Vikipedi:Trol nedir?

Trol, Vikipedi'ye katkı sağlayan kullanıcıların, hizmetlilerin ve program geliştiricilerin katkı sağlamasını 'kasten ve maksatlı' olarak engellemeye çalışan kullanıcıdır. Vikipedi'de vandal ve trol aynı şey değildir ancak bir kişi hem trol hem de vandal olabilir. (Vikipedi'nin işlerliğini bozan ve projeye genellikle kasıtlı, fiziksel zararlar veren vandallar ile ilgili daha fazla bilgi almak için Vikipedi:Vandalizm sayfasına göz atınız.)

Trol, İskandinavya folklorunda genellikle dev ya da cüce olarak resmedilen, mağaralarda yaşayan efsanevî, çirkin bir yaratıktır. Modern çocuk hikâyelerinde genellikle köprülerin altında bekleyen, yolcuları çeşitli işlerle oyalayan veya haraç kesen karakterler olarak resmedilir. İnternet trollüğü, insanları tahrik ederek ve kızgınlıkla yazılmış cevaplar vereceklerini umarak, e-posta veya çevrimiçi grup mesajları göndermek olarak tarif edilir. Trollük internetteki sosyal ortamlardaki iç hukukun ihlalidir.

Vikipedi'de trollük vandalizm ile aynı şey değildir ancak troller bazen vandallık da yapabilirler. Bir vandal bir sayfayı boşaltabilir, gelişigüzel kullanıcıları rahatsız edebilir ya da kişisel fikirlerini uygunsuz biçimlerde belirtebilir. Ama trol, kasıtlı olarak karşısındaki kişinin ya da toplumun insan doğasından kaynaklanan zayıf noktalarını istismar edip, keyfini kaçırmaya ve işlerini aksatmaya çalışır.

İşleyişi aksatıcı faaliyetlerde bulunan ama trol olmayan kullanıcılar da olabilir. Sayfaları geriye çevirme savaşı verenler, taraflı yazı eklemekte ısrar edenler, kaba kullanıcılar, Vikipedi yapısına ve işleyişine itiraz edenler trol olmak ya da olmamak arasındaki gri bölgede olsalar da, trol sayılmazlar. Ama elbette ki bir trol bu tür aktivitelerde de bulunabilir.

Trolün kesin bir tanımını yapmak kolay değildir. Trol, doğası gereği daima yapılan tanımdan sıyrılıp zarar verecek yeni bir yol bulur. Burada bahsedilenler, trolün amacını ve ne gibi eylemler yaptığını gösteren genel bir betimlemedir. Vikipedi'ye zarar veren kişinin trol olduğunu belirlemek güçtür. Bu sebeple trollere karşı bir uygulama belirlenmemiştir.

Hizmetliler trollük yapanları engelleme hakkına sahip değildir ancak trollerin bazı diğer zararlı eylemleri de göz önüne alınarak engellendikleri durumlar da görülmüştür.

Trollerin durdurulmasına yönelik Vikipedi kuralı basitçe şöyledir: Yapma!

Kötü niyet

Trollük, Vikipedi'deki çalışmaları sabote etmek için kasten girişimde bulunulmasıdır. Bilgisizlik, karşıt görüşe sahip olma, sert bir tarzda taraflı yazı yazmaya çalışma gibi eylemler kendi başlarına trollük sayılmaz. Yanlış yönlendirilmiş oylamalar, adaylıklar ya da kural değişiklikleri de tek başlarına olarak adlandırılamaz. Bu eylemler kötü niyet doğrultusunda yapıldığında trollük olarak adlandırılır. Birine trol demek, başkasının kişisel amacını yargılamak demektir. Bu tür bir amacı kesin olarak tespit edebilecek keskin çizgiler olmadığı için, trol etiketi yapıştırmadan önce iyi düşünmek gerekir.

