Crna Trava

Crna Trava je naselje u Srbiji koje administrativno pripada opštini Crna Trava u Jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 563 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 688 stanovnika).

Crna Trava
Crna Trava
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Jablanički
Opština	Crna Trava
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	563
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	964 m
Crna Trava Crna Trava (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	16215
Pozivni broj	016
Registarska oznaka	LE

Crnotravski pečalbari su poznati širom bivše Jugoslavije, kao graditelji-zidari, kraće neimari građevinari,a nekada su se zvali Dunđeri.

Poreklo imena Crna Trava

Nema istorijskih izvora koji bi tačnije objasnili poreklo ime Crne Trave. Neka njena imena kao što su Kara Kas („crna trava“) i Bal'k Derven („riblja klisura“) turskog su porekla i iz turskog vremena. Vilin Lug je ime po legendi i datira iz vremena pre turaka.

Postoji legenda o poreklu imena koja potiče iz 1389, i vezana je za Kosovsku bitku. Prema ovoj legendi, jedna jedinica srpske vojske, sastavljena od srpskih strelaca i konjanika, odlučila je da se odmore na jednom zelenom polju dok su putovali do bojnog polja. Zbog toga što su vojnici ležali na otvorenom polju pokriveno jako otrovnom travom i cvećem, bili su opijeni i nisu se na vreme probudili za bitku. Kad su to shvatili, prokleli su travu na koju su ležali, proglasivši je „crnom“ travom!

Granice i teritorija Crne Trave

Od oslobođenja južne Srbije od turaka (1878.g., tačnije od donošenja zakona o administrativnoj podeli Kraljevine Srbije, obnarodovanog 1890.godine, pa do danas) Crna Trava se u svesti ljudi teritorijalno četiri puta menjala. Posle oslobođenja od turaka je osnovana opština Crna Trava, koja je prema berlinskom kongresu 1878.godine odnosno privremenom zakonu o uređenju oslobođenih predela od 3.januara 1878.godine, dobila granice kao opština u okviru sa ostalim opštinama u vlasotinačkom srezu. Posle se izilazilo iz njega i ulazilo u dervenski srez, potom i u vranjski i leskovački srez. Govoreći o granicama crnotravske opštine, Crna Trava se kao opština nalazila sa desne strane gornjeg toka reke Vlasine, a graničila se sa atarima opština; brodske i rupjanske, sa juga međom nahije vranjske, a sa istoka trnske-žnepoljske. Takođe su navedeni i podaci sa popisa: zaseoci (mahale- Cuka (96 kuća), Čaus (40), Zlatanska (55), Vidić (20), Obrad (35), Crvenkova (32), Lazaric (26), Kozarnica (26) i Popova (300-ukupno 354. kuća). Granica Crne Trave je bila određena 1878.godine.

Crna Trava kao opština, zajedno sa ostalim opština iz okruženja: brodska, rupska, dobropoljska, kalanska, od 1878.godine povremeno u početku, a kasnije i stalno pripadala je administrativno vlasotinačkom srezu sve do 1941.godine. Danas je Crna Trava administartivni centar okolnih sela. Zbog migracije stanovništva za boljim životom, negde od 1972.godine i potpunom ekonomskom migracijom do 2006.godine, čitav crnotravski kraj je sveden na nekoliko hiljada stanovnika, a veći deo mahala i zaseoka su potpuno iseljeni i u njima jos žive neka staračka domaćinstva.

Daleka i bliza prošlost Crne Trave

Najstari stanovnici u crnotravskom kraju bili su Džidovi, a posle njih Latini. U letopisu crnotravskom se ističe da u V. veku pre Hrista su ovde bila nastanjena Ilirska plemena, a u II. veku posle hrista zavladali su rimljani. U vreme rimljana u ovom kraju se rudovalo, pa i danas postoje ostaci kopanja i prerade rude gvožđa u samokovima,a i postoje mnoge iskopine u obliku rovina.

Po deobi Rimskog carstva (395) na Istočno i Zapadno, ovi krajevi padaju pod Istočno rimsko carstvo (Vizantija), koje će u ovim krajevima vladati sve do pred XII veka. U letopisu crkve stoji da je u IX i X veku Crna Trava bila pust kraj, bez ljudi, pokriven šumama i sa mnogo divljih zveri. Od stanovnika je bio samo jedan kaluđer sa nekoliko manastirskih čobana, koji su čuvali manastirsku stoku (manastir se nalazio ispod Crnog Vrha, preko puta čuke, na jednom brežuljku, a i danas to mesto nosi naziv Manastirište, a dve livade nose crkvena imena: Sveti Nikola i Popadika). Pripadao je carigradskoj patrijaršiji.

