Kaplumbağa Terbiyecisi
| ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Kaplumbağa Terbiyecisi, Osman Hamdi Bey'in 1906 ve 1907 yıllarında iki farklı versiyonunu çizdiği tablosudur. Osmanlı Ressamlar Cemiyeti tarafından çıkartılan gazetenin on yedinci sayısında tablonun adı Kaplumbağalar ve Adam olarak geçer, ancak tabloya daha sonra yaygın olarak bilinen Kaplumbağa Terbiyecisi adı verilmiştir.[1]
Belinde sıkı bir kemerle bağlanmış kırmızı uzun bir giysi giyen sakallı bir adam, mavi çinilerle kaplı eşyasız ve bakımsız bir odada, izleyiciye arkası yarı dönük biçimde dikilmektedir. Başına, etrafına gelişigüzel bir yemeni sarılmış arakiye takmıştır.[2] Adamın ayaklarının dibinde, yerdeki yaprakları yemekte olan kaplumbağalar vardır. Bursa'daki Yeşil Camii'nin üst katındaki[2] odanın duvarlarındaki sıvalar ve çiniler yer yer dökülmüştür. Tablonun tek ışık kaynağı adamın önündeki alçak penceredir.[3]
Ellerini arkasında kavuşturmuş olan adam bir ney tutmaktadır. Sırtında bir nakkare asılıdır ve buna bağlı bir mızrap boynundan aşağıya sarkar.[2] Bazılarına göre adamın sırtında asılı olan şey, eskiden dervişler ve dilenciler tarafından kullanılan, hindistan cevizinden ya da abanozdan yapılma dilenci çanağı olan keşkülüfukaradır.[3]
Yorumlar ve ilham
[değiştir | kaynağı değiştir]Osman Hamdi Bey'in bu tablosu, özellikle ilham kaynağına dair net bilgilerin olmadığı dönemde, geri kalmış bir toplumu çağdaşlaştırmaya çalışan bir aydının yorgun hâlini anlattığı şeklinde yorumlanmıştır.[4] Kaplumbağaların esin kaynağının, Lale Devri'ndeki Sadabad eğlenceleri sırasında, hava karardıktan sonra sırtlarına mum dikilerek serbest bırakılan kaplumbağalar olduğu öne sürülmüştür.[3] Bu yoruma göre, Sanayi-i Nefise, Asar-ı Atika Müzesi, Düyûn-ı Umûmiye gibi birçok kurumu kurmak ve yönetmek görevini üstlenen Osman Hamdi Bey, tabloda kendini terbiyeci, kendi iş yapış biçimine uyum gösteremeyen astlarını ise yemeğe ulaşmaya çalışan kaplumbağalar olarak göstererek, onları hicvetmektedir.[3]
Başka yorumlara göre, düşünceli biçimde dikilen adam, sabır gerektiren zor bir iş olan kaplumbağaları terbiye etme işini, elindeki ney ve sırtındaki nakkareyi çalarak başarmayı ummaktadır.[2] Bu yoruma göre de terbiyeci Osman Hamdi Bey'in kendisidir. Terbiyecinin zorlu işi elindeki müzik aletleriyle halletmeye çalışması, Osman Hamdi Bey'in de değişime direnen bir toplumu sanat yoluyla çağdaş seviyeye getirmeye çalıştığını, bu yüzden sanat okulu ve müze açma girişiminde bulunduğunu vurgular.[2]
Terbiyecinin, kaplumbağaları eğitmekte kullanacağı neyi üfleyemeyip arkasında tutması, Osman Hamdi Bey’in neyi üfleme, yani kaplumbağalar ile temsil edilen halkı eğitme kaygısından artık vazgeçtiği, çünkü derviş sabrının bile bir sonu olduğu şeklinde de yorumlanmıştır.[5] Ayrıca tablodaki kablumbağaların ilham kaynağının, Osman Hamdi Bey'in Paris'teyken sokaklarda dolaştıklarını gördüğü, Charles Baudelaire'in Modern Hayatın Ressamı kitabında da bahsi geçen kaplumbağalar olduğu da öne sürülmüştür.[1]
Tablonun ikinci versiyonunun, 2009 yılında Sakıp Sabancı Müzesindeki bir sergide sergilenmesi sırasında, tablonun ilham kaynağına dair yeni bir iddia öne sürülmüştür. Buna göre Osman Hamdi Bey, Tour du Monde isimli Fransızca bir derginin 1869 tarihli sayılarından birinde gördüğü bir gravürden esinlenerek bu tabloyu çizmiştir.[6] L. Crépon tarafından, Japon millî gravüründen esinle çizilmiş olan bu resim, dergide Charmeur de tortues (Kaplumbağa Terbiyecisi) adıyla basılmıştır. Resimde, Osman Hamdi Bey'in tablosundaki terbiyeciye benzer şekilde giyinmiş yaşlı bir terbiyeci, elindeki ufak davulu çalarak bir grup kaplumbağanın bir masanın üzerine çıkmasını sağlamaya çalışmaktadır. Osman Hamdi Bey, 13 Temmuz 1869'da Bağdat'tan babasına gönderdiği mektupta, "bana yollamış olduğunuz Tour du Monde'u okudum" demektedir.[6] Osman Hamdi Bey muhtemelen 1869 yılının ilk cildini okumuştur ve Kaplumbağa Terbiyecisi'ni çizerken bu gravürden etkilenmiş olabilir.[6]
Versiyonlar
[değiştir | kaynağı değiştir]1906 versiyonu
