Evropski parlament

Evropski parlament je tijelo Evropske unije, čije članove direktno biraju građani Evropske unije svakih pet godina, koliko poslanicima traje mandat. Zajedno sa Vijećem ministara i Evropskom komisijom čini zakonodavnu vlast Evropske unije. U parlamentu zasijeda ukupno 751 poslanik i drugi je najveći demokratski izabrani parlament na svijetu nakon Parlamenta Indije te ima i najveću trans-nacionalnu izbornu bazu sa 375 miliona osoba sa pravom glasa na izborima 2009. godine.

Evropski parlament
8. redovni saziv
Vrsta
Vrsta	Jednodomni
Historija
Osnovano	10. septembar 1952.
Vodstvo
Predsjednik Evropskog parlamenta	Antonio Tajani, EPP (od 17. januar 2017.)
Zamjenik predsjednika	14 zamjenika
Struktura
Broj zastupnika	751
Političke grupe	GUE-NGL (52)      S&D (189)      Greens-EFA (51)      ALDE (68)      EPP (215)      ECR (72)      EFDD (42)      ENF (40)      Nesvrstani (18) Upražnjeno (3)
Mjesto zasjedanja
Zgrada Parlamenta u Strasbourgu
Web-stranica
www.europarl.europa.eu/portal/hr

Parlament se od 1979. godine bira direktno po načelu univerzalnog prava glasa na mandat od pet godina. Izlaznost evropskih građana na izbore doživjela je pad na svakim izborima od kada se održavaju, a od 1999. godine je pala ispod 50%, da bi na izborima 2014. godine bila 42.54% građana sa pravom glasa na nivou cijele unije.

Iako Evropki parlament posjeduje zakonodavna ovlašćenja usvajanja zakona koje Vijeće ministara i Evropska komisija ne posjeduju, on formalno ne posjeduje pravo na zakonodavnu inicijativu predlaganja zakona, što je suprotno većini nacionalnih parlamenata zemalja članica EU koji ne samo da glasaju o prijedlozima zakona već ih mogu i sami predložiti. Parlament je „prva institucija“ EU (prva spomenuta u ugovorima, i nosilac ceremonijalnog prvenstva nad svim drugim institucijama unije), i dijeli jednake zakonodavne i budžetske ovlasti kao i Savjet ministara osim u nekoliko specifičnih područja u kojima su na snazi specijalne zakonodavne procedure. Parlament ima jednaku kontrolu nad proračunom EU. Evropska komisija, kao izvršno tijelo EU, odgovara za svoj rad parlamentu. Parlament bira predsjednika Komisije i potvrđuje ili odbacuje imenovanje Komisije kao cjeline. Parlament ima ovlasti da naknadno pokrene postupak kojim može primorati Komisiju da odstupi.

Evropski parlament djeluje u ukupno tri grada i tri zemlje članice EU. Ti gradovi su Bruxelles (Belgija), Luxembourg (Luksemburg) i Strasbourg (Francuska). Administrativni uredi su smješteni u Luxembourg, plenarne sjednice se odvijaju u Strasbourgu i Bruxellesu dok se komiteti poslanika za posebna pitanja sastaju u Bruxellesu.

Istorija

Evropski parlament, kao i druge institucije, u svom trenutnom obliku nije djelovao u trenutku kada je osnovan 10. septembra 1952. godine. Kao jedna od prvih zajedničkih institucija, parlament je nastao kao zajedničko zasijedanje Evropske zajednice za ugljen i čelik. U tome je periodu bio savjetodavni skup 78 imenovanih poslanika nominiranih od strane nacionalnih parlamenata zemalja članica, i nije imao zakonodavnih ovlasti. Promjena kroz koju je parlament prošao može se sažeti u izjavi profesora Davida Farrella sa Univerziteta u Manchesteru koji je rekao kako se „u većem dijelu svoga postojanja, Evropski parlament mogao opravdano okarakterizirati kao‚ višejezično debatno društvo‘“.

