Bîrûnî: Revizyonlar arasındaki fark

'''Bîrûnî''' (4 Eylül 973 [[Beruni|Kat]] - 13 Aralık 1048 [[Gazne]]),<ref name=duman>{{Web kaynağı | soyadı1 = Duman | ad1 = Abdullah | başlık = Biruni:İlmî Kişiliği, Tarih Anlayışı ve Yöntemi | url = http://tdid.ege.edu.tr/files/abdullahduman.pdf | yayıncı = Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi Cit x Sayı 2, Kış 2010 | erişimtarihi = 1 Haziran 2018 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170908104535/http://tdid.ege.edu.tr/files/abdullahduman.pdf | arşivtarihi = 8 Eylül 2017 | ölüurl = evet }}</ref><ref name=asitov>{{Web kaynağı | soyadı1 = Aşirov | ad1 = Tahir | başlık = Bîrûnî’ye Göre Hıristiyanlık | url = http://dergipark.ulakbim.gov.tr/milel/article/view/5000085919/5000080017 | yayıncı = Milel ve Nihal, Cilt: 10 Sayı: 3 El Biruni | erişimtarihi = 1 Haziran 2018 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170725023345/http://dergipark.ulakbim.gov.tr/milel/article/view/5000085919/5000080017 | arşivtarihi = 25 Temmuz 2017 | ölüurl =evet}}</ref> [[İslam'ın Altın Çağı]]'ndaki çalışmaları ile bilinen [[hezârfen]]. Tam adı '''Ebu RassaeyhanReyhan Muhammed bin Ahmed el-Birûnî'''{{'}}dir ([[Farsça]]: بیرونی, [[Arapça]]: '''ابو الريحان محمد بن احمد البيروني''').

Batı dillerinde adı '''Alberuni''' veya '''Aliboron''' olarak geçer. [[Gökbilim]], [[matematikMatematik]], [[doğa bilimleri]], [[astronomicoğrafya]], [[coğrafyatarih]] ve [[tarihtıp]] alanındaki çalışmalarıyla tanınır.

Buradan tekrar [[Gazne]] şehrine döndü ve yaşamının geri kalan kısmını bu şehirde tamamladı. Bu dönem Bîrûnî'nin en verimli zamanı sayılmaktadır. Uzun zamandır hazırladığı [[Tahdîdu Nihâyet'il Emâkin]] adlı eserini bu döneme denk gelen 1025 yılında yayımladı. Astronomi üzerine yazdığı Kanûn-i Mes'ûdî adlı eserini Gazneli Mahmud'un oğlu Sultan Mesud'a ithaf etmiştir. Birûni, 13 Aralık 1048 yılındatarihinde ölmüştür.

Çok yönlü bir bilim insanı olan El-Birûnî, ilköğrenimini [[Yunanlar|Yunan]] bir bilginden aldı. Tanınmış ve seçkin bir aileden gelen Harezmli matematikçi ve gök bilimci [[Ebu Nasr Mansur]] tarafından kollanan El-Birûnî, ilk çalışmalarını bu âlimin yanında yaptı. İlk eseri, "[[Asar-ül Bakiye]]"dir.

Yine Harezmi "Zîci'nin Temelleri" adlı yapıtının [[12. yüzyıl]]da [[Abraham ibn Ezra|Abraham ben Ezra]] tarafından [[İbranice]]ye çevrildiği bilinmektedir. Batı'nın Birûni ilgisi ise 1870'lerde başladı. O günden bugüne Birûni eserlerinin bazılarının tamamı veya bir kısmı [[Almanca]] ve [[İngilizce]]ye çevrildi.

Mektuplarından, Bîrûnî'nin [[Aristo]]'yu bildiği anlaşılır. [[İbn Sînâ]] gibi önemli bilginlerle beraber çalışan Bîrûnî, [[Hindistan]]'a birçok kez gitti. Bu nedenle Hindistan'ı konu alan bir kitap yazdı. Onun bu kitabı birkaç dile çevrildi. Birkaç dile çevrilen bu kitap çoğu bilgine örnek oldu. Birûni’ninBirûni'nin bir tane de romanı vardır.

Bîrûnî'nin matematikçi yönü, en çok bilinen yönüdür. Yaşadığı yüzyılın en büyük matematikçisi olan Bîrûnî, [[trigonometri]]k [[fonksiyon]]larda [[yarıçap]]ın bir birim olarak kabul edilmesini öneren ilk kişi olup [[Sinüs (matematik)|sinüs]] ve [[kosinüs]] gibi fonksiyonlara sekant, kosekant ve kotanjant fonksiyonlarını ilave etmiştir. Bîrûnî’ninBîrûnî'nin bu yönü batı dünyası tarafından ancak iki asır sonra keşfedilip kullanılabilmiştir.

