İçeriğe atla

Peşmerge

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Peşmerge
پێشمەرگە
Etkin18.yy - günümüz
ÜlkeIrak
BağlılıkKürdistan Bölgesel Yönetimi
TipiOrdu
Büyüklük300.000 ila 500.000 paramiliter güç[1]
RenkleriKırmızı, Sarı, Beyaz ve Yeşil
Marş"Ey Reqîb"[2]
Savaşları
Websitehttps://gov.krd/mopa-en
Komutanlar
BaşkomutanNeçirvan Barzani
Peşmerge BakanıŞoreş İsmail Abdullah

Peşmerge (Kürtçe: پێشمه‌رگه, Pêşmerge, kelime anlamı 'ölümle yüzleşenler'), Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin askerî gücüdür. Irak Anayasası'na göre Peşmerge, güvenlik yan kuruluşlarıyla birlikte Kürdistan Bölgesi'nin güvenliğinden sorumludur.[3][4] Peşmerge'ye bağlı kuruluşlar arasında Asayiş (istihbarat teşkilatı), Parastin u Zanyarî (istihbarat yardım teşkilatı) ve Zeravani (Jandarma teşkilatı) bulunmaktadır.[5]

Peşmerge'nin tarihi 18. yüzyıla kadar uzanır. Osmanlılar ve Safeviler içinde askeri sınır muhafızı olarak tarih sahnesine çıktı ve 19. yüzyılda iyi eğitimli, disiplinli bir gerilla gücüne dönüştü. Özgür Kürt devleti hedefine ulaşmayı amaçlayan, bağımsızlıkçı Kürt hareketinin silahlı bir birimidir. 2003'te başlayan Irak müdahalesi'nde ABD ile birlikte koalisyon güçlerine eşlik ederek 2003 yılında Saddam Hüseyin'in devrilmesiyle birlikte Kürdistan Bölgesel Yönetimi Ordusu olarak resmiyet kazanmıştır.[6]

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Peşmerge" kelimesi "ölümle yüzleşenler" anlamına gelmektedir. İlk olarak kısa ömürlü Mahabad Cumhuriyeti'nde (1946–47) Cumhurbaşkanı Kadı Muhammed tarafından kullanıldığını belirtir.[7][8]

Geçmiş

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kürt savaşçı geleneği, bağımsızlık özlemleriyle birlikte binlerce yıldır var olmuştur ve ilk Kürt savaşçı grupları çeşitli imparatorluklara karşı bağımsızlık için savaşmışlardır.[9]

Mustafa Barzani 1979'daki ölümüne kadar, Kürt davasının başlıca siyasi ve askeri lideri oldu

Peşmerge bir süreye kadar sadece gerilla kuvveti olarak var oldu, ancak bağımsızlık ilan eden Mahabad Cumhuriyeti'nde (1946-1947), General Mustafa Barzani liderliğindeki Peşmerge, cumhuriyetin resmi ordusu oldu.[10] Mahabad Cumhuriyeti'nin yıkılmasından ve devlet başkanı Kadı Muhammed'in idam edilmesinden sonra Peşmerge güçleri, 20.yüzyılın geri kalanında İran ve Irak hükûmetleriyle savaşmaya devam edecek gerilla grupları olarak yeniden yapılandı.[11]

Peşmerge'lerin çoğu Kürdistan Demokrat Partisi'nin kurucusu ve başkanı Mustafa Barzani tarafından yönetiliyordu.[12] 1975'te Peşmerge, İkinci Irak-Kürt Savaşı'nda yenildi. KDP'nin önde gelen üyelerinden Celal Talabani, direnişi canlandırmak için aynı yıl partiden ayrıldı ve Kürdistan Yurtseverler Birliği'ni kurdu. Bu olay, bugüne kadar Peşmerge güçlerini ve Kürdistan'daki Kürt toplumunun çoğunu bölen KDP ve KYB arasındaki siyasi tartışmanın temelini oluşturdu.