Razvoj ove institucije pokazuje kako je struktura Evropske unije evoluirala kroz vrijeme bez unaprijed postavljenog detaljnog plana. Pojedinci kao što je novinar Tom Reid iz The Washington Posta rekli su i kako „niko namjerno ne bi namerno osmislio vladu toliko kompleksnu i suvišnu kao što je EU“. Čak su i sjedišta parlamenta u različitim gradovima rezultat različitih sporazuma ili izostanaka sporazuma. Iako su sami poslanici preferirali da se susreću jedino u Bruxellesu, na Samitu u Edinburghu 1992. godine kojim je predsjedao John Major, Francuska je progurala amandman na ugovor kojim je plenarna sjednica Evropskog parlamenta ostala za stalno u Strasbourgu.

Savjetodavna skupština

Evropski parlament nije bio spomenut u originalnoj Schumanovoj deklaraciji. Smatralo se, ili je bar postojala nada kako će Parlamentarna skupština Savjeta Evrope preuzeti takav zadatak nakon što se prevaziđu početna neslaganja sa Ujedinjenim Kraljevstvom. Odvojeni Evropski parlament u okviru Evropske ekonomske zajednice osnovan je u periodu pregovora o temeljnom ugovoru zajednice kako bi provodio monitoring nad izvršnim vlastima i cijelom procesu dao demokratski legitimitet. Pariški ugovor iz 1951. pokazao je želju nacionalnih lidera za stvaranje tijela koje bi bilo više od savjetodavne skupštine korištenjem formulacije o "narodnim poslanicima" i ostavljanjem mogućnosti za direktne izbore otvorenom. Prvi veliki zadatak skupštine bio je da sastavi prijedlog za Evropsku političku zajednicu, koja je u konačnici propala nakon što je Francuski parlament nije ratifikovao. U istom je periodu propao i tadašnji plan za osnivanje Evropske obrambene zajednice nakon što je ponovo naoružana Zapadna Njemačka ušla u članstvo NATO pakta.

Zasjedanje parlamenta u januaru 1967. godine na kojemu govori Willy Brandt

Unatoč neuspjehu inicijativa za političku i obrambenu uniju u tome trenutku, inicijative za osnivanje Evropske ekonomske zajednice i evropske zajednice za atomsku energiju bile su uspješne 1958. godine kada su potpisani Rimski ugovori. Zajednička skupština bila je tijelo sve tri organizacije, iako su one imale drugačije izvršne organe. Iz toga je razloga skupština promijenila svoje ime u Evropska parlamentarna skupština. Prvo je zasjedanje organizovano 19. marta 1958. godine, za predsedavajućega je izabran Schuman, a 13. maja raspored sjedenja poslanika je reorganizovan tako da sjede u skladu sa ideologijama koje zastupaju umjesto u nacionalnim blokovima unutar same zgrade skupštine. Ova je odluka viđena kao rođenje savremenog Evropskog parlamenta koji je svoju pedesetogodišnjicu slavio 2008. umjesto 2002. godine.

Tri su se zajednice ujedinile u jednu Evropsku zajednicu na osnovu Ugovora o spajanju 1967. godine. 5 godina pre toga, 1962. usvojen je i naziv Evropski parlament koji se i do danas koristi. 1970. godine parlamentu su date ovlasti u području budžeta same Zajednice, koji su 1975. proširene i na ovlasti nad cijelim budžetom Zajednice. Na osnovu Rimskog ugovora predviđeno je da se članovi parlamenta direktno biraju. Kako bi se to ostvarilo postojala je ugovorna obaveza da Evropsko vijeće usaglasi uniformni način izbora poslanika. Kako to vijeće nije učinilo parlament ga je tužio Evropskom sudu pravde na osnovu čega je vijeće pristalo na direktne izbore, ali je odluka o načinu uniformnog izbora poslanika odgođena za budućnost.

Izabrani parlament

Amblem Parlamenta od 1973. do 1983. godine.

Zasijedanje u aprilu 1985.

Skupština do 1999. godine. Danas zgrada Savjeta Evrope.

1979. članovi Evropskog parlamenta po prvi su puta izabrani na direktnim izborima. To je ovaj parlament posebno izdvojilo među do tada sličnim institucijama kao što su Parlamentarna skupština Savjeta Evrope i Panafrički parlament čiji su članovi imenovani umjesto da ih se bira na direktnim izborima. Simone Veil izabrana je 11. jula 1979. godine za predsjednicu parlamenta.

