Ali Fuad Başgil
Ali Fuad Başgil, (1893, Çarşamba, Samsun - 17 Nisan 1967, İstanbul), Türk hukukçu ve siyasetçi. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi anayasa profesörü, senatör ve milletvekili. Cumhuriyet tarihinin ilk liberal kuruluşu sayılan "Hür Fikirler Cemiyeti" kurucu başkanı ve derneğin aylık yayın organı Hür Fikirler dergisinin sahibi.
Ali Fuad Başgil | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1893 Çarşamba, Samsun, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 17 Nisan 1967 (73-74 yaşlarında) İstanbul, Türkiye |
| Ölüm sebebi | Kalp krizi |
| Defin yeri | Karacaahmet Mezarlığı, İstanbul |
| Milliyet | Türk |
| Vatandaşlık | Türkiye Cumhuriyeti |
| Eğitim | Hukuk Fakültesi, Grenoble Hukuk Fakültesi, Paris |
| Din | İslam |
| Kariyeri | |
| Dalı | Anayasa hukuku |
| Çalıştığı kurumlar | İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi |
Yaşamı ve kariyeri
değiştirBabası Halis Şükrü Efendi, annesi Fatma Hanım'dır. Dedesi Bölükbaşıoğullarından Hafız İbrahim Efendi'dir.
İlkokulu Çarşamba'da okudu. Lise öğrenimine İstanbul'da başladı ve Paris'te tamamladı. İstanbul'da okurken I. Dünya Savaşı'nın çıkmasıyla beraber eğitimini yarıda kesip 4 yıldan fazla süre Kafkas Cephesinde subay olarak görev yaptı. İstanbul'a döndükten sonra bir müddet ticaret ile uğraştıktan sonra eğitimini tamamlamak için Paris'e gitti. Paris'te önce Saint-Barbe Lisesi, sonra Buffon Lisesine gitti ve burada lise eğitimini tamamladı. Grenoble Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirdikten sonra doktorasını Paris Üniversitesi Hukuk Fakültesinde tamamladı. Daha sonra Paris Edebiyat Fakültesi felsefe bölümü ile Paris Siyasi İlimler Merkezinde de eğitim gördü. Ayrıca Lahey Devletler Hukuku Akademisinin derslerine devam edip buradan da mezun oldu.
1930'da Türkiye döndükten sonra bir süre Milli Eğitim Bakanlığında çalıştı ve 1932'de İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde anayasa profesörlüğüne getirildi. Burada 28 yıl görev yaptı.
Bu arada Hatay'ın bağımsızlığa kavuşmasından sonra 1937'de Hatay Cumhuriyeti'nin anayasasını hazırladı.
1939 yılında ordinaryüs profesör unvanını aldı. O sıralarda sosyalist-komünist görüşlere sahip bir asistanı olup 1960'lı yıllarda Türkiye İşçi Partisi Genel Başkanı olan Mehmet Ali Aybar, hocası Başgil hakkında şunları söylemiştir:
Bilgili, karşıt görüşlere tahammüllü bir hocaydı. Durkheim okulundandı. Tarih, sosyoloji, derslerinde büyük yer tutardı. Savaştan sonra Avrupa'da demokrasiye karşı çıkan sistemleri, bu arada Sovyet rejimini ayrıntılı biçimde anlatırdı derslerinde. Marksizm-Leninizm okutulurdu. Pratik kurları bana bırakmıştı. Öğrencilerle 'ameli' çalışmalar yapardık. Demokrasi, faşizm, Marksizm-Leninizm üzerine... Öteki kürsülerin çoğunda asistanların görevi hocayla derse girmekten ibaretti. Alman hocalara çevirmenlik yaparlardı.[1]
1947'de sık sık özgürlükçü fikirler içeren makalelerinin yayınlandığı liberal-demokrat eğilimli Vatan gazetesinin sahibi ve başyazarı Ahmet Emin Yalman ile birlikte "Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti"nin kurulmasına önderlik edip Nisan 1950'de dini hak ve özgürlüklerin savunulması konusunda Ahmet Emin Yalman'la görüş ayrılığı nedeniyle istifa edinceye dek derneğin başkanlığını yürüttü.[2] Derneğin gayri resmi yayın organı konumunda olan Vatan gazetesinin yanı sıra, derneğin resmi yayın organı olarak Kasım 1948 - Eylül 1949 arasında 11 sayı çıkabilen, Ali Fuad Başgil'in sahibi olduğu Hür Fikirler adlı 'aylık fikir mecmuası'nda özgürlükçü fikirleri savunan yazıları yayınlandı.[3]
1950'lerde akademik çalışmalarının yanı sıra çeşitli uluslararası kongrelerde Türkiye'yi temsil etti.[4]
27 Mayıs 1960 askeri darbesinden sonra Millî Birlik Komitesi tarafından Demokrat Parti ile yakın ilişkileri olduğu için "sakıncalı" bulunarak çeşitli üniversitelerden uzaklaştırılan 147'ler listesinde yer aldı. Bir yıl sonra 147'lerin tekrar üniversiteye dönmelerine imkan sağlayan özel kanun çıkarmasına rağmen bunu kabul etmedi, 1961'de emekli oldu.
