Nehrevan Kanalı
Nehrevan Kanalı (Farsça: کانال نرهوان) Dicle'nin doğu kıyıları ve Diyala Nehri'nin aşağı kesimi boyunca orta Irak'ta Sasani ve erken İslami dönemlerin önemli bir sulama sistemiydi. 6. yüzyılda inşa edildi, Abbasi Halifeliği döneminde, Abbasi başkenti Bağdat için ana su kaynağına hizmet ederken, suladığı bölgeler şehrin ana ekmek kaynağı olarak hizmet ettiğinde zirveye ulaştı. 10. yüzyılın ortalarından itibaren yıkımı ve aşamalı olarak terk edilmesi, Abbasi Halifeliğinin düşüşünü yansıtmaktadır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Diyala Nehri boyunca ilk sulama çalışmaları Part döneminde yapılmıştır. Gerçekten de, Nehrevan Kanalı'nın alt kısmı, başlangıçta Diyala'nın aşağı rotası olabilir.[1] Bununla birlikte, erken Orta Çağ zamanlarının büyük ölçekli kanal sistemi, burayı ayrı bir idari bölge (Bazidjan Hüsrev) olarak kuran Sasani hükümdarı I. Hüsrev'in (h. 531-579) hükümdarlığında inşa edilmiştir. Muhtemelen orada bir hazine ve darphane kurulmuştu.[1]
İslam'ın ilk zamanlarında, kanalın ortasındaki Cisr al-Nahrawan kasabası, 17 Temmuz 658'de Ali ile Abdullah bin Vahab komutasındaki Hâricîler arasında Nehrevan Muharebesi'nin yapıldığı yerdi.[1] İlk halifeler döneminde ve özellikle yakındaki Bağdat'ı başkent yapan Abbasiler döneminde, kanal ağı onarıldı ve genişletildi, 9. ve 10. yüzyılın başlarında zirveye ulaştı. Abbâsîler döneminde bölge Yukarı, Orta ve Aşağı Nehrevan olmak üzere üç vergi bölgesine ayrılmıştı.[1]
Kanal, 937/8'de Baykam'ın İbn Râik'e karşı isyanı sırasında yarıldı; İbn Râik, aradaki bölgeyi sular altında bırakarak Baykam'ın Vasıt'tan Bağdat'a ilerlemesini engellemeye çalıştı. Hareket, Baykam'ı zorlukla engelledi, ancak o zamana kadar Abbasi başkentinin ana ekmek kaynağı olan bölgenin tarımını yok etmesine neden oldu.[1][2] Hugh N. Kennedy'nin yazdığı gibi, "Nehrevan Kanalı'nın bozulması, zamanın yaygın bir fenomeninin en dramatik örneğiydi ve tıpkı Marib Barajı'nın bozulmasının İslam öncesi güney Arabistan'ın refahının sonu olması gibi, Abbasi iktidarının sonunun simgesiydi.".[2] Aşağı ve orta Nehrevan, Müizzüddevle yönetimindeki Büveyhîler kanalı tamir edene kadar neredeyse 14 yıl boyunca tamamen terk edildi. Bununla birlikte, kanal ağı bundan sonra azalmaya devam etti. 1140 gibi geç bir tarihte, Selçuklu valisi Bihruz onu restore etmeye çalıştı ancak 13. yüzyıl bilgini Yakut el-Hamavi'ye göre, Selçuklular arasında bir kez daha iç çekişmeler, kanalın ihmal edilmesi anlamına geliyordu ve birlikleri tarafından yol olarak kullanılması daha da karmaşık hale geldi. ağın yıkımı. Yakut'un zamanında, kanal ağı büyük ölçüde dolmuştu ve yanlarındaki kırsal alan terk edilmişti.[1][3]
