rok 2013 tom III rok 2015 tom V

BIAŁORUTENISTYKA BIAŁOSTOCKA Aleś Makarewicz Mohylewski Uniwersytet Państwowy im. A.A. Kuleszowa TOM 10, ROK 2018 DOI: 10.15290/bb.2018.10.24 https://orcid.org/0000–0002–5836–4099 Асаблiвасцi адлюстравання вобраза Францыска Скарыны у сучаснай беларускай драматургii Беларуская драматургiчная Скарынiяна, паводле вызначэння П. Васючэнкi, зробленага яшчэ у  2012 годзе, налiчвае больш за 50 тво1 рау . Гэты факт, як i мастацкая прастора самiх драматургiчных творау , што адлюстроу ваюць постаць Ф. Скарыны (iх колькасць значна памножылася у  апошнiя гады), ëсць падставай для даследаванняу  2 3 такiх лiтаратуразнау цау , як Т. Ау донiна , С. Ганчарова-Грабоу ская , I. Жук4, Б. Сiвэк5, В. Караткевiч6, Н. Русецкая7 i iнш. 1 П. В а с ю ч э н к а, Код Францыска Скарыны, [у:] I. Ш т э й н е р, “Мудрости зачало и конець...” або Спакушэнне Скарыны, Гомель 2012, с. 5. 2 Т. А в д о н и н а, Франциск Скорина: личность белорусского просветителя в драматургии, [у:] “Искусство и культура”, 2014, № 1, с. 69–80. 3 С. Г о н ч а р о в а - Г р а б о в с к а я, Франциск Скорина в белорусской драматургии рубежа ХХ–ХХI вв., Мiнск 2018. 4 I. Ж у к, Скарына, якi вандруе у  часе, [у:] I. Ш т э й н е р, “Мудрости зачало и конець...” або Спакушэнне Скарыны, Гомель 2012, с. 66–72. 5 Б. С i в э к, Вобраз Францiшка Скарыны у  сучаснай беларускай драматургii (на прыкладзе выбраных творау), [у:] Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнiгадрукавання: зборнiк навуковых артыкулау у дзвюх частках, Гомель 2017, ч. 1, с. 38–44. 6 В. К а р а т к е в i ч, Вобраз Францыска Скарыны, асветнiка i чалавека, у беларускай драматургii канца 70–90-х гадоу, [у:] Мастацкi вобраз: генезiс, эвалюцыя, сучасны стан: матэрыялы Мiжнар. навук. канф., Брэст, 28–30 вер. 2000 г., Брэст 2001, с. 90–3. В. К а р а т к е в i ч, Спецыфiка адлюстравання вобраза Францыска Скарыны у п’есе “Vita brevis, або Нагавiцы святога Георгiя” М. Адамчыка i М. Клiмковiча, [у:] Актуальныя пытаннi лiнгвiстыкi, лiнгвастылiстыкi i лiнгвакультуралогii: да 75-годдзя з дня нараджэння прафесара М. В. Абабуркi: матэрыялы Рэспублi- 304 ALEŚ MAKAREWICZ П’есы рубяжа ХХ–ХХI стст., прысвечаныя Ф. Скарыне, С. Ганчарова-Грабоу ская вызначае як своеасаблiвы феномен беларускай драматургii, вылучаючы наступныя паказальныя асаблiвасцi беларускай Скарынiяны: 1) художественная рецепция личности Скорины продемонстрировала сложный путь драматургической рефлексии, отраженной в неординарности текстов разных писательских направлений – традиционного (дилогия “Напiсанае застаецца”, “Прарок для Айчыны” А. Петрашкевича, “Крака ускi студэнт” Г. Марчука, “Я принес вам слово!” М. Туруновского, “«Мудрости зачало и конець...» або Спакушэнне Скарыны” И. Штейнера, “Скарына з Полацка” З. Дудюк и др.) и экспериментальный (“Скорина” А. Курейчика, “Доктор свободных наук” Н. Рудковского, “Кар’ера доктара Рауса” В. Мартиновича и др.); 2) драматурги предлагают художественную версию псевдодокумента, прибегая к мифологизации личности; легитимизируется новая тенденция обработки исторических фактов (мистифицируется под документ диалог Скорины с другими историческими личностями, моделируется художественное пространство, языковая компетенция и др.; неизменной остается модель протоганиста (Скорины) как патриота Отечества; 3) современная рецепция образа Скорины идет по линии нового героического мифа, претендующего на оригинальную и значимую для культурной памяти историю, определяя