Gagavuzya bayrağı
 | |
| Kullanan(lar) | Gagavuzya |
|---|---|
| Kabul tarihi | 31 Ekim 1995 |
| Lakabı | Gagauz Yerin bayraa |
| Kullanımı | Ulusal bayrak |
Gagavuzya bayrağı (Gagavuzca: Gagauz Yerin bayraa) 1995 yılından bu yana Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nin resmi sembolü olarak kullanılmakta ve Moldova tarafından bölgesel bir sembol olarak kabul edilen bayraktır. "Gökyüzü Bayrağı" olarak bilinen bayrak, mavi-beyaz-kırmızı kabile renklerine, üçgen şeklinde düzenlenmiş üç sarı yıldız içeren bir tasarıma sahiptir. Bayrağın tasarımı günümüzde tartışılmaktadır; ancak yıldızlar Moldova'daki üç Gagavuz belediyesini temsil ettiği bilinmektedir. Üç renk, Gagavuzya'da da popüler olan Rusya bayrağı andırmaktadır; bu konu Gagavuz ve Moldova siyasetçileri arasında tartışma konusu olmuştur.
Gagavuz milliyetçiliğinin meydana gelmesi, Çarlık otokrasisi'ne karşı çıktığı 1900'lere kadar uzanmaktadır. 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılması sırasında Gagavuz ayrılıkçıları tarafından genellikle gri kurt (veya bozkurt) bulunan birkaç etnik ve yarı resmî bayrak tasarımları ortaya çıktı. Resmî olarak tanınmayan Gagavuzya Cumhuriyeti bu sembolizmi çeşitli biçimlerde benimsedi. Gri kurt tasarımlı bayraklar tartışmalara yol açarak Türkçülük ve isimsiz aşırı sağcı gruplara atıf olarak algılandı.
Sembolizm
[değiştir | kaynağı değiştir]Gagavuzya'nın günümüzde kullanılan "ulusal bayrağı", "alt kısımda dar beyaz ve kırmızı yatay çizgiler ve üst vinçte üç sarı yıldız taşıyan mavi bir alana" sahiptir.[1] Bilinene göre, üç yıldız "geçmiş, şimdiki zaman ve gelecek",[2] veya alternatif olarak Gagavuzya'nın üç kurucu belediyesini temsil etmektedir: Komrat (Comrat), Çadır Lunga (Ceadîr-Lunga) ve Valkaneş (Vulcănești).[3] Yazar Ștefan Cureoglu, Gagavuzlar'ın atalarını hatırlatan üç bantlı bir kabile anlaşmasının savunucusuydu. Bu üç bant, Gagavuzların ataları saydıkları: Peçenekler, Kıpçaklar ve Oğuz Türkleri'dir.[4] Bazı yayınlar eski Gagavuz bayrağındaki sembolün “Türkleri dağlardan bozkırlara götüren efsanevi gri kurt” olarak tanımlamaktadır.[5] Araştırmacı Anatol Măcriș, eski Gagavuz bayrağını "yeşillik bir alandaki kurt" olduğunu belirtmiştir.[6]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Gagavuzların kökenleri, İslam'ın benimsemeye karşı olan Türk ya da Türkleşmiş bir Hristiyan toplumu Dobruca Prensliği'ne kadar uzanmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu'ndan sürgün edilenler, Besarabya ve Bucak bölgesi'ne yerleştikten sonra Rus İmparatorluğu tarafından kabul edildi. Birçoğu 1856'da Moldavya'ya iade edildi; ancak 1878'de Rusya tarafından ilhak edildi.[7] Gagavuzya ilk olarak 1905 Devrimi'nin ardından bağımsız bir ulus olma isteklerini dile getirdi: Gagavuz Khalki veya "Comrat Cumhuriyeti" adı verilen küçük bir cumhuriyet, Ocak 1906'da kuruldu ve iki hafta gibi kısa bir süre hayatta kaldı.[8] Bu durum daha sonraki milliyetçiler tarafından emsal teşkil etmesine rağmen, bu yönetim etnik özerklikten ziyade esas olarak toprak reformuyla ilgiliydi.[9]
1917 Şubat Devrimi'nden sonra Moldova Demokratik Cumhuriyeti'ne (RDM) özerk bir ulus olarak katılma umuduyla ikinci bir devlet kuruldu. Gagavuzya topluluğuna yasama organı Sfatul Țării'de iki koltuk tahsis edildi.[10] Ukrayna Halk Cumhuriyeti ve Odessa Sovyet Cumhuriyeti tarafından işgal edilen Gagavuz yönetimi Romanya Krallığı'ndan koruma talep etti ve nihayetinde Besarabya bölgesinin Romanya ile birleşmesini önerdi.[11] Savaşlar sırasında Büyük Romanya'da Gagavuz milliyetçiliği, Türk milliyetçiliğinin ilkeleri ve hatta Kemalizm ile birlikte Rumen Ortodoks Kilisesi'nin yerelleştirilmiş türlerini benimsedi.[12]
