Vikipedi

Herakleios

610–641 yılları arasındaki Bizans imparatoru
10 Eylül 2024 tarihinde kontrol edilmiş kararlı sürüm gösterilmektedir. İnceleme bekleyen 3 değişiklik bulunmaktadır.
Başlığın diğer anlamları için Herakleios (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Herakleitos ve Herakles ile karıştırılmamalıdır.

Herakleios veya Heraklius (Yunanca: Ηράκλειος, Hērakleios; Latince: Heraclius; d. y. 575 - ö. 11 Şubat 641), Bizans İmparatorluğu'nun 610–641 yılları arasındaki imparatorudur. İslam'ın Muhammed tarafından kuruluşu ve yayılışı sırasında Bizans tahtında yer alan imparatordur.

Herakleios
Ηράκλειος
610-613'de basılmış 35-38 yaşlarındaki Herakleios'u tasvir eden bir Solidus
Bizans İmparatoru
Hüküm süresi5 Ekim 610 - 11 Şubat 641
Önce gelenPhocas
Sonra gelenIII. Konstantinos
Heraklonas
Doğumy. 575
Kapadokya, Bizans İmparatorluğu
Ölüm11 Şubat 641 (66 yaşında)
Konstantinopolis, Bizans İmparatorluğu
Eş(ler)iFabia Eudokia
Martina
Çocuk(lar)ıIII. Konstantinos
Heraklonas
Tam adı
Flavius Heraclius Augustus
HanedanHerakleios
BabasıYaşlı Herakleios

İmparatorluktan önceki yaşamı

değiştir

Ailesi Ermeni asıllıydı. İmparator Mauricius döneminde, Sasani İç Savaşı sırasında 590 yılında Sasani tahtına geçen asi general Behrâm-ı Çûbîn ile savaşan Roma ordusunda kilit rol üstlenen Yaşlı Herakleios'un oğlu olduğu sanılmaktadır. Savaştan sonra Mauricius Yaşlı Herakleiosu Kartaca'da Afrika Eksarhlığı'na atadı. Bu nedenle Herakleios'un doğum yeri kesin olarak bilinememektedir ancak Roma Afrikası'nda büyümüş olduğu sanılmaktadır. Bir rivayete göre bir delikanlıyken aslanlarla gladyatör dövüşleri yapmıştır.

608'de Yaşlı Herakleios 6 yıl önce Mauricius'u devirip imparator olmuş olan Phocas'a karşı ayaklandı. Asiler her iki Herakleios'u da konsül giysileri ile gösteren paralar bastılar. Yalnız o an için imparatorluk iddiasında bulunmuş olup olmadıkları kesin değildir. 609'da Yaşlı Herakleios'un yeğeni Nicetas Mısır'a karadan gidip o eyaleti zapetti. Niketas, Phocas'ın gönderdiği ve tüm Bizans doğu orduları ile Mısır'a gelen general Bonosus'u yenip eyaleti elinde tutmayı başardı. Bu arada Herakleios ordusuyla da bir deniz filosuna binip Sicilya ve Kıbrıs'ı fethettikten sonra İstanbul'a doğru yola çıktı. İstanbul'a yakında kendisini karşılamaya gelen kentin önde gelen soylularıyla ittifak kurup imparatorluk ilanı için taç giyme törenleri için planlar hazırlandı. Kente vardığında Phocas'ın damadı Priscusun komuta ettiği imparatorluk muhafızları (Excubitores) da kendisinin yanına geçti. Ciddi bir direnmeyle karşılaşmaksızın şehre giren Herakleios, Phocas'ı kendi elleriyle öldürdü.

