syrisk

Språknamnet syrisk har ingenting direkte med den moderne staten Syria å gjere, sjølv om syrisk (jamfør engelsk Syriac, det austarameiske språket) og syrisk (jamfør engelsk Syrian, frå staten Syria) begge etymologisk kjem via gresk suriakós (συριακός) og Suría (Συρία) av Aššur, oldtidsriket Assyria i det nordlege Mesopotamia.

Den klassiske syriske forma av språknamnet er ܠܫܢܐ ܣܘܪܝܝܐ leššānā sūryāyā [leʃʃaːnaː suːrjaːjaː]. Assyrisk er opphavleg namnet på ein av dei to hovuddialektane – attåt babylonsk – av det austsemittiske språket akkadisk. At Edessa-dialekten av arameisk fekk dette namnet, «viser kompleksiteten ved identiten og sjølvdefinisjonen innanfor denne kulturen», som Chatonnet og Debié fortel i boka The Syriac World. In search of a forgotten Christianity (2023). Den kristne assyriske folkegruppa oppfattar seg som dei rette etterkomarane av innbyggjarane i oldtidas Assyria.

Kyrkjelege motsetnader førte på 400-talet til eit dialektskilje mellom vestsyrisk med sentrum i Edessa og austsyrisk med sentrum i Nisibis.

Frå 600-talet blei syrisk gradvis fortrengt av arabisk som folkespråk. På 700-talet og 800-talet blei det difor gjort eit omfattande filologisk arbeid med å standardisere både vestsyrisk og austsyrisk uttale og ortografi for å konsolidere og ta vare på det klassiske syriske språket for ettertida. På denne tida blei det også utvikla notasjonar for å skrive vokalane, som ein elles ikkje gjorde. I vestsyrisk blei små greske vokalar skrivne over og under konsonantane; i austsyrisk tok dei i bruk eit system med prikkar.

Som litteraturspråk heldt det seg enno i meir enn 400 år, og det er enno kyrkjespråk hos dei syriske kristne. Nysyriske dialektar finst framleis i små område i Syria og Irak.

Syrisk litteratur omfattar ei bibelutgåve — ܦܫܺܝܛܬܳܐ Pšīṭta eller Peshitta 'Den enkle' — som er standardbibelen mellom syriske kristne. Det gamle testamentet blei omsett frå hebraisk på 100-talet, og Det nye testamentet blei omsett frå gresk, sannsynlegvis tidleg på 400-talet.

Den eldste syriske utgåva av Det nye testamentet var verket Diatessaron (av gresk dià tessárōn διὰ τεσσάρων 'ut av fire', syrisk Ewangelijōn Damhalltē ܐܘܢܓܠܝܘܢ ܕܡܚܠܛܐ), skrive kring 170 evt. av Tatian frå Adiabene. Det var eitt evangelium konstruert på grunnlag av dei fire etter Matteus, Markus, Lukas og Johannes. Verket har gått tapt, og er berre kjent frå kommentarar.

Dei kristne syrarane produserte også ein rik originallitteratur, med både religiøst og profant innhald, som dikta til Afrem Syrus (300-talet) og profanhistoria av Barhebræus (1200-talet).

Av særleg tyding blei omfattende omsetjingar til syrisk av greske filosofar som Platon, Aristoteles og Plotin, som blei hovudkjelder for arabiske omsetjingar av og kjennskap til gresk tenking, og kommentarane og den vidare formidlinga deira av gresk og orientalsk filosofi til Italia og Spania.

Mellom dei syrisk kristne er assyrisk nyarameisk eit levande språk, med 617 000 førstespråkstalarar — 179 000 i Irak, 226 000 i Syria, 27 600 i Tyrkia og store grupper i fleire land over heile verda.

• arameisk
• semittiske språk

• peshitta.org. Her kan ein lese ܦܫܺܝܛܬܳܐ Peshitta — den klassiske syriske Bibelen, med interlineær omsetjing. Det gamle testamentet er trespråkleg, med hebraisk, syrisk og engelsk; Det nye testamentet er tospråkleg, med syrisk og engelsk.

• Chatonnet, Françoise Briquel and Muriel Debié 2023. The Syriac World. In search of a forgotten Christianity. New Haven / London: Yale University Press.
• Drijvers, H. J. W. 1972. Old-Syriac (Edessean) inscriptions. Leiden: E. J. Brill.
• Muraoka, Takamitsu 2005. Classical Syriac. A basic grammar with a chrstomathy. Second, revised edition. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Nöldeke, Theodor 1904. Compendious Syriac grammar. London: Williams & Norgate.