Renesansa 12. vijeka
Renesansa 12. vijeka bila je period brojnih promjena na početku razvijenog srednjeg vijeka. U njih su spadali društveni, politički i ekonomski preobražaji, kao i intelektualna revitalizacija Zapadne Evrope sa snažnim korijenima u filozofiji i nauci. Te promjene utrle su put za kasnija dostignuća poput književnog i umjetničkog pokreta talijanske renesanse u 15. vijeku i naučnog razvoja 17. vijeka.[1]
Temelji za preporod učenja postavljen je političkom konsolidacijom i centralizacijom monarhija Evrope.[2] Taj proces centralizacije počeo je sa Karlom Velikim (768-814), kraljem Franaka i kasnije (800-814) rimskim carom. Karlova sklonost obrazovanju, koja je dovela do stvaranja mnogih novih crkava i škola gdje su učenici učili latinski i grčki, nazvana je "karolinškom renesansom."[nedostaje referenca] Druga "renesansa" desila se za vrijeme vladavine Otona I (Velikog) (936-973), kralja Saksonaca[3] i od 952. nadalje cara Svetog Rimskog Carstva. Oton je bio uspješan u ujedinjavanju svog kraljevstva, ističući svoje pravo na postavljanje biskupa i arhepiskopa u svom kraljevstvu. Otonovo preuzimanje crkvene moći dovelo ga je u blizak dodir sa najobrazovanijom i najsposobnijom klasom ljudi u kraljevstvu.[4] Iz tog bliskog dodira u Saksonsko Kraljevstvo i Sveto Rimsko Carstvo uvedene su mnoge nove reforme. Iz tog razloga, Otonova vladavina se također naziva i "renesansom." Prema tome, renesansa 12. vijeka se identificira kao treća i posljednja od srednjovjekovnih renesansi. Ipak, renesansa 12. vijeka bila mnogo temeljitija od renesansi koje su joj prethodile u karolinškom i otonskom periodu.[5] Doista, Karlova "karolinška renesansa" bila je više karakteristična za samog Karla Velikog i više je predstavljala "glazuru na društvu koje se mijenjalo",[6] nego pravu renesansu koja je iznikla iz društva. Isto se može reći i za otonsku renesansu.
Charles H. Haskins je bio prvi historičar koji je obimno pisao o renesansi koja je uvela Evropu u razvijeni srednji vijek počevši oko 1070. godine. On je 1927. napisao da je:
[Evropa 12. vijeka] na mnoge načine bila doba svježeg i energičnog života. Epoha križarskih ratova, uspon gradova i prvih birokratskih država Zapada, doživjela je kulminaciju romaničke umjetnosti i početke gotičke; pojavu književnosti na narodnom jeziku; preporod latinskih klasika i latinske poezije i rimskog prava; oporavak grčke nauke, sa arapskim dodacima i mnogo grčke filozofije; i porijeklo prvih evropskih univerziteta. 12. je vijek ostavio svoj trag u višem obrazovanju, skolastičkoj filozofiji, evropskim zakonskim sistemima, arhitekturi i skulpturi, crkvenim dramama, poeziji na latinskom i govornom jeziku...[7]
Britanski historičar umjetnosti Kenneth Clark napisao je da je prvo "veliko doba civilizacije" Zapadne Evrope započelo 1000. godine. Od 1100. godine, pisao je, monumentalne opatije i katedrale građene su i ukrašavane skulpturama, draperijama, mozaicima i djelima koja su pripadala jednoj od najvećih epohoa umjetnosti i pružajući jak kontrast monotonim i skučenim uvjetima života običnih ljudi u tom periodu. Suger od Saint-Denisa smatra se utjecajnim ranim pokroviteljem gotičke arhitekture i vjerovao je da je ljubav prema ljepoti dovodila ljude bliže Bogu: "Suhoparan um uzdiže se prema istini kroz ono što je materijalno". Clark to naziva "intelektualnom pozadinom svih uzvišenih umjetničkih djela idućeg vijeka i zapravo je ostala osnova našeg vjerovanja u vrijednost umjetnosti do danas".[8]
Prevod tekstova iz drugih kultura, naročito antičkih grčkih djela, bio je važan aspekat i renesanse 12. vijeka i kasnije renesanse 15. vijeka, pri čemu je važna razlika bila da su se latinski učenjaci prvog perioda gotovo sasvim fokusirali na prevođenje i izučavanje grčkih i arapskih djela o prirodnim naukama, filozofiji i matematici, dok je fokus kasnije renesanse bio na književnim i historijskim tekstovima.
