İçeriğe atla

İbrahim (Osmanlı padişahı)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(I. İbrahim sayfasından yönlendirildi)
Sultan İbrahim
سلطان ابراهيم
İslâm Halifesi
Emîrü'l-mü'minîn
İki Mukaddes Caminin Hizmetkârı
Konstantin Kapıdağlı tarafından tasvir edilen portre
18. Osmanlı Padişahı
Hüküm süresi9 Şubat 1640 - 8 Ağustos 1648
(8 yıl, 5 ay ve 30 gün)
Önce gelenIV. Murad
Sonra gelenIV. Mehmed
VekilKösem Sultan
(1640-1647)
97. İslâm Halifesi
Hüküm süresi9 Şubat 1640 - 8 Ağustos 1648
Önce gelenIV. Murad
Sonra gelenIV. Mehmed
Doğum5 Kasım 1615
Topkapı Sarayı, Konstantiniyye, Osmanlı İmparatorluğu
(günümüzde İstanbul, Türkiye)
Ölüm18 Ağustos 1648 (32 yaşında)
Konstantiniyye, Osmanlı İmparatorluğu
DefinAyasofya, İstanbul
Eş(ler)i
Çocuk(lar)ı
Tam adı
İbrahim bin Ahmed
HanedanOsmanlı Hanedanı
BabasıI. Ahmed
AnnesiKösem Sultan
Diniİslam
İmza
İbrahim gravür, 1694
Sultan İbrahim döneminde basılan Osmanlı parası
Padişah İbrahim döneminde basılan Osmanlı parası (Amasya Müzesi)

Sultan İbrahim (Osmanlıca: سلطان ابراهيم) (5 Kasım 1615, İstanbul – 18 Ağustos 1648, İstanbul), 18. Osmanlı padişahı ve 97. İslam halifesidir. İbrahim, 8 Şubat 1640'ta ağabeyi IV. Murad'ın ölümü üzerine 25 yaşında ve 18. padişah olarak Osmanlı tahtına çıktı. Şehzadeliğinde çok sıkı bir saray hayatı yaşamış, erkek kardeşleri IV. Murad tarafından öldürtülmüş[1] olduğundan korku içinde büyümüştü.

Şehzadeliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbrahim, 5 Kasım 1615 tarihinde doğdu. Babası Osmanlı Padişahı I. Ahmed, annesi Kösem Sultan'dır. Babasının 1617 senesinde vefat etmesi ve amcası I. Mustafa'nın tahttan indirilmesi ile ağabeyi II. Osman tahta çıktı. Daha 2 yaşındayken kafese kapatıldı. Daha sonra aynı anne'den doğan ağabeyi IV. Murad tahta çıktı. Sultan IV. Murat'ın emriyle Şehzade Bayezid 1635'te Revan Seferi'ne çıkarken ibrişim kemendiyle boğduruldu. Aynı zamanda diğer kardeşi Şehzade Süleyman da boğduruldu.[2] Kösem Sultan'dan doğan öz kardeşi Şehzade Kâsım ise 1638'de Bağdat Seferi arefesinde boğduruldu.[3] Sultan İbrahim'in tahta nasıl çıktığı hakkında çeşitli tevatürler bulunmaktadır. Fransız seyyah Du Loir'in seyahatnamesine göre, IV. Murad ölürken hayatta kalan tek şehzade olan İbrahim'i öldürmek üzere Şeyhülislam Zekeriyazade Yahya Efendi'den fetva almış ve kendisinden sonra tahta Kırım Hanı'nın geçmesini istemişti. Fakat bu emir Kösem Sultan tarafından engellenmiş, böylece Şehzade İbrahim Osmanlı tahtına çıkmıştı. Solakzade Mehmed Hemdemî'ye göre ise, IV. Murad ölüm döşeğindeyken kardeşi İbrahim'i çağırıp tahtın kendisinden sonra ona nasip olacağını söylemiş ve halkı koruyup gözetmesi vasiyetinde bulunarak kardeşiyle helalleşmişti[kaynak belirtilmeli].

