Emevîler

Emevîler ٱلْخِلَافَة ٱلْأُمَوِيَّة (Arapça) El-Hilâfetü'l-Umeviyye
661-750
720 yılında Emevi Hilafeti
Tür	İmparatorluk
Başkent	Şam (661-744) Harran (744-750)
Resmî dil(ler)	Klasik Arapça
Yaygın dil(ler)	Orta Farsça Kıptîce Orta Çağ Yunancası Latince
Resmî din	İslam
Hükûmet	Irsî hilâfet
Halife
• 661-680 I. Muâviye (ilk) • 744-750 II. Mervân (son)
Tarihçe
• Hasan-Muaviye Anlaşması 661 • Abbâsî İhtilâli 750
Yüzölçümü
720	11.100.000 km2
Para birimi	Dinar (altın para) Dirhem (gümüş para) Fils (bakır para)
Öncüller Ardıllar Râşidîn Halifeliği Vizigot Krallığı Afrika Eksarhlığı Ak Hun İmparatorluğu Abbâsîler Endülüs Emevî Devleti Bâvendîler

Emevîler (Arapça: الأمويون, romanize: El-Umeviyyûn) ya da Emevîler Hilâfeti (Arapça:  الخلافة الأموية, romanize: El-Hilâfetü'l-Umeviyye), Dört Halife Dönemi'nden (632-661) sonra kurulan Müslüman Arap devleti. Ali bin Ebu Talib'in 661'de öldürülmesinden sonra başa geçen Emevîler, 750'de Abbâsîler tarafından yıkılıncaya kadar hüküm sürdüler. Başkenti Şam olan devlet, en geniş sınırlarına Halife Hişâm bin Abdülmelik döneminde sahip oldu. Devletin sınırları Kuzey Afrika, Endülüs, Güney Galya, Mâverâünnehir ve Sind'in fethedilmesiyle doğuda Afganistan'a batıda ise Güney Fransa'ya kadar ulaşmıştır.

Tarihçe

Muaviye ve Şam'da Emevîler Dönemi

Muaviye, Mekke'nin Kureyş kabilesine bağlı Ümeyye ailesindendi. Ebu Süfyan'ın oğludur. Ebu Süfyan erken İslam döneminde yaşamış bir kent yöneticisidir. İslam'ın hızlı ilerleyişi karşısında ve birçok savaş sonrasında Mekke'yi Muhammed'e ve İslam ordusuna teslim edip Müslüman olmakla beraber ailenin politik gücünü asla elinden bırakmamış, 3. halife Osman döneminde İslam ordularının Arabistan, Mısır ve İran'ı kontrol altına almalarını izlemiş ve önemli politik noktalara kendi ailesinden adamları yerleştirmiş ve iktidarın asla Haşimoğulları'nın eline geçmemesine çalışmıştır. Ebu Süfyan'ın (561-652) ölümünün ardından Muaviye, Beni Ümeyye (Emevî) ailesinin başına geçti. Muaviye, Ömer döneminde 641'de Şam valisi olmuş, üçüncü halife Osman zamanında Suriye'yi denetimi altına almıştı.

Muaviye, 656'da halife olan Ali'nin hilafetini tanımadı. Onu üçüncü halife Osman'ın öldürülmesine engel olamamasından ve katillerinin bulunamamasından sorumlu tuttu. Şiiler tarafından, Ali'nin halifeliğini tanımamasının gerçek sebebinin kendi hilafetini ilan edip saltanatını kurmak istemesi olduğu iddia edilmektedir. Ali, Şam valiliğine bir başkasını atayınca da çekişme savaşa dönüşmüştür.

Dini anlatıya göre; Muaviye, Sıffin Savaşı'nda (657) yenilmek üzere olan askerlerinin mızraklarına Kuran yapraklarını taktırdı ve böylece Ali'nin ordusunu durdurdu. Hilâfet sorununu savaşla değil hakeme başvurarak çözmeyi önerdi. Ne var ki Muaviye'nin hakemi Ali'nin hakemini iki tarafın da halifelikten vazgeçmesi şartıyla ikna etti. Lakin Ali'nin hakemi ile Muaviye'nin hakemi anlaştıktan sonra Ali'nin hakemi orduların önünde yüzüğünü çıkartarak "Ali'yi halifelikten aldım." dedi. Aynı şeyi yapması beklenen Muaviye'nin hakemi anlaşmaya uymayarak halifelikten vazgeçmesi gerekirken masadan Ali'nin yüzüğünü aldı ve "Ben Muaviye'yi halife yaptım." dedi. Böylece hile ve sahtekarlık ile Ali halifelikten indirilmiş oldu. Ali ve yandaşları bu haksızlığı, hileyi kabul etmemekle birlikte Ali'nin denetimindeki toprakları yavaş yavaş yitirdi ve bir süre sonra da harici bir suikastçı tarafından öldürüldü.

Süfyânîler

O zamanlar Şam'da Suriye valisi olan Muaviye, Ali'nin oğlu olan Hasan ile yaptığı "halifelik babadan oğula geçmeyecek, halifelik saltanata dönüşmeyecek" diye anlaştılar ve Muaviye halife oldu. Hilafet merkezini de Kufe'den Şam'a taşıdı. Muaviye'nin yirmi yıllık hilafet dönemi içindeki olaylar, gelişmeler tarihçiler ve değişik mezhep taraftarları arasında gayet büyük tartışmalara yol açmakta ve birbirine tamamen zıt sonuçlara varmaktadır. Bu gelişmeleri tarafsız incelemeye yeltenmek bile her iki taraftan gayet uygunsuz eleştiri almaktadır .