Ana hatları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Orta Çağ'da, ana kanal, 13. yüzyıl coğrafyacısı Yâkût el-Hamavî tarafından Mucemü’l-Büldân eserinde ayrıntılı olarak açıklandığı üzere üç bölüme ayrılmıştı. Samarra yakınlarındaki Dur al-Arabaya'da Dicle'den su çeken ve Bakuba'da Diyala'ya taşıyan ilk besleme kanalına al-katul al-Kisrawi ("Hüsrev'in yolu") adı verilmiştir. Seyir sırasında, Yahudi, adını Halife Memûn'dan (h. 813-833) alan Memûnî isimli Dicle'den gelen üç küçük kanal ve Harun Reşid'in (h. 786-809) saltanatında inşa edilen Abül-Jund ("yay savaşçı") isimli üç büyük ile birleştirildi.[4]
Abül-Jund kanalının girişinin yaklaşık 20 km güneyinde Salwa veya Bab Salwa (Basalwa) kasabası ve biraz daha ileride Bağdat'ın 50 km kuzey-kuzeydoğusunda, Yukarı Nahrawan bölgesinin başkenti Ba'quba kasabası yer alıyordu. Oradan, şimdi Tamarra olarak bilinen ana kanal, güneye, Bajisra (aslen Bayt al-Jisr, "köprü-ev") kasabalarına ve nihayet Nehrevan olarak bilinen Jisr al-Nahrawan'a döner. Bajisra'dan bir kanal, Nahr al-Khalis, ana kanalı Baradan'da Dicle'ye bağlar ve Bağdat'ın doğu banliyölerine su sağlar; bir diğeri, Nahr Bin, Cisr al-Nahrawan'ı Bağdat'ın güneyinde Kalwadha'ya bağlanır. Cisr al-Nahrawan'ın hemen güneyinde, Bağdat'ın yaklaşık 5 km güneyinde Dicle'yi birleştiren Diyala kanalı - aynı adaşı olan nehrin şimdiki rotası - başka bir kanal vardır.[5] Bağdat'ı Orta Asya'ya bağlayan Horasan Yolu kanalı geçtiği için Cisr al-Nahrawan'ın kendisi zengin bir yerdi. Günümüze ulaşan kayıtlar, kanalın her iki tarafında da genişletildiğini, her birinin kendi camileri, pazarları ve gezginler ve hacılar için pansiyonları olduğunu kaydeder. 14. yüzyılda Horasan yolunun Ba'quba üzerinden kuzeye çevrilmesi nedeniyle terk edildi.[6]
Jisr al-Nahrawan'ın altında büyük bir Sasani dönemi su bendi (Şadırvan), ardından Jisr Buran/Puran (Memûn'un karısının adı), Yarzatiya, başka bir su bendi 'Abarta ve kanal tarafından yukarı ve aşağı olarak bölünen Iskaf Bani Cüneyd şehri gelir.[1][7] Iskaf'tan kanal, modern El-Kut yakınlarındaki Madharaya'da Dicle'ye yeniden katılmak için yoğun ekili bir arazinin ortasında 100 km daha devam eder.[1][8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d e f g h & Morony 1993, ss. 912-913.
- ^ a b Kennedy 2004, s. 197.
- ^ Le Strange 1905, ss. 59-60.
- ^ Le Strange 1905, ss. 57-58.
- ^ Le Strange 1905, s. 58.
- ^ Le Strange 1905, s. 61.
- ^ Le Strange 1905, s. 59.
- ^ Le Strange 1905, s. 60.
- Genel
- Kennedy, Hugh (2004). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (İngilizce) (İkinci bas.). Harlow: Longman. ISBN 978-0-582-40525-7.
- Le Strange, Guy (1905). The Lands of the Eastern Caliphate: Mesopotamia, Persia, and Central Asia, from the Moslem Conquest to the Time of Timur (İngilizce). New York: Barnes & Noble, Inc. OCLC 1044046.
- Morony, Michael G. (1993). "al-Nahrawān". Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VII: Mif–Naz (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 912–913. ISBN 978-90-04-09419-2.