Sasanilerle savaş

değiştir
Ana madde: Bizans-Sasani Savaşı (602-628)

Herakleios tahta çıktığında imparatorluk güç bir durumdaydı. Phocas'ın, isyanı başlattığı Tuna boyundan orduyu çekmesi ülkeyi Avar işgaline açık hale getirmişti. İran'da Behrâm-ı Çûbîn'den tahtını Mauricius sayesinde geri alan II. Hüsrev, onun öldürülmesini Roma ile savaş nedeni saydı. Kendi sarayında Mauricius'un oğlu Theodosius olduğunu iddia ettiği bir adam vardı ve onun Roma imparatoru olarak kabul edilmesini istiyordu. Sasaniler zaten Phocas'ın imparatorluğu sırasında Mezopotamya'yı almışlar ve Herakleios'un isyanı sırasında da Suriye'ye girmişlerdi. Herakleios barış önerisinde bulundu ama Hüsrev onu Mauricius'un tahtına haksız yere geçmiş biri saydığından buna yanaşmadı. Herakleios'un ilk askerî harekâtları felaketle bitince Sasaniler hızla Batıya ilerledi. 613'te Şam'ı ve 614'te Yahudilerin işbirliğiyle Kudüs'ü ardından Mısır'ı ele geçirdiler. Kudüs'teki Kutsal Kabir Kilisesi'ni yıktılar ve Hristiyanlar için çok önemli olan Kutsal Haç'ı götürdüler.

İstanbul Boğazı kıyısına kadar ilerleyip Kadıköy'ü (Kalkhedon'u) aldılar. Avarlarla da ittifak kurdular. Durum öyle umutsuzdu ki İmparator başkenti İstanbul'dan Kartaca'ya taşımayı bile düşündü, ama patrik tarafından caydırıldı. Doğuda kaldı ve Doğu Roma ordusunu yeniden düzenlemeye girişti.

İmparatorluğun eski asker ve sivil idareyi ayıran yerel idaresini değiştirerek (sadece Ravenna ve Kartaca (Afrika'da) uygulanan Eksarhlık sistemine benzeyen yerel sistemi) Thema yerel idare sistemi adıyla kabul etti. Thema sistemi hem askerî hem sivil güçleri olan bir vali ile idare edilen, Osmanlılardaki timar sistemine benzeyen, toprağın gelirinin askerlere bırakıldığı bir kolordu çıkartan bir geniş bir yerel çevreydi.

Ordusunu bu biçimde düzenledikten sonra Herakleios 621'de ordusunun başına geçip sefere çıktı. I. Theodosius'dan sonra hiçbir imparator ordunun başında sefere çıkmamıştı. Anadolu'ya geçti ve Sasani ülkesine doğru ilerlemeye başladı. Yıllar süren bu sefer sırasında İstanbul'u 626'da Avarlar kuşattılar. O esnada Sasaniler de İstanbul Boğazına kadar ilerlediler ama karşıya geçip Avarlara yardım etme girişimleri Roma donanmasının başarısı sayesinde sonuçsuz kaldı. O sırada Avarlar Dalmaçya'ya saldıran Hırvatlarla savaşmak üzere geri çekildiler.

Bu arada Herakleios da Sasanilerin düşmanları Kafkasya'yı işgal eden Batı Göktürk Kağanı Tong Yabgu ile bağlaşıklık kurdu. Sasani kralının başkomutanı Şahrbaraz'a kral Hüsrev'in ağzından kendisinin öldürülmesi buyruğu veren mektuplar yazıp bunların komutanın eline geçmesini sağlayarak Şahrbaraz'ın tarafsızlığını sağladılar.

Kendisini terk eden Hazarların desteğinden mahrum kalan (Doğu) Romalılar tek başlarına Rahzadh komutasındaki İranlıları 627'de Ninova Savaşında yendiler. Herakleios savaş meydanında şahsen Rahzadh ile teke tek düelloya tutuştu, onu yenip öldürdü. Hüsrev yine de barışı reddediyordu. Bu nedenle Doğu Romalılar ilerlemeye devam etti. Başkent Tizpon (Ktesiphon)'a yaklaştıkları sırada Sasani soyluları Hüsrev'i öldürdüler. Yerine geçen oğlu II. Kavad barış isteğinde bulundu. Her iki imparatorluk arasında Fırat sınır olmak üzere barış yapıldı.