Muaviye Arap asıllı büyük bir ordu oluşturdu. Bu orduyla Emevî egemenliğini doğuda Hindistan sınırına, batıda Kuzey Afrika'ya, oradan da Güney İspanya'ya kadar yaydı. Yeni kurulan donanmayla 669-678 arasında Bizans’ın başkenti Konstantinopolis'i (İstanbul) ele geçirmek için seferler düzenlendi, ama bu hedefinde başarılı olamadı. Muaviye'nin 680'deki vefatının ardından hilafet Hasan ile yapılan anlaşmaya uymayarak saltanata dönüştürüldü.

Muaviye'nin ölümü ardından I. Yezid Emevi halifesi yapıldı. Yezid, Emevilerin Hicaz valisi aracılığıyla Ali'nin oğlu Hüseyin'den biat istedi. Fakat Hüseyin I. Yezid'e biat etmeyeceğini ve Yezid'in babası Muaviye'nin kendi ağabeyi Hasan'la yaptığı anlaşmaya uyarak halifelik iddiasını bırakması gerektiğini iddia etti. Onu halife tanımadığını ilan etti. Ali'nin eski hilafet merkezi Kufe halkının yoğun çağrısı ve istekleri ile Hüseyin oraya doğru yola çıktı. Yezid Hüseyin'i katledilmesine fetva verdi. Emiri uygulamak için Ömer bin Sad'a bir ordu vererek Hüseyin'in üzerine yolladı. 680'de bu ordu 72 kişilik Hüseyin kafilesi ile Kerbela'da karşılaşıp çatışmaya girdi. Hüseyin ve taraftarları Kerbala'da öldürüldü. Bu olay, İslam tarihindeki sünnî ve şii mezhep ayrılığını da kesinleştirdi. Şiiler, Emevileri halife olarak saymamaya ve halifelik makamının Ali ile başlamak üzere Ali’nin soyundan gelen kişilere ait olduğunu yani halifeliğin sırasıyla 12 İmam'a ait olduğunu kabul ettiler.

I. Yezid, yaklaşık üç yıl Emevi halifeliği yaptı. I. Yezid'in ölümünden sonra 683'te oğlu II. Muaviye halife oldu. II. Muaviye’nin iktidarı yalnızca bir yıl sürdü. II. Muaviye ve önceki iki hükümdar, Ebu Süfyan’ın soyundan geldikleri için Süfyaniler olarak anılır.

İsim	Doğum	Unvan kaynağı	Halife olma tarihi	Halifeliğin sonu	Ölüm	Olaylar/Notlar
I. Muaviye	602	Şam valisi iken dördüncü halife İmam Ali ile savaşıp Emevî Hanedanı'nı kurdu.	661	680	6 Mayıs 680
I. Yezid	645	I. Muaviye'nin oğlu	680	683	683	Kendine biat etmeyen ve halife ilan edilen Hüseyin'in 10 Ekim 680'de Kufe'ye giderken Kerbela'da öldürülmesi. Abdullah bin Zübeyr'in Mekke'de isyan etmesi. 683'te gönderilen Suriye ordusunun Harre Muharebesi'ni kazanıp Medine'ye girip talan etmesi. Suriye ordusunun Mekke'yi kuşatması, şehir ve Kabe'nin zarar görmesi. 682'de Ukbe bin Naif'in tekrar İfrıkiyye valiliği ve Cezayir ve Fas'ı zaptı. Ukbe'nin Biskra Savaşı'nda ölümü ve İfrıkiyye'den Arapların çekilmesi. 683'te Şam'ın Hevran köyündeki bir av kasrında beklenmedik ölümü.
II. Muaviye	661	I. Yezid'in oğlu	683	684	684	Hicaz'da isyancı olan Abdullah bin Zübeyr ile aralarındaki ateşkes uygulaması. Elçi göndererek Abdullah bin Zübeyir'i varis yapma teklifi ve bunun reddi. Hayatı garanti edilirse halifelikten feragat etme teklifi ve bunu reddi. 40 günlük saltanattan sonra tahttan feragat etmesi. Feragatten iki hafta sonra ölümü.

Mervânîler

II. Muaviye'den sonra 684'te I. Mervan halife olarak Emevî Devleti'nde Mervaniler dönemini başlattı. Emevîler en parlak dönemini Abdülmelik ve onun oğlu I. Velid döneminde (685-715) yaşadı. Bu dönemde Irak ve İran'daki ayaklanmalar bastırıldı. Hindistan ve Orta Asya'da yeni fetihlerle devletin sınırları genişletildi. Süleyman'ın halifeliği sırasında Bizans İmparatoru III. Leon'un 717'de Emevî ordusunu ağır bir yenilgiye uğratması, Emevî Devleti'nin gerileme döneminin başlangıcı oldu.

Araplar arasında kabile çatışmaları yeniden başladı ve Mevâlî denen, Arap olmayan Müslümanların merkezi yönetime karşı hoşnutsuzlukları arttı. 717-720 arasında halifelik eden Ömer bin Abdülaziz'in başlattığı yenileşme hareketleri de kalıcı bir sonuç getirmedi.

Hişam bin Abdülmelik döneminde (724-743), 732'de İspanya üzerinden Fransa'yı fethe girişen Emevî ordusu Poitiers'de (Puvatya) durduruldu. Emevîler Anadolu'da Bizans'a karşı üstünlüklerini de yitirdiler. Orta Asya'da Türkler, Kuzey Afrika'da Berberiler Emevî egemenliğine başkaldırdılar.