две тенденции “историко-биографической драмы”: а) поиск новых образных ресурсов в реанимации биографического канона, универсального для драматургии; при этом драматурги опираются на факты, стремясь соответствовать линии официальной белорусской историографии; б) радикальный пересмотр, ревизия “историко-биографической драмы” как устоявшейся формы, что приводит к нарушению жанровых границ, их трасформации и дает основание говорить о новой жанровой структуре, не исключающей трагического и комического модусов; 4) влияние постмодернизма на историко-биографическую драму (приемы игры, пародии, пастиша, деконструкции, интертекстуальности, фрагментарности); особая позиция автора к герою-протоганисту и трактовке биографических фактов, авторская интерпретация биографии Скорины, которая становится литературной; 5) авторское использование прототекстов как иллюстративного материала к биографии; 6) художественная рецепция личности Скорины создала иконографический канон, основой которого выступают: национальный герой, просветитель, книгоиздатель; 6) сложный путь жанровой эволюции историко-биографической драмы: от “юбилейной” пьесы, написанной к юбилею Скорины, до канскай навукова-практычнай канферэнцыi, Магiлëу, 20 мая 2016 г., Магiлë у 2016, с. 103–105. 7 Н. Р у с е ц к а я, Падарожжа у  часе i прасторы: п’еса Мiкалая Рудкоускага “Доктар свабодных навук”, [у:] Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнiгадрукавання: зборнiк навуковых артыкулау у дзвюх частках, Гомель, 2017, ч. 1, с. 30–35. АСАБЛIВАСЦI АДЛЮСТРАВАННЯ ВОБРАЗА ФРАНЦЫСКА СКАРЫНЫ... 305 новой творческой методологии, предлагающей трагикомическую форму; 7) сюжетные схемы современной белорусской Скоринианы: концептуально-биографическая, отражающая этапы биографии Скорины в атмосфере эпохи (А. Петрашкевич, В. Ильевский, И. Штейнер), дискретно-биографическая, сочетающая отдельные биографические факты (А. Курейчик, Г. Марчук, М. Туруновский); 7) документ используется как композиционный элемент, интертекстуальность, цитирование других авторов становятся частью текста (Н. Рудковский, И. Штейнер), реинтерпретация факта является закономерностью (А. Курейчик, В. Мартинович)8. С. Ганчарова-Грабоу ская, акрамя гэтага, характарызуе беларускую драматургiчную Скарынiяну у  кантэксце рэалiстычнага канону гiсторыка-бiяграфiчнай драмы, дэкананiзацыi вобраза Ф. Скарыны, iнтэрпрэтацыi вобраза Скарыны у модусе “псеудагiстарычнай” драмы 9. У дадзеным артыкуле звернемся да разгляду п’ес, якiя сталi пераможцамi рэспублiканскага конкурсу (Францыск Скарына i сучаснасць, 2016) па стварэннi творау  для драматычнага тэатра. Гэты конкурс праводзiу ся з нагоды 525-годдзя з дня нараджэння славутага першадрукара i 500-годдзя беларускага кнiгадрукавання. Яго мэта – узбагачэнне рэпертуару драматычных тэатрау краiны новымi творамi драматургii, якiя адлюстроуваюць духоуны подзвiг Францыска Скарыны. У конкурсе у дзельнiчалi 32 драматычныя творы ад аутарау з розных гарадоу Беларусi, а таксама з Расii i Польшчы10. Пераможцы былi вызначаны у  трох намiнацыях: а) гiстарычная п’еса (Цiмафей Iльеу скi, “Франциск. Приповесть”, Мiхаiл Туруноу скi, “Я принес вам слово”, Сяргей Шыдлоу скi, Iрына Андрэева, “Вiры своя”), б) сучасная п’еса (Мiкалай Рудкоу скi, “Доктор свободных наук”, Вiктар Марцiновiч, “Кар’ера доктара Рау са”, Алена Iванюшэнка, “«Скорина» Бета-версия”), в) сцэнiчная iдэя (Сяргей Кавалëу , 11 “Юдзiф” ). 8 С. Г о н ч а р о в а - Г р а б о в с к а я, Франциск Скорина..., с. 10, 14–18. Тамсама, с. 20–110. 