Osmanlı kroniklerinde anlatıldığı üzere; ağabeyinin vefat haberini İbrahim, bunun kendisini öldürmek için bir tertip olduğunu düşünüp odasından çıkmak istememiş, ancak ağabeyinin cesedini gördükten sonra ikna olmuş ve tahta cülûs etmiştir.[4]

Dönemin önemli olayları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sultan İbrahim tahta geçtiğinin ilk senesinde Emirgüneoğlu Yusuf Paşa olayı yaşandı. IV. Murad'ın İran Seferi sırasında Revan Kalesi kumandanı olan Emirgünoğlu, kalenin fethinden sonra affedilerek Emirgan’da oturmasına izin verilmişti.[5] Emirgünoğlu, IV. Murad'ın ölümünü fırsat bilerek bölücü ve yıkıcı propaganda yaptı. Bu faaliyetleri üzerine İbrahim, onu idam ettirdi. Ancak bundan dolayı İbrahim bazı çevrelerden düşmanlar edindi.

Diğer taraftan, Malta Şövalyelerinin fırsat buldukça Türk ticaret gemilerine saldırmaları yüzünden, Sultan İbrahim onların en büyük sığınağı olan Girit Adası'nın fethini emretti. 20 Haziran 1645'te Sakız Adası'ndan denize açılan Osmanlı donanması, 17 Temmuz'da Girit'in Hanya limanını fethetti. Hanya'nın Osmanlılar tarafından fethi, Avrupa'da büyük etki uyandırdı. Almanya ve İtalya bölgelerinde ülkeler asker göndererek Venedik'e yardım kararı aldılar. Hanya muhafazasına getirilen Deli Hüseyin Paşa, harekâta devâmla Resmo Kalesi'ni ele geçirdi.

Bu sırada Hezarpare Ahmed Paşa aleyhine olarak başlayan isyan, İbrahim'in de tahttan indirilmesiyle sonuçlandı. Tahta oğlu IV. Mehmed çıkarıldı. İsyancılar ve bunların önderi olan Sofu Mehmed Paşa, İbrahim'i idam ettirdiler (18 Ağustos 1648). Ayasofya Selatin haziresinde, caminin Roma döneminde vaftizhane olarak kullanılan kısmına defnedilmiştir (I. Mustafa ve İbrahim Türbesi).

İbrahim, 1734

Sultan İbrahim döneminde devletin iç huzurunun sağlanması, mali durumunun düzeltilmesi için önemli çalışmalar yapılmış, para basılmadan para ayarının düşürülerek ve vergilerin toplanarak hazinenin güçlendirilmesine çalışılmıştı.

Sultan İbrahim minyatürü, 17. yüzyıl

Araba yasağı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Osmanlı'da yasaklar
Şehzadeliğinde İbrahim, 1707

İstanbul sokaklarında sık sık dolaştığı günlerden birinde önüne çıkan bir öküz arabası Sultan İbrahim'i hiddetlendirir.[6] Bunun üzerine Sultan İbrahim verdiği bir emir ile şehir içinde halka arabayı yasaklar.[7][8] Ancak günün birinde üfürükçüye gittiği sırada karşısına bir araba çıkması üzerine Sultan İbrahim, bundan sorumlu tuttuğu Veziriazam Nevesinli Salih Paşa'yı üfürükçünün evine çağırtıp oracıkta kuyu ipiyle boğdurttu.[9]

Varvar Ali Paşa İsyanı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Varvar Ali Paşa İsyanı

İbşir Mustafa Paşa'nın güzelliğiyle bilinen Sivas'taki eşi Perihan Hanım'ı kendine isteyen Sultan İbrahim'in emrine Varvar Ali Paşa karşı gelmiş ve İbşir Mustafa Paşa'nın eşini Sultan İbrahim'e götürmemişti.[10] Bu durum üzerine emri yerine getirmeyen Varvar Ali Paşa'nın görevinden alınmasına karar verildi. Onu öldürmekle görevlendirilen İbşir Mustafa Paşa'nın saldırısına ise hazırlıksız yakalandı. Eşini savunduğu İbşir Mustafa Paşa, Varvar Ali Paşa'nın sonu oldu. İdam edilen Varvar Ali Paşa'nın kesilen başı İstanbul'a yollandı ve İbşir Mustafa Paşa da ödüllendirildi.[11][12]

Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sultan İbrahim'in savruk harcamaları tamamen mücevher işli yeni bir saltanat kayığı yaptırması isteği ile daha da arttı. Bunun için esnaftan, ulemadan, ocak ağalarından ve devlet ricalinden ek vergiler istenildi ve buna muhalefet edecek olanların cezalandırılacakları duyuruldu. Kösem Sultan, bunun bir patlamaya yol açabileceğine dair Sultan İbrahim'i uyarmak istemesi dolayısıyla saraydan atılarak İskender Bahçesi'ne sürgün edildi. Sadrazam Tezkereci Ahmet Paşa ise kendi savruk harcamalarına devam etmekte ve oğlunun düğünü için yaptığı eğlentiler ve harcamalar hakkındaki haberler şehirde herkese yayılmakta idi.[13]