U Sjevernoj Evropi, Hanza je osnovana u 12. vijeku, sa osnivanjem grada Lübecka 1158–1159. godine. Mnogi sjeverni gradovi Svetog Rimskog Carstva postali su gradovi Hanze, uključujući Hamburg, Szczecin, Bremen i Rostock. Hanza gradovi izvan Svetog Rimskog Carstva bili su, na primjer, Bruges, London i poljski grad Danzig (Gdańsk). U Bergenu i Novgorodu Hanza je imala tvornice i preprodavače. U tom periodu Nijemci su počeli naseljavati Istočnu Evropu dalje od Carstva, u Pruskoj i Šleskoj.
U kasnom 13. vijeku, venecijanski istraživač po imenu Marco Polo postao je jedan od prvih Evropljana koji su putovali Putem svile do Kine. Zapadnjaci su postali svjesniji Dalekog Istoka kada je Polo dokumentirao svoja putovanja u djelu Il Milione. Iako je Marco Polo bio Talijan, njegova djela bila su dostupna i na francuskom.[9] Marca Pola na Istok su slijedili brojni kršćanski misionari, kao što su William od Rubrucka, Giovanni da Pian del Carpini, Andrew od Longjumeaua, Odorik iz Pordenonea, Giovanni de Marignolli, Giovanni di Monte Corvino i ostali putnici kao što je Niccolò da Conti.
|
Za više informacija pogledajte članak Islamski doprinosi srednjovjekovnoj Evropi |
Nakon pada Zapadnog Rimskog Carstva, Zapadna Evropa stupila je u srednji vijek sa mnogim poteškoćama. Pored depopulacije i ostalih faktora, većina klasičnih naučnih rasprava klasične antike, napisanih na grčkom, postala je nedostupna. Filozofsko i naučno učenje ranog srednjeg vijeka zasnivalo se na nekolicini latinskih prevoda i komentara o antičkim grčkim naučnim i filozofskim tekstovima koji su ostali na Latinskom Zapadu, a i to je ostalo na minimalnim razinama.
Scena se promijenila tokom renesanse 12. vijeka. Povećan dodir sa islamskim svijetom u Španiji pod muslimanima i na Siciliji, križarski ratovi, Reconquista, kao i povećan dodir sa Bizantom omogućili su Evropljanima da traže i prevode djela helenskih i islamskih filozofa i naučnika, naročito Aristotelova djela. Stvoreno je nekoliko prevoda Euklida, ali ni jedan pravi komentar nije napisan do sredine 13. vijeka.[11]
Razvoj srednjovjekovnih univerziteta pružio im je materijalnu pomoć u prevodu i širenju tih tekstova i stvorio novu infrastrukturu koja je bila neophodna za naučne zajednice. Zapravo, evropski univerzitet postavljao je mnoge od tih tekstova u centar nastavnog plana i programa,[12] što je rezultiralo time da je "srednjovjekovni univerzitet više isticao nauku nego njegov moderni dvojnik i nasljednik."[13]
Na početku 13. vijeka postojali su prilično ispravni latinski prevodi glavnih djela antičke Grčke. Od tada pa nadalje, ti tekstovi su izučavani i razrađivani, što je dovelo do novih uvida u fenomene svemira. Utjecaj tog preporoda vidan je u naučnom radu Roberta Grossetestea.[14]
Tokom razvijenog srednjeg vijeka u Evropi je došlo do više inovacija u vezi s načinima proizvodnje, što je dovelo do ekonomskog rasta.