Emevîler Arapları üstün tuttuğu, Mevâlî olarak andıkları Arap asıllı olmayan Müslümanları küçük gördükleri ve hatta yeni İslam dinine katılanlardan "cizye" vergisi aldıkları için İslam dinine girenlerin sayısı azalmıştı.

Hişam bin Abdülmelik ölümünden sonra her biri çok kısa dönem halifelik yapan üç halife sırayla başa geçti: Bunlar II. Velid bin Yezid (iki ay 21 gün), III. Yezid bin Velid (altı ay, iki gün) ve İbrahim bin Velid (iki ay).

İsim	Doğum	Unvan kaynağı	Halife olma tarihi	Halifeliğin sonu	Ölüm	Olaylar/Notlar
I. Mervan	623	Osman bin Affan'ın kuzeni, Hakem bin Ebi'l As'ın oğlu	684	685	7 Mayıs 685	II. Muaviye'nin Abdullah bin Zübeyr üzerine gitmeyip halifelikten feragat etmesi üzerine yüksek devlet idarecileri ile görüşüp Jabiyah'da halife seçilmesi. Abdullah bin Zübeyr'i halife kabul eden Şam Valisi ad-Dahkak ve kabilesi ile Mercirahit Muharebesi ve ad-Dahkak'ın öldürülmesiyle isyanın sonu. Abdullah bin Zübeyr'in kardeşinin komuta ettiği Mısır ordusunun elimine edilmesi ve Mısır'ın devlete bağlanması. I. Yezid'in küçük oğlu ve halife adayı Halid'in annesi ile evlenmesi. Kendi oğlu Abdülmelik'i varis seçmesi. Vebadan ya da varislikten ayırdığı Halit'in annesi ve yeni eşi tarafından öldürülmesi.
Abdülmelik	645	I. Mervan'ın oğlu	685	705	705	Babasının 685'te Kufe'yi ele geçiren Harici isyancı Muhtar Ebu Ubayd üzerine gönderdiği Ubeydullah bin Ziyâd'ın değiştirilmemesi. 686'da Kufelilerin Haricilere isyanı ve Muhtar Ebu Ubayd'ın öldürülmesi. Musul'daki isyancı Hariciler üzerine giden Ubeydullah bin Ziyâd'ın şehir önündeki muharebede yenilip öldürülmesi. 688'de Irak'a giderken Şam'da naip olarak bıraktığı Amr bin Said'in kendini halife ilan etmesi, Abdülmelik'in Şam'a dönerek Amr'ı idam ettirmesi. Abdullah bin Zübeyr'in Basra Valisi Abdullah el-Harit'i yenip Basra'yı ele geçirmesi. 691'de Haccac komutanlığındaki Şam ordusunun Hicaz'a Abdullah bin Zübeyr üzerine göndermesi. Haccac'ın takviyeli yeni ordusu ile 7 ay Mekke'yi kuşatması ve Kabe'nin mancınık bombardımanıyla yıkılması. Ekim 692'de bir muharebede Zübeyr'in öldürülüp isyanın sona ermesi. Haccac'ın Hicaz valisi olarak atanması ve Kabe'yi yeniden yaptırması. Haccac'ın Irak yöresine serbest yetkili vali tayin edilmesi. Haccac'ın sert idaresi sırasında çıkan çeşitli dinsel isyanların bastırılması. 699 ve 701 arasında Abdulrahman bin Muhammed isyanı ve Haccac tarafından bastırılması. Abdulrahman'ın Türkistan'a kaçması ve Haccac orduları tarafından takibi. Doğu Roma İmparatoru II. Justinianos'un Doğu Anadolu, Ermenistan, Gürcistan ve Kuzey Suriye üzerine saldırılarının püskürtülmesi. Doğu Roma ile yapılan anlaşma ile Doğu Roma'dan daha fazla tazminat alınması. Kıbrıs'ın kondominyum ile idaresi. Ermenistan ve Gürcistan vergilerinin eşit paylaşılmasının öngörülmesi. Gürcistan ve Ermenistan üzerinde Doğu Roma'yla yeni anlaşmazlık ve Sebastopolis Muharebesi'nde Neboulos komutasındaki Slav kökenli askerlerinin ordularını terk etmeleri nedeniyle Abdülmelik'in galip gelmesi. Doğu Anadolu, Ermenistan ve Gürcistan'ın zaptı. Arapların elinden çıkmış olan İfrikiye'yi geri almak için 686'da Züheyr bin Kays adlı komutasında bir Arap ordusunun Kuzey Afrika'ya gönderilmesi. Bu ordunun Mama Muharebesi'nde Berberî ve Doğu Romalıları yenmesi. Sicilya'dan gönderilen Doğu Roma donanması ve ordusunun karaya çıkıp Züheyr bin Kays'ı öldürmesi ve İfrikiye'nin ikinci defa Arapların elinden çıkması. 692'de 400.000 kişilik bir Arap ordusunun Hasan bin en-Numan komutasında tekrar İfrikiye fethi. Kartaca'nın Doğu Romalılar'dan alınması. 695'te Meskiye Vadisi Muharebesi'nde liderleri Kahine adlı bir kadın olan Berberîlere yenilmesi ve Berka'ya çekilmesi. İfrikiye'nin tümü ve Kartaca'nın tekrar elden çıkması. 702'de Hasan bin en-Numan'a yeni bir güçlü Arap ordusu gönderilmesi. Berberîlerin tüm İfrikiye'yi yakıp yıkıp yaşanmaz hale getirmeleri. Berberîlerin Bir Kahine Muharebesi'nde bozguna uğratılması. Kartaca'nın da Arapların eline geçmesi, yakılıp yıkılması. Kayravan'ın imarı ve Tunus'ta tersane kurulması. 704'te Hasan bin en-Numan'ın İfrikiye valiliğinden azli. 705'te ölümü.
I. Velid	668	Abdülmelik'in büyük oğlu	705	715	715
Süleyman bin Abdülmelik	674	Abdülmelik'in ikinci oğlu, I. Velid'in küçük kardeşi	715	717	717	Horasan Valisi Kuteybe bin Müslim'in isyanı ve isyanın bastırılışı. Denizden ve karadan büyük bir ordu ile Mesleme bin Abdülmelik idaresinde Kasım 717'den Ağustos 718'e kadar Konstantinopolis Kuşatması. Gürgan ve Taberistan'daki karışıklıklar sonucu Yezid bin Muhalleb tarafından bu bölgelerin yeniden Emevî idaresine girişi ve isyanın bastırılışı. Irak valisi olarak atanan Yezid bin Mühelleb hakkında yolsuzluk söylentilerinin yayılması. Ekim 717'de Dabık'ta ölümü.