Kao parlament izabranih predstavnika Evropski je parlament u osamdesetima počeo da sastavlja prijedloge zakonskih rješenja koja su se odnosila na funkcionisaje Evropske zajednice. Inspirisan prethodnim naporima na stvaranju „političke zajednice“, parlament je 1984. sastavio „nacrt ugovora o osnivanju Evropske unije“. Iako nacrt kao takav nije prihvaćen, mnoge su njegove ideje naknadno uključene u buduće ugovore. U osamdesetima je parlament počeo da organizuje i glasovanja o predsjednicima Evropske komisije, u vrijeme kada još nije imao nikakva formalna prava da postavi veto na izbor kandidata.

Nakon što je parlament postao izabrano tijelo, broj je njegovih poslanika rastao sa ulaskom u članstvo EU novih zemalja, a 1994. broj je poslanika uvećan i zbog ujedinjenja Njemačke. Ugovor iz Nice ograničio je maksimalni broj poslanika na 732.

Kao i druge institucije zajednice, niti parlament nije imao određeno sjedište u vrijeme osnivanja. Privremeni sporazum definisao je Strasbourg kao sjedište parlamenta, a Brussels kao sjedište Komisije i Savjeta. 1985. godine, želeći da bude geografski bliže drugim institucijama, parlament je bez obzira na prigovore nekih od članica premjestio dio aktivnosti u Brussels. Kompromis je postignut 1992. godine kada je odlučeno da će Strasbourg da ostane statutorno sjedište parlamenta i da će se u gradu organizovati 12 zasjedanja u toku godine, dok će se sve ostale aktivnosti izmjestiti u Brussels. Ovo je rješeje bilo predmet nezadovoljstva u samome parlamentu, ali je potvrđeno i u Ugovoru iz Amsterdama. Lokacije parlamenta predmet su sporenja do današnjeg dana.

Kroz nove ugovore parlament je sticao nova ovlaštenja kao što je uobičajena pravna procedura u kojemu parlament paralelno sa Savjetom odlučuje o prijedlogu Komisije. 1999. godine parlament je primorao Komisiju u predsjedanju luksemburžanina Jacquesa Santera da odstupi. Parlament je odbio da usvoji budžet Zajednice pod sumnjom na pronevjeru i zloupotrebe od strane Komisije. Dvije najveće partije u parlamentu su zauzele stav nepovjerenja prema komisiji koji je doveo do masivnog i kolektivnog odstupanja Komisije suočene sa neočekivano snažnim otporom Parlamenta.

Parlamentarna kontrola Komisije

Nakon do tada najvećih transnacionalnih izbora u istoriji 2004. godine i bez obzira na to što je Evropski savjet izabrao predsjednika iz najveće partije (EPP), Parlament je ponovo izvršio snažan pritisak na novu komisiju. Prilikom javnog saslušanja kandidata za članove komisije poslanici su izrazili sumnju o adekvatnosti nekih od kandidata. Komitet za građanske slobode odbio je kandidaturu italijanskog političara Rocca Buttigliona za komesara za pravdu, slobodu i sigurnost zbog njegovih stavova o homoseksualnosti. Bio je to prvi puta u istoriji da je Parlament odbio kandidaturu nekoga od komesara bez obzira na inzistiranje Joséa Manuela Barrosoa na njegovoj kandidaturi. Naknadno je još nekoliko kandidata za komesare moralo da odustane od kandidature prije nego je parlament dozvolio komisiji Joséa Manuela Barrosoa da stupi na dužnost.

Savremeni period

U septembru 2009. Barroso je po drugi put izabran za predsjednika Evropske komisije uz podršku 382 poslanika, 219 protiv i 117 koji su se suzdržali od glasanja. Bugarska kandidatkinja Rumjana Želeva primorana je da povuče kandidaturu zbog zabrinutosti njezinih protivnika o njezinu navodnom nedostatku iskustva i financijskim interesima. Zbog pritiska na Želevu konzervativni su poslanici uzvratili napadima na sve kandidate ljevice. Parlament je prije završnog glasovanja o predsjeniku komisije izborio određeni broj novih ustupaka uključujući pravo da promatrač parlamenta učestvuje u svim međunarodnim pregovorima koje vodi Komisija i pravo uvida u sklopljene ugovore. 1. decembra 2009. godine na snagu je stupio Lisabonski ugovor koji je Evropskom parlamentu dao ovlašćenja nad cijelim proračunom unije i učinio mu zakonodavna ovlašćenja jednaka Evropskom savetu u gotovo svim pitanjima. Izbor predsjednika Evropske komisije povezan je sa izborima za poslanike Evropskog parlamenta.