Muzaffer Herakleios, kendisine İranlıların Krallar Kralı unvanını aldı ama 629 yılında Yunancada basitçe monark anlamına gelen Basileus unvanını benimsedi. Bundan sonra 8 asır boyunca imparatorlar Basileus unvanını taşıyacaklardı. İmparatorluğun resmi dilini de Latince'den Yunancaya çevirdi. İmparatorluk resmen Roma adını taşımayı sürdürdü; ancak artık Rum biçiminde de söylenen bu ad her şeyden önce Yunan anlamına gelecekti.

630'da Herakleios, İran'dan geri alınan Kudüs'e de hac ziyaretinde bulundu. Ama bu yolculuktan kısa süre sonra hastalandı ve bir daha hiç ordusunun başında sefere çıkamadı.

Bizans-Arap Savaşları

değiştir

630'a gelindiğinde Araplar, daha önce Bizanslılar veya Persler için ciddi bir askeri meydan okuma oluşturamayacak kadar bölünmüş olan Hicaz'ın tüm kabilelerini birleştirdiler. Bölgenin en güçlü devletlerinden birini oluşturdular.[1] Bizanslılar ve Araplar arasındaki ilk çatışma, Eylül 629'da Mute Savaşı idi. Küçük bir Arap çatışma kuvveti, Arap büyükelçisinin Gassani Roma valisi tarafından öldürülmesine yanıt olarak Arabistan eyaletine saldırdı, ancak püskürtüldüler. Çatışma bir Bizans zaferi olduğundan, bölgenin askeri teşkilatında değişiklik yapmak için görünürde bir neden yoktu.[2] Roma ordusu, Hicaz'ın Romalılara karşı çatışmalarında daha önce hiç deneyimi olmayan İslami güçler gibi, geniş ölçekte Arap ordularıyla savaşmaya alışık değildi. Kapsadığı düşman çeşitliliği nedeniyle övülen bir savaş el kitabı olan Maurice'in Strategicon'u bile Araplara karşı savaştan uzun uzadıya bahsetmez.[3] İslam'ın yükselişinin ardından yeni bir gelişme olan Arap ordusunun dini gayreti, nihayetinde İslam'ın Romalılara karşı yürüttüğü seferlerdeki başarısına katkıda bulundu.[3]

Ertesi yıl Araplar, El-Karak'ı alarak Taberiya Gölü'nün güneyindeki Arabah'a bir saldırı başlattı. Diğer baskınlar Negev'e girerek Gazze'ye kadar ulaştı.[4] 636'daki Yermük Savaşı, daha büyük Bizans ordusu için ezici bir yenilgiyle sonuçlandı; üç yıl içinde Levant yeniden kaybedilmişti. Herakleios, 11 Şubat 641'de bir hastalıktan öldü; ve Mısır'ın çoğu da o zamana kadar düşmüştü.[5]

İslam dininin doğuşu ve Herakleios'un ölümü

değiştir

Herakleios'un döneminde İslam peygamberi Muhammed, Arabistan'ın birliğini sağlamayı başarmıştı. Hatta Muhammed, kendisine Dihye adındaki bir elçi aracılığıyla bir İslam'a davet mektubu gönderdi ancak Herakleios teklifi reddetti.[6][7][8]

629 yılında, Muhammed'in Bizans İmparatorluğu'na bağlı Busra kentinin valisine gönderdiği İslam'a davet mektubunu taşıyan elçi, Bizanslılar tarafından öldürülünce Muhammed, Busra valisi Şürahbil'in üzerine bir ordu göndermeye karar verdi. İmparator Herakleios da Konstantinopolis'ten büyük bir ordu hazırlayıp Müslümanların üzerine yürüyünce 629 yılında Mute Muharebesi yapıldı. Muhammed, bu savaş için Müslüman ordusunun başına kumandan olarak Zeyd bin Harise'yi tayin etti.