1979'da Mustafa Barzani'nin ölümünden sonra yerine oğlu Mesud Barzani geçti. KDP ve KYB arasındaki gerilim arttıkça, Peşmerge'lerin çoğu bir bölgeyi kendi partilerinin kontrolü altında tutmak için savaşırken, aynı zamanda Irak Ordusu'nun saldırılarına karşı da savaştı. Birinci Körfez Savaşı'nın ardından Irak Kürdistanı, iki büyük parti olan KDP ve KYB arasında Kürt İç Savaşı'nı gördü ve Peşmerge güçleri birbirleriyle savaşmak için kullanıldı.[13] İç savaş, Eylül 1998'de Barzani ve Talabani'nin resmi bir barış anlaşması kuran Washington Anlaşması'nı imzalamasıyla resmen sona erdi. Anlaşmada taraflar, gelir ve gücü paylaşma, Irak askerlerinin Kürt bölgelerine girmesine ve PKK'nın Kuzey Irak topraklarını kullanmasına izin vermeme konusunda anlaştılar. O zamana kadar her iki taraftan da yaklaşık 5.000 kişi öldü ve çok daha fazlası yanlış tarafta oldukları için tahliye edildi.[14] Sonraki yıllarda gerilim yüksek kaldı, ancak her iki taraf da birbirine yaklaştı ve 2003'te her iki parti de Irak Savaşı'nın bir parçası olarak Baas rejiminin devrilmesinde yer aldı. Diğer milis güçlerinin aksine, Peşmerge Irak yasaları tarafından hiçbir zaman yasaklanmadı.[15]

Peşmerge günümüzde Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin ana askerî gücü olarak bölgenin korunmasında ve savunmasında rol üstlenmektedir. Peşmerge Bakanı, Şoreş İsmail Abdullah'tır ve Peşmerge'nin Başkomutanı Bölgenin başkanı Neçirvan Barzani'dir.[3][4]

Yapı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Peşmerge askerleri

Peşmerge çoğunlukla Kürdistan Demokrat Partisi'ne (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği'ne (KYB) sadık güçler arasında bölünürken,[16] Kürdistan Sosyalist Demokrat Partisi gibi diğer küçük Kürt partilerin de kendi küçük Peşmerge birimleri vardır.[17] KDP ve KYB, güçlerinin bileşimine ilişkin bilgileri hükûmete veya medyaya açıklamamaktadır.[16] Bu nedenle, kaç Peşmerge savaşçısı olduğuna dair güvenilir bir sayı yoktur.[16] Medya kuruluşları 150.000 ila 200.000 Peşmerge olduğunu iddia etmektedir, ancak bu sayı oldukça tartışmalıdır.[18][19] Peşmerge, KDP-KYB arasındaki anlaşmazlıklardan ötürü Kürdistan Bölgesi'ni Dohuk Valiliği ve Erbil Valiliğini kapsayan KDP tarafından yönetilen bir "sarı" bölgeye ve Süleymaniye Valiliği ve Halepçe Valiliğini kapsayan KYB tarafından yönetilen bir "yeşil" bölgeye ayrıldı.[16][20][21] Her iki bölgenin de, diğer bölge ile koordine olmayan kendi yönetim kurumları ile kendi Peşmerge birimi vardır.[22]

Kürdistan bayrağını gösteren Kürt Peşmerge askeri

Peşmerge'nin bölünmüş yapısının bir sonucu olarak, tüm Peşmerge gücünden sorumlu bir komuta merkezi yoktur ve Peşmerge birimleri bunun yerine siyasi bağlılığa bağlı olarak ayrı askeri hiyerarşileri takip eder.[23] Peşmerge'yi 1992'den bu yana birleştirme ve siyasetten arındırma çabaları gerçekleştirildi. Ancak şu ana kadar birleştirme planları ve reformlar başarısız oldu[16] ve Peşmergelerin çoğu hala KDP'nin ve KYB'nin etkisi altındadır. 2014'teki Irak İç Savaşı olaylarının ardından, Amerika Birleşik Devletleri ve birkaç Avrupa ülkesi, KYB ve KDP'ye, yardım ve finansman şartı olarak karma Peşmerge tugayları kurmaları için baskı yaptı. KYB ve KDP, daha sonra Peşmerge İşleri Bakanlığı'nın komutası altına alınan Bölge Muhafız Tugayları altında 12 ila 14 tugayı birleştirdi. Ancak subaylar, kendilerine sadık kuvvetlerin konuşlandırılmasını kontrol eden ve cephe ve sektör komutanlarını atayan parti liderlerine rapor vermeye ve onlardan emir almaya devam etmişlerdir.

Savaşlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Peşmerge-PKK çatışması

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Peşmerge-PKK çatışması

Peşmerge ile PKK düşman taraflar arasındadır ve günümüze kadar birçok halde birbirlerine karşı savaşmışlardır. Peşmerge ve PKK, İdris Barzani'nin çabaları sonucu bir dönem ateşkes ve barış yapmışlarsa da PKK ve PKK lideri Abdullah Öcalan'ın bölgedeki tek lider olmak istemesi, ulus Kürt devletine sıcak bakmamasının yanında Peşmerge'yi kendi bölgelerinden uzak tutma çabaları, Peşmerge'yi ve Barzani ailesini sürekli irdeleyip suçlamalarda bulunmasından dolayı ateşkesler kısa sürede bozulmuştur. Kürdistan Bölgesel Yönetimi, PKK'yı kendi topraklarını işgal eden illegal bir güç görmekte olduğu gibi PKK'ya karşı sert uyarılarda bulunmaktadır. PKK ise Irak'ta yapılan Türk operasyonlarının KDP-TSK işbirliğinde yapıldığını iddia edip Kürdistan Bölgesel Hükûmeti'ni suçlamaktadır.[24][25][26][27][28][29]

Peşmerge güçleri

CIA peşmergeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

1995 yılına kadar Irak içinde 7.500 kadar Peşmerge ve Kürt STK'lar görevlileri CIA operasyonu ile ülkeden kaçırılarak ABD ordusunun Guam Üssü'ne taşındı. Irak'ın işgali sonrasında bu peşmergelerin eğitilerek Irak'ta önemli görevlere getirildiği savunulmaktadır.[30]

2015 yılı itibarıyla 35 bin Kürt askerin yanı sıra Irak ordusundan ve güvenlik güçlerinden ayrı olarak 300 ile 350 bin arasında Peşmerge bulunmaktadır.

Kürdistan Bölgesel Yönetimi başbakanı Mesrur Barzani, günümüzdeki Peşmerge'lerin sayısını roket sistemleriyle donatılmış 5 bin zırhlı araç, 550 tank ve 25 savaş helikopterine sahip 270 bin kişi olarak açıklamıştır.

Yabancı savaşçılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gönüllü savaşçıların sayısı bilinmemekle birlikte sıklıkla Amerika, Avrupa ve Avustralya'dan Peşmerge'ye katılım olmaktadır.[31]

Destek

[değiştir | kaynağı değiştir]

Peşmerge'ye Amerika, Avrupa ve Avustralya'dan silah ve lojistik destek olmaktadır.[32][33][34][35]

Teçhizat

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hafif silahlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim Tür Kalibre Ülke Notlar
Walther P38 Tabanca 9x19mm Parabellum Nazi Almanyası Nazi Almanyası 8000 Almanya tarafından sağlanan.
Heckler & Koch MP5 Hafif makineli silah 9x19mm Parabellum  Almanya
FAMAS Piyade tüfeği 5.56×45mm  Fransa
M4 Karabina 5.56×45mm  ABD
Heckler & Koch G36 Piyade tüfeği 5.56×45mm Parabellum  Almanya 8000 Almanya tarafından sağlanan.
HS Produkt VHS Piyade tüfeği 5.56×45mm  Hırvatistan
M16 Piyade tüfeği 5.56×45mm  ABD
Armalite AR-15 Piyade tüfeği 5.56mm  ABD
Heckler & Koch G3 Muharebe tüfeği 5.56mm NATO  Almanya
Rheinmetall MG3 Genel Amaçlı Makineli Tüfek 5.56mm  Almanya 40 Almanya tarafından sağlanan.[36]
Franchi SPAS-12 Savaş av tüfeği 5.56mm NATO  İtalya
Rheinmetall MG 3 Genel Amaçlı Makineli Tüfek 7.62mm NATO  İtalya 100 İtalya tarafından sağlanan.
M2 Browning Ağır makineli tüfek 12.7×99mm  ABD
M24 Sniper Weapon System Keskin nişancı tüfeği 7.62×51mm  ABD
Barrett M82 Keskin nişancı tüfeği 12.7×99mm  ABD +100 İtalya, Fransa ve Birleşik Krallık tarafından sağlanan
Makarov PM Tabanca 9×18mm  Sovyetler Birliği
Zastava M92 Karabina 7.62×39mm  Sırbistan
AK-47 Piyade tüfeği 7.62×39mm  Sovyetler Birliği Peşmerge'ye ait (AK-47) ile birlikte standart Taarruz Tüfeği.[36]
AKM Piyade tüfeği 7.62×39mm  Sovyetler Birliği Peşmerge'ye ait (AKM) ile birlikte standart Taarruz Tüfeği
RPK Genel Amaçlı Makineli Tüfek 7.62×39mm  Sovyetler Birliği
PK makineli tüfeği Genel Amaçlı Makineli Tüfek 7.62×54mmR  Sovyetler Birliği
DŞK Ağır makineli tüfek 12.7×108mm  Sovyetler Birliği
Tabuk Sniper Rifle Keskin nişancı tüfeği 7.62×39mm  Irak
Dragunov SVDM Keskin nişancı tüfeği 7.62×54mmR  Rusya
Zastava M91 Keskin nişancı tüfeği 7.62×54mmR  Yugoslavya
Zastava M93 Anti-malzeme tüfek 12.7×108mm  Sırbistan