[değiştir | kaynağı değiştir]İş adamı Erol Aksoy'un 1 milyon dolar karşılığında satın alarak İktisat Bankası koleksiyonuna dahil ettiği tablo[4] uzun süre bu koleksiyonda kaldı. Erol Aksoy'un varlıklarına İktisat Bankası kaynaklı borçları sebebiyle TMSF'nin el koymasıyla geçici süre devlete geçti.[7] Eser Aralık 2004'te 1,95 trilyon lira muhammen bedelle açık arttırmaya çıkarıldı.[8] Pera Müzesi ile İstanbul Modern'in rekabeti ile geçen[8] açık artırma sonucunda Pera Müzesi resmi, Türk resim sanatında bir esere verilen en yüksek fiyat olan 5 trilyon lira (yaklaşık 3,5 milyon dolar,[9] sıfır atılmış lira ile 5 milyon TL) karşılığında satın aldı.[8] Tablo halen Pera Müzesi'nde sergilenmektedir. Nisan 2009 itibarıyla tablonun değerinin yaklaşık 10 - 15 milyon TL (6,2 - 9,3 milyon dolar[10]) olduğu tahmin edilmektedir.[11]
1907 versiyonu
[değiştir | kaynağı değiştir]Daha önce İstanbullu Levanten bir aileye ait olan tablonun 1907 versiyonu, 1984 - 1986 yılları arasında[11][12] Londra'daki bir müzayedede Erol Simavi tarafından 100 bin dolar karşılığında satın alındı.[11] Halen Belma Simavi koleksiyonunda bulunan tablo, Sakıp Sabancı Müzesinde 2009'da düzenlenen Batıya Yolculuk - Türk Resminin 70 Yıllık Serüveni isimli sergide halka açık biçimde sergilendi.[13] Nisan 2009 itibarıyla tablonun değerinin yaklaşık 4 - 6 milyon TL (1,5 - 2 milyon dolar[10]) olduğu tahmin edilmektedir.[11]
Farklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Diğer oryantalist ressamlar gibi Osman Hamdi Bey'in de herhangi bir tablosunu birden fazla defa çizmiş olması normal görülmektedir.[13] Bir yıl arayla çizilen tabloların genel kompozisyonu oldukça benzerdir. İkinci versiyonda ilkinden farklı olarak beş yerine altı kaplumbağa bulunur. Ayrıca terbiyecinin sağındaki duvarda çerçeveli bir hat ile cam kenarında bir testi durmaktadır. Bu versiyonda ayrıca, resmin Ahmed Muhtar Paşa'ya ithaf edildiğine dair, ressamın el yazısıyla yazılmış bir not da vardır.[12]
Dipnot
[değiştir | kaynağı değiştir]Osman Hamdi Bey'in kardeşi İsmail Galib’in 4. kuşaktan torunu[14] Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Edhem Eldem'in "Making Sense of Osman Hamdi Bey and his Paintings, in: Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World" adlı eserini inceleyebilirsiniz.
Mustafa Cezar'ın "Sanatta Batı'ya Açılış ve Osman Hamdi" adlı kitabını inceleyebilirsiniz.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Kaplumbağa Terbiyecisi, 1906 (5. bölüm)". Eczacıbaşı Sanal Müzesi. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2009.
- ^ a b c d e Germaner, Semra ve İnankur, Zeynep. Oryantalistlerin İstanbulu (2002 bas.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. s. 308.
- ^ a b c d Gürel, Haşim Nur. "Osman Hamdi Bey ve "İkonografi"si..." Eczacıbaşı Sanal Müzesi. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2016.
- ^ a b ""Kaplumbağa Terbiyecisi" satılsın mı?". Zaman. 1 Aralık 2001. 10 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2009.
- ^ "Kaplumbağa Terbiyecisi, 1906 (4. bölüm)". Eczacıbaşı Sanal Müzesi. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2009.
- ^ a b c Eldem, Edhem. "Bir Ressam Doğuyor: Osman Hamdi Bey'in Sanat Hayatının İlk Aşamaları". Ferit Edgü (Ed.). Batıya Yolculuk - Türk Resminin 70 Yıllık Serüveni (2009 bas.). İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi. s. 29. ISBN 975-8362-94-1.
- ^ "Erol Aksoy'un tabloları satışta". NTVMSNBC. 26 Ağustos 2004. 22 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2009.
- ^ a b c "Koç rekor". Sabah. 13 Aralık 2004. 27 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2009.
- ^ 13 Aralık 2003 tarihli TCMB döviz kuruna göre (http://www.tcmb.gov.tr 28 Ekim 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
- ^ a b 20 Nisan 2009 tarihli TCMB döviz kuruna göre (http://www.tcmb.gov.tr 28 Ekim 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
- ^ a b c d "Bütün kaplumbağalar çok terbiyeli". Milliyet. 19 Nisan 2009. 10 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2009.
- ^ a b "Kaplumbağa Terbiyecisi". Hürriyet. 20 Nisan 2009. 10 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2009.
- ^ a b Ferit Edgü ((Ed.)). Batıya Yolculuk - Türk Resminin 70 Yıllık Serüveni (2009 bas.). İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi. ISBN 975-8362-94-1.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2016.
| Eserleri |
|  |
|---|---|---|
| Müzeler | ||