Frédéric Chopin

Fryderyk Franciszek Chopin var fødd i Żelazowa Wola nær Warszawa i Polen. Han var fødd inn i ein middelklassefamilie med gode kontaktar i det akademiske og kunstnarlege miljøet i Warszawa. Han fekk musikkundervisning frå 4-årsalderen, debuterte som pianist 8 år gammal og fekk undervisning i komposisjon av Jósef Elsner frå 12-årsalderen. Han spela offentlege konsertar og skreiv komposisjonar alt frå han var sju år gamal og vart sett på som eit vedunderbarn. I 1826 begynte han ved musikkonservatoriet i Warszawa, der han briljerte og vart utskriven tre år etter, med berre lovord.

I 1828 gav han konsert i Berlin og i 1829 i Wien. Chopin skreiv dei to piano-konsertane sine (Op. 11 og Op. 21) i slutten av tenåra og framførte dei på to av sine etter kvart sjeldne offentlege konsertar i heimbyen i 1830. Det vart gradvis meir klart at musikklivet i Polen ikkje hadde nok å by på for han. I november 1830 reiste Chopin til Wien, med plan om å gjennomføre ein lengre konsertturné. Han vende etter dette aldri tilbake til fedrelandet sitt.

Ei veke etter at han var komen til Wien i 1830, kom nyhendet om at polske styrkar i Warszawa hadde gjort opprør mot dei russiske okkupantane, i det såkalla novemberopprøret. Dette gjorde at det nesten var umogleg å reise heim, og han vart difor verande i Wien i åtte vanskelege månader. Til slutt kom han seg til Paris, der han fann seg betre til rette. Mange der identifiserte seg med den polske oppstanden, og byen var full av polske flyktningar.

Novemberopprøret og eksilet frå heimlandet rørte opp under nasjonalistiske kjensler i Chopin, som vart meir oppteken av tradisjonelle, polske danseformer som polonese og særleg masurka. Sjølv om musikken hans ikkje hadde noko eksplisitt nasjonalistisk program eller tekst, vart han eit ikon for dei undertrykte polakkane og modell for seinare nasjonalromantiske komponistar, slik som til dømes Edvard Grieg.

Chopin vart motteke med overstraumande begeistring både som pianist og komponist i Paris, og han vart oppteken i dei fornemste krinsar. Blant omgangsvennene var Honoré de Balzac, Vincenzo Bellini, Hector Berlioz, Eugène Delacroix, Heinrich Heine og Franz Liszt. Inntil 1835 gav han mange konsertar, men hans forfina spelemåte eigna seg likevel ikkje for store konsertsalar. Då han heldt store konsertar mislikte han sterkt all publisiteten, så den nye karrieren hans som salongpianist og lærar passa han mykje betre.

Han levde snart på inntektene frå pianoundervising, som han tok seg svært godt betalt for. I Paris hadde Chopin mange elevar, mellom andre nordmannen Thomas Tellefsen. Med den følgde òg ei ny retning i musikken hans, der han gjekk bort frå konsertsjangrane som dominerte i Warszawa, og tok til å leggje meir vekt på kortare stykke og musikk som var enkel nok til at elevane hans kunne spele dei. Snart selde notehefta hans godt i fleire europeiske land.

I 1838 vart han kjend med forfattaren George Sand (eigentleg Aurore Dupin), og kjærleiksforholdet deira dominerte livet hans dei neste ni åra. Vinteren 1838–1839 var han på Mallorca saman med Sand og borna hennar, der han skreiv ferdig dei nyskapande Préludes. Inspirerte av Johann Sebastian Bach etablerte desse stykka i praksis preludiet som ein sjølvstendig sjanger.

Ein ny rutine vart etablert, der Chopin kvar sumar trekte seg attende til Sand sin familieheim i Nohant, sør for Paris, for å komponere. Musikken hans vart endå meir ambisiøs, og med meir vekt på kontrapunkt og utfordrande harmoniar, sjølv i dei korte sjangrane som masurka (Op. 50 og Op. 56) og nokturne (Op. 48 og Op. 55). Han redefinerte mange av sine eigne sjangrar ved å trekkje ut den stilistiske essensen av gamle former og sprengje grensene for kva ein kunne gjere med dei. Han skreiv òg lengre pianoverk, til dømes dei to store polonesane (Op. 44 og Op. 53) og dei siste balladane (Op. 47 og Op. 52).

I 1847 førte familieintrigar til at forholdet til Sand vart avslutta, og etter dette slutta Chopin nesten heilt å komponere. Flukta frå februarrevolusjonen i 1848 gav han eit påskot til å reise på eit lengre besøk til Storbritannia, der han òg gav nokre få konsertar. Men i november vart han så sjuk av tæring at han reiste heim til Paris. 17. oktober 1849 døydde han av tuberkulose, og vart gravlagd på Père-Lachaise. Hjartet hans vart, slik han ønskte, smugla heim til Polen, der det no kviler i Den heilage krosskyrkja i Kraków.