Kartaca

Kartaca
قرطاج
Kartaca; قرطاج
	; Kartaca'nın Tunus'ta ve Akdeniz'de konumu
Ülke	Tunus
Eyalet	Tunus ili
İlk kuruluş	MÖ 814
İdare
• Belediye Başkanı	Azedine Beschaouch
Yüzölçümü
• Toplam	180 km²
Nüfus (2013 Nüfus Tahmini)
• Yoğunluk	120/km²
• Kent	21,276
• Metropol	2.412.500
• Yaz (YSU)	UTC+01.00 (OAS)
	Resmî site; www.municipalite-carthage.tn
UNESCO Dünya Mirası
	Kartaca'nın genel görünümü
Resmî ad	Kartaca
Tür	Kültürel
Kriter	ii, iii, vi
Belirleme	1979 (3. oturum)
Referans no.	37
Ülke	Tunus
Bölge	Arap Ülkeleri
Koordinatlar	36°51′18″K 10°19′23″D / 36.85500°K 10.32306°D

Kartaca (Arapça: قرطاج‎ Qarṭāj) (Latince: Carthago), MÖ 814 yılında, Tunus yarımadasında kurulmuş olan bir Fenike kolonisidir. Kartaca, Fenike dilinde Kart-hadaşt yani "Yeni Kent" anlamına gelmektedir. Kart Hadaşt, 22 sessiz harften oluşan Fenike abecesiyle QRT-HDST olarak yazılmaktadır.

Hem Antik Yunanistan hem de Roma İmparatorluğu'nun, Kartaca ile tarihin büyük bir bölümünde Akdeniz ticareti için rekabet halinde olmaları ve bu rekabetin sıcak çatışmalara varmış olması nedeniyle bu tarihçilerin çalışmaları büyük ölçüde önyargılı çalışmalardır.

Kentsel yapı

Kartaca kenti, kuzey - güney doğrultusunda uzanan bir burun ve körfez üzerine kurulmuştur. Kentin bu konumu, deniz ticareti için çok uygun bir liman sağlamış ve Kartaca'yı Akdeniz ticaretinde etkin duruma getirmiştir. Deniz ticaretine çıkan tüm gemiler, Sicilya ile Tunus sahili arasından, bir başka açıdan, Kartaca açıklarından geçmek durumundadır.

Kent içinde iki büyük ve yapay liman inşa edilmiştir. Limanlardan biri, Kartaca'nın 220 savaş gemisinden oluşan donanması için, diğer ise deniz ticaret filosu içindi. Surlarla çevrili bir kule, her iki limanı da kuşbakışı görmektedir.

Kent, 37 km uzunluğunda tek bir sur tarafından kuşatılmaktadır. Bu sur uzunluğu, dönemin pek çok benzer kentindekilerden daha uzundur. Esasen surların büyük bir bölümü sahili örtmektedir. Kartaca'nın deniz gücü göz önünde bulundurulduğunda bu surlar daha az gerekliydi. Surların 4 – 5 km'lik bölümü batıdaki kıstak boyunca uzanmaktaydı. Aslında bu kesimden bir saldırı pek olası değildir.

Kentte, büyük bir nekropolü, dini yapıları, pazar yerleri, kuleleri ve bir amfitiyatrosu ve dört parça, eşit ölçüde konut alanları bulunmaktadır. Byrsa adı verilen bir hisar, kabaca kentin ortasında yükselmektedir. Kartaca, Helenistik dönem'in en büyük kentiydi. Bazı tahminlere göre sadece dönemin İskenderiyesi daha büyük bir kenttir. Ayrıca endüstri öncesi dönemlerin en büyük kentlerinden biriydi.

Tarih

Tarihsel belgelerin taraflı olması

Kartaca'nın tarihi üzerine yapılacak bir çalışma bir ölçüde sorunludur. Bugün için Kartaca ile ilgili yazılı kaynaklar, Romalı ve Yunan tarihçilerin çalışmalarıyla sınırlıdır. Gerek Kartacalıların gerekse de Fenikelilerin papirüs kullanmaları ve bu materyalin zaman içinde dağılması sonucu, Kartaca ve Fenike yazılı kaynakları zamanımıza kadar ulaşmamıştır. Bu sonuçta kuşkusuz Pön savaşları sonunda Roma ordusunun kentin kültürünün ve kayıtlarının tahrip edilmiş olmasında yatar. Üçüncü Pön Savaşı sonunda kent büyük ölçüde yakıldı, yıkıldı ve yağmalandı, ilk elden kaynakların çok azı günümüze ulaşabildi. Kuzey Afrika'daki ortaya çıkarılan yapı ve yazıtlarda bulunanlarla birlikte Grekçe ve Latincede birkaç eski Pön çevirisi bulunmaktadır.^[2] Fakat esas kaynaklar, Titus Livius, Polybius, Appian, Cornelius Nepos, Silius İtalicus, Plutarkhos, Cassius Dio ve Herodot gibi Yunan ve Roma tarihçilerinin eserleridir. Bu yazarlar, Kartaca ile rekabet halinde olan dolayısıyla da sık sık çatışan toplumların insanlarıdırlar.^[3] Yunan şehir devletleri Kartaca ile Sicilya için rekabet halindeydiler.^[4] Öte yandan Roma üç devre halinde süren bir dizi muharebe içine girmiştir. (Pön Savaşları)^[5] Bekleneceği şekilde bu yazarların Kartaca ile ilgili yazdıkları, belirgin biçimde Kartaca aleyhtarı yazılardı. Kartaca hakkında daha tarafsız yazan birkaç Yunan yazarın eserleri ise günümüze ulaşamamıştır.^[6]