7 Ağustos 1648'de ulema Fatih'te (başlarındaki yeniçeri ağası) kapıkulu ocakları ağaları da At Meydanı'nda Orta Camii'nde toplandılar. Sultan İbrahim'in sefahatine ve koyduğu samur ve amber vergisine karşı olarak bir ayaklanma üzerinde anlaştılar. Sabahleyin silahlanmış kapıkulu askerleri Fatih Camii avlusuna geldiler. Bunu haber alan sadrazam Tezkereci Ahmet Paşa korkup saklandı. O zaman başdefterdar olan Sofu Mehmed Paşa Fatih Camii'ne çağrıldı ve burada isyancıların liderleri olan ocak ağaları ve ulema liderleri tarafından geniş tecrübesi nedeniyle kendisinin sadarete getirildiği ilan edildi.[13] O zamana kadar sadrazam olan Tezkereci Ahmet Paşa saklandığı için kendisinden mühr-ü humayun alınamamıştı. O akşam geç saatlerde Tezkereci Ahmet Paşa saklandığı konağında yakalandı. Konağı yağmalandı. Eski sadrazam, Fatih Camii'ne isyancı kapıkulu askeri komutanları; ulema liderleri ile bunların veziriazam seçtikleri ve sarayın da bunu teyit ettiği Sofu Mehmed Paşa önüne getirildi. Orada Cellat Kara Ali tarafından boğularak idam edildi. Öldürüldüğünde yaşının 50'yi geçtiği bildirilir.[14]

Sadrazam olan damadının katledilmesinden sonra, Sultan İbrahim durmadan haber gönderiyor ve isyancılara dağılmalarını söylüyordu. Bir değişiklik olmadığını tespit edince, saray burçlarına topları yerleştirtmiş, bostancıları silahlandırmıştı. İtaatsizlikleri devam ettiği takdirde hepsini kırıp geçireceği haberi yayılsın istiyordu. İsyancılar ise Kösem Sultan'na saldık­ları bir haberde, Şehzade Mehmed'i Orta Camii'e göndermesini talep ettiler. Kösem Sultan bunun mümkün olamayacağını, böyle bir cülus adeti olmadığını, padişahın patırdısına bakılmamasını, kendisinin sarayda her ne kadar on iki bin silahlı bostancı neferi olmasına rağmen ağaların kendisi tarafında olduğunu, cemiyet saraya geldiğinde bos­tancıların kendilerine iltihak edeceğini bildirdi. Bu bilgiyi er­tesi gün gizlice kıyam erbabının yanıbaşına gelen bostancıbaşı te'yid etti. O gün cuma idi ve bu hâl üzere salatı cuma elden gitmişti. Atmeydanı'na doluşan kıyamcılar, ayak divanı istediler, ora­da da durmayıp saray içine daldılar. Karşılarında Sultan İbra­him değil, Valide Sultanı gördüler. Karşılıklı olarak konuştu­lar. Valide Sultan kıyam edenlere her ne kadar mukavemet etmeye çalıştıysa da, oğlu İbrahim'in tahtta kal­masını sağlayamadı. Sonunda: "Varayım arslanımın sarıkcığını sardırayım ve çıkarayım" diyerek içeri girdiği görüldü. Az sonra küçük şehzade babaannesinin elinden tuttuğu halde, masum ve güzel yüzü ile göründü. Osmanlı tahtına oturtul­du. Birbir önünden biat ederek geçiyorlardı. Bu kalabalıktan ürken yeni padişah ağlamağa başlayınca, daha fazla rahat­sızlık vermeyi önlemek için biat yeterli sayıldı. 6 Ağustos 1648 Çarşamba günü başlayan ihtilâl, cu­ma günü nihayetlendiğinde, Osmanlı tahtında otuz dokuz yıl hü­küm sürecek, IV. Mehmed unvanlı Sultan İbrahim'in oğlu vardı.[kaynak belirtilmeli] IV. Mehmed'in tahta çıkışından sonra yeni sadrazam Sofu Mehmed Paşa, şeyhülislamdan İbrahim'in idamı için fetva istedi. Şeyhülislam "Eğer iki sultan var ise birini öldürün." diyerek Sultan İbrahim'in katline fetva vermişti. Sultan İbrahim'in kapatıldığı, pencereleri dahi olmayan karanlık odaya iki cellat gönderildi. Bunlardan birisi Cellatbaşı Kara Ali'ydi. Sofu Mehmed Paşa ve diğer vezirler bu idamı izlemekteydi. 18 Ağustos'ta İbrahim boğularak katledildi. Her ne kadar fetva verilmişse de saltanat görmüş bir padişahın idamı uygun değildi. İbrahim'in ölümü halk tarafından üzüntüyle karşılandı.