Sastav

Europski parlament predstavlja oko 450 miliona građana Evropske unije. Od 1. januara 2005. godine ukupno je 785 članova Parlamenta (zastupnika). Izbori se provode svake pete godine, na temelju opšteg prava glasa. Ne postoji jedinstveni izborni sistem za izbor članova Evropskog parlamenta, već je svaka država članica slobodna izabrati vlastiti sistem, uz poštovanje tri uvjeta propisanih Odlukom Vijeća (2002/772/EC):

• izborni sistem mora primjenjivati sistem razmjernog predstavništva, bilo putem izbornih lista ili putem sistema prijenosa glasa.
• izborno područje mora biti podjeljeno na izborne jedinice, na način koje neće uticati na sistem razmjernog predstavništva.
• izborni prag na nacionalnoj razini mora iznositi 5 %.

Raspodjela poslaničkih mjesta u Parlamentu po državama članica, ovisi o broj stanovnika svake države članice, tako da zemlje s više stanovnika biraju više poslanika nego što ih biraju male zemlje.

Države članice	Broj mjesta		Države članice	Broj mjesta
Njemačka	96 (12.8%)		Austrija	18 (2.4%)
Francuska	74 (9.9%)		Bugarska	17 (2.3%)
Italija	73 (9.7%)		Finska	13 (1.7%)
Ujedinjeno Kraljevstvo	73 (9.7%)		Danska	13 (1.7%)
Španjolska	54 (7.2%)		Slovačka	13 (1.7%)
Poljska	51 (6.8%)		Irska	11 (1.5%)
Rumunija	32 (4.3%)		Litvanija	11 (1.5%)
Nizozemska	26 (3.5%)		Latvija	8 (1.1%)
Belgija	21 (2.8%)		Slovenija	8 (1.1%)
Češka	21 (2.8%)		Kipar	6 (0.8%)
Grčka	21 (2.8%)		Estonija	6 (0.8%)
Mađarska	21 (2.8%)		Luksemburg	6 (0.8%)
Portugal	21 (2.8%)		Malta	6 (0.8%)
Švedska	20 (2.7%)
Hrvatska	11 (1.5%)

Od 26. rujna 2005. godine pa do ulaska u EU 1. januara 2007 Bugarska i Rumunija imale su status promatrača, kao zemlje kandidatkinje za ulazak u EU. Promatrači mogu sudjelovati u raspravama, međutim ne mogu glasovati niti vrši neke druge zadaće.

Sjedište Evropskog parlamenta

Sjedište Evropskog parlamenta je u Strasbourgu , gdje se i održavaju redovne mjesečne (četvorodnevne) plenarne sjednice, kako je propisano protokolom u Amsterdamskom ugovoru. Međutim, tijekom većeg dijela mjeseca, pripremne zakonodavne radnje, sjednice odbora, i dodatne plenarne sjednice održavaju se u Bruxellesu, gde su smještene i ostale institucije Unije. Sekretarijat Evropskog parlamenta nalazi se u Luksemburgu.

U posljednje vrijeme javlja se zahtjev da se sjedište Evropskog parlamenta premjestu u Bruxelles, budući da je tamo smještena većina institucija Evropske unije. Kao jedan od razlog navodi se bespotrebno trošenje novca na dnevnice i troškove prevoza prilikom jednomjesečnog seljenja iz Bruxellesa u Strasborug.

Vanjske veze

Evropski parlament na Wikimedijinoj ostavi

• Službena stranica
• James Panichi. „Kako su političke stranke nadmudrile Evropsku uniju“. Inside Story. 16.07.2014. Preveo Ivica Pavlović. Peščanik.net, 24.07.2014.
• „Presporo“. Der Freitag, 12.12.2012. Izbor i prevod Miroslav Marković. Peščanik.net, 13.12.2012.