Crnotravci su bili slobodoljubivi narod, borili su se za svoju slobodu. Tako su uzeli i učešće u borbi protiv Turaka 1454. godine, u odbrani srednjovekovne srpske države, pod komandom vlastelina Nikole Skobaljica, kada su turci potukli srpsku vojsku. Posle pada Smedereva (od 1459 do 1878.godine) Crna Trava je u okviru ropstva pod turcima u okviru Srbije, živela sve do konačnog oslobođenja od turaka 1878.godine.

Ovo je bio planinsko šumoviti kraj, naročito bukovom šumom. Potpuno neprohodan, pa se u njemu moglo skrivati i dizati bune i ustanke. Naročito su bili poznati mnogi crnotravski hajduci, po kojima i danas mnoga mesta i izvori nose imena i ostale su mnoge legende o njima.

Crnotravci su uzimali učešće u svim ratovima za oslobođenje od turaka-počev od 1878.godine, potom uzeli učešće i u balkanskim ratovima, prvom i Drugom svetskom ratu, borili se protivu bugarske okupacije i nemačkog fašizma. Najviše su zla propatili od bugara i u Prvom i Drugom svetskom ratu. U Drugom svetskom ratu crnotravski kraj je prednjačio u brbi protiv fašizma - u partizanskom pokretu je učestvovalo i mlado i staro. Mnogo je njih koji su dali svoje živote za slobodu, putem narodnih heroja: Mirka Sotirovića, Aleksandra Sinadinovica, Tome Ivanovića, Sinadina Milenovića i drugih znanih i neznanih. U borbi protiv Bugara vodile su se teške borbe i u Prvom i Drugom svetskom ratu. Zlodela bugarskih fašista se pamte i danas po paljevinama i ubijanju, a poznata je i garska tragedija. Na ovom području je poginuo i jedan od značajnih revolucionara partizanskog pokreta Drugog svetskog rata i španski borac Ratko Pavlović Ćićko. Crnotravci su uzeli učešće i u ratovima vezanim uz raspad bivše Jugoslavije.

Stanovništvo

Za vreme 400.godina turske vlasti crnotravsku planinsku oblast su postepeno naseljavale izbeglice sa svih strana, a najviše sa Kosova, Raške, Metohije, Kopaonika i Makedonije. Stanovništvo je od turskog zuluma bežalo u neprohodne planinske krajeve. Najveće naseljavanje je bilo pod kraj XVII. veka, kada je srpski narod pod Arsenijem Crnojevićem bežao u Južnu Ugarsku (1690.) i Arsenijem IV Sakabentom (1739.), pa se tada jedan deo naroda umesto u Ugarsku, sklonio u Crnu Travu. Posle prvog naseljavanja Crna Trava je imala 400 kuća i oko 2000 stanovnika. Tada su kuće bile građene od zemlje i drveta, pokrivene slamom, teđe sindrom, nisu bile krečene i nisu imale stakla na prozorima (pendžerima), već hartiju.

Pre IX. veka ovde su živeli starosedeoci, koji su izumrli, a jedino prema pričanju starijih postoje grobovi Džidova, velikih ljudi i to na Popovoj čuki, a drugi grob na Stanićevu iznad Gornje Kozarice.

Postojala je unitrašnja migracija i spoljašnja migracija. Unutrašnja migraciona struja se moze podeliti na krajišku, žnepoljsko-krajišku i vlasinsku. Iz krajiške migracije u Crnu travu su se doselile tri porodice: iz Božice jedna porodica u Dobro Polje i dve porodice u Rupje. Iz Ćustendislkog kraja doselile su se četri porodice i nastanile se u Brodu i Crnoj Travi, a iz medne jedna u Garu i dve u Bitvrdju. Jedan broj doseljenika iz Žnepoljske migracione zone doselio se na Vlasinu, zatim u u gornji sliv reke Vlasine, potom u slivu Kalansko-Gradske reke i Tegošnice, prema Darkovcu, Preslapu,kalni, Grdeličkoj klisuri. Bila je migracija iz planinskog ka ravničarskom delu. Od vlasinske migracije naseljena su mesta poput Kruševice, selo Batulovce između Leskovca i Vlasotinca, potom pustorečki kraj-Pusta reka negde pod kraj XVII. veka i posle oslobođenja od turaka 1878.godine. Spoljna migracija potiče delom iz bližnjih a delom iz daljih oblasti. Doseljavanje se vršilo iz Makedonije. Ta migraciona struja je dospela do Vlasinskog blata (danas Vlasinskog jezera), dalje na sever nije išla. Jedan krak ove struje išao je do Grdeličke klisure i tu stao. Iz Kratova, Tikvesa, Strumice - naselile su mesta u Crnoj Travi, Gradskoj i Vlasini.