Gagavuzya, Rumen yönetiminin altında çok kültürlü bir bölgeye dönüştü.[13] Gagavuzlar, Rumenleştirilmek veya sınır dışı edilmelerini sağlamak için alınan önlemlere direndiler ancak birinci ve ikinci Sovyet işgalleri sırasında da Ruslaştırma'ya maruz kaldılar. 1950'lerde ve 1960'larda bazı dilsel tavizler verilmesine rağmen, bu süreç Sovyetler Birliği'nde yeni bir Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin ortaya çıkmasını sağladı.[14] Gagavuz halkının ilk milliyetçi bayrağı Perestroyka yıllarında Moldovya SSC'sinin dağılmasından önce ortaya çıktı. Özgürlük hareketi adı altında "sol kısmında sarı bir figür, ortada beyaz dairenin içerisinde kurt figürü" kullanılıyordu.[1][4][15]
Bazı kaynaklara göre Komrat Devlet Üniversitesi'nin kurulmasına yönelik paralel protestolar sırasında Gagavuz aktivistlerinin beyaz bir diskte kırmızı bir kurt kafası ile tasvir edilmiş açık mavi bir bayrakla slogan attıkları bildirilmiştir.[16][17]
11 Ağustos 1990'da, Moldova SSC'sinden ayrılan ve Ukrayna'da yaşayan Gagavuzlarla birleşmeye çalışan bir Gagavuzya Cumhuriyeti kuruldu. Yeni Moldova devleti 1992'ye kadar bölge üzerindeki kontrolü kaybetmiş olsa da, milliyetçi Gagavuzya'nın, Rusya Federasyonu'na katılmasına baskı yapan bir azınlık ile Moldova içindeki özerklik isteyen çoğunluk arasında bölündü.[18][19]
Özel durum anlaşması
[değiştir | kaynağı değiştir]Aralık 1994'te Gagavuzya ve Moldova, komünizm sonrası tüm Doğu Avrupa'da tanınan ilk özerk etnik yerleşim bölgesi haline gelen "Özel Durum" adı verdikleri bu konuda anlaştılar.[20] Bu durum günümüzde kullanılan "Gökyüzü Bayrağı" lakabıyla revize edilmiş bir bayrağın kabul edilmesine yol açtı.[21] Kurt sembollerine karşı olup Pontus Rumları ile dini bir dayanışma hissedenler; Türkçülük ilkesinin en sağ görüşü olan Ülkü Ocakları ile ilişkili olarak görüyordu.[22] 2000'den sonra, kurt kafası sembolü tamamen kullanımdan kalktı.[23][24]
Gagavuzya bayrağı, Romanya ve Romanya milliyetçiliği ile potansiyel birleşme korkusu yaşayan Gagavuzlar arasındaki anlaşmazlıkların merkezinde yer almaktadır. 2010 yılında, Moldova Cumhurbaşkanı Mihai Ghimpu, kendisi ve kabinesinin 28 Haziran'da devlet bayrağın yarıya çekilmesi - yani Sovyet ilhakının anılması için - kararına karşı çıktığını açıkladı.[25] Mayıs 2012'de gerçekleşen bir mitingden sonra, Komrat'ın Gagavuz Belediye Başkanı Nicolai Dudoglo, şehirde sadece Gagavuz sembollerinin kaldırması üzerine yetkilileri Moldova bayraklarını kaldırmakla tehdit etti.[26] 2014 yılında, Ukrayna krizi ve Rusya yanlısı Moldova'nın sınırlarında 2014 Doğu Ukrayna protestoları ortaya çıktı. Moldova Cumhuriyeti Parlamentosu üyesi Gheorghe Duca, Gagavuz bayrağını, Kırım bayrağına benzediğini söyleyerek yasaklanması için harekete geçti ancak bu hareketi Moldova Komünistler Partisi'nin tepkisiyle karşılaştı.[27][28][29]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Dipnotlar;
- ^ a b Minahan, s. 630
- ^ Quinn, s. 24
- ^ Bulut, s. 62
- ^ a b "Nové vlajky. Gagauzsko", in Vexilologie. Zpravodaj Vexilologického Klubu při okd Praha, Issue 81, 1991, s. 1602–1603
- ^ Smith Albion, s. 6
- ^ Măcriș, s. 58
- ^ Kapaló, s. 47–53, 58–83; Măcriș, s. 5–74, 96–99, 117–119, 149–195; Minahan, s. 631–632
- ^ Bulut, s. 63; Kapaló, s. 54; Minahan, s. 632