Ömer bin Abdülaziz	682	Abdülmelik'in ikinci kardeşi, Abdülaziz'in oğlu, Süleyman bin Abdülmelik'in kuzeni	717	720	720	Seçimle halife olması. Konstantinopolis Kuşatması'ndan başarısızlıkla dönen Mesleme bin Abdülmelik'i huzuruna kabul etmemesi. Yezid bin Mühelleb'in önceki halife sırasında Horasan valisi iken topladığı yağma serveti ve Irak valisi iken çıkan yolsuzluk söylentileri üzerine Şam'a çağrılması. Orada tutuklanması ve 720'ye kadar hapiste kalması. Azerbaycan'a giren Türkmenlere karşı Arap ordusu gönderilmesi. Abbâsîlerin, Emevîler aleyhine propaganda kampanyasına 719'da Muhammed bin Abbas önderliğinde başlamaları. Bir Harici isyanını bastırmak için şahsi görüşmelere girmesi. Üst tabakaların komplosu sonucu bir kölesi tarafından zehirlenmesi ve 720'de Halep'te ölümü.
II. Yezid	687	Abdülmelik'in oğlu	720	724	724	Yezid bin Mühelleb'in hapisten kaçışı. Basra'ya gelişi ve üzerine yapılan seferler sonucu ölümü. Maveraünnehir Valisi olarak Said bin Amrelharec'in Fergana Sultan'ı üzerine seferleri. İfrikiye'ye vali olan Muhammed bin Yezid yerine 720'de Yezid bin Müslim'in atanması ve sert idaresi dolayısı ile bir isyanla öldürülüp eski valinin tekrar getirilmesi. Endülüs'teki Arap ordularının yıllık Fransa akınlarında 721'de Narbonne'u fethedip üs olarak kullanmaları. Toulouse'a kadar yapılan bir akın seferinde yenilip Narbonne'a çekilmeleri. El-Tübayt Nahran komutasında Arapların Hazarlara üzerine seferleri. 721'de Dağıstan'daki Derbent Geçidi'ni geçip Marj el-Hacar Muharebesi'nde Hazar ordularına yenik düşüp geri çekilmesi. Cerrah el-Hakemi komutasındaki Arapların 723'te Hazar seferi. Dağıstan geçitlerinden geçerek Hazar başkenti Belencer şehrini ele geçirmeleri. 724'te II. Yezid'in veremden ölümü.
Hişam bin Abdülmelik	691	Abdülmelik'in oğlu	724	743	743	Sind isyanının bastırılması. 730'da büyük bir Hazar ordusunun Azerbaycan, Gürcistan ve Doğu Anadolu'yu eline geçirerek Erdebil'e kadar gelişi. Marj Erdebil Muharabesi'nde Arap komutanı ve Ermenistan Valisi Cerrah El Hakem'in öldürülmesi. Yeni Ermenistan valisi ve halifenin kardeşi Mesleme bin Abdülmelik'in Musul Muharebesi'nde Hazarlara karşı galip gelişi, Hazarların geri çekilişi. 25 Ekim 732'de İspanya'dan hücum için Fransa'ya gelen bir Arap ordusunun Puvatya Muharebesi'nde Frank ordusunu komuta eden Charles Martel tarafından yenilip geri püskürtülüşü. Doğu Roma'ya yıllık (731-742 arası her yaz) hücumların yapılışı. 739'da Afyon yakınlarında Akrinion Savaşı'nda Doğu Romalı III. Leo'nun galip gelişi fakat Arap hücumlarını durduramaması. Horasan'da Arap ordularının Semerkand, Merv şehirlerini ve civarlarını ellerine geçirmeleri. 740 ve 741'de İfrikiye'de Hariciler tarafından kışkırtılan Berberîlerin isyan etmesi. İsyanın 742'de kuşatılan Kayravan'da bir huruç ile çıkan muharebeden sonra bastırılması. Şii İmam Zeyd bin Ali isyanı ve Zeyd'in Kufe'de bir camide kıstırılıp öldürülmesi. Abbâsîlerin Horasan ve Irak'ta propaganda kampanyalarına devam etmeleri. 6 Şubat 743'te difteriden ölümü.
II. Velid	709	II. Yezid'in oğlu	743	743	16 Nisan 744	Şam'da isyan çıkması. 744'te El Agdaf'ta av köşkünde Süleyman bin Hişam ordusuyla savaşta öldürülmesi.
III. Yezid	701	II. Velid'in oğlu	744	744	744	II. Velid'e kurduğu komplo ile halifeliği ele geçirmesi ve II. Velid'in bir av köşkünde öldürülmesi. El Nakıs (zayıf) ismini edinmesi. Şam'da ve Filistin'de çıkan iç isyanların bastırılması. Kufe'de karışıklıklar ve vali değişimleri. Horasan'da Abbâsî propagandası ve vali Nasr ile ilgili sorunlar. Hoşnutsuz olan Azerbaycan valisi ve amcası olan Mervan'a yeni valilikler vermesi. Halifeliğinin 6. ay 2. gününde beyin tümöründen ölümü.
İbrahim bin Velid	—	II. Velid'in oğlu	744	744	750	Şam'ı kuşatan amcası II. Mervan'a sadakat yemini etmesi ile halifeliğinin 2 aydan daha az sürmesi.
II. Mervan	683	I. Mervan'ın küçük oğlu olan Muhammed'in oğlu	744	750	750	744'te Şam'a yürüyüp halifeliği eline alması. Başkenti Harran'a taşıması. Humus'u kuşatıp alması. Hariciler ve Süleyman bin Hişam isyanları ile uğraşması. 747'de Abbâsîlerin savaş bayrağı açmaları; Horasan ve Hicaz'da üstün gelmeleri. Abbâsîlere Zap Muharebesi'nde yenilmesi. Şam, Ürdün, Filistin üzerinden Mısır'a kaçması. Mısır'da bir çarpışmada öldürülmesi.