Harici video
  Mute Muharebesi (629), Harp Tarihi, YouTube, Türkçe

632 yılında Muhammed'in ölümünden sonra Müslümanlar, Ömer bin Hattab önderliğinde 634'te Filistin ve Suriye'ye saldırdıklarında İmparator, savaşa gidemeyecek kadar hastaydı. 636'da gerçekleşen Yermük Savaşı'nda, Herakleios komutasındaki kalabalık Roma ordusu, Müslüman kumandan Halid bin Velid tarafından bozguna uğratıldı ve üç yıl içinde Suriye ve Filistin, Araplar tarafından ele geçirildi.

Herakleios 641 yılında öldüğünde Mısır'ın da büyük bir kısmı elden çıkmıştı.

Miras

değiştir

Tarihçiler, Herakleios'un saltanatına dönüp baktıklarında, onun birçok başarıya sahip olduğunu kabul ettiler. İmparatorluğu genişletti ve hükûmeti ve orduyu yeniden düzenlemesi büyük başarılar elde etti. Dini uyum girişimleri başarısız oldu, ancak en kutsal Hristiyan emanetlerinden biri olan Gerçek Haç'ı Kudüs'e iade etmeyi başardı.[9]

Başarılar

değiştir
 
Herakleios'un yer aldığı solidus

Persleri yenilgiye uğratmasıyla elde ettiği toprak kazanımları Müslümanların ilerlemesi karşısında kaybedilmiş olsa da, Herakleios hâlâ büyük Roma imparatorları arasında yer alıyor. Hükûmet reformları, Phocas'ın saltanatında hakim olan yolsuzluğu azalttı ve orduyu büyük bir başarıyla yeniden düzenledi. Nihayetinde, ıslah edilmiş İmparatorluk ordusu Anadolu'daki Müslümanları durdurdu ve Kartaca'yı 60 yıl daha elinde tutarak imparatorluğun gücünün yeniden inşa edilebileceği bir çekirdek kurtardı.[10]

Doğu Roma İmparatorluğu'nun bölgelerinin Perslerden kurtarılması, Mesih'in gerçek doğasının anlaşılmasına odaklanan dini birlik sorununu bir kez daha gündeme getirdi. Bu eyaletlerin sakinlerinin çoğu Kadıköy Konsili'ni reddeden Monofizitler'di.[11] Herakleios, Monotelitizm adlı uzlaşmacı bir doktrini desteklemeye çalıştı, ancak bu felsefe, anlaşmazlığın her iki tarafı tarafından sapkın olduğu gerekçesiyle reddedildi. Bu nedenle Herakleios, daha sonraki bazı din yazarları tarafından sapkın ve kötü bir hükümdar olarak görüldü. Monofizit vilayetleri nihayet Müslümanlara kaptırıldıktan sonra, Monoteletizm varoluş sebebini oldukça yitirdi.ve sonunda terk edildi.[11]

Bizans Dalmaçyası'ndaki Hırvatlar ve Sırplar, Herakleios ile diplomatik ilişkiler ve bağımlılıklar başlattılar.[12] Kısa bir süre Makedonya'da yaşayan Sırplar, Herakleios'un isteği üzerine (626'dan önce) foederati oldular ve vaftiz edildiler.[12][13] IV. Ioannes (640-642), isteği üzerine, Slav putperestliğini uygulayan Dük Porga ve onun Hırvatlarına Hristiyan öğretmenler ve misyonerler gönderdi.[14] Ayrıca hazinenin saymanı olan sakellarios'un ofisini de yarattı.[15]

20. yüzyıla kadar Tematik sistemi kurmasıyla anıldı, ancak modern bilim şimdi daha çok II. Konstans yönetimindeki 660'lara işaret ediyor.[16]

Edward Gibbon, Roma İmparatorluğu'nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi'nde şunları yazdı:[17]

