao "Život i priključenija", prvi deo. On je drugi pisac, nakon Orfelina, koji je štampao knjigu građanskom ćirilicom.
• leto - "Lakijeva izmaglica" u Evropi i Severnoj Americi usled erupcije na Islandu (u Engleskoj od 23. juna do 20. jula).
• 23. 7.? - Arapska plemenska konfederacija Bani Utbah na čelu sa Ahmed bin Muhammad bin Khalifom zauzima Bahrein, ranije pod persijskom vlašću. Kuća Āl Khalīfah i danas vlada Bahreinom.
• 24. 7. - Sporazum u Georgijevsku kojim Kartli-Kahetinsko Kraljevstvo u današnjoj Gruziji postaje protektorat Ruskog Carstva (na snazi od 1784, aneksija 1800/03).

Avgust/August/Kolovoz

• 4. 8. - Erupcija ere Tenmei: nakon tromesečne aktivnosti dolazi vrhunac erupcije japanskog vulkana Asama - gine oko 1.500 ljudi, ali mnogo više od pogoršane gladi (1782-88).
• 10. 8. - Antelope, brod Britanske istočnoindijske kompanije se nasukao na Palauu, što je prvi dosledni kontakt sa tim ostrvima.
• 18. 8. - Uveče se vidi meteorska procesija iznad Zapadne Evrope.
• 27. 8. - Jacques Charles i braća Robert pokrenuli u Parizu prvi vodonični balon, Le Globe.

Septembar/Rujan

• 3. 9. - Skopljen Pariški mirovni sporazum kojim je okončan Američki rat za nezavisnost; prema njegovim odredbama Velika Britanija priznaje nezavisnost svojih bivših kolonija te predaje istočni dio Louisiane; Francuska od Britanije preuzima Senegal, Tobago i dio kolonija u Indiji; Španija od Britanaca preuzima Floridu.
  • Indijanci nisu pomenuti, tako da ostaju u ratu sa SAD (→ Sjeverozapadni indijanski rat).
• septembar - Joseph Brant, poglavica Mohawka, okuplja predstavnike 35 plemena na gornjoj reci Sandusky u Severozapadnu konfederaciju.
• 19. 9. - Balon braće Montgolfier Aérostat Réveillon leti u Versaju sa prvim živim bićima: ovca, patka i petao - kralj nakon ovoga dozvoljava letove sa ljudima, Étienne Montgolfier će u saradnji sa Jean-Baptiste Réveillonom će za to napraviti veći balon.
• 22. 9. - Kongres konfederacije SAD zabranjuje kupovinu indijanske zemlje na saveznoj teritoriji, izvan država (Komitet Kongresa za indijanske poslove ipak potražuje zemlju sledećeg meseca).

Oktobar/Listopad

• 26. 10. - Praizvedba Mozartove Velike mise u Salzburgu.

Novembar/Studeni

• 3. 11. - Charles-Alexandre de Calonne je generalni kontrolor finansija Francuske (do 1787). Prioritet mu je da povrati poverenje javnosti u vreme kada su prihodi znatno manji od obaveza.
• 18. 11. - Louis Auguste Le Tonnelier de Breteuil je imenovan za francuskog Državnog sekretara Kraljevog doma (do 1788), što se sa Calonnovim imenovanjem smata vrhuncem uticaja kraljice Marije Antoanete.
  • Što se nje tiče, ove godine je u Versaju počela gradnja Hameau de la Reine, Kraljičinog seoca. Élisabeth Vigée Le Brun je naslikala dve verzije "Marije Antoanete sa ružom", jer je haljina na prvoj viđena kao neprimerena.
• 21. 11. - U Parizu, znanstvenik Jean-François Pilâtre de Rozier i markiz François Laurent d'Arlandes izveli prvi uspješan let Montgolfierovim balonom napunjenim toplim vazduhom. Preletjeli su iznad grada razdaljinu od 8 km za 25 minuta dosegnuvši visinu od gotovo 1.000 m.
• 25. 11. - Poslednji britanski vojnici napustili New York, nakon završetka Američkog rata za nezavisnost, svečano ulazi George Washington.

Decembar/Prosinac

• 1. 12. - Jacques Charles poleće iz Pariza vodoničnim balonom, prvo sa jednim od braće Robert pa sam do visine od 3 km.
• 13. 12. (kal.?) - U Sankt Peterburgu otvorena učiteljska škola, pod vođstvom Teodora Janković-Mirijevskog.

"General George Washington daje ostavku na svoju komandu" (Trumbull, 1824)

• 19. 12. - Nakon pada Foxove vlade, jer se kralj protivio predlogu zakona o reformi Istočnoindijske kompanije, William Pitt Mlađi (24) postaje britanski premijer (do 1801. i 1804-06).
• 23. 12. - Washington daje ostavku kao vrhovni komandant Kontinentalne armije. Postaje prvi lider Društva Cincinnata, naslednog oficirskog udruženja.
• 26. 12. - Louis-Sébastien Lenormand skače u Montpellieru s jednom vrstom padobrana.
• zima - Ledena zima 1783/84 usled islandske erupcije.
• krajem godine - Skadarski Mahmud-paša Bušatlija počinje vršiti snažniji pritisak na Crnu Goru.

