Askerî cunta
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Nisan 2021) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Askeri cunta (/ˈhʊntə, ˈdʒʌn-/) askeri liderler komitesi tarafından yönetilen bir hükûmettir. Cunta terimi "toplantı" veya "komite" anlamına gelir ve köken olarak 1808'de Napolyon'un İspanya'yı işgaline karşı İspanyol direnişinin düzenlediği ulusal ve yerel cuntaya dayanır.[1] Günümüzde bu terim oligarşik askeri diktatörlük tipine sahip otoriter hükûmetler için kullanılır. Bu hükûmetler güçlü adam (otokratik askeri diktatörlük), makine (oligarşik parti diktatörlüğü) ve patronculuk (otokratik parti diktatörlüğü) tipinde olabilir.[2]
Bir cunta, genellikle bir darbenin sonucu olarak iktidara gelir.[1] Cunta, resmi olarak, kararname ile yönetme yetkisine sahip olarak ulusun yönetim organı olarak iktidarı alabilir veya sözde sivil bir hükûmet üzerinde bağlayıcı (ancak gayri resmi) bir kontrol uygulayarak iktidarı kullanabilir.[3] Bu iki farklı cunta yönetim biçimi bazen açık yönetim ve örtülü yönetim olarak adlandırılır.[4] Örtülü yönetim sivilleşme veya dolaylı yönetim şeklinde olabilir. Sivilleşme, bir cunta açıkça askeri özelliklerini alenen sona erdirdiğinde, ancak hakimiyetini sürdürdüğünde ortaya çıkar. Örneğin, cunta sıkıyönetimi sona erdirebilir, askeri üniformaları sivil kıyafetler lehine bırakabilir, hükûmeti eski subaylarla "sömürgeleştirebilir" ve siyasi partiler veya kitle örgütlerinden faydalanabilir.[5] "Dolaylı yönetim", cuntanın sivil bir kukla üzerinde gizli, perde arkasındaki kontrolünü içerir. Ordunun dolaylı yönetimi, ya hükûmet üzerinde geniş kontrolü ya da askeri veya milli güvenlik konuları gibi daha dar bir dizi politika alanı üzerinde kontrolünü içerebilir.[4]
1920'lerin ortalarından beri, Latin Amerika'da, tipik olarak farklı askeri branşların (ordu, donanma ve hava kuvvetleri) komutanlarının başkanlık ettiği ve bazen ulusal polisin veya diğer kilit organların da liderlerinin katıldığı "kurumsallaşmış, oldukça kurumsal/profesyonel cunta" biçiminde askeri cuntalar sıklıkla görülmüştür.[3] 1988'de siyaset bilimci Samuel Finer, Latin Amerika'daki cuntaların başka yerlerdeki cuntalardan daha küçük olma eğiliminde olduğunu belirtti; orta cuntaların 11 üyesi varken, Latin Amerika cuntalarının tipik olarak üç veya dört üyesi vardı. "Kurumsal" askeri darbeler, "hizipçi" askeri darbelerden farklıdır. İlki, askeri hiyerarşinin tepesindeki kıdemli komutanlar tarafından yönetilen bir kurum olarak silahlı kuvvetler tarafından yürütülürken, ikincisi silahlı kuvvetlerin bir bölümü tarafından yürütülür ve genellikle orta rütbeli subaylar tarafından yönetilir.[3][6]
Annual Review of Political Science dergisinde yayınlanan 2014 tarihli bir araştırma, askeri rejimlerin hem sivil diktatörlüklerden hem de otokratik askerî güçlü adamlardan farklı davrandığını ortaya koydu.[7] Çalışma, (1) "güçlü adamlar ve askeri rejimlerin sivil diktatörlüklere göre insan hakları ihlalleri gerçekleştirme ve iç savaşlara bulaşma olasılıklarının daha yüksek olduğunu"; (2) "askerî güçlü adamların belki de yönetim sonrası sürgün, hapishane veya suikastten korkmaları için daha fazla nedenleri olması sebebiyle askeri rejimlerden veya sivil diktatörlerden daha fazla uluslararası savaş başlattığını ve (3) askeri rejimler ile sivil diktatörlüklerin daha çok isyan, halk ayaklanması veya istilalarla sona eren askerî güçlü adamların yönetiminin aksine demokratikleşmeyle sona ermesinin daha olası olduğunu ortaya koydu.[7]
Örnekler
[değiştir | kaynağı değiştir]Aşağıdakiler, kıtaya göre askeri cunta örnekleridir. Kalın yazılanlar, şu anda iktidarda olan cuntalara sahip ülkeleri göstermektedir.