Tanksavar silahlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim Tür Kalibre Ülke Notlar
RPG-7 Roket güdümlü el bombası 40mm  Sovyetler Birliği
RB M57 Roket güdümlü el bombası 44mm  Yugoslavya
Panzerfaust 3 Roket güdümlü el bombası 60mm  Almanya
AT4 Tanksavar 40mm  İsveç/ ABD
Carl Gustav recoilless rifle Tanksavar 84mm  İsveç/ Almanya
HJ-8 Güdümlü tanksavar füzesi 120mm  Çin
MILAN Güdümlü tanksavar füzesi 115mm  Fransa/ Almanya
M40 Geri tepmesiz tüfek 106mm  ABD
Breda Folgore Geri tepmesiz tüfek 80mm  İtalya

Havan

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim Tür Kalibre Ülke Notlar
2B9 Vasilek Havan 82mm  Sovyetler Birliği
M224 mortar Havan 60mm  ABD
M252 mortar Havan 81mm  Birleşik Krallık
M29 mortar Havan 81mm  ABD
M1938 mortar Havan 120mm  Sovyetler Birliği

Man-taşınabilir hava savunma sistemi

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim Tür Kalibre Ülke Notlar
Strela-2 Man-portable air-defense system 72 mm  Sovyetler Birliği
SA-18 Grouse Man-portable air-defense system 72 mm  Sovyetler Birliği
SA-18 Grouse Man-portable air-defense system 72 mm  Sovyetler Birliği

Zırhlı araçlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim Tür Miktar Ülke Notlar
M1 Abrams Ana muharebe tankı 25  ABD
M4 Sherman Ana muharebe tankı 4  ABD
M47 Patton Ana muharebe tankı 8  ABD
T-72 Ana muharebe tankı < 56  Sovyetler Birliği
T-62 Ana muharebe tankı 186  Sovyetler Birliği
T-54 Ana muharebe tankı 125  Sovyetler Birliği
T-55 Ana muharebe tankı 215  Sovyetler Birliği
T-34 Ana muharebe tankı 11  Sovyetler Birliği
PT-76 Ana muharebe tankı < 70  Sovyetler Birliği
BMP-1 Piyade savaş aracı < 30  Sovyetler Birliği
Cougar Zırhlı personel taşıyıcı 27  ABD
Humvee Zırhlı personel taşıyıcı 5,150  ABD
IAG Guardian APC Zırhlı personel taşıyıcı 100  Sovyetler Birliği
ATF Dingo Zırhlı personel taşıyıcı < 80  Sovyetler Birliği
Iraqi Light Armored Vehicle Zırhlı personel taşıyıcı 4  Almanya
Iraqi Light Armored Vehicle Zırhlı personel taşıyıcı 45 +  ABD
M1117 Armored Security Vehicle Armored car (military) < 45  ABD
BRDM-2 Armored car (military) < 10  Sovyetler Birliği