Kroz godinu

• Hrvatska:
  • Plemstvo u Hrvatskoj provodi "agrarni apsentizam", tako je oko 40 velikaša poslalo pisma banu da ne mogu doći na sabor, a živjeli su u Beču, Minhenu, Budimu, Požunu i drugim gradovima Evrope.
  • Karlovačka generalna komanda preporučila da se dopusti slobodnije naseljavanje srpskih trgovaca i zanatlija po svim varošima i štapskim mestima - neke porodice se preseljavaju iz Kostajnice u Petrinju i Karlovac.
  • Ujedinjene banska i varaždinska generalkomanda sa sjedištem u Zagrebu, čime banska krajina gubi vezu sa hrvatskim banom (do 1786).
  • Komisija za ujednačavanje pravopisa u Hrvatskoj i Slavoniji - preovlađuje mišljenje da se uzme pravopis slavonskih pisaca.
• Jedan pripadnik dubrovačke nove vlastele je tek ove godine izabran u Vijeće umoljenih (Senat), a što je omogućeno sporazumom iz 1763.
• Kuga u Dalmaciji 1783-84, o kojoj piše Julije Bajamonti (1786).
• Pravoslavna eparhija u Bukovini je stavljena pod jurisdikciju Karlovačke mitropolije (do 1873).
• Josip II. ukida cehove (prije smrti će povući taj patent).
• Crkve: župna crkva Navještenja Blažene Djevice Marije u Gospiću (od 2000. katedrala); Evangelička crkva u Bačkom Petrovcu; pravoslavna Rođenja Bogorodice u Botošu; sv. Jovana Krstitelja u Bačkoj Palanci; župna crkva sv. Vida u Pitomači
• U Beogradu podignuto Šejh-Mustafino turbe.
• Zaharije Orfelin: "Iskusni podrumar".
• Mathias Piller i Ludwig Mitterpacher: Iter Per Poseganam Sclavoniae Provinciam.
• Braća Elhuyar izolirala volfram.
• Immanuel Kant: "Prolegomena za bilo koju buduću metafiziku", sažetak argumenata i polemika o "Kritici čistog uma".

Rođenja

• 23. 1. - Stendhal, književnik († 1842)
• 25. 1. - William Colgate, industrijalac († 1857)
• 13. 2. - Guglielmo Pepe, italijanski general i patriota († 1855)
• 3. 4. - Washington Irving, književnik († 1859)
• 10. 4. - Hortense de Beauharnais, poćerka i snaha Napoleona I, majka Napoleona III († 1837)
• 1. 5. - Jeremija Gagić, ruski diplomata, sekretar Pravitellstvujušćeg sovjeta († 1859)
• 3. 5. - José de la Riva Agüero, prvi predsednik Perua († 1858)
• 19. 6. - Friedrich Sertürner, pionir alkaloidne hemije († 1841)
• 21. 7. - Charles-Tristan de Montholon, francuski general († 1853)
• 24. 7. - Simón Bolívar, južnoamerički vojskovođa, državnik i revolucionar († 1830)
• 9. 8. - Aleksandra Pavlovna, ruska velika vojvotkinja, habzburška nadvojvotkinja († 1801)
• 14. 9. - Gaspard Gourgaud, francuski general, pisac († 1852)
• 27. 9. - Agustín de Iturbide, meksički državnik († 1824)
• 6. 10. - François Magendie, pionir eksperimentalne fiziologije († 1855)
• 26. 11. (8.12.?) - Dimitrije Isailović, srpski novinar, urednik "Srpskih novina", član učenog društva († 1853)
• Tešan Podrugović, narodni pjesnik († 1815)
• Sava Mrkalj, monah, filolog († 1833)
• Ali-paša Rizvanbegović, stolački kapetan († 1851)
• Juraj Karlo Wisner-Morgenstern, skladatelj, dirigent († 1855)

Smrti

• 31. 1. - Caffarelli, kastrat (* 1710)
• 6. 2. - Capability Brown, pejzažni arhitekta (* 1716)
• 22. 3. - Franjo Leopold Nádasdy, habsburški maršal, hrvatski ban (* 1708)
• 11. 4. - Nikita Panin, ruski državnik (* 1718)
• 17. 4. - Louise d'Épinay, spisateljica, salonistica (* 1726)
• 19. 4. - Filip Lastrić, franjevac, povjesničar (* 1700)
• 24. 4. - Grigorij Orlov, ruski državnik (* 1734)
• 8. 5. - Pahomije Knežević, episkop aradski (* ca. 1727)
• 13. 6. - Nikola Divnić, šibenski biskup (* 1715)
• 24. 8. - Tihon Zadonski, ruski episkop, bogoslov, svetac (* 1724)
• 18. 9. - Leonhard Euler, švicarski matematičar i fizičar (* 1707)
• 29. 10. - Jean d'Alembert, matematičar (* 1717)
• 1. 11. - Jeftimije Ljubibratić, habsburški podmaršal (* 1716)
• 28. 11. - Marguerite Gourdan, vlasnica bordela (* 1725)
• 15. 12. - Ahmad bin Said al-Busaidi, vladar Omana (* 1694)
• Arsenije Radivojević, bivši episkop bački (* 1717/20)

Reference

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)

1783 na Wikimedijinoj ostavi