Tarihte göze çarpan karakterlerden Herakleios'unki en sıra dışı ve tutarsız olanlardan biridir. Uzun bir saltanatın ilk ve son yıllarında imparator, tembelliğin, zevkin ya da hurafenin kölesi, genel felaketlerin dikkatsiz ve aciz seyircisi gibi görünür. Ancak sabah ve akşamın durgun sisleri, meridyen güneşinin parlaklığıyla birbirinden ayrılır; sarayın Arcadius'u kampın Sezar'ı ayağa kalktı; ve Roma ve Herakleios'un onuru, altı maceralı seferin kahramanlıkları ve ganimetleriyle şanlı bir şekilde geri alındı. Scipio ve Hannibal'in günlerinden beri, imparatorluğun kurtuluşu için Herakleios'un başardığından daha cesur bir girişimde bulunulmamıştır.

Gerçek Haç'ın kurtarılması

değiştir

Herakleios, Batı kilisesi tarafından, Gerçek Haç'ı Perslerden kurtarmasıyla ünlü olduğu için uzun süre olumlu bir şekilde hatırlandı. Herakleios, savaşın son aşamalarında Pers başkentine yaklaşırken, Hüsrev direniş göstermeden Bağdat yakınlarındaki en sevdiği konutu olan Dastagird'den kaçtı. Bu arada, Pers soylularından bazıları, 23-24 Şubat 628 gecesi Hüsrev'in babası tarafından hapsedilen en büyük oğlu II. Kubâd serbest bıraktı ve onu kral ilan etti.[18] Ancak Kubâd ölümcül derecede hastaydı ve endişeliydi. Herakleios, küçük oğlu Ardeshir'i korumalıdır. Bu yüzden bir iyi niyet göstergesi olarak, 628'de bir müzakereci ile Gerçek Haç'ı gönderdi.[19]

İmparatorluk gezisinden sonra Herakleios, 21 Mart 629 veya 630'da haçı Kudüs'e geri verdi.[20][21] Batı Orta Çağ Avrupası Hristiyanları için Herakleios "ilk haçlı" idi. İmparatorun ikonografisi Mont Saint-Michel'deki kutsal alanda ortaya çıktı (yaklaşık 1060),[22] ve ardından özellikle Fransa, İtalya Yarımadası ve Kutsal Roma İmparatorluğu'nda popüler oldu. Hikâye, 13. yüzyılın ünlü hagiografi özeti olan Altın Efsane'ye dahil edildi ve Piero della Francesca tarafından boyanmış The History of the True Cross fresk dizisinde olduğu gibi bazen sanatta gösteriliyor.[23] Bunların her ikisi de Herakleios ve I. Konstantin'in geleneksel olarak haç kazısından sorumlu olan annesi Aziz Helena'nın sahnelerini gösteriyor. Genellikle gösterilen sahne, haçı taşıyan Herakleios'tur; Altın Efsaneye göre, Patrik'in tavsiyesine rağmen Kudüs'e girerken bunu yapmakta ısrar etti. İlk başta, at sırtındayken (yukarıda gösterilmiştir), yük çok ağırdı, ancak tacını çıkardıktan sonra mucizevi bir şekilde hafifledi ve parmaklıklı şehir kapısı kendiliğinden açıldı.

Yerel gelenek, Barletta'nın Geç Antik Heykelinin Herakleios'u betimlediğini ileri sürer.[24]

Bazı bilim adamları bu anlatıya katılmıyor, Profesör Constantin Zuckerman, Gerçek Haç'ın gerçekten kaybolduğunu ve 629'da Herakleios tarafından Kudüs'e getirilen hala mühürlü olduğu iddia edilen kutsal emanette bulunan ahşabın sahte olduğunu öne sürecek kadar ileri gidiyor. Analizinde, aldatmaca hem Herakleios'un hem de eski düşmanı Pers generali Şehrbaraz'ın siyasi amaçlarına hizmet etmek için tasarlandı.[21]

Herakleios'un İslami görünümü

değiştir

Erken İslam ve Arap tarihlerinde Herakleios, uzun uzadıya tartışılan en popüler Roma imparatorudur.[25] İslam'ın ortaya çıktığı dönemde Roma imparatoru olarak oynadığı rol nedeniyle, İslami hadis ve siyer gibi Arap edebiyatında anılır.