Emevîlerin sona erişi

Son Emevî Halifesi II. Mervan döneminde (744-750) Abbasiler denetiminde gelişen muhalefet Emevî egemenliğini sarstı. Zab Muharebesi'nde Abbasilere mağlup olan II. Mervan devletinin yıkılışını önleyemedi. Emevî Devleti'nin yıkılışında Ebu Müslim Horasani de önemli bir rol oynadı. Sonunda 750'de Abbasilerin önderi Ebu'l-Abbas Seffah, Emevî egemenliğine son verdi ve Emevî hanedanının yakalayabildiği bütün üyelerini öldürttü. Bu kıyımdan canını kurtarabilen I. Abdurrahman, İspanya'ya giderek orada Endülüs Emevîleri Devleti'ni kurdu.

Abbasîler uzun süren bir propaganda dönemi ve 747'de açıkça başlayan savaş sonunda Emevî halifelerini 750'de Şam'dan atmışlardır. Abbasîlerin ilk halifesi olan Ebu'l Abbas Seffah bütün Emevî Hanedanı mensuplarının öldürülmesini emretmiştir. Bu Emevî katliamından kaçabilen Hişam bin Abdülmelik'in torunu Abdurrahman Endülüs'e sığınmış ve Kurtuba'da Endülüs Emevî Devleti'ni kurmuştur. Bu devletin sekizinci emiri olan III. Abdurrahman, 929 yılında Bağdat'ta idare kuran Abbasî halifelerinin meşruluğunu kabul etmeyerek kendisini Endülüs Emevî halifesi ilan etmiştir.

Devlet yönetimi

Emevîler dönemindeki devlet yönetimi sonraki İslam devletlerine örnek oluşturdu. Emevî Devleti ırsî monarşi ile yönetilmiştir. Ömer döneminde (634-644) ortaya çıkan divan adlı kurumu Emevîler daha da geliştirdi. Halifeler devlet işlerini vezirler aracılığıyla yürütmeye başladılar. Emevî toprakları eyaletlere ayrılarak yönetildi, ama eyaletler Şam'daki merkezi devlete bağlıydı. Arapça devletin tek resmi diliydi. Devlet gelirleri, dinsel gereklerden kaynaklanan vergiler ile fethedilen yerlerden ve savaşlardan elde edilen ganimetlerden oluşuyordu. İslam tarihinde ilk altın para da Abdülmelik döneminde (685-705) basıldı.

İller

Coğrafi olarak imparatorluk, Emevi hükümdarlığı sırasında sınırları defalarca değişen birkaç eyalete bölünmüştü. Her eyaletin halife tarafından atanan bir valisi vardı. Vali, ilindeki din görevlileri, ordu komutanları, polis ve mülki idarecilerden sorumluydu. Yerel harcamalar o eyaletten gelen vergilerle karşılanır, geri kalanı her yıl Şam'daki merkezi hükûmete gönderilirdi. Emevi hükümdarlarının merkezi gücü hanedanın sonraki yıllarında zayıflarken, bazı valiler fazladan vergi gelirlerini Şam'a göndermeyi ihmal ettiler ve büyük kişisel servetler yarattılar.

Devlet çalışanları

İmparatorluk büyüdükçe, kalifiye Arap işçilerin sayısı imparatorluğun hızlı genişlemesine ayak uyduramayacak kadar azdı. Bu nedenle Muaviye, fethedilen vilayetlerdeki yerel hükûmet çalışanlarının çoğunun yeni Emevi hükûmeti altında işlerini sürdürmelerine izin verdi. Bu nedenle, yerel yönetimin çalışmalarının çoğu Yunanca, Kıpti ve Farsça olarak kaydedildi. Hükûmet çalışmalarının düzenli olarak Arapça olarak kaydedilmeye başlanması ancak Abdülmelik'in saltanatı sırasında oldu.