Alfred Crosby je opisao tu tehnološku revoluciju u djelu The Measure of Reality : Quantification in Western Europe, 1250-1600 (Mjera stvarnosti: Kvantifikacija u Zapadnoj Evropi, 1250-1600), a i drugi veliki historičari su je priznali.
- Prvi zapis o vjetrenjači je iz Yorkshirea, Engleska, iz 1185. godine.
- Manufaktura papira počela je u Španiji oko 1100. godine, a odatle se proširila u Francusku i Italiju tokom 12. vijeka.
- Magnetski kompas pomogao je u navigaciji u Evropi u kasnom 12. vijeku.
- Astrolab se vratio u Evropu preko islamske Španije.
- Najstariji poznati zapadnjački prikaz krmene statve može se pronaći na crkvenim rezbarijama iz oko 1180. godine.
U ranom 12. vijeku došlo je do oživljavanja izučavanja latinskih klasika, proze i pjesništva prije i neovisno o oživljavanju grčke filozofije prevedene na latinski. Katedralne škole u Chartresu, Orleansu i Canterburyju bile su centri latinske književnosti, sa istaknutim učenjacima kao zaposlenicima. John od Salisburyja, sekretar u Canterburyju, postao je biskup Chartresa. Smatrao je Cicerona najvećim filozofom, lingvistom i humanistom. Latinski humanisti posjedovali su i čitali gotovo sve latinske pisce koje danas imamo - Ovida, Vergilija, Latin humanists possessed and read virtually all the Latin authors we have today—Ovid, Virgil, Terencija, Horacija, Seneku, Cicerona... Izuzeci su bili malobrojni - Tacit, Livije, Lukrecije. U poeziji, Vergilije je bio univerzalno cijenjen, a slijedio ga je Ovidije.[15]
Kao i ranije karolinško oživljavanje, latinsko oživljavanje 12. vijeka nije potrajalo dok je postojalo religijsko protivljenje paganskoj rimskoj književnosti. Haskins tvrdi da “nije religija već logika” naročito “Aristotelova Nova logika prema sredini [12.] vijeka bila [ono] što je bacilo veliku težinu na stranu dijalektike ...” nauštrb pisama, književnosti, govorništva i poezije latinskih autora. Rađajući univerziteti postat će aristotelovski centri, zamijenivši latinsko humanističko naslijeđe[16] do njegove obnove od strane Petrarke u 14. vijeku.
Izučavanje Digesta bio je prvi korak u oživljavanju rimske pravne sudske prakse i uspostavljanju rimskog prava kao osnove kontinentalnog prava u Evropi. Univerzitet u Bologni bio je evropski centar izučavanja prava u tom periodu.