"Nihâyâtü'l-Emâkin" ([[Türkçe]]: ''Mekânların Sonları'') adlı yapıtı, [[coğrafya]]dan, [[jeoloji]] ve [[jeodezi]]ye kadar bir dizi konudaki yazılarını içerir. Sultan Mesut'a sunduğu "el-Kanunü'l-Mesudi", Bîrûnî’ninBîrûnî'nin astronomi alanındaki en önemli yapıtıdır. Bilim tarihçilerine göre BiruniBîrûnî, [[Kopernik]]'le başlayan çağdaş astronominin temellerini atmıştır.

|align="left"|23 50’50'

|align="left"|23 33’33' 39”

|align="left"|23 30’30' 30’’30'’

|align="left"|23 35’35'

|align="left"|23 27’27'

|align="left"|23 30’30'

|align="left"|23 38’38'.3

|align="left"|23 26'.7

Bîrûnî, "Kitâbü’l-Camahir fi Mârifeti'l-Cevâhir" (Türkçe: ''Cevherlerin özellikleri üstüne'') adlı yapıtında 23 katı maddenin ve altı sıvının özgül ağırlıklarını bugünkü değerlerine çok yakın olarak saptamıştır. Aynı şekilde Hint tarihi hakkında da kitap yazan Bîrûnî, HintlilerinHintlerin inandığı inançları, inanışlarını, yaşam biçimlerini ve gelenek-görenekleri çok ayrıntılı olarak anlatmış, bunu yaparken tamamen tarafsız ve önyargılardan uzak davranmıştır.

[[Tıp]] alanında da birçok eser veren Birûni, döneminde bir kadını [[sezaryen]]le doğum yaptırmayı başarmıştır. Şifalı otlar ve birtakım ilaçlar üzerine yazdığı "Kitabu's Saydane", Birûni’ninBirûni'nin son yapıtı olmakla beraber 1048'de yazılmıştır. Bu kitapta üç bin kadar bitkinin neye yaradığını ve nasıl kullanıldığı yazmaktadır. İlaçların yanında o bitkinin [[Farsça]], [[Yunanca]], [[Sanskritçe]], [[Harezmce]] ve [[Sindhî]] gibi başka diller ile günümüzde var olmayan çeşitli lehçelerdeki karşılıkları verilmiştir.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı1=Said|ad1=Hakim Mohammed|başlık=Kitab Al Saydanah Fi Al-Tıbb|tarih=1973|yayıncı=At Rashid Sons|isbn=|sayfa=V|url=https://www.academia.edu/3104119/el_Biruni_Kitabus_Saydane_fit_T%C4%B1b_Arap%C3%A7a_ve_%C4%B0ngilizce_tam_metin_|dil=İngilizce|alıntı="Al-Biruni gives the Greek, Syriac, Persian, Hindi, Sindhi, Sigzi, Zabuli, Tirmidhi, Khwarazmian equivalents as well as equivalents in other dialects that are no longer extant, such as the Sigzi."}}</ref>

# Kitâbü'lt-CemâhirTefhîm fî Mâ'rifet-iEvâili CevâSıbaâti't-hir,Tencîm

# Kitâbü'ts-TefhîmSaydele fî Evâili Sıbaâti't-Tencîm veTıp

Bîrûnî, günümüzde en bilinen [[İslâm]] bilginlerinden biridir. Tüm Dünya'daki çeşitli ülkelerde Bîrûnî'yi anmak için sempozyum ve kongreler düzenlendi, pullar bastırıldı. [[Türk Tarih Kurumu]] 68. sayısını "Bîrûnî'ye Armağan" adıyla Bîrûnî'ye tahsis etti. 1973 yılında [[Türkiye]]'de basılan pullar arasında Bîrûnî'ye de yer verildi. [[UNESCO]]'nun 25 dilde çıkardığı Conrier Dergisi 1974 Haziran sayısını Bîrûnî'ye ayırdı. Kapak fotoğrafının altına, "1000 yıl önce Orta Asya'da yaşayan evrensel dâhî Bîrûnî; Astronom, Tarihçi, Botanikçi, Eczacılık uzmanı Jeolog, Şair, Mütefekkir, Matematikçi, Coğrafyacı ve Hümanist" diye yazılarak tanıtıldı. BîrûnîyeBîrûnî'ye ait bir minyatür, [[İstanbul]]'daki [[Topkapı Müzesi]]'nde bulunmaktadır.

{{Kaynakçakaynakça}}