Kuruluş ve Kolonileşme

Kartaca kenti, Tyre (Sur) kenti kraliçesi Elishar tarafından (Yunan kaynaklarında Elissa ya da Elissar, Roma kaynaklarında Dido) MÖ 814 ya da 813 yıllarında kurulmuştur. Roma imparatorluğundan kaçan Elishar yandaşlarınıda yanına alarak Tunus'a kaçmış ve dönemin Tunus imparatorundan kendisine bir öküz postu kadar bir yer verilmesini istemiş. İmparator bu teklifi kabul edince öküz postunu ince ince iplik haline getirerek Akdeniz kıyısına Kartaca'yı kurmuştur.

JMW Turner, *Dido Kartaca'yı kuruyor* adlı tablosu, 1815

Akdeniz'deki merkezi konumu Kartaca'ya deniz ticaretinde geniş olanaklar sağlamıştır. Fenikeli tüccarlar açısından geleneksel hale gelen Doğu Akdeniz ticaretinin yanı sıra Batı Akdeniz'e de aynı derecede yakın olmasıyla Kartacalı tüccarlar, Batı Akdeniz'de bağlı koloniler oluşturmakta gecikmediler.

Fenike kentleri, tarihlerinin hiçbir döneminde tam bağımsız kent devletleri olmamışlardır, komşuları olan güçlü devletlerin hegemonyalarını kabul etmiş, Akdeniz'de serbestçe ticaret yaparak servet edinmenin bir bedeli olarak gördükleri yıllık vergileri bu devletlere ödemişler, bunu ticari faaliyetlerin bir sabit maliyeti olarak görmüşlerdir. Dolayısıyla denizaşırı Fenike kolonileri de kendi politik ve ticari stratejilerini bağımsızca geliştirmişlerdir. Kartaca da bu denizaşırı kolonilerden biri olarak, konumunun getirdiği olanaklardan serbestçe yararlanmıştır.

MÖ 509 yılında Roma Cumhuriyeti ile Kartaca arasında, Akdeniz'in ticari ve politik etki alanları olarak iki devlet arasında bölüşümünü sağlayan bir anlaşma da, Kartaca'nın Batı Akdeniz ve Kuzey Afrika kıyılarındaki genişlemesine katkıda bulunmuştu.

MÖ 5. yüzyıl başlarında Kartaca artık Batı Akdeniz ve Kuzey Afrika kıyılarında geniş bir etki alanını kontrol etmektedir. Eski Fenike kolonilerini -yer yer zor kullanarak- kontrolü altına almış, Libya'daki göçebe çöl kabilelerini sindirmiştir. Akdeniz'de Kartaca genişlemesi, İspanya kıyılarından başlayarak iç kesimlere, Sicilya, Balear adaları, Sardinya ve Kuzey Afrika kıyılarındaki kolonileşmeyle altın devrine ulaşmıştır.

Kartaca İmparatorluğunun Siyasi Yapısı

Kartaca, iki kral, iki de kurul tarafından yönetiliyordu. İki kuruldan daha geniş yetkileri olan senato en varlıklı ailelerin reisleri arasından seçilen 300 kişiden oluşan bir kuruldu. Otuz kişilik bir iç kurul üyeliği ömür boyu olmakla birlikte diğer üyeler belirli aralıklarla seçim yoluyla yenilenirlerdi. Meclis ise belirli bir varlık düzeyinin üstündeki tüm özgür Kartaca vatandaşlarından oluşmaktaydı. Esasen seçilen kralların onaylanması dışında fazla bir yetkisi yoktur. Krallar bir yıllık görev süreleri için seçiliyorlardı. Yetkileri senatonun denetimi ve kamu kurumların yönetimi idi.

Kartaca Cumhuriyeti ve Roma Cumhuriyeti ilişkileri

MÖ 6. yüzyılın sonlarından itibaren Roma ile Akdeniz'in etki alanı olarak paylaşılmasında, Kartaca ile Roma arasında ufak sürtüşmeler dışında pek fazla sorun yaşanmadı. Ancak MÖ 3. yüzyılda dengeler değişmeye başlamıştır. İtalya yarımadasında Yunan kent devletleri üzerinde kesin hakimiyet kuran Roma, Akdeniz ticaretinden payını artırmaya gitmek yolundadır artık.