Askeri

Emevi ordusu, çekirdeğini Suriye'nin kentsel bölgelerine yerleşmiş olanlardan ve aslen Suriye'de Doğu Roma İmparatorluğu ordusunda görev yapan Arap kabilelerinden oluşan Arap'tı. Bunlar, Suriye çölündeki ve Bizanslıların sınırındaki kabileler ile Hıristiyan Suriyeli kabileler tarafından desteklendi. Askerler, Ordu Bakanlığı Diwan Al-Jaysh'e kayıtlıydı ve maaşlıydı. Ordu, bölgesel müstahkem şehirlere göre junlara bölündü. Emevi Suriye kuvvetleri, yakın düzenli piyade savaşında uzmanlaştı ve muhtemelen Roma ordularıyla karşılaşmalarının bir sonucu olarak, savaşta diz çökmüş bir mızraklı duvar oluşumunu tercih ettiler. Bu, orijinal Bedevi tarzı hareketli ve bireysel dövüşten kökten farklıydı.

Para birimi

Bizans ve Sasani İmparatorlukları, Müslüman fetihlerinden önce para ekonomilerine dayanıyordu ve bu sistem Emeviler döneminde yürürlükte kaldı. Bizans sikkeleri 658 yılına kadar kullanıldı; Bizans altın paraları, yaklaşık 700 parasal reformlarına kadar hala kullanılıyordu. Buna ek olarak, Emevi hükûmeti Şam'da başlangıçta önceden var olan madeni paralara benzeyen ancak bağımsız bir yönde gelişen kendi paralarını basmaya başladı. Bunlar tarihte Müslüman bir hükûmet tarafından basılan ilk madeni paralardı. Altın paralara "dinar", gümüş paralara "dirhem" adı verildi.

Emevî yönetiminin Arap edebiyatındaki yansıması

Emevîler siyasi gayelerle Arap şairlerini desteklemişlerdir. Emevîlerin saray şairi el-Ahtal, tüm hayatı boyunca Emevî hanedanlığına ve onların hizmetindeki önemli kimselere yakın olmaya çalışmıştır. Şairin, Mu‘âviye b. Ebî Sufyân (ö.60/680)'ın hilafeti esnasında siyasi meselelere, özellikle de Emevîleri ilgilendiren hususlara yakınlık gösterdiği gözlemlenmektedir. Bunun sonucunda, methiyeler yazarak övmeye başladığı Muâviye'nin oğlu Yezîd (ö.64/684)'in yakın dostlarından biri haline gelmiş, onun himayesine girmiş ve katında sağlam bir konuma sahip olmuştur. Prensin yanı sıra, Ziyâd b. Ebîh (ö.53/673) ve el-Haccâc b. Yûsuf es-Sekafî (ö.95/714) gibi Emevî Devletinde ileri gelen diğer devlet adamlarıyla da yakın ilişkiler kurmuştur.

Emevî sanatı

Emevî sanatı, özellikle mimarlık alanında gelişmişti. Emevî döneminden günümüze pek çok cami, saray, kale gibi yapılar kalmıştır. Emevî sanatı; Yunan, Bizans, İran'daki Sasani sanatından etkilenmiştir.

I. Velid döneminde (705-715) Şam'da yaptırılan Emevîye Camisi (ya da Ümeyye Camisi), Emevî mimarlığının karakteristik özelliklerini taşır. Dikdörtgen planlı cami, eski bir Roma tapınağının temeli üzerinde yükselir. Yapı, dört büyük ayağın taşıdığı dört kemere oturtulan bir kubbeyle örtülüdür. Caminin kare planlı üç minaresi vardır. Avlusunu üç yandan iki katlı revaklarla çevrilidir. Emevîye Camisi, günümüze pek az örneği kalan zengin mozaik bezemeleriyle de dikkat çeker. Bu bezemelerde Yunan ve Bizans etkileri açıkça görülür. Kudüs'te sekiz köşeli Kubbetü's-Sahre da (ya da Ömer Camisi) Emevî mimarisinin önemli bir örneğidir. Emevîlere karşı ayaklanan Abdullah bin Zübeyr Mekke'yi ele geçirince, Halife Abdülmelik Muhammed'in namaz kılmış olduğu yerde, Müslümanların hac ödevini yerine getirmeleri için bu camiyi yaptırmıştır. Gene Abdülmelik döneminde Kudüs'te yapılan Mescid-i Aksa büyüklüğüyle dikkat çeker.

Emevîlerin Suriye çöllerinde yaptırdıkları saray, köşk, kale gibi yapılardan günümüze çok azı ulaşmıştır. Lût Gölü'nün kuzey ucundaki Kuseyr Amra Köşkü, çevresi geniş surla çevrili bir alandadır ve salon ile hamamdan oluşur. Salonun duvarlarının Emevîlerin askeri zaferlerini betimleyen resimlerle kaplı olması dikkat çekicidir. Bu resimlerde de Yunan ve İran etkisi görülür. Emevî sanatının bir özelliği de, duvar yüzeylerini hiç boş yer bırakmaksızın bezemekti. Şam'ın 200 km güneyinde kurulmuş tipik bir çöl sarayı olan Mşatta Sarayı, kulelerle güçlendirilmiş bir surun ortasında yer alır. Mşatta Sarayı'nın içinde de Yunan ve İran etkisi taşıyan zengin bezemeler vardır.

Ürdün'de 11. Emevî Halifesi Velid bin Yezid tarafından yaptırılan Kuseyr Amra'da bir fresk

Emevîlerden kalan bir başka yapı biçimi de bir tür han olan ribat idi. Bir surla çevrili olan ribatlarda odalar, ambar, ahır, sarnıç ve gözcü kuleleri bulunuyordu. Uzun yolculuklar sırasında konaklamak için kullanılan ribat, aynı zamanda küçük birer askeri üstü.