Lojistik ve ticari araçlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim Tür Sayı Ülke Notlar
Ural-5323 Ana muharebe tankı 339  Rusya
Mack Ana muharebe tankı 391  ABD
Mercedes-Benz Atego Ana muharebe tankı 170  Almanya
Mercedes-Benz Zetros Ana muharebe tankı 619  Almanya
Navistar 7000 series Ana muharebe tankı 752  ABD
KrAZ-6322 Ana muharebe tankı 339  Ukrayna
GAZ-33097 Ana muharebe tankı 391  Rusya
GAZ-66 Ana muharebe tankı 170  Sovyetler Birliği
Ural-4320 Ana muharebe tankı 619  Sovyetler Birliği
UAZ Ana muharebe tankı 752  Sovyetler Birliği
Unimog Ana muharebe tankı 104  Almanya
Yüksek Hareket Kabiliyetli Çok Amaçlı Vasıta ilitary light utility vehicle 619  Almanya
AGF Serval ilitary light utility vehicle 619  ABD
Toyota Land Cruiser Military light utility vehicle 758  Japonya

Ağır silahlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim Tür Sayı Ülke Notlar
2S1 Gvozdika Kundağı Motorlu Topçu Sistemi 10  Sovyetler Birliği
BM-21 Grad Çok namlulu roketatar 4  Sovyetler Birliği
Type 63 multiple rocket launcher Çok namlulu roketatar 40  Çin
M198 howitzer Obüs 20  ABD
57 mm AZP S-60 Obüs 54  Sovyetler Birliği
122 mm howitzer 2A18 (D-30) Obüs 200  Sovyetler Birliği
M-30 Obüs 80  Sovyetler Birliği
D-20 Obüs 20  Sovyetler Birliği
Ordnance QF 25-pounder Obüs 26  Birleşik Krallık

Uçaksavar

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim Tür Sayı Ülke Notlar
20 mm modèle F2 gunk Anti-aircraft warfare 8  Fransa
80 mm air defence gun M1939 (52-K) Anti-aircraft warfare 28  Sovyetler Birliği
ZU-23-2 Anti-aircraft warfare 16  Sovyetler Birliği
ZU-23-4 Anti-aircraft warfare 21  Sovyetler Birliği
ZSU-57-2 Anti-aircraft warfare 11  Sovyetler Birliği
130 mm air defense gun KS-30 Anti-aircraft warfare 8  Sovyetler Birliği
Type 63 anti-aircraft gun Anti-aircraft warfare 8  Çin

Havakuvetleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim Tür Sayı Ülke Notlar
CH-47 Chinook MALE İHA 5  ABD
UH-1 Utility helicopter 7  ABD
MD Helicopters MD 500 Utility helicopter 12  ABD
Ikarus C42A Light-sport aircraft 5  Birleşik Krallık
Lockheed C-130 Hercules Transport aircraft 4  ABD
Mil Mi-14 Military transport aircraft 3  Sovyetler Birliği
Mil Mi-17 Military transport aircraft 4  Sovyetler Birliği
Eurocopter EC635 Utility helicopter 6  Fransa
Eurocopter EC135 Utility helicopter 3  Almanya
Bell 206 Utility helicopter 3  ABD
Bell 407 Utility helicopter 2  ABD
Eurocopter AS350 B3+ Helicopter 2  Fransa
Bell OH-58 Kiowa Helikopter 25  ABD
Sikorsky S-333 Utility helicopter 20  ABD

Resimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • 23 Haziran 2014 tarihinde Suriye sınırı yakınındaki peşmerge özel birimi
    23 Haziran 2014 tarihinde Suriye sınırı yakınındaki peşmerge özel birimi
  • M16 tüfeğiyle Peşmerge askeri
    M16 tüfeğiyle Peşmerge askeri
  • Haziran 2014 yılında Kerkük'te T-55 Tank üzerinde peşmergeler
    Haziran 2014 yılında Kerkük'te T-55 Tank üzerinde peşmergeler
  • Duhok kırsal kesiminde bir Kürt Peşmerge askeri
    Duhok kırsal kesiminde bir Kürt Peşmerge askeri
  • Erbil'de Bir ABD Ordusu askeri ve Kürt peşmerge
    Erbil'de Bir ABD Ordusu askeri ve Kürt peşmerge