Ekim 1961 seçimlerinde Adalet Partisi (AP) listesinden bağımsız Samsun Senatörü seçildi. Cumhurbaşkanlığına adaylığını koyması emekli Orgeneral Cemal Gürsel'in cumhurbaşkanlığında ısrar eden askeri kesimden gelen yoğun tepkilerle karşılaştı. Olası bir darbeyi önlemek için, seçimlere katılan CHP, AP, CKMP ve YTP partilerinin liderleri 24 Ekim 1961 tarihinde Cemal Gürsel ve askerler tarafından hazırlanan koşulları içeren protokolü imzaladılar.[5] Aynı gece Başgil, Fahri Özdilek ve Sıtkı Ulay tarafından götürüldüğü Başbakanlıkta bazı Millî Birlik Komitesi üyesi subaylarca eğer Cumhurbaşkanlığına aday olursa "hayatınızı garanti edemeyiz" denilerek uyarıldıktan sonra[5] Cumhurbaşkanlığı adaylığından çekildi ve Cumhuriyet Senatosu üyeliğinden de istifa ederek yurt dışına çıktı.[6]
Bunu izleyen yıllarda Cenevre Üniversitesinde ders verdi, aynı üniversitede Türk Dili ve Türk Tarihi kürsülerine başkanlık yaptı.
1965'te Türkiye'ye dönen Prof. Ali Fuad Başgil, Adalet Partisinin tek başına hükûmet kurmasına imkan veren %52 oy oranıyla kazandığı 1965 seçimlerinde AP İstanbul milletvekili seçildi, anayasa komisyonu başkanlığı yaptı.
17 Nisan 1967 tarihinde İstanbul'daki evinde kalp krizi geçirerek öldü.
Kabri, Karacaahmet Mezarlığı'nda, Çiçekçi Camisi karşısındadır.
Hatırası
değiştir- 2005 yılında Çarşamba Anadolu Lisesi Ali Fuad Başgil'in adıyla kurulmuştur.
- 2007 yılında Kocaeli Ali Fuad Başgil Sosyal Bilimler Lisesi, Ali Fuad Başgil'in adıyla kurulmuştur.
- 2009 yılında Çarşamba'da yapılan köprü Ali Fuad Başgil Adıyla hizmete açılmıştır.
- 2012 yılında Çarşamba'da Hukuk Fakültesi ve İletişim Fakültesi Kampüsü Ali Fuad Başgil adıyla kurulmuştur ve aynı şehirde bir mahalleye de adı verilmiştir.
- Habipler-Topkapı tramvay hattı bölgesinde Ali Fuad Başgil isminde durak vardır.
- Çarşamba Belediyesi, Ali Fuad Başgil adına sempozyumlar düzenlemektedir.
- 1939: La Vie Juridique des Peuples (Belçika)
- 1938: Klasik Ferdî Hak ve Hürriyetler Nazariyesi ve Muasır Devletçilik Sistemi
- 1940: Esas Teşkilat Hukuku Dersleri (3 cilt)
- 1940: Türkiye İş Hukuku
- 1944: Vatandaşın Türkiye Büyük Millet Meclisine Müracaat Hakkı
- 1947: Hukukun Ana Müessese ve Meseleleri
- 1948: Cihan Sulhu ve İnsan Hakları
- 1948: Türkçe Meselesi
- 1948: Vatandaş Hürriyeti ve Bunun Teminatı
- 1949: Demokrasi ve Hürriyet
- 1949: Gençlerle Başbaşa
- 1954: Din ve Laiklik
- 1960: Vatandaş Hak ve Hürriyetlerinin Korunması ve Anayasamızın Eksiklikleri (2 cilt)
- 1963: 27 Mayıs İhtilâli ve Sebepleri
Konuyla ilgili yayınlar
değiştir- Cavit Şadi Pehlivanoğlu Ord. Prof. Ali Fuad Başgil Sempozyumları Konuşması, 2011 (Prof. Dr. Cevdet Yılmaz, Ord. Prof. Ali Fuad Başgil Bildiriler Kitabı, s. 19, Çarşamba Belediyesi Kültür Yayınları, No: 1, Samsun, 2011)
- M. Kürşad Birinci, Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti 18 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Aralık 2018, Liberte yayınları.
- Hür Fikirler: Aylık Fikir Mecmuası 18 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Aralık 2018, Liberte yayınları.
Kaynakça
değiştir- ^ Mehmet Ali Aybar anlatıyor: Bitmeyen Koşu, Uğur Mumcu, Cumhuriyet gazetesi, 9 Mart 1986, s. 6.
- ^ M. Kürşad Birinci (Aralık 2018). Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti. Liberte yayınları. ss. 41-88. 18 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2022.
- ^ Hür Fikirler. Liberte yayınları. Aralık 2018. 18 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2022.
- ^ Mehmet Gökalp. Haksızlıklar Karşısında Susmayan Âlim: Ord. Prof. Ali Fuad Başgil. ss. 31, 63-70.
- ^ a b "12 Mart Belgeseli 1. Bölüm | Sancı | 32.Gün Arşivi". 12 Mart Belgeseli. 32. Gün Arşivi. 10 Mart 2017. 7 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020.
- ^ "'Siz dayatma görmemişsiniz Akşam Gazetesi Engin Ardıç köşe yazısı'". Akşam Gazetesi. 11 Nisan 2007. 11 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2008.
- ^ "'TBMM Kütüphanesi ; Ali Fuad Başgil Eserleri'". TBMM Kütüphanesi. 25 Kasım 2008. Erişim tarihi: 25 Kasım 2008.[ölü/kırık bağlantı]