Henrik Angell

Henrik Angell var berre 15 år då han byrja på Krigsskulen. Han tok offiserseksamen i 1882. Etter ei kort beordring til Bergenske infanteribrigaden, som sekondløitant (fenrik), studerte han ved Den militære høiskole og tok generalstabseksamen i 1886.

Etter aspiranttida i generalstaben steig han raskt i gradane. Mellom anna var han kaptein og sjef for andre linjekompani av Sogn bataljon i perioden 1889–1895, så sjef for andre landvernkompani ved Norsk Jægerkorps til 1911, då han vart utnevnd til oberst og sjef for Søndermør infanteriregiment fram til 1914, og deretter sjef for Smaalenenes infanteriregiment til 1918. Som kompanisjef i 1905 tok Angell del i mobiliseringa kring unionsoppløysinga, og låg med si avdeling ved Fredrikshald (Halden).

Angell tok og del i nøytralitetsvakta under første verdskrigen, men då Noreg ikkje var med i krigen, søkte han seg til krigsteneste for Frankrike. Han fekk avskil i nåde for å verve seg til den franske framandlegionen for å delta på fransk side. Som løytnant kjempa han først på Vestfronten. Deretter vart han sendt til Murmansk-fronten under krigen som følgde Den russiske revolusjonen. Her vart han sterkt forfrosen under eit oppdrag, og måtte gi opp vidare militær karriere. Etter ei tid i Frankrike vende han attende til Noreg i 1920.

Angell var ein radikal nasjonalist og ein nasjonalromantikar i ei tid med sterke nasjonale strøymingar omkring unionsspørsmålet. Han var òg ein krigsromantikar som ivra for at Noreg skulle ta attende kontrollen over territoria som var tapt til Danmark og Sverige, som Grønland, Færøyane og Båhus len. Seinare vart han engasjert i eit føretak som prøvde å etablere ein norsk koloni i Marokko.

Angell var aktiv i Norges Forsvarsforening, og arbeidde for ei styrking av det norske forsvaret. Han meinte at Forsvaret måtte tuftast på ei sterk oppslutning i folket, og støtta Venstre som i unionsstriden ved århundreskiftet var det fremste forsvarspartiet. I fleire periodar reiste han land og strand rundt og heldt foredrag, mest om eigne opplevingar, men òg om forsvarssaka.

Angell gjekk på ski over Hardangervidda i 1884, like før Fridtjof Nansen gjorde det same. Angell ønskte å vere med på skiferda over Grønland, men Nansen tok andre med. Med stipend frå Generalstaben reiste Angell på studietur til Balkan (Montenegro og Serbia) i 1892. Han viste fram skisporten, og er rekna som grunnleggjaren av skiidretten i Montenegro, etter at prins Nikola oppmoda han om å starte skiskule i Cetinje for militære og sivile.

Angell er òg rekna for å ha starta den første skiskulen i Frankrike. Dette var etter at han i 1903 var instruktør for franske alpejegarar frå 159. regiment, i Briançon i Alpane.

I 1905 var Angell den første norske medlemen av Den internasjonale olympiske komité (IOC), personleg invitert av Pierre de Coubertin, grunnleggjaren av dei moderne olympiske leikane. I 1923 vart ein statue av Angell, laga av Gustav Lærum, reist i Holmenkollen. Under OL i Sarajevo i 1984 vart skisportpioneren Angell heidra med ei minnetavle i Cetinje.

Angel var opptatt av fysisk fostring gjennom idrett, noko han meinte at også gavna forsvarsvilja. Han var med i leiinga av Centralforeningen for Udbredelse af Legemsøvelser og Vaabenbrug, som var ein forløpar for Norges idrettsforbund.

Henrik Angell var ein dugeleg skribent og foredragshaldar. Han skreiv artikler i flere aviser og tidsskrift, og utga ei rekkje bøker, om eigne eventyr og om krigshistorie. Debutboka hans var ei lærebok i teikning i 1893. Seinare kom om lag tjue bøker, særleg reiseskildringar og krigshistorie.

Populær vart Gjennem Montenegro paa ski (1895), basert på studieopphaldet Angell hadde der for å studere den montenegrinske fridomskampen. Den heroiske guteboka De sorte Fjeldes Sønner (1896) – også den frå Montenegro – var dedisert til Noregs ungdom og hær. Opplagstala var svært høge på nokre av arbeida hans, Syv-aarskrigen for 17de mai (1914) er eit døme.

Angell var målmann og gav ut fleire bøker på nynorsk, mellom dei Norsk skilauparsoga (1908). Mykje av den litterære produksjonen vart omsett til serbisk og fransk. Braves enfants, basert på Kjække gutter og jenter (1904), vart utgitt posthumt.

Han fekk mange utmerkingar, mellom anna det serbiske militærkorset, det britiske militærkorset og det franske krigskorset med rosett. Han vart offiser av Æreslegionen i Frankrike.

• Henrik Angell i Norsk biografisk leksikon

• Digitaliserte publikasjonar av Henrik Angell hos Nasjonalbiblioteket

• Roy Andersen (2000): Henrik Angell. En nordmann på tvers. Oslo
• Andreas Bjørkum og Jarle Bondevik (1979): Dikting og diktarar frå Sogn. Sogn historielag. Førde
• Egil Børre Johnsen og Trond Berg Eriksen (red.)(1998): Norsk litteraturhistorie. Sakprosa, bd. 1 og 2. Oslo
• Gunvor Risa (1998): «Barnelitteratur – i fedrelandets teneste», i Egil Børre Johnsen og Trond Berg Eriksen (red.): Norsk litteraturhistorie. Sakprosa, bind 1. Oslo
• Sverre Tusvik (1998): «Bestseljarar i det 20. hundreåret», i Egil Børre Johnsen og Trond Berg Eriksen (red.): Norsk litteraturhistorie. Sakprosa, bind 2. Oslo