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "A CASE STUDY OF THE FEMALE KURDISH MILITIAS OF IRAQ AND SYRIA" (PDF). 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Temmuz 2021. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2021. 
  3. ^ a b "Irak Anayasası" (PDF). 30 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Şubat 2022. 
  4. ^ a b "وزارة البيشمركة". web.archive.org. 12 Ocak 2015. 12 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2022. 
  5. ^ Bawa, Twana Faris (31 Ocak 2015). The Privatisation of Security in the Kurdistan Region of Iraq (İngilizce). Legend Press Ltd. ISBN 978-1-78955-133-4. 12 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022. 
  6. ^ "Peşmerge'nin tarihi". 27 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2022. 
  7. ^ Valentine, Those Who Face Death, KDP, 2018.
  8. ^ Koerner, Brendan (21 Mart 2003). "What does the Kurdish word peshmerga mean?". Slate Magazine (İngilizce). 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2022. 
  9. ^ "Peşmerge yeniden mi yapılanıyor?". Independent Türkçe. 8 Temmuz 2019. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022. 
  10. ^ "Gobierno Regional del Kurdistán | President" (İngilizce). 30 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2022. 
  11. ^ Meiselas, Susan (2008). Kurdistan: In the Shadow of History (2nd ed.). University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-51928-9.
  12. ^ "President". Kurdistan Regional Government Representation in Spain. 2015. Retrieved February 14, 2015.
  13. ^ S. R. Valentine, Peshmerga: Those Who Face Death, KDP, 2018, chapter six.
  14. ^ "Asia Times Online :: Middle East News, Iraq, Iran current affairs". web.archive.org. 22 Şubat 2010. 22 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2022. 
  15. ^ "Profile: Who are the Peshmerga?". BBC News (İngilizce). 12 Ağustos 2014. 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2022. 
  16. ^ a b c d e Helfont, Samuel (March 1, 2017). "Getting Peshmerga Reform Right: Helping the Iraqi Kurds to Help Themselves in Post-ISIS Iraq". Foreign Policy Research Institute. 16: 13.
  17. ^ "Kaka Hama, head of Kurdish Socialist Party joins Mosul battle plan with force". www.rudaw.net. 26 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022. 
  18. ^ "Over 150,000 enlisted as Peshmerga troops in Kurdistan Region, official data shows". www.rudaw.net. 23 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022. 
  19. ^ "Kurdish peshmerga divisions hamper war effort - Al-Monitor: The Pulse of the Middle East". www.al-monitor.com (İngilizce). 23 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022. 
  20. ^ Chapman, Dennis. Security Forces of Kurdistan Regional Government, US Army War College. 2009, page. 3.
  21. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 23 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Haziran 2022. 
  22. ^ S. R. Valentine, Peshmerga: Those Who Face Death, KDP, 2018, chapter 9.
  23. ^ "Lebanonwire.com | Kurdish Peshmerga Forces Have Room to Grow". web.archive.org. 13 Ocak 2015. 13 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022. 
  24. ^ "Terör örgütü PKK, Duhok'ta Peşmerge güçlerine saldırdı". Anadolu Ajansı. 13 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022. 
  25. ^ "Terör örgütü PKK Peşmerge güçlerine saldırdı". TRT Haber. 9 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022. 
  26. ^ "Teröristbaşının dört ay önceki telefonunu hatırlıyor musunuz - article - ODATV". www.odatv4.com. 16 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022. 
  27. ^ "Serbest Ferhan Sindi | PKK ve IKB arasındaki gerginlik ve çıkmazlar". Independent Türkçe. 5 Kasım 2020. 5 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022. 
  28. ^ "'Peşmerge Kobani'den nasıl döndüyse, PKK da Sincar'dan çekilmeli'". Anadolu Ajansı. 13 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022. 
  29. ^ Şafak, Yeni (22 Nisan 2022). "PKK, Kürtlerin akrebidir". Yeni Şafak. 22 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022. 
  30. ^ "Esrarengiz Bay Bob'un kimliği Hürriyet EnisBerberoğlu, 7 Ekim 1997". 11 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2009. 
  31. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2015. 
  32. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2015. 
  33. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2015. 
  34. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2015. 
  35. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2015. 
  36. ^ a b Gunter, Michael M. (2018). Historical dictionary of the Kurds (3. bas.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1538110492. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Peşmerge&oldid=33647858" sayfasından alınmıştır