Bombardovanje Beograda 1944.
Za ostale upotrebe, v. Bombardovanje Beograda.Savezničke vazdušne snage su tokom 1944. godine više puta bombardovale nemačka uporišta u Beogradu. Infrastruktura u Beogradu je sukcesivno bombardovana u aprilu, maju, junu, julu i poslednji put u septembru 1944. godine.[1][2][3] Vazdušni udari su bili uvod u konačno oslobođenje Beograda oktobra 1944.
Opsežna bombardovanja prouzrokovala su brojne civilne žrtve. Najteže civilne žrtve zabeležene su tokom aprilskog bombardovanja 16. i 17. aprila 1944. godine, što se poklopilo sa pravoslavnim Uskrsom. Glavna jedinica u ovoj akciji bila je američka 15. vazduhoplovna jedinica, sa bazom u Fođi na jugu Italije. Samo u udarima 16. i 17. aprila učestvovalo je 600 velikih četvoro-motornih bombardera, koji su ispuštali sa 3000-5000 metara.[4]
17. aprila je pogođen i koncentracioni logor Staro Sajmište, kada je poginulo 60 logoraša, a oko 150 je ranjeno.
Stanovništvo Beograda je verovalo da je bombardovanje uvod u vojnu invaziju saveznika.
Saveznička bombardovanja Beograda (njih ukupno jedanaest, od aprila do septembra 1944. godine), u kojima je stradalo gotovo 1.200 građana, a preko 5.000 povređeno, propaganda Nedićeve vlade je koristila kao „krucijalni dokaz“ ispravnosti saradnje s nacistima.[5]
Strateški ciljevi
urediStrateški ciljevi bombardovanja bili su: koloseci Beograd-Sava, Zemunski aerodrom i fabrike aviona Rogožarski i Ikarus. Uništene su u Zemunu fabrike Ikarus, Danubijus, Zmaj, Teleoptik, zemunska železnička stanica i aerodrom. Oštećena je fabrika Rogožarski i stambeni blokovi oko nje, brodogradilište, rafinerija na Čukarici i deo beogradske železničke stanice. Oštećeni su i mostovi na Savi i Dunavu.
Odabir ciljeva je vršen u konsultacijama sa snagama NOVJ na terenu, koje su Saveznicima prosleđivali Tito i Koča Popović. Pre njih, bombardovanje važnih vojnih ciljeva u Srbiji su tražili još 1942. i 1943. godine Jugoslovenska vlada u izbeglištvu i komanda Draže Mihailovića, uz pristanak predsednika Ministarskog saveta Slobodana Jovanovića.[6][7]
Potrebno hitno bombardovati vojne ciljeve ovamo. U prvom redu Savski most kod Beograda, Borski rudnik, Trepču sem električne centrale, pristanište Metković i električnu centralu Omiš. U mnogome bi diglo moral naših ljudi u narodu. Narod očekuje to. Treba izvršiti narodnu želju. Đeneral Mihailović.[8]
– Dražin telegram jugoslovenskoj vladi u Londonu, 9. maja 1942.
Poslednja masovna bombardovanja Nemačke imala su veliko moralno dejstvo na Nemce u Jugoslaviji. Potrebno vršiti bombardovanje vojnih objekata u Jugoslaviji a naročito u Bugarskoj da se kod Jugoslovena podigne moral do vrhunca a kod Bugara potstakne borba protiv Nemaca.[8]
– Dražin telegram jugoslovenskoj vladi u Londonu, 8. juna 1942.
Ljudske žrtve
uredi
Bombardovan aerodrom u Zemunu, oštećeni hangari, uništeno 3, oštećeno 3 aviona. Bombardovan Beograd: poginulo 13 Nijemaca i 318 stanovnika; veće materijalne štete u centru grada.[9]
– Dnevni izvještaj nemačke komande Jugoistoka od 17. aprila 1944.