Svahili Utendi wa Tambuka, 1728'de Pate Adası'nda (bugünkü Kenya kıyıları açıklarında) bestelenen ve Müslümanlarla Bizanslılar arasındaki savaşları eskilerin bakış açısından tasvir eden destansı bir şiir, Kyuo kya Hereḳali olarak da bilinir ("Herakleios Kitabı").[26]

Müslüman geleneğinde, yükselen İslami güçlerle doğrudan teması olan, büyük bir dindarlığın adil bir hükümdarı olarak görülüyor.[27] 14. yüzyıl bilgini İbn Kesir daha da ileri giderek, "Herakleios en bilge adamlardan biriydi ve kralların en kararlı, kurnaz, derin ve düşünceli kişilerinden biriydi. Romalıları büyük bir liderlikle yönetti.[25] Nadia Maria El-Cheikh ve Lawrence Conrad gibi tarihçiler, İslam tarihçilerinin, İslam'ı Hristiyanlıkla karşılaştırarak Herakleios'un İslam'ı "gerçek din" ve Muhammed'i onun peygamberi olarak kabul ettiğini iddia edecek kadar ileri gittiklerine dikkat çekiyorlar.[28][29][30]

İslam tarihçileri sık sık Herakleios'un Muhammed'e yazdığını iddia ettikleri bir mektuptan alıntı yaparlar: "Elçinizle birlikte mektubunuzu aldım ve Yeni Ahit'imizde bulunan Tanrı'nın elçisi olduğunuza tanıklık ediyorum. Meryem oğlu İsa sizi duyurdu." [27] El-Cheikh'in bildirdiği Müslüman kaynaklara göre, imparatorluğun yönetici sınıfını kendi dinine döndürmeye çalıştı, ancak o kadar güçlü bir şekilde direndiler ki, rotasını tersine çevirdi ve sadece onların Hristiyanlığa olan inançlarını test ettiğini iddia etti.[31] El-Cheikh, Herakleios'un bu anlatımlarının imparator hakkındaki "tarihsel bilgimize çok az şey kattığını" not eder; daha ziyade, Muhammed'in bir peygamber olarak statüsünü meşrulaştırmaya çalışan "İslami kerygmanın " önemli bir parçasıdırlar.[32]

Batılı akademik tarihçilerin çoğu, bu tür gelenekleri taraflı, ilan edici ve çok az tarihsel değere sahip olarak görüyor.[33] Ayrıca, Muhammed tarafından Herakleios'a gönderilen herhangi bir habercinin imparatorluk tarafından kabul edilmeyeceğini veya tanınmayacağını iddia ediyorlar.[34] Kaegi'ye göre, İslami kaynaklar dışında Herakleios'un İslam'ı duyduğunu gösteren hiçbir kanıt yoktur ve o ve danışmanlarının Müslümanları aslında Yahudilerin özel bir mezhebi olarak görmüş olmaları mümkündür.[35]