Sultan İbrahim, 17. yüzyıl Flaman gravürü.

Mimari gelişmeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dönemin önemli mimari eserleri; Topkapı Sarayı'nın içine yapılan Sünnet Odası, yine Topkapı Sarayı'nda Sünnet Odası ile Bağdat Köşkü arasına inşa edilen Kameriye (İftar yeri) ve sarayın alt tarafında, deniz kıyısına yapılan yazlık Sepetçiler Köşkü'dür. Bir diğer eseri de Edirne'de Gazi Mihal Köprüsü'ne bitişik olarak Tunca Nehri üzerinde yaptırdığı Seferşâh Köprüsüdür. Bu köprü abisi IV. Murad'a olan bir sözden dolayı yapılmıştır.

Kişiliği

[değiştir | kaynağı değiştir]
Soldan sağa: Amcası I. Mustafa ve Sultan İbrahim'in kabirleri

Sultan İbrahim üç erkek kardeşi IV. Murad tarafından öldürtülmüş, 23 yıl kafes denilen bölümde yaşamış, öldürülme korkusu nedeniyle sinirleri bozulmuş biri olarak 25 yaşında tahta çıktı.[15][16][17] İbrahim'in kişiliğine kardeşlerini öldürten IV. Murad'dan duyduğu korku damgasını vurmuştu. Öyle ki IV. Murad'ın ölüm haberi ona ulaştırıldığında buna inanmamıştı.[18][19]

Sultan İbrahim'in samur kürke ve ambere aşırı düşkünlüğü nedeniyle "kürk ve amber vergisi" denilerek halktan para toplandı.[20] Üstelik bu düşkünlüğü kedilere varıncaya dek sarayı samurla donatmasına neden oldu.[21] İbrahim sevdiği kedilere samur kürk giydirerek dolaştırıyordu.[22]

Kadınlara oldukça düşkün olan Sultan İbrahim, devletin en önemli haslarını kadınlarına vermekteydi.[23] Bir defasında İstanbul'daki en iri kadının kendisi için bulunmasını emretmiş[24] ve bulunan bu kadından memnun kalınca Şam'ın tüm gelirlerini ona bağışlamıştı.[25] Kadınlara olan düşkünlüğü Varvar Ali Paşa İsyanı'nın çıkmasına sebep oldu. Sultan İbrahim'in İpşir Paşa'nın Sivas'taki nikahlı eşini kendine istemesi Varvar Ali Paşa İsyanı'na neden oldu.[26] İsyan eden Varvar Ali Paşa idam edildikten sonra kesilen başı İstanbul'a yollandı.[27] Döneminde görevliler mevki ve geleceklerini Sultan İbrahim'in kadınlarından bekler olmuşlardı.[23] Sıkıntılarını gidermek için üfürükçüleri saraya dolduran Sultan İbrahim, Cinci Hoca olarak bilinen bir üfürükçüye özel ilgi gösteriyordu. Sultan İbrahim'i etkisi altına alan Cinci Hoca için dayalı döşeli bir saray inşa ettirildi.[28] Asıl amacı maddi kazanç elde etmek olan Cinci Hoca, sorumluluğu altındaki ilmiye kadrolarını rüşvetle satarak çok büyük bir servetin sahibi oldu.[28]

Ailesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eşleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. Turhan Hatice Sultan[29]
  2. Saliha Dilaşub Sultan[29]
  3. Hatice Muazzez Sultan[29]
  4. Ayşe Sultan[24]
  5. Saçbağlı Sultan
  6. Mahıenver Sultan
  7. Şivekar Sultan[24]
  8. Telli Hümaşah Sultan[29]
  9. Zafire (Cariye)

Erkek çocukları

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. IV. Mehmed[30]
  2. II. Süleyman[30]
  3. II. Ahmed[30]
  4. Şehzade Murad[30]
  5. Şehzade Selim[30]
  6. Şehzade Osman
  7. Şehzade Bayezid[30]
  8. Şehzade Cihangir[30]
  9. Şehzade Orhan[30]