Emevî halifeleri

Hükümdarlar	Saltanat Dönemi
Şam'da hüküm süren Emevî Halifeleri
I. Muaviye bin Ebu Süfyan	661 – 680
I. Yezid bin Muaviye	680 – 683
II. Muaviye bin Yezid	683 – 684
I. Mervan bin el-Ḥakem	684 – 685
Abdülmelik bin Mervan	685 – 705
I. Velid bin Abdülmelik	705 – 715
Süleyman bin Abdülmelik	715 – 718
Ömer bin Abdülaziz	717 – 720
II. Yezid bin Abdülmelik	720 – 724
Hişam bin Abdülmelik	724 – 743
II. Velid bin II. Yezid	743 – 744
III. Yezid bin Velid	744
İbrahim bin Velid	744
II. Mervan	744 – 750
Kurtuba Emirleri
I. Abdurrahman	756 – 788
I. Hişam	788 – 796
I. el-Hakem	796 – 822
II. Abdurrahman	822 – 852
I. Muhammet	852 – 886
el-Mündir	886 – 888
Abdullah bin Muhammet	888 – 912
III. Abdurrahman	912 – 929
Kurtuba Halifeleri
III. Abdurrahman, halife unvanını aldı	929 – 961
II. el-Hakem	961 – 976
II. Hişam	976 – 1008
II. Muhammet	1008 – 1009
II. Süleyman	1009 – 1010
II. Hişam, tekrar	1010 – 1012
II. Süleyman, tekrar	1012 – 1017
IV. Abdurrahman	1021 – 1022
V. Abdurrahman	1022 – 1023
III. Muhammet	1023 – 1024
III. Hişam	1027 – 1031

Miras

Emevi hilafeti, hem bölgesel genişleme hem de bu genişlemenin yarattığı idari ve kültürel sorunlarla damgasını vurdu. Bazı dikkate değer istisnalara rağmen, Emeviler, eski Arap ailelerinin ve özellikle kendi ailelerinin haklarını, yeni din değiştirmiş Müslümanlara (mevâli) tercih etme eğilimindeydiler. Bu nedenle, rakiplerinin çoğundan daha az evrenselci bir İslam anlayışına bağlı kaldılar. GR Hawting'in yazdığı gibi, "İslam aslında fetheden aristokrasinin mülkü olarak görülüyordu."

Emeviler döneminde Arapça idari dil oldu ve Levant, Mezopotamya, Kuzey Afrika ve İberya'da Araplaştırma süreci başlatıldı. Devlet belgeleri ve para birimi Arapça olarak basıldı. Kitlesel din değiştirmeler, Hilafet topraklarında artan bir Müslüman nüfusu da yarattı.

Yaygın bir görüşe göre Emeviler, halifeliği dini bir kurumdan (Raşidun halifeliği sırasında ) bir hanedan kurumuna dönüştürdüler. Bununla birlikte, Emevi halifeleri kendilerini Tanrı'nın yeryüzündeki temsilcileri olarak anlamış ve "Tanrı'nın hükümlerinin tanımlanmasından ve detaylandırılmasından veya başka bir deyişle İslam hukukunun tanımlanmasından veya detaylandırılmasından" sorumlu görünüyorlar.

Emeviler, onları gerçek bir halifelik ( hilafet ) yerine bir krallık ( mülk, tiranlık çağrışımları olan bir terim) geliştirmekle suçlayan sonraki İslam tarihçileri tarafından büyük ölçüde olumsuz karşılandı. Bu bakımdan, Emevi halifelerinin kendilerini halife resul Allah ("Allah'ın elçisinin halefi", gelenekte tercih edilen unvan) olarak değil, daha çok halifet Allah ("Allah'ın vekili") olarak adlandırmaları dikkat çekicidir. Bu ayrım, Emevilerin "kendilerini toplumun başındaki Tanrı'nın temsilcileri olarak gördüklerini ve dini güçlerini yeni ortaya çıkan din bilginleri sınıfıyla paylaşmaya veya onlara devretmeye gerek görmediklerini" gösteriyor gibi görünüyor.

Modern Arap milliyetçiliği, Emeviler dönemini taklit etmeye ve eski haline getirmeye çalıştığı İslam'ın Altın Çağı'nın bir parçası olarak görür. Bu özellikle Suriyeli milliyetçiler ve Şam'daki Emeviler gibi merkezlenmiş bugünkü Suriye durumu için geçerlidir. Emevi sancakları, Muaviye ibn Ebî Süfyan'ın sancağına göre beyazdı; artık çoğu Arap ülkesinin bayraklarında çeşitli kombinasyonlarda görülen dört Pan-Arap renginden biridir.

Dini Bakış Açıları

Sünni

Pek çok Müslüman Emevileri hükûmetlerinde çok fazla gayrimüslim, eski Romalı yöneticiye sahip oldukları için eleştirdiler, örneğin Şamlı Aziz John. Müslümanlar şehirleri ele geçirdikçe, halkın siyasi temsilcilerini, Romalı vergi tahsildarlarını ve idarecileri makamda bıraktılar. Merkezi hükûmete verilen vergiler, halkın siyasi temsilcileri tarafından hesaplandı ve müzakere edildi. Hem merkezi hem de yerel yönetimler, her birinin sağladığı hizmetler için tazmin edildi. Birçok Hristiyan şehir, vergilerin bir kısmını kiliselerini korumak ve kendi organizasyonlarını yönetmek için kullandı. Daha sonra Emeviler, bazı Müslümanlar tarafından İslam'a girenlerin vergilerini azaltmadıkları için eleştirildi.