Ailesi

değiştir

5 Ekim 610'da ikinci kez ve Hagia Stephanos Kilisesinde taç giyen Herakleios, metresi Fabia ile evlendi ve ona Eudokia adını verdi. İmparatora, Epifaneia adlı bir kız ve 641'de babasının ölümünden sonra 4 ay için tahta çıkan Konstantin adlı bir erkek evlat doğurduktan sonra 612 yılında öldü. İmparator ertesi yıl kardeşinin kızı Martina ile evlendi. Ancak bu dayı-yeğen evliliği hem halk hem Hristiyan kilisesi tarafından hoş karşılanmadı. Bu evlilikten doğan çocukların sayısı ve sırası bilinmiyor; ancak en az 10 çocukları olduğu ve bunlardan en az ikisinin engelli oldukları biliniyor. Bu durum yakın akraba evliliğine Tanrı'nın gazabı olarak görülmüştü. Yine de Martina, Herakleios'un iki oğlunun (Fabia'dan doğan III. Konstantinos ve kendi oğlu Heraklonas) yönetimi zamanında askeri ve siyasal entrikaların merkezinde yer aldı. Martina'nın kötü ününe rağmen imparator onu seferlere yanında götürürdü. Herakleios ve büyük oğlu III. Konstantinos öldükten sonra Heraklonas imparator oldu; Ama Valentinus adlı bir general ana-oğlu eski imparatoru öldürtmekle suçlayarak ayaklandı. Savaşı kazanan asiler Heraklonas'ın burnunu, Martina'nın dilini kestiler ve onları Rodos'a sürdüler.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Lewis, Bernard; ebrary, Inc (1993). The Arabs in history [electronic resource]. Internet Archive. Oxford : Oxford University Press. s. 43-44. ISBN 978-0-19-280310-8. 
  2. ^ Kaegi, Walter E. Jr; Kaegi, Walter Emil; Kaegi, Walter E. (27 Mart 2003). Heraclius, Emperor of Byzantium (İngilizce). Cambridge University Press. s. 231. ISBN 978-0-521-81459-1. 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  3. ^ a b Kaegi, Walter E. Jr; Kaegi, Walter Emil; Kaegi, Walter E. (27 Mart 2003). Heraclius, Emperor of Byzantium (İngilizce). Cambridge University Press. s. 230. ISBN 978-0-521-81459-1. 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  4. ^ Kaegi, Walter E. Jr; Kaegi, Walter Emil; Kaegi, Walter E. (27 Mart 2003). Heraclius, Emperor of Byzantium (İngilizce). Cambridge University Press. s. 233. ISBN 978-0-521-81459-1. 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  5. ^ "Heraclius | Byzantine emperor | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  6. ^ "HERAKLEİOS - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 3 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2021. 
  7. ^ Peygamber Sevdalıları Eğitim Komisyonu, Hz. Muhammed, Semere Yayınları, İstanbul, Kasım 2016. (sayfa 196)
  8. ^ "Hz. Muhammed'in Bizans İmparatoru Heraklius'a gönderdiği mektup bulundu". T24. 6 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2021. 
  9. ^ Ernoul, Ernoul Kroniği, Çev. Ahmet Deniz Altunbaş (Kronik Kitabevi,2020), s.79.
  10. ^ Vizigotik İspanya, 409–711. Collins, Roger. Wiley-Blackwell. 2004. s. 128. ISBN 0-631-18185-7. 
  11. ^ a b Arcadius'tan Irene'ye sonraki Roma imparatorluğunun tarihi. Gömmek, John Bagnell. Adamant Medya Şirketi. 2005. s. 251. ISBN 1-4021-8368-2. 
  12. ^ a b Kaegi, Walter E. Jr; Kaegi, Walter Emil; Kaegi, Walter E. (27 Mart 2003). Heraclius, Emperor of Byzantium (İngilizce). Cambridge University Press. s. 319. ISBN 978-0-521-81459-1. 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  13. ^ "32". De Administrando Imperio. 
  14. ^ Deanesly, Margaret (1969). A history of early Medieval Europe from 476 to 911. Internet Archive. London, Methuen. ISBN 978-0-416-29970-0. 