Birine trol yakıştırması yapmadan önce, öyle olmadığını varsaymaya çalışın. Hatalarını kibarca ve mantıklı bir biçimde anlatın. Kuralları gösterin. Biçim kılavuzunu gösterin. İlgili eski tartışmaları gösterin. Eğer buna karşılık tam bir uyumsuzluk ve dinleme konusunda isteksizlik gösterme eylemi devam eder ve tartışmada yumuşak davranmaya yanaşmaz ise, işte o zaman trol olduğunu düşünebilirsiniz. Bu durumda dahi sessiz kalın ve diğer kullanıcıların yorumlarını bekleyin. Yanlış anlaşılmış bir kullanıcıyı kaybetmektense, kendisinin trol olduğu kesinlik kazanıncaya kadar beklemek daha iyidir. 'Yeni kullanıcıları ısırmayın' prensibini de aklınızdan çıkarmayın.

Trol çeşitleri

Aşağıdaki eylemler trollerin sıklıkla başvurduğu yöntemlerdir. Ama bunları yapan herkese 'trol' demek doğru değildir.

Değişiklik savaşları

Ana sayfa: Vikipedi:Değişiklik savaşı

Bu tür trol, tartışmalı olacak şekilde kasıtlı olarak kışkırtıcı yazı ekler ve bir çeşit savaş başlatır. Bu genelde, Vikipedi'de azınlıkta ya da tartışmalı sayılabilecek görüşte olan ve bu görüşünün Vikipedi'de yeteri kadar yer bulamadığını düşünen kişilerce yapılır. Fakat trol görüş birliği ya da uzlaşma aramayıp, ısrarla istediğini yapmaya çalışır.

Her değişiklik savaşı yapan trol tartışmalı başlıkları seçmeyebilir. Trolü tanımlamak için yazının içeriğinden ziyade şunları görmek gerekir: Değişikliği nasıl bir tavırla tartışıyor? Gösterilen ispatları ve kaynakları değerlendirmeyi reddediyor mu? Uzlaşmayı veya görüş birliğini reddediyor mu?

Yazdıkları şeye hararetle inanan kişiler bazen trol gibi davranabilir. Uzlaşmayı reddedenlerin hepsi trol olmayabilir.

Uygun olmayan içerik yüklemek

Bazı maddeler ve yüklenen bazı resimler Vikipedi'nin okuyucularını rahatsız etme amaçlıdır. Çok bariz durumlarda bu vandalizm olarak değerlendirilir. Ama içeriği ansiklopediye çok açık olarak uymadığı halde, ısrarla ansiklopedik olduğu savunuluyorsa bu trollüğe girebilir.

Yöntemleri kötüye kullanma

Yöntemleri kasıtlı olarak kötüye kullanma trollerin en sevdiği oyunlardandır. Örnek olarak, ansiklopedik olduğu bariz olan maddeleri silinmeye aday göstermek, hizmetli olma kriterlerine sahip olmayan kullanıcıları hizmetliliğe aday göstermek, biçem el kitabında yapmayın denildiği halde "düzeltiyorum" adı altında o eylemi yapmak, vb. Bazen size göre bariz olan, diğerleri için bariz olmayabilir ve bu durumda ortaya çıkabilecek karışıklıklar trollerin ekmeğine yağ sürer ve bu Vikipedi'ye büyük zarar verir. Dikkatli olun.

Bazen kurallara uymayan bir davranış, kuralı bilmemekten kaynaklanabilir. Kullanıcıya kuralı gösterip davranışlarını izlemeye alınız. Kişi kurala uyarsa ya da kuralın değişmesi için uygun yöntemleri kullanmaya başlarsa, büyük ihtimalle trol değildir. Ama eğer kural yanlıştır deyip, düzeltme çabasına girmeden kuralı yok sayarsa, büyük ihtimalle troldür. Bazı ilkeler siyah-beyaz gibi kesinlik içermeyebilir ve yeni kullanıcıların anlaması uzun sürebilir. Bu gibi durumlarda bu tür kullanıcıları Köy çeşmesine ya da Vikipedi IRC kanalına yönlendirerek diğer vikipedistlerin de yardımcı olması sağlanmalıdır.

