Marko Aurelije
Marko Aurelije, punim imenom po rođenju Marko Anije Katilije Sever (lat. Marcus Annius Catilius Severus), nakon ženidbe Marko Anije Ver (lat. Marcus Annius Verus), nakon stupanja na presto Marko Aurelije Antonin (lat. Marcus Aurelius Antoninus), rođen 121. god. n. e., stupio na presto 161. godine, umro 180. godine, bio je rimski car, naslednik i posinak Antonina Pija, pripadnik antoninske dinastije i poslednji u nizu "petorice dobrih careva".
Marko Aurelije je nasledio Antonina i ispoštovao Hadrijanove namere tako što je Lucija Vera uzeo za punopravnog savladara. Budući da su Verove sposobnosti bile ograničene, ovaj potez ne izgleda mudro, ali je Ver, srećom, odlučivanje prepustio Aureliju. Aurelijev je potez bio opasan iz još jednog razloga: on se veoma udaljavao od ideje carskog jedinstva i anticipirao je kasniju definitivnu podelu carstva na zapadni i istočni deo. Marko Aurelije je bio stoički filozof, a svoje poglede zapisao je na grčkom jeziku u beleškama koje nose naslov Τά εις εαυτόν (= "Samome sebi"), koje se danas ponekada navode i kao "Razmišljanja" ili "Meditacije". Ranije uspostavljena sloga između senata i cara nije narušavana ni pod Markom Aurelijem. On je potvrdio Trajanovo naređenje da senatori jedan deo svojih sredstava moraju ulagati u italsku zemlju, ali je visinu uloga smanjio s jedne trećine na četvrtinu. Od svog prethodnika Marko Aurelije primio je carstvo koje je živeo u blagostanju: državna blagajna raspolagala je znatnim sredstvima, nemiri u provincijama bili su ugušeni.
Ipak, gotovo čitava vladavina Marka Aurelija bila je ispunjena ratovima i on je u vojnim operacijama proveo više vremena nego i jedan car pre njega. Parćanski kralj Vologaz III napao je 162. godine Jermeniju i na prestolu učvrstio svog štićenika. Namesnik provincije Kapadokije pokušao je da mu se suprotstavi, ali je pretrpeo poraz i bio ubijen. Parćanske trupe upale su u Siriju i napale sirijske gradove. Na istok su upućene trupe iz raznih provincija: sa Dunava, Rajne, iz Afrike i Egipta. Na čelu rimskih snaga nalazio se Lucije Ver, ali su trupama zapravo komandovale iskusne vojskovođe, među kojima se isticao Avidije Kasije. On je zauzeo Jermeniju i Mesopotamiju, pa čak i parćansku prestonicu Ktesifon. Rimska vojska prešla je čak reku Tigar i upala u Mediju, ali je u trupama iznenada počela da se širi kuga. Rat je završen 166. godine, tako što je Jermenija ponovo postala vazalna kraljevina, znatan deo osvojene teritorije vraćen je Partiji, dok je pod rimskim uticajem ostao samo severozapadni deo Mesopotamije. Pobede na istoku obezbedile su mir za izvesno vreme, ali je tome doprineo i sistem utvrđenja duž istočnih granica, stvorenog po uzoru na zapadne oblasti.
Podunavske oblasti, sve do Italije, bile su 167. godine napadnute od raznih varvarskih plemena. Zajedno sa germanskim plemenima ― Kvadima i Markomanima ― napadali su Sarmati. Opasnost je pretila ne samo zapadnim provincijama, nego čak i Aziji. Ova opasnost naterala je oba cara da krenu u pohod. Već na početku pohoda, 169. godine, umro je Lucije Ver, i čitavim ratom rukovodio je sam Marko Aurelije. Rimljani su odneli pobedu: najpre su razbijeni Markomani, zatim Kvadi, a najzad i Sarmati. Postojali su planovi o stvaranju novih provincija, ali su to sprečili događaji u istočnom delu carstva. Tamo se, posle lažne vesti o Aurelijevoj smrti, na ustanak digao Avidije Kasije. Stoga je car morao požuriti na istok, pa je s varvarima 175. godine sklopio mir, po kome su varvari priznali rimski protektorat, a na njihovoj teritoriji raspoređeni su rimski garnizoni; osim toga, jedan je deo varvara s pravima kolona naseljen u rimskim oblastima. Ipak, Aurelijev odlazak na istok otvorio je vrata novim napadima varvara. Na sreću, Kasije je uskoro bio poražen i ubijen, pa je rat sa Kvadima i Markomanima obnovljen 177. godine. Car je ponovo krenuo u pohod, koji se završio pobedom Rimljana, ali je umro 180. godine u Vindoboni (danas Beč), za vreme novog talasa epidemije kuge, koja se raširila u trupama. Aurelije je carstvo ostavio svom 19-godišnjem sinu Komodu, koga je tri dana pre smrti proglasio za savladara.
Marko Aurelije bio je odmah deifikovan odlukom senata, a njegovi posmrtni ostaci prenešeni su u grad Rim i položeni u Hadrijanov mauzolej (danas Castel Sant'Angelo). Njegovi ratni pohodi zabeleženi su na stubu podignutom u njegovu čast, koji i danas stoji netaknut u Rimu.
- Internet Encyclopedia of Philosophy entry
- Marcus Aurelius entry at De Imperatoribus Romanis
- Marcus Aurelius Arhivirano 2007-02-09 na Wayback Machine-u entry at livius.org
| Prethodnik: | Rimski car 161. - 180. |
Nasljednik: |
| Antonin Pije 138. - 161. |
Komod 180. - 192. |