Daha sonra Ömer ibn Abdülaziz iktidara geldiğinde bu vergileri indirdi. Bu nedenle o, dört Doğru Rehber Halife'den sonra en büyük Müslüman hükümdarlardan biri olarak övülü. 829'da yaşayan ve Ömer İbn Abdülaziz hakkında bir biyografi yazan İmam Ebu Muhammed Abdullah ibn Abdul Hakam bu vergilerdeki azalmanın ekonomiyi canlandırdığını ve zenginlik yarattığını, ancak aynı zamanda nihayetinde savunma da dahil olmak üzere hükûmetin bütçesini de azalttığını belirtti.

Dindarlığı ve adaleti ile Sünni kaynaklarca oybirliği ile övülen tek Emevi hükümdarı Ömer ibn Abdülaziz'dir. İslam'ı yayma çabalarında, İslam'a dönenlerden cizye vergisini kaldırarak Mevali'ye özgürlükler tesis etti. İmam Ebu Muhammed Abdullah ibn Abdul Hakam, Ömer ibn Abd al-Aziz'in akrabalarına sunulan şahsi ödeneği de durdurduğunu, ancak imparatorluktaki herkese bir ödenek vermesi halinde onlara ödenek verebileceğini belirtti. Ömer ibn Abd al-Aziz 720'de zehirlendikten sonra, birbirini izleyen hükûmetler Ömer ibn Abd al-Aziz'in vergi politikalarını tersine çevirmeye çalıştı.

Şii

Şiilerin Emeviler hakkındaki olumsuz görüşü Şia kitabı "Sulh al-Hasan" da kısaca ifade edilmektedir. Sünniler tarafından sahih sayılmayan Şii hadislerine göre, Ali onları en kötü fitne olarak nitelendirdi. Şii kaynaklarında, Emevi Halifeliği yaygın olarak "zorba, İslam karşıtı ve tanrısız" olarak tanımlanır. Şiiler, hanedanın kurucusu Muaviye'nin 657'de kendisini halife ilan ettiğini ve Muhammed'in damadı ve kuzeni, yönetici halife Ali'ye karşı Sıffin Savaşı'nda çarpışarak savaşa girdiğine dikkat çekiyor. Muaviye, Hasan ile yaptığı anlaşmayı ihlal ederek oğlu Yezid'i halefi ilan etti. Muhammed'in torunlarından biri olan Hüseyin ibn Ali, Kerbela Savaşı'nda Yezid tarafından öldürülecekti. Diğer Şii İmamlar, Ali ibn Hüseyin Zayn el-Abidin, iktidardaki Emevi halifelerinin elinde öldürülecekti.

Bahai

Vahiy Kitabı'ndaki (12:3) kehanetlerin bir açıklaması istendiğinde, Abdülbaha, Bazı Cevaplanmış Sorular'da "yedi başlı, on boynuzlu ve başında yedi taçlı büyük kızıl ejder"in, "Peygamber Muhammed'in dinine ve Ali'nin gerçeğine karşı yükselen" Emevi halifelerine atıfta bulunur.

Ejderhanın yedi başı, Emevilerin hakim olduğu toprakların yedi eyaletinin simgesidir: Şam, İran, Arabistan, Mısır, Afrika, Endülüs ve Maveraünnehir. On boynuz Emevi hanedanının on ismini temsil eder: Ebu Süfyan, Muaviye, Yezid, Mervan, Abdülmelik, Velid, Süleyman, Ömer, Hişam ve İbrahim. Yezid II ve Yezid III örneğinde olduğu gibi bu yorumda açıklanmayan bazı isimler yeniden kullanılmıştır.

Ayrıca bakınız

• Emevî Hâlifeliği
• Endülüs Emevî Devleti
• Emevî halifeler listesi
• Mevâlî

Konuyla ilgili yayınlar

• Demircan, Adnan (2015), Emeviler, İstanbul: Beyan Yayıncılık ISBN 9789754736250
• Aycan, İrfan ve Sarıçam, İbrahim (2002) Emeviler Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları ISBN 9789753891042
• Sırma, İhsan Süreyya (1995) Hilafetten Saltanata Emeviler Dönemi, İstanbul: Beyan Yayıncılık ISBN 2880000035060
• Bartold, W. (çev. Fuat Koprülü) (1939), İslam Medeniyeti Tarihi, Ankara.
• Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ) (1986), Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (IV Cilt), İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Lewis, Bernard (çev. H.D.Yıldız) (1969, son bas.: 2009), Tarihte Araplar, İstanbul: Ağaç Kitabevi. ISBN 9756628499
• Zeydan, Corci (çev. Z. Meganiz) (1328/19..), İslam Medeniyeti Tarihi (IV Cilt), İstanbul (Osmanlıca)
• Muhammad ibn Jarir al-Tabari (ed. Ehsan Yar-Shater çev. David Stephan Powers) (1989-2007), The History of al-Ţabarī 40 Cilt, Albany: State University of New York Press ISBN 0-88706-563-5 (Cilt 24) (İngilizce)

Dış bağlantılar

• Üçok, Bahriye (1968), İslam Tarihi: Emevîler ve Abbasiler Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakultesi Yayınları Online:[2]23 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Wellhausen, Julius (çev. Fikret Işıltan) (1963) Arap Devleti ve Sukutu, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları No:XLII, Online:[3]23 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Yiğit, İsmail, "Emeviler (Siyasî Tarih, Medeniyet Tarihi) " (1995) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:11 Sayfa:87-104 İstanbul:TDV Yayınları. Online:[4] 26 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Beksaç, A. Engin, "Emeviler (Medeniyet Tarihi, Sanat) " (1995) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:11 Sayfa:104-108 İstanbul:TDV Yayınları. Online:[5] 1 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• (İngilizce)Muir, William (1891), The Caliphate, Its Rise, Decline and Fall: Bölüm: XXXI-LIX [6]