Kız çocukları

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. Ümmü Gülsüm Sultan[30]
  2. Fatma Sultan[31]
  3. Gevherhan Sultan[32][30]
  4. Kaya Sultan
  5. Beyhan/Peykan Sultan[33][30]
  6. Atike Sultan[30]
  7. Ayşe Sultan[30]
  8. Bican Sultan

Popüler kültürde Sultan İbrahim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ [1] 11 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İlber Ortaylı, "Sekiz yıllık saltanatı bir faciaydı ", Milliyet, 14. 02. 2010. Erişim Tarihi: 16. 06. 2016
  2. ^ Öldürülen Osmanlı Şehzadeleri ve Devrilen Padişahlar. "Öldürülen Osmanlı Şehzadeleri ve Devrilen Padişahlar". liberteryen.org/. 31 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2013. 
  3. ^ "Tahta çıkamayan Osmanlı şehzadelerinin akıbeti". www.mutlakbutlan.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2015. 
  4. ^ "Şehzade İbrahim'in tahta çıkışı". 17 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2021. 
  5. ^ Günümüzdeki Emirgan semtinin adı bu kişinin isminden dolayıdır.
  6. ^ Zuhuri Danışman, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, IX, Yeni Matbaa, s. 233
  7. ^ Çelik Gülersoy, Eski İstanbul Arabaları, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları, s. 18
  8. ^ Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 3. cilt, s. 243
  9. ^ Y. İzzettin Barış, Osmanlı Padişahlarının Yaşamlarından Kesitler, Hastalıkları ve Ölüm Sebepleri, Bilimsel Tıp Yayınevi, s. 141
  10. ^ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 42, s. 531
  11. ^ Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi, 5. Kitap, Cilt I, Yapı Kredi Yayınları, s. 87-88
  12. ^ Resimli Tarih Mecmuası, Iskit Yayınları, 1951, s. 752
  13. ^ a b Sakaoğlu, say.255-269
  14. ^ Uzunçarşılı
  15. ^ İlhan Tekeli, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt III, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı'nın Ortak Yayını, s. 120
  16. ^ Zuhuri Danışman, Osmanlı Padişahları, Cilt II, s. 818
  17. ^ Resimli Tarih Mecmuası, 7. cilt, İskit Yayınları, 1956, s. 440
  18. ^ Zuhuri Danışman, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Yeni Matbaa, 1965, s. 211
  19. ^ "Sultan İbrahim: Deli değil, 'psikopat'". Necdet Sakaoğlu. Tarih Dergisi. Ekim 2017. 4 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 17, s. 301
  21. ^ Meral Altındal, Osmanlıda Harem, Altın Kitaplar Yayınları, s. 90
  22. ^ M. Çağatay Uluçay, Osmanlı Saraylarında Harem Hayatinin İç Yüzü, İnkılap Kitabevi, 1959, s. 29
  23. ^ a b M. Çağatay Uluçay, Harem II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 49
  24. ^ a b c M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Yayınları, s. 98
  25. ^ Murat Bardakçı, Osmanlı'da Seks, Gür Yayınları, s. 221
  26. ^ İlhan Tekeli, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 3. cilt, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, s. 187
  27. ^ Resimli Tarih Mecmuası, İskit Yayınları, 1951, s. 752
  28. ^ a b TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 18; s. 542
  29. ^ a b c d Zuhuri Danışman, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, IX, Yeni Matbaa, s. 258
  30. ^ a b c d e f g h i j k l m "Osmanlı Padişahları". Türk Tarih Kurumu. 18 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2024. 
  31. ^ M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Yayınları, s. 101
  32. ^ M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Yayınları, s. 102
  33. ^ M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Yayınları, s. 103

Bibliyografya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Ibrahim of the Ottoman Empire ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

İbrahim (Osmanlı padişahı)
Doğumu: 5 Kasım 1615 Ölümü: 18 Ağustos 1648
Resmî unvanlar
Önce gelen
IV. Murad
Osmanlı Sultanı
9 Şubat 1640 - 8 Ağustos 1648 		Sonra gelen
IV. Mehmed
Sünni İslam unvanları
Önce gelen
IV. Murad 		İslam Halifesi
9 Şubat 1640 - 8 Ağustos 1648 		Sonra gelen
IV. Mehmed
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İbrahim_(Osmanlı_padişahı)&oldid=34219588" sayfasından alınmıştır