- ^ Kapaló, s. 54. Ayrıca bakınız: Basciani, s. 61–62
- ^ Basciani, s. 89
- ^ Minahan, s. 632–633
- ^ Kapaló, s. 56–115. Ayrıca bakınız: Bulut, s. 62
- ^ Măcriș, s. 60–84
- ^ Kapaló, s. 53–83; Minahan, s. 633–634. Ayrıca bakınız: Măcriș, s. 84–85, 87–89, 106–107, 120–141
- ^ "İş komisiyasız da belli! Gagauz Respublikamızın hem Milli Bayraamızın işi bitti!", Ana Sözü içerisinden, 29 Eylül 2017, s. 1
- ^ (Rumence) Drapelul mișcării separatiste din anii '90 din Găgăuzia va fi oficializat. Irina Vlah: Sub acest simbol s-au desfășurat primele mitinguri, Realitatea TV, 23 Ağustos 2017
- ^ (Rumence) Iurii Botnarenco, "Drapelul așa-numitei Republici Găgăuzia va fi oficializat la Comrat" 29 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Adevărul Moldova, 19 Ağustos 2017
- ^ Minahan, s. 634. Ayrıca bakınız: Kapaló, s. 76–78; Smith Albion, s. 7–10
- ^ Quinn, s. 24, 160
- ^ Minahan, s. 634–635. Ayrıca bakınız: Măcriș, s. 85–87, 106–107; Smith Albion, s. 6–10
- ^ Ülkü Çelik Şavk, "Todur (Fedor) Zanet Gagauzluk ve Gagauzlara Adanmış Bir Hayat", Tehlikedeki Diller Dergisi, Winter 2013, s. 134
- ^ Kapaló, s. 80–81
- ^ Kapaló, s. 81
- ^ (Rumence) Monitor Media, "Ziarul găgăuz Ana Sözü a ajuns pe Elbrus" 22 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Moldova Azi, 9 Ağustos 2010
- ^ (Rumence) "Comrat: 'Ziua eliberării de sub ocupația fasciștilor români'" 29 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in Timpul de Dimineață, 29 Haziran 2010
- ^ (Rumence) Vitalie Călugăreanu, Moldova. Tendințele unioniste de la Chișinău au agitat Rusia 29 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Deutsche Welle, 14 Mayıs 2012
- ^ (Rumence) "Deputații vor discuta mâine situația Ucrainei în spatele ușilor închise" 29 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in Timpul de Dimineață, 20 Mart 2014
- ^ Paul Goble, Commentaries: A Russian Flag Over Gagauzia 29 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Jamestown Vakfı, 4 Nisan 2014
- ^ (Fransızca) Victoria Puiu, "Moldavie. Les Gagaouzes se sentent trop éloignés de la culture européenne" 29 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Courrier International, 20 Mayıs 2014
Kitaplar;
- Alberto Basciani, La difficile unione. La Bessarabia e la Grande Romania, 1918–1940. Rome: Aracne Editore, 2007. 978-88-548-1248-2
- Remzi Bulut, "The Economic and Political Structure of Gagauzian Turks"29 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in Journal of Institute of Social Sciences (Mehmet Akif Ersoy University), Vol. 3, Issue 6, Autumn 2016, pp. 60–71.
- James Alexander Kapaló, Text, Context and Performance: Gagauz Folk Religion in Discourse and Practice. Leiden & Boston: Brill Publishers, 2011. 978-90-04-19799-2
- Anatol Măcriș, Găgăuzii. Bucharest: Editura Paco, 2008.
- James Minahan, Encyclopedia of the Stateless Nations. Ethnic and National Groups around the World, Volume II D–K. Westport & London: Greenwood Publishing Group, 2002. 0-313-32110-8
- Frederick Quinn, Democracy at Dawn: Notes from Poland and Points East. College Station: Texas A&M University Press, 1998. 0-89096-786-5
- Adam Smith Albion, Travels in Romania, Moldova and Gagauzia22 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Institute of Current World Affairs Letters, ASA-7 1995, Europe/Russia (May 10, 1995).
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dünya bayrakları - Gagavuzya (Moldova) 22 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.