Afrika
[değiştir | kaynağı değiştir]
Burkina Faso - Koruma ve Restorasyon için Yurtsever Hareket (2022-günümüz)
Cezayir - Devrimci Konsey (1965-1976)
Çad - Askerî Geçiş Konseyi (2021-2022), Geçiş Yönetimi (2022-günümüz)[8]
Etiyopya - Derg (1974-1987)
Gabon - Kurumların Geçişi ve Restorasyonu Komitesi (2023-günümüz)
Gambiya - Silahlı Kuvvetler Geçici Yönetim Konseyi (1994-1996)
Gine - Ulusal Demokrasi ve Kalkınma Konseyi (2008-2010) ve Ulusal Uzlaşma ve Kalkınma Komitesi (2021-günümüz)
Liberya - Halkı Kurtarma Konseyi (1980-1984)
Libya - Devrimci Komuta Konseyi (1969-1977)
Mali - Halkın Kurtuluşu Ulusal Komitesi (2020-günümüz)
Mısır - Silahlı Kuvvetler Yüksek Konseyi (2011-2012)
Moritanya - Ulusal Toparlanma için Askerî Komite (1978–1979), Ulusal Kurtuluş için Askerî Komite (1979-1992), Adalet ve Demokrasi için Askerî Konsey (2005-2007), Devlet Yüksek Konseyi (2008-2009)
Nijer - Vatanı Koruma Ulusal Konseyi (2023-günümüz)
Nijerya - Askeri cuntalar (1966-1979 ve 1983-1998)
Sierra Leone - Ulusal Reform Konseyi (1967-1968), Silahlı Kuvvetler Devrim Konseyi (1997-2002)
Somali - Yüksek Devrim Konseyi (1969-1976, 1980-1981)
Sudan - Ulusal Kurtuluş için Devrimci Komuta Konseyi (1989-1993), Askerî Geçiş Konseyi (2019) ve Geçici Egemenlik Konseyi (2021-günümüz)
Amerika
[değiştir | kaynağı değiştir]
Arjantin - Arjantin Devrimi (1966-1973) ve Ulusal Yeniden Yapılanma Süreci (1976–1983)
Bolivya - Bolivya askeri cuntaları (1970-1971 ve 1980-1982)
Brezilya - 1930 (1930-1945) ve 1969 (1964-1985) Brezilya askeri cuntaları
El Salvador - Sivil Direktörlük (1931), Hükümet Cuntası (1960-1961), Sivil-Askerî Direktörlük (1961-1962) Devrimci Hükümet Cuntası (1979-1982)
Guatemala - 1954 Guatemala Darbesi cuntası
Haiti - 1991 darbesinde kontrolü ele alan ve 1994'te yönetimden indirilen cunta (1991-1994)
Nikaragua - Ulusal Yeniden Yapılanma Cuntası (1979-1985)
Peru - 1968-1980 arası askeri cunta (1968-1980)
Şili - Hükümet Cuntası (1973-1990)
Uruguay - Sivil-askerî diktatörlük (1973-1985)
Venezuela - Marcos Pérez Jiménez dönemi (1948-1958)
Avrupa
[değiştir | kaynağı değiştir]
Polonya - Ulusal Kurtuluş Askeri Konseyi (1981-1983)
Portekiz - Ditadura Nacional (1926-1933), Ulusal Kurtuluş Cuntası (1974-1975)
Türkiye - Milli Birlik Komitesi (1960-1961) ve Milli Güvenlik Konseyi (1980-1983)
Yunanistan - Albaylar Cuntası, resmi adıyla "Devrimci Komite" (1967-1974)
Asya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bangladeş - Ziyaur Rahman (1975-1981) ve H.M. Erşad'ın (1982-1990) askeri hükûmetleri
Çin - Beiyang askeri hükûmetleri ve Milliyetçi hükûmet (1927-1946), Anakara Çin'in Komünistlere düşmesinden sonra Kuomintang tarafından kullanılan Komünist İsyana karşı Geçici Hükümler (1948-1991)
Endonezya - Yeni Düzen (1967-1998)
Güney Kore - Ulusal Yeniden Yapılanma Yüksek Konseyi (1961-1963)
Gürcistan - Gürcistan Cumhuriyeti Askeri Konseyi (საქართველოს რესპუბლიკის სამხედრო საბჭო) - 6 Ocak 1992'den o yılın 10 Mart'ına kadar ülkeyi yönetti. Eduard Şevardnadze liderliğindeki devlet konseyi ile değiştirildi.
Myanmar - Devlet Huzuru ve Kalkınma Konseyi (1988-2011), 1988'den 1997'ye Devlet Hukuku ve Düzeni Restorasyon Konseyi olarak bilinir. Devlet İdare Konseyi (2021-günümüz)
Pakistan - Eyüb Han (1958-1969), Yahya Han (1969-1971), Muhammed Ziyâ ül Hak (1977-1988) ve Pervez Müşerref'in (1999-2008) askeri hükûmetleri
Tayland - Ulusal Güvenlik Konseyi (2006-2008) ve Ulusal Barış ve Düzen Konseyi (2014-2019)
Okyanusya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Fiji - Frank Bainimarama'nın askeri hükûmeti (2006–2014)[9]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Junta | political committee | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2023.
- ^ Lai, Brian; Slater, Dan (2006). "Institutions of the Offensive: Domestic Sources of Dispute Initiation in Authoritarian Regimes, 1950–1992". American Journal of Political Science. 50 (1): 113-126. doi:10.1111/j.1540-5907.2006.00173.x. JSTOR 3694260.
- ^ a b c Paul Brooker, Non-Democratic Regimes (Palgrave Macmillan: 2d ed. 2009), pp. 148-150.
- ^ a b Paul Brooker, Comparative Politics (ed. Daniele Caramani: Oxford University Press, 2014), pp. 101-102.
- ^ Brooker, Non-Democratic Regimes (2d ed.), p. 153.
- ^ David Kuehn, "Democratic Control of the Military" in Handbook of the Sociology of the Military (eds. Giuseppe Caforio & Marina Nuciari: Springer, 2nd ed.), p. 164.
- ^ a b Geddes (2014). "Military Rule". Annual Review of Political Science. 17: 147-162. doi:10.1146/annurev-polisci-032211-213418.
- ^ Ramadane, Mahamat (2 Ekim 2022). "Junta set to stay in power after Chad delays elections by two years". Reuters. N'Djamena. 20 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2022.
- ^ "Fiji holds historic election after years of military rule - DW - 17.09.2014". DW.com. Deutsche Welle. 3 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.