Kafa ütüleme

Trollerin kullandığı başka bir yöntem de, cevapları kolayca bulunabilecek ya da belli olan sorular sormaktır. Eğer bir kullanıcı aptalca sorular soruyorsa, cevabını kendisinin bulabileceği sayfalara yönlendirin. Israrcı davranırsa kibarca meşgul olduğunuzu ve yardım edemeyeceğinizi belirtin. Eğer cevap verdiğiniz hâlde devam ederse ya da yardım etmiyorsunuz diye şikâyet etmeye başlarsa büyük ihtimalle troldür. Bazıları tembel veya kafası karışmış da olabilir. Vikipedi bilginin paylaşılması amaçlı bir yerdir. Gerçekten yardım isteyenlere kapılarınız her zaman açık olsun.

Yersiz eleştirme

Bazı troller projeyi, ilkeleri, kullanıcıları, "yöneticileri" ya da amaçları eleştirir. Genellikle bu eleştiriler çeşitli suçlama kampanyaları ile birlikte yapılır. Suçlama çıkış noktaları taraflı suçlaması, kişiyi kötüleme şeklindedir. Elbette eleştiri ve tartışma uygun zeminde ve şekilde yapıldığında kabul edilebilir, fakat çeşitli sayfalara yayarak eleştiri veya suçlama yapmak kötü niyetli bir yaklaşımdır. Eleştiriler iyi niyetli yapıldığında, geliştirmeye yönelik yararlar sağlanabilecekken, kötü niyetli yapıldığında problem çıkar.

Yaratıcı trollük

Yaratıcı trollük, bölücülüktür ve bölücülüğün en yaygın hallerinden biri bir sorunun çözümü için kurallara tamamen zıt yeni yollar bulmaktır. Trollük tanımını ne kadar geniş tutarsanız tutun, bu onlar için sorun olmayacaktır, işine kendini adamış bir trol henüz düşünülmemiş bir şey mutlaka bulacaktır.

Bu, zaman içinde tüm kategorilerde fark edilen bir şeydir. Eğer bir kullanıcı sürekli olarak, nezaket, uzlaşma, arabuluculuk veya başka herhangi bir şey olmadan, bölücülük yapan kişi (tartışma yaratan, ortalık karıştıran) oluyorsa, bu trollüktür. Bir kullanıcı, bir tür uyuşmazlık durumunda, aslında kuralın gerçek anlamını büyük oranda bozarak, bir kural üzerinde harfi harfine ısrar ediyorsa, bu genelde trollük belirtisidir.

Böyle belirsiz durumlarda, yine de, trol olup olmadığı ortaya çıkmamış biri hakkında trollük yaptığı düşünülse bile, iyi niyet farzetmeyi denemek ve uzlaşmaya çalışmak her şeyden daha önemlidir. Yaratıcı trollük ile karşılaşıldığında yapılacak en iyi başlangıç, bu sayfaya gelinmesi ve trollük tipleri kısmında değişiklik önerisi sunulmasıdır. Eğer kullanıcılar bunun trollük olduğunu kabul ederse, daha sonra kullanıcı bu durumla beraber anlaşmazlığı tekrar değerlendirebilir. Bu sayfaya özel eklemeler olmasa da, hakem kurulu yaratıcı trollük için engellenmiş kullanıcı tiplerinden birer tanesini eklemelidir.

Trolleri beslememek

Ayrıca bakınız: Vikipedi:Yemi almayın

Lütfen trolleri beslemeyiniz.

Troller hakkındaki tavsiyelerin en yaygın olanlarından biri de "Lütfen, trolleri beslemeyiniz."dir. Deneyimli kullanıcıların birçoğu çevrimiçi iken bile bu tavsiyenin işe yaraması beklenmez. Çünkü ne ölçüde olursa olsun bir toplulukta, trollerle mücadele için etkili metodun sadece bu tavsiye olduğunu düşünenler olsa da, birisi trollerin mesajlarına cevap verecektir.