Sa Kosova su dosle neke porodice koje su se naselile u Dobro Polje, Crnu Travu, Rupje i Gare. U vreme rudovanja pod Turcima, mnoge rudarske porodice sa Kopaonika su se naseljavale u crnotravskom kraju, pre nekih 300 godina, pod kraj XVII veka, kao iz Kratovskih rudnika iz Makedonije. Smatra se da su prvi doseljenici Crne Trave bili sa Kopaonika i iz Makedonije.

Skoro čitav vek kasnije posle prvog naseljavanja, usledilo je drugo naeljavanje izazvano pojavom banditskih četa zvanih krdžalija (1792-1806). Ove bande su sve živo pljačkale, pa se narod selio van drumova u oblast Vlasine. Tako su u vreme krdžalija nastala sela: Jarmilova, Sajina, Čitaći i druga.

Doseljavanja je bilo i radi krvne osvete i zbog bežanja od sudske odgovornosti, jer u vreme turskog doba, ko ubije Turčina i prebegne u drugu oblast, izbegao je odgovornost za ubistvo, pa tada prestaje sudsko gonjenje i krvna osveta.

Prvenstveno je bilo doseljavanje zbog rudovanja-doseljavali su se rudari i kovači. Manji broj se kasnije bavio i stočarstvom u planini.

A bilo je i nasilnog naseljavanja, pošto je Crna Trava bila derbedžinsko naseljena. Derbedžije su bili stražari, čuvari klanaca, prolaza, koji su štitili turske karavane od napada hajduka u ovome kraju. Takva naselja osnivana su samo sa hrišćanskim stanovništvom. Početak stvaranja tih naselja je bilo u vreme sultana Sulejmana (1521.g), a derbendžiska naselja su bila prvo u Makedoniji. Selo Cavato je u Makedoniji je najstarije derbedzinsko naselje.

Posto je bio težak život raje u tim naseljima, onda su se ljudi tada odmetali u hajduke. Turci instituciju derbedžinska naselja napuštaju krajem XVIII. veka, a ulogu njihovu su preuzeli plaćenici. I danas u Makedoniji, Poreču, ima jedna pesma o njima:

"Majko le, majko rekava jeci 
rekava jeci, majko, zemljava se trese, 
kakva je sila sto po derven ide? 
-Ćerko, mori ćerko, to je turska sila. 
Turska sila, ćerko, nasa propastija: 
Selovio, će poplata, nas će i' iskolat..." 

Literatura o Crnoj Travi

• Legende o postanku imena Crna Trava prikupio je Radomir Kostadinović, sredio i objavio u svojoj knjizi "Crna Trava i crnotravci" i članaku "Legende moga kraja" objavljenom u Leskovačkom Zborniku.
• O naseljavanju Vlasinske oblasti-crnotravskoga kraja, postoji i rad Riste Nikolića "Krajište i Vlasina".
• O nastanku Crne Trave , poreklu stanovništva i pečalbarenju je naširoko pisao poznati crnotravac Rade Kostadinović, nastavnik srpskog jezika-istoriograf, etnolog, etnograf i posve pisac nekoliko istorijsko-etnološko-etnografskih knjiga, koje se i dan danas nalaze u biblioteci Crne Trave,a i u svim većim istorijskim muzejima u Srbiji.
• Crnotravci su zaduženi još jednim zaljubljenikom svoga rodnoga kraja, crnotravca Simona Simonovića-Monke, partizanskog pukovnika u penziji, koji se odužio svojim kapitalnim delom "Pečalbarstvo i neimarstvo crnotravskog kraja".

Demografija

U naselju Crna Trava živi 461 punoletni stanovnik, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,8 godina (38,9 kod muškaraca i 42,8 kod žena). U naselju ima 220 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,56.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 2051 1953. 1860 1961. 1639 1971. 1276 1981. 873 1991. 688 689 2002. 571 563

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			553	98.22%
Bugari			6	1.06%
Jugosloveni			3	0.53%
nepoznato			0	0.0%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	1			1
80+	5			7
75-79	4			8
70-74	12			15
65-69	14			20
60-64	15			22
55-59	16			12
50-54	23			27
45-49	29			20
40-44	20			27
35-39	23			21
30-34	16			13
25-29	18			13
20-24	19			15
15-19	32			26
10-14	14			18
5-9	15			8
0-4	8			6
prosek	38.9			42.8

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 376 362 453 348 293 241 220

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 59 54 45 53 7 1 - 1 - - 2.56

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 247 90 142 11 4 - 247

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 62 139 41 5 -

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	117	8	-	1	8	-	18	6	2	1
Ženski	95	12	-	-	3	-	2	7	4	1
Oba	212	20	-	1	11	-	20	13	6	2
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	1	-	38	16	6	5	-	-	7
Ženski	2	-	19	19	15	5	-	-	6
Oba	3	-	57	35	21	10	-	-	13

Vanjske veze

Crna Trava na Wikimedijinoj ostavi

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain) Arhivirano 2009-03-03 na Wayback Machine-u
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)