gresk

Norsk er mellom dei få språka i verda der Hellas heiter meir eller mindre det same som på gresk. Ordet grekar heng saman med latin Graecus 'gresk'. Graecus er lånt frå gamalgresk Graikós Γραικός 'gresk', eit ord med same tyding som gamalgresk Hellēnikós Ἑλληνικός 'hellensk'. På gamalgresk heitte landet Hellás Ἑλλάς, og på nygresk Elláda [ɛˈlaða] Ελλάδα og Ellás [ɛˈlas] Ελλάς.

Dei fleste språk har eit namn på Hellas med opphav i latin Graecia [ˈɡɾæːkia], jamfør engelsk Greece, dansk Grækenland, islandsk Grikkland, finsk Kreikka, russisk Grécija Греция og mongolsk Grek Грек.

På arabisk heiter Hellas Yūnān ﻳﻮﻧﺎﻥ, av gamalgresk Ἰωνία 'Jonia'. Ein del språk har eit namn på Hellas som kjem frå arabisk, jamfør hindi Yūnān यूनान og tyrkisk Yunanistan.

Nokre få språk har eit namn som kjem av gamalgresk Hellás Ἑλλάς eller Hellēnikós Ἑλληνικός, jamfør norsk Hellas, hawaiisk Helene, mandarin Xīlà 希腊 og vietnamesisk Hy-lạp.

Gresk utgjer ei eiga grein av den indoeuropeiske språkfamilien.

Dei eldste greske tekstane stammar frå rundt 1400 fvt. (sjå mykensk), og gresk er dermed det indoeuropeiske språket som har den lengste, nesten samanhengande skriftlege tradisjonen. Men mellom mykensk (som vart skrive i ei eiga stavingsskrift av egeisk opphav, kalla linear B, og som vart dechiffrert først i 1952 av Michael Ventris i samarbeid med John Chadwick) og dei eldste innskriftene i det greske alfabetet ligg ein 400-årig periode utan skriftlege minnesmerke (såkalla «mørke hundreår»). Med dette unntaket kan utviklinga til det greske språket følgjast kontinuerleg gjennom 3400 år. Det gir gresk ei spesiell betydning for samanliknande språkforsking.

Det er verd å merke seg at i motsetning til latin, som i sine moderne former (sjå romanske språk) er morsmål for mange hundre millionar menneske i Europa og elles i verda, har gresk ei utviklingskurve med eit tydeleg høgdepunkt i den hellenistisk-seingreske perioden (rundt 300 fvt.–500 evt.), då gresk var det dominerande språket i heile det austlege middelhavsområdet med utløparar frå Spania til India.

Gresk etter 1453, då det bysantinske riket fall, kallar vi nygresk. Då vart gresk avgrensa hovudsakleg til kjernelandet Hellas, inklusive øyane i Egearhavet og dessutan Kreta og den gresktalande delen av Kypros. Dette tilsvarar omtrent utstrekkinga av gresk busetjing i mykensk tid.

Heilt sidan den etterklassiske koiné-perioden (330 fvt. – 330 evt.) har det vore ei tevling mellom eit naturleg daglegspråk og eit arkaiserande språk påverka av klassisk gresk. På 1800- og 1900-talet fanst to konkurrerande skriftspråk, det talespråksbaserte, folkelege dēmotikḗ [ðimɔtiˈci] δημοτική og det arkaiserande, puristiske katharéuousa [kaθaˈɾɛvusa] καθαρέυουσα. I 1976 blei dēmotikḗ det einaste offisielle språket i Hellas.

Nygresk skil seg frå gamalgresk og dei fleste andre europeiske språk ved å mangle infinitiv. Dette er eit typisk drag ved språka på Balkan. Sjå denne setninga, der ei verbform i konjunktiv, grápsō [ˈɣɾapsɔ] γράψω 'eg skriv', er nytta der norsk ville ha nytta infinitiv:

'Eg vil skrive eit brev.'

Som det går fram av dømet ovanfor, er nygresk eit SVO-språk, det vil seie at setninga vanlegvis byrjar med subjektet (S), held fram med verbet (V) og sluttar med objektet (O) og eventuelle andre ledd.

Det greske alfabetet blir i dag brukt til å skrive språket gresk. Orda alfabet kjem frå dei to første bokstavane i det greske alfabetet, alfa og beta. Det greske alfabetet blir rekna som forløparen til dei latinske og kyrilliske alfabeta.

Dei greske bokstavane blir ofte brukte som symbol og nemningar innanfor matematikk og andre vitskaps- og teknologifag, sjå til dømes pi π.

Det greske alfabetet består av sytten konsonantteikn og sju vokalteikn. Det er utvikla frå ein nordvestsemittisk (fønikisk) alfabetskrift i perioden rundt 1000–750 fvt. Tegn for konsonantar som ikkje fanst i gresk, vart tekne i bruk som vokalteikn.

• Les meir om det greske alfabetet

• gresk alfabet
• gresk språkhistorie
• Hellas