En küçük kıvılcımın büyümesine ve daha kötü duruma gelmesine sebep olmayınız. Eğer davranış saldırı şeklinde artarsa, (vandalizm vs.), bu tip şeylerle mücadele kolaydır.

Değişiklik savaşı trolleri ile başa çıkmak

Tabii ki, bazen troller bir maddenin güvenilirliğinin tehlikeye düşmesine aldırış etmeden değişiklik yapıyor olabilir, bu değişiklik savaşı trollük yapma durumudur. Bu durumlarda, Vikipedi'nin hatalı bir şekilde gelişmesine izin vermeyin, fakat daima şu kuralı hatırlayın Vikipedi:Değişiklik savaş halini aldığında sakin kalmak, ve Vikipedi:Uyuşmazlık çözümü işlemi için konuyu üst mercilere götürmekte tereddüt etmeyin. Üç geri dönüş kuralını hatırlayın. Eğer birisi, bir maddede trollük yapıyorsa, maddenin önceki haline katkıda bulunmuş diğer kullanıcılardan destek alın. Neticede, trol pes edebilir veya bir uzlaşma, trollerle mücadele için daha geçerli olabilir.

Uygun olmayan içerikle başa çıkmak

Nette, sohbet odalarında ve diğer çevrimiçi topluluklarda iken, bu konuda mümkün olan en iyi tavsiye trolleri görmezlikten gelmektir, ama, Vikipedi’ye içerik yüklendiğinde bu işe yaramaz. Onu görmezlikten gelseniz bile, veritabanınızda kalır ve internet üzerinden görülür. Uygun olmayan maddeler, hızlı silinmeden Vikipedi:Silinmeye aday maddeler içinde yer almalıdır. Bununla beraber, gerçeklere dayanan her bir müzakere korunmalı ve saklanmalıdır. Hararetli bir silme tartışması, trol ve/veya onun kuklaları ve yandaşları tarafından kışkırtıcı yorumlar ile onların beslenmesini mümkün kılıp, trolün motivasyonunu arttırabilir.

Değişiklikleri gecikmeli geriye alma

Vikipedi'de, ısrarlı yanlışlıklarla baş etmenin etkili yollarından biri de, gecikmeli geriye almadır. Böylece, belli bir zaman için (genellikle bir gün veya daha çok) saldırıya izin verilir ve daha sonra geri alınır. Hemen herhangi bir karşılık verilmemesi trolü tatmin etmez ve hiçbir şey yapılmadığı için ortamdan ayrılır ve daha sonra katkıları geri alınarak etkisi ortadan kaldırılır. Bu izin verme zamanı, bu tip değişikliklerin örneklenmesi ve diğer Vikipedistlerin dikkatini çekmesini sağlar. Bu da Lütfen trolleri beslemeyiniz politikasının oldukça önemli bir parçasıdır.

Gecikmeli geriye almada ana problem, sık sık değiştirilen maddelerde, araya girmiş (gecikme zamanında yapılmış) değişikliklerden dolayı zorluk yaşanmasıdır.

Yöntemi kötüye kullanmak ile başa çıkmak

Trollerden farklı olarak maddeleri vandalize edenlerin kötüye kullanım ile sebep olduğu zararın büyük kısmı, dolaylıdır. Genel olarak basit şekilde muhalefet etmeniz sonucunda ortamdan ayrılırlar, bu en iyisidir. Birçok durumda, birisi daha önceden açıklama yapmıştır ve siz basitçe katıldığınızı söyleyebilirsiniz. Eğer bir adaylık veya oylama apaçık bir şekilde kötüye gidiyorsa, "üst üste" açıklama yapın; kişisel saldırıda bulunmuş aday, herhangi bir değişiklik yapamaz; oylama veya adaylık her durumda yanlış olacaktır. Eğer oy sayısı aşırı hale gelmeye başlarsa (ayrı sayfalarda olsalar bile) daha sonra Uyuşmazlık çözüm işlemini kullanmak isteyebilirsiniz, uyuşmazlık çözümü zaman alsa bile. Eğer aday/oy sayısı çok fazlaysa ve eğer bölgede olağanüstü durum engeli yoksa aşırı zarar oluşacaktır. Genelde, hemen süreci başlatın.