Novi metod učenja zvan skolastika razvijen je u kasnom 12. vijeku iz ponovnog otkrića Arostotelovih djela; djela srednjovjekovnih muslimana i jevreja nastala pod njegovim utjecajem, a prije svega djela Majmonida, Ibn Sine (vidjeti avicenizam) i Ibn Rušda (vidjeti averoizam). Skolastika je bila nov način argumentiranja i razumijevanja teologije u 12. vijeku i fokusirala se na ideju da raznolikost mišljenja nije kontradikcija, da ne mora biti samo jedan jednostavan odgovor. To je pružilo osnovu velikim aristotelskim učenjacima 13. vijeka, prije svega Albertu Velikom, Bonaventuri i Tomi Akvinskom. Oni koji su prakticirali skolastički metod vjerovali su u empirizam i podržavanje rimokatoličkih doktrina sekularnim istraživanjem, razumom i logikom. Ostali značajni skolastičari bili su Roscelin i Petar Lombardski. Jedno od glavnih pitanaj tog vremena bio je problem univerzalija. Istaknuti neskolastičari tog vremena bili su Anselmo Canterburyjski, Petar Damjan, Bernard od Clairvauxa i pripadnici Škole sv. Viktora.[17]
|
|
Za više informacija videti Ars antiqua, Romanika, Gotika i Gotička arhitektura |
U renesansi 12. vijeka došlo je do oživljavanja interesovanja za poeziju. Pišući uglavnom na latinskom, tadašnji pjesnici stvorili su znatno više radova od onih iz karolinške renesanse. Teme su bile vrlo raznolike, od epskih, do lirskih i dramskih. Prozodija više nije bila ograničena na klasične forme i počela se dijeliti na nove šeme. Uz to, razdjel između religijske i sekularne poezije postao je manji.[18] Naročito su golijardi bili poznati po profanim parodijama religijskih tekstova.[19]
Ta širenja pjesničkih oblika doprinijela su usponu književnosti na govornom jeziku, kojoj su više odgovarali novi ritmovi i strukture.[20]
- Teza o kontinuitetu
- Kriza kasnog srednjeg vijeka
- Gothicmed
- Jacques Le Goff, francuski historičar
- ↑ (Bauer 2013, p. 1 - preface)
- ↑ (Hoyt 1976, p. 329)
- ↑ (Hoyt 1976, p. 197)
- ↑ (Hoyt 1976, p. 198)
- ↑ (Hoyt 1976, p. 366)
- ↑ (Hoyt 1976, p. 164)
- ↑ (Haskins 1927, p. viii - introduction)
- ↑ Civilisation (TV serija)
- ↑ (Hoyt 1976, p. 410)
- ↑ Šestar u ovom manuskriptu iz 13. vijeka simbol je božijeg čina stvaranja.
* Thomas Woods, How the Catholic Church Built Western Civilization, (Washington, DC: Regenery, 2005), ISBN 0-89526-038-7 - ↑ Robert Robert Louis Benson, Giles Constable, Carol Carol Dana Lanham, ur. (1991). Renaissance and Renewal in the Twelfth Century. Harvard University Press. str. 471.
- ↑ Toby Huff, Rise of early modern science 2nd ed. p. 180-181
- ↑ Edward Grant, "Science in the Medieval University", u James M. Kittleson i Pamela J. Transue, ed., Rebirth, Reform and Resilience: Universities in Transition, 1300-1700, Columbus: Ohio State University Press, 1984, str. 68
- ↑ Jane E. House (Spring 2013). „Learning How Much Twelfth Century Scientists knew and How They Knew It”. Folio (Graduate Center of the City University of New York): 2.
- ↑ Charles Homer Haskins. The Renaissance of the Twelfth Century. Cambridge: Harvard University Press, 1927. Poglavlje I-IV
- ↑ (Haskins 1927, pp. 98–99)
- ↑ Gilson, Etienne (1991). The Spirit of Medieval Philosophy (Gifford Lectures 1933-35). Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press. str. 490. ISBN 978-0-268-01740-8.
- ↑ (Haskins 1927, pp. 153–158)
- ↑ (Haskins 1927, pp. 183–185)
- ↑ (Haskins 1927, p. 190)
- Bauer, Susan Wise (2013), The History of the Renaissance World: From the Rediscovery of Aristotle to the Conquest of Constantinople, New York: W. W. Norton & Company, ISBN 978-0-3930-5976-2
- Benson, Robert L., Giles Constable, and Carol D. Lanham, eds. (1982). Renaissance and Renewal in the Twelfth Century. Cambridge: Harvard University Press.
- Haskins, Charles Homer (1927), The Renaissance of the Twelfth Century, Cambridge: Harvard University Press, ISBN 978-0-6747-6075-2
- Hoyt, Robert S.; Chodorow, Stanley (1976), Europe in the Middle Ages (3 izd.), New York: Harcourt, Brace Jovanovich, Inc., ISBN 978-0-1552-4712-3