Po nemačkim izvorima poginulo je 1.160 Beograđana, 343 nemačkih i 96 italijanskih vojnika, od toga 250 nemačkih vojnika na glavnoj železničkoj stanici, a u skladištu Banovo Brdo 46 Nemaca i 96 Italijana. Povređeno je preko 5.000 civila.[nedostaje referenca]
Prilikom uskršnjeg bombardovanja 1944. godine srušeno je tadašnje porodilište u Krunskoj ulici. Razaranja su bila najveća u oblasti Bajlonove pijace gde je poginulo 200 ljudi od zalutale bombe. Pogođena je Palata Albanija, Terazije, Tehnički i Pravni fakultet, više bolnica i crkava. Na jednoj od neeksplodiranih bombi je bio natpis: „Srećan Uskrs!“.[10]
Prema nemačkim procenama stradalo je oko 4000 ljudi a prema procenama ambasade SAD 2271.[11]
Materijalna šteta
urediNakon oslobađanja Beograda, ambasada SAD je obavila je procenu štete nastale Savezničkim i Nemačkim bombardovanjem. Ukupna šteta nastala bombardovanjem iznosila je 220.150.000 dinara (3.992.000 $ po kursu iz 1939. godine). Od ovog iznosa udeo američkog bombardovanja u stambenoj šteti iznosi 1.222.000, a na stvarima 1.270.000 $. Radi poređenja, šteta nastala jednodnevnim nemačkim bombardovanjem 1941. godine procenjena je na 1.100.000 $.[12]
Propaganda Nedićeve vlade
uredi
Vlada narodnog spasa Milana Nedića je povodom bombardovanja vodila propagandu protiv zapadnih saveznika (Velike Britanije i Sjedinjenih Američkih Država) da bombarduju Srbiju samo da bi naneli štetu Srbima.
Na plakatima je često prikazivan krvoločni britanski premijer Vinston Čerčil. Na jednom od plakata, Čerčil je prikazan u lekarskom mantilu, sa papirom na kojem piše da su svi narodi dužni da Engleskoj daju sva blaga u miru, a svoje živote u ratu.
Nedićeva propaganda je optuživala Veliku Britaniju i SAD, kao i komuniste, da se nalaze u rukama ,,jevrejskih moćnika“, koji upravljaju svetom.
U Srbiji i dalje postoji stereotip da su saveznici bombardovali Srbiju namerno, bezrazložno, da bi naneli štetu Srbima.[13] Pritom se prenebregava činjenica da su Saveznici vodili sveobuhvatnu kampanju sistematskog uništavanja nemačkih – a ne srpskih – uporišta na čitavom prostoru Balkana (od Rumunije do NDH).[13]
Spomen groblje žrtava bombardovanja
urediU okviru kompleksa beogradskog Novog groblja, 1966. godine formirano je Spomen groblje stradalih u savezničkom bombardovanju Beograda na Uskrs, 16. aprila 1944. Autorka Spomen groblja bila je arhitekta Milica Momčilović. Petnaest mermernih ploča nalaze se na jedanaest ozidanih betonskih humki koje podsećaju na rovove u kojima su primarno sahranjivani postradali. Na posebnim pločama ispisana su imena 313 identifikavanih žrtava i podaci o 78 neidentifikovanih žrtava muškaraca, 71 žene i 16 dece.
Reference
uredi- ↑ dr Momčilo Pavlović: "Istina o savezničkom bombardovanju srpskih gradova 1944. godine - Srbi nisu bili posebno izabrana meta" (dnevni list Danas, 17-18.04.2004.)
- ↑ Richard G. Davis: Bombing the European - Axis Powers A Historical Digest of the Combined Bomber Offensive 1939–1945", Air University Press, Alabama 2008
- ↑ MEDITERRANEAN THEATER OF OPERATIONS (MTO), COMBAT CHRONOLOGY OF THE US ARMY AIR FORCES
- ↑ Jovan Marjanović, Istorija Beograda, 3 knjiga, 1974, str. 548.
- ↑ „Mesta stradanja i antifašističke borbe u Beogradu 1941–44.”. Arhivirano iz originala na datum 2014-12-17. Pristupljeno 2014-10-25.
- ↑ Prof. dr Đorđe Stanković: "REVIZIONISTI" I SAVEZNIČKO BOMBARDOVANjE BEOGRADA 1944. GODINE, Vojnoistorijski glasnik 1-2/2006.[mrtav link]
- ↑ http://82.117.206.28/web71.nsf/cb809814dc0d5238c12570c40046d58c/ec9bd6b890479707c12570c4005cd42d?OpenDocument[mrtav link]
- ↑ 8,0 8,1 https://www.znaci.org/00001/4_14_1_105.htm
- ↑ NAW, T-78, Roll 331, 6288627-8[mrtav link]: Dnevni izvještaj komande Jugoistoka Vrhovnoj komandi oružanih snaga od 17. aprila 1944 (18. april 1944.).
- ↑ [1] (en) Allied bombing of Yugoslavia in World War II. 2018-04-04. Pristupljeno 2018-04-17.
- ↑ Dr Mile BJELAJAC: DOKUMENTI O ŠTETAMA NASTALIM BOMBARDOVANJEM BEOGRADA 1941–1944. strane 218
- ↑ Dr Mile BJELAJAC: DOKUMENTI O ŠTETAMA NASTALIM BOMBARDOVANJEM BEOGRADA 1941–1944. strane 217 i 218
- ↑ 13,0 13,1 Zoran Stokić, Savezničko bombardovanje Srbije