Kafa ütüleme ve yersiz eleştiri ile başa çıkma

Konum ve önemine bağlı olarak en iyi mücadele, görmezlikten gelme veya değişiklik savaşında uygulanan yolları kullanmaktır. Eğer bu durum, kullanıcı mesaj sayfanızda oluşuyorsa, görmezlikten gelin, veya gecikmeli geriye alma işlemi yapın (birkaç günde bir). Trolleri beslemeyin.

Yanlış tanımlama

Trol olarak etiketlemek kişisel bir yargıdır ve bu yüzden birinin hatalı olarak etiketlenmesi her zaman mümkündür. Eğer samimi bir değişiklik yaptığınız halde trollük yapmakla suçlandığınıza inanıyorsanız, mümkün olan şu çözümleri değerlendirin:

• Aynı şeyi tekrar yapma: Eğer insanlar "X" hareketini yaptığın için sana sen trolsün diyorsa, "X"i yapma.
• İyi niyet olduğunu varsay: İyimser yaklaşımını koru, kızma. Kötü niyetli hareketi başlatan ilk kişi olma. Çözüm arzulayan dostça tartışmalar yap.
• Uzaklaş. Birkaç gün Vikipedi'ye ara ver, öfkenin yatışmasına izin ver, geri dön ve makul ve sakin olarak meseleyi tekrar ele almayı dene.
• Yorum talebi ve arabuluculuk talebi gibi uyuşmazlık çözüm metodlarını dikkate al ve topluluktan yardım iste.
• Yeniden uygun dille anlatmayı dene. Genellikle birisi görüşlerini düşmanca bir yolla anlattığı için trol olarak suçlanır. Şunu göz önünde tut: Kullanıcı sayfanda açık olarak trollük yapmayı savunur musun? İnsanlara küfür eder misin veya kişisel saldırıda bulunur musun? Sana karşı çıkanları, bir lobi oluşumunda bulunmakla suçlar mısın? Eğer bunları yapmazsan, insanlar muhtemelen sana daha iyi karşılık verecektir.
• Kabul et. Bazen, neyin doğru olduğundan emin olmaman sorun değildir, oylama senin fikrine karşı yönde gidiyor olabilir. Bu hallerde, gitmesine izin ver. Belki, bir gün başka birisi tekrar bu konuyu ortaya atar ve yeni bir tartışma başlayabilir ve o zaman farklı bir hal alabilir.

Ne kadar mantıklı olmayı deneseniz de hâlâ trollük suçlamaları yapılıyor olabilir. "Yeni bir kullanıcı hesabı açar ve her şeye yeniden başlarım nasılsa, sorun değil." diye düşünüyorsanız; lütfen Vikipedi:Kukla yönergesini dikkate alın ve vazgeçin. Varolan isminiz altında, güven duygusunu yeniden inşa etmeniz ve daha sonra da negatif görüntünüzden arınmış olarak ortaya çıkmanız daha iyidir. Eğer insanların anlayacağı uyumlu bir yol izlerseniz, hoşgörüyü tekrar oluşturma olasılığınız çok yüksektir ve aynı hesap ismini kullanmanız da bunun bir parçasıdır.

Babil

	Bu kullanıcı Vikipedi'de Troll zararlılarının beslenmesine kesinlikle karşı çıkıyor.

Ayrıca bakınız

• VP:NİNJA
• VP:KORSAN

Dış bağlantılar

• Troll nedir? (What is a troll? In-depth analysis and references on Meatball) (İngilizce)