  15. ^ Kaegi, Walter E. Jr; Kaegi, Walter Emil; Kaegi, Walter E. (27 Mart 2003). Heraclius, Emperor of Byzantium (İngilizce). Cambridge University Press. s. 227. ISBN 978-0-521-81459-1. 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  16. ^ Yedinci Yüzyılda Bizans: Bir Kültürün Dönüşümü. Haldon, John. Cambridge Üniversitesi Yayınları. 1997. s. 208. ISBN 0-521-31917-X. 
  17. ^ "Chapter 46: The Decline And Fall Of The Roman Empire". www.ccel.org. 1 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  18. ^ Sebeos'a atfedilen Ermeni tarihi. Thomson, Robert W. Liverpool Üniversite Yayınları. 1999. s. 221. ISBN 0-85323-564-3. 
  19. ^ Baynes, Norman H. (1 Ocak 1912). "The Restoration of the Cross at Jerusalem". doi:10.1093/ehr/xxvii.cvi.287. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  20. ^ Frolow, Anatole (1953). "La Vraie Croix et les expéditions d'Héraclius en Perse". Revue des études byzantines. 11 (1): 88-105. doi:10.3406/rebyz.1953.1075. 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  21. ^ a b Zuckerman, Constantin. "Heraclius and the return of the Holy Cross". 10 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  22. ^ Cahiers de Civilization médiévale. Baert, Barbara (Fransızca). 2008. s. 3-20. 
  23. ^ "Bizans imparatoru Herakleios" (PDF). 7 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  24. ^ "Kileririch 2018". 1 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  25. ^ a b El-Cheikh, Nadia Maria (1999). "Muḥammad and Heraclius: A Study in Legitimacy". Studia Islamica (89): 7. doi:10.2307/1596083. ISSN 0585-5292. 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  26. ^ <rich@mondaymorning.org>, Richard Baker. "Item Record (Utenzi wa Hirqal)". web.archive.org (İngilizce). 26 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  27. ^ a b El-Cheikh, Nadia Maria (1999). "Muḥammad and Heraclius: A Study in Legitimacy". Studia Islamica (89): 9. doi:10.2307/1596083. ISSN 0585-5292. 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  28. ^ El-Cheikh, Nadia Maria (1999). "Muḥammad and Heraclius: A Study in Legitimacy". Studia Islamica (89): 5-21. doi:10.2307/1596083. ISSN 0585-5292. 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  29. ^ Erken İslami Kerygma'da Herakleios . Herakleios'un saltanatı (610–641). Conrad, Lawrence. 2002. s. 120. ISBN 978-90-429-1228-1. 
  30. ^ Muhammed'in Hayatı. Haykal, Muhammed Hüseyin. The Other Press. 1994. s. 402. ISBN 978-983-9154-17-7. 
  31. ^ El-Cheikh, Nadia Maria (1999). "Muḥammad and Heraclius: A Study in Legitimacy". Studia Islamica (89): 14. doi:10.2307/1596083. ISSN 0585-5292. 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  32. ^ El-Cheikh, Nadia Maria (1999). "Muḥammad and Heraclius: A Study in Legitimacy". Studia Islamica (89): 54. doi:10.2307/1596083. ISSN 0585-5292. 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  33. ^ Erken İslami Kerygma'da Herakleios . Herakleios'un saltanatı (610–641). Conrad, Lawrence. 2002. ISBN 978-90-429-1228-1. 
  34. ^ Kaegi, Walter E. Jr; Kaegi, Walter Emil; Kaegi, Walter E. (27 Mart 2003). Heraclius, Emperor of Byzantium (İngilizce). Cambridge University Press. s. 236. ISBN 978-0-521-81459-1. 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  35. ^ Kaegi, Walter E. Jr; Kaegi, Walter Emil; Kaegi, Walter E. (27 Mart 2003). Heraclius, Emperor of Byzantium (İngilizce). Cambridge University Press. s. 229. ISBN 978-0-521-81459-1. 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
Genel
Resmî unvanlar
Önce gelen:
Phocas 		 
Bizans imparatoru
610 - 641 		Sonra gelen:
III. Konstantinos ve Heraklonas
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Herakleios&oldid=33774865" sayfasından alınmıştır