Akdeniz üzerindeki etki alanları çekişmesi, Pön savaşları olarak tarihe geçecek bir dizi çatışmaya yol açmıştır. Sicilya'daki Yunan kolonileriyle Kartaca arasında çıkan çatışmada, Yunan kolonilerinin Roma'nın yardımını istemeleri üzerine 1. Pön Savaşları çıkmıştır. MÖ 265 yılında, ağırlıklı olarak deniz savaşlarıyla süren bu savaşlar MÖ 241 yılında Kartaca'nın barış istemesiyle sonuçlanmıştır.

Bu yenilgiden sonra Kartaca İber yarımadası'na gözlerini dikmiştir. Kartaca, General Hamilcar Barca ve oğulları Hannibal ve Hasdrubal Barca İber yarımadasının neredeyse tümünü kontrol altına almıştır. Roma'nın elinde sadece Saguntum kenti kalmıştı. Gelişmeleri endişeyle izleyen ve Kartaca'yla yeni bir çatışmayı politik olarak gerekli gören Roma, MÖ 218 yılında, Kartaca ordularının Ebro nehrini geçmelerinin savaş durumu sayılacağını belirten bir girişimde bulunmuştur.

Bunun üzerine patlak veren 2. Pön Savaşlarında Hannibal kara ordusuyla İber yarımadasından kara yolunu kullanarak İtalya'ya ilerledi. 2. Pön Savaşları, Hannibal'in tarihin gördüğü en yetenekli komutanlardan sayılmasına neden olacak birbiri ardına kazanılan başarılarla sürdü. Ancak İtalya topraklarında kesin sonuçlu bir başarı sağlamayan Hannibal, Roma'nın MÖ 204 yılında Kartaca yakınlarına bir çıkartma yapması üzerine İtalya'dan ayrılmak zorunda kalmıştır. MÖ 203 yılında Zama savaşında Hannibal orduları Roma ordusu karşısında yenilgiye uğramış ve Kartaca, oldukça ağır barış koşullarını kabul etmiştir.

Bu iki yenilgi sonrasında gücünden çok şey kaybetmiş olan Kartaca'ya karşı Roma'nın son darbesi, MÖ 149 yılında başlayan ve MÖ 146 yılında Kartaca kentinin tümüyle yakılıp yıkılmasıyla son bulan Üçüncü Pön Savaşıdır.

Roma İmparatorluk dönemi Kartacası

Vandallar Krallığı başkenti

Bizans İmparatorluğu Ekşarjlık merkezi

Müslümanlar Fethi ve Ifrıkiyye'de Kartaca

Osmanlı ve Tunus Beyliği Kartacası

Önemli arkeolojik ve modern yerler

Genel görünüş

Görülebilecek turistik arkeolojik mevkiler

Imparator Antonianus-Pius hamami kalintilari

Görülecek modern yapılar

Ulaşım ve ekonomi

Kardeş şehirler

Kartaca sehir belediyesi ile şu yabanci kentler arasında resmi kardes sehir baglantisi bulunur{

Galeri

Modern Kartaca'nın panoramik görünümü
Kartaca Milli Müzesi doğu cephesi
Tunus'un Bardo semtinde bulunan Bardo Millî Müzesi
Bardo Müzesi'nde Kartaca salonu
Kartaca'da modern Mâlik ibn Anas Camii
Kartaca'da Fransa Koloni döneminden kalma eski Saint-Loius Katedrali
Brysaa antik Kartaca kalıntıları
İmparator Antonious Pius Hamamı kalıntıları
Kartaca "toptet" dikili taşları

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ (Fransızca) 2013 Nüfus Tahmini Tunus Milli Istatistik Enstitusu 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ The Neo-Punic Inscriptions and Coin Legends 29 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. University of Leiden
^ "Carthage - B. H. Warmington p11". 21 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011.
^ Herodotus, V2. 165–7
^ Polybius, World History: 1.7–1.60
^ B. H. Warmington, Carthage, Sh: 11.

Diğer kaynaklar

Fantar, M'hamed Hassine Fantar (1995), Carthage. La cité punique; Tunus: Alif - Les éditions de la Méditerranée, ISBN 9973-22-019-6. (Fransızca)
Bénichou-Safar, Helene (2004) Le tophet de Salammbô à Carthage - essai de reconstitution, Roma:École Française de Rome, (Fransızca)
Hugoniot, Christophe (2000) Rome en Afrique - de la chute de Carthage aux débuts de la conquête arabe, Paris:Flammarion (Fransızca)

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Kartaca ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kartaca Belediyesi resmi websitesi 5 Mayıs 2010^{[Tarih uyuşmuyor]} tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)
"Ancient History Encyclopedia" websiteinde Kartaca tarih akimi grafigi
"Ancient Places TV" websitesi Kartaca HD Video

[ins-1] (Fransızca) 2013 Nüfus Tahmini Tunus Milli Istatistik Enstitusu 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[2] The Neo-Punic Inscriptions and Coin Legends 29 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. University of Leiden

[3] "Carthage - B. H. Warmington p11". 21 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011.

[4] Herodotus, V2. 165–7

[5] Polybius, World History: 1.7–1.60

[6] B. H. Warmington, Carthage, Sh: 11.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]