10 А. С у ш а, Прадмова, [у:] Францыск Скарына i сучаснасць: зборнiк п’ес, Мiнск 2017, с. 6. 11 Паколькi у  п’есе С. Кавалëва вобраз Ф. Скарыны непасрэдна не прадста улены, то у  дадзеным артыкуле яна не разглядаецца; яе характарыстыка прапано уваецца намi у : А. М а к а р э в i ч, П’еса “Юдзiф” С. Кавалëва: драматургiчная версiя аднайменнай кнiгi Старога запавету, [у:] Куляшоускiя чытаннi: матэрыялы Мiжнароднай навукова-практычнай канферэнцыi, Магiлëу, 20–21 красавiка 2017 г., Магiлë у 2017, с. 37–43. 9 306 ALEŚ MAKAREWICZ На сцэнах беларускiх тэатрау  адбылася пастаноу ка некаторых з гэтых п’ес: лiстапад 2016 года – Магiлëу скi абласны драматычны тэатр, спектакль “Скарына” па п’есе М. Рудкоу скага “Доктор свободных наук”, рэжысëр С. Варнас; красавiк 2017 года – РТБД, спектакль “Кар’ера доктара Рауса” па аднайменнай п’есе В. Марцiновiча, рэжысëр А. Гарцуеу . У лiпенi 2017 года у  Гродзенскiм тэатры лялек здзейснена пастаноу ка спектакля “Камедыя Юдзiфi” па п’есе “Юдзiф” С. Кавалëва, рэжысëр А. Жугжда. 19 красавiка 2017 года у  РТБД перад прэм’ерай спектакля па п’есе Вiктара Марцiновiча “Кар’ера доктара Рау са” (дыплом першай ступенi у  намiнацыi “Сучасная п’еса”) адбылася прэзентацыя зборнiка п’ес пераможцау  конкурсу “Францыск Скарына i сучаснасць”. Разгледзiм асаблiвасцi драматургiчнага свету, тыпалогiю герояу  i праблематыку п’ес дадзенага зборнiка. Дзеянне у  названых вышэй п’есах, за выключэннем “«Скорина» Бета-версия”, адбываецца у  15–16 стст. у знакавых для лëсу Скарыны месцах. Полацк – пачатак 16 стагоддзя: спроба Лукi Скарыны i яго сына Францыска знайсцi паразуменне перад ад’ездам апошняга на вучобу у  Кракау скi у нiверсiтэт (Ц. Iльеу скi); канец 15 стагоддзя: спланаванае з боку д’ябла (ЧВЧ – Чалавека у  чорным) i неу свядомленае з боку Скарыны заключэнне саюзу (М. Туруноу скi). Кракау  – 1506: сяброу ская вечарынка у  карчме з нагоды атрымання Скарынам звання бакалау ра (Ц. Iльеу скi); пачатак 16 стагоддзя: у адпаведнасцi з планамi ЧВЧ Скарынау  выхад у свет жывапiсу, медыцыны i пачатак супрацьстаяння спакушальнiка (ЧВЧ) i спакушанага (Скарыны) – М. Туруноу скi. Падуя – 1512: намаганнi Скарыны атрымаць званне доктара i iх вынiкi (Ц. Iльеу скi, М. Туруноу скi). Познань – 1532: турэмнае зняволенне Скарыны у  сувязi з судовай справай па дау гах брата Iвана i вызваленне асветнiка (Ц. Iльеу скi, М Туруноу скi); 1532: зняволенне i абвiнавачванне Скарыны не толькi у  нявыплаце братавых дау гоу , а i падрыуной рабоце, праваслаунай прапагандзе на тэрыторыi Польшчы (В. Марцiновiч). Вiльня – 1514: пошукi мецэнатау  для выдавецкай справы; 1520: сустрэча з Юрыем Адвернiкам, Якубам Бабiчам, Багданам Онкавым пасля вяртання з Прагi i чарговая iх падтрымка Скарыны; 1525: спатканне з Маргарытай, ужо у давой Юрыя Адвернiка (Ц. Iльеу скi), сустрэча Скарыны у  вiленскай друкарнi з Юрыем Адвернiкам, Якубам Бабiчам, Багданам Онкавым, Канстанцiнам Астрожскiм i мiстычнае АСАБЛIВАСЦI АДЛЮСТРАВАННЯ ВОБРАЗА ФРАНЦЫСКА СКАРЫНЫ... 307 прадстау ленне Чалавекам у чорным смерцi апошнiх (М. Туруноу скi); 1510-я гады: побыт тут Скарыны з мэтай пошуку фундатарау iу дзел у стварэннi п’есы для школьнага тэатра (С. Шыдлоу скi i I. Андрэева), знаëмства з Юрыем Адвернiкам, Якубам Бабiчам i атрыманне Скарынам iх згоды на фiнансаванне выдавецкай справы, заключэнне саюзу памiж Майстрам – прадстау нiком тайнага брацтва – i Скарынам (М. Рудкоу скi); 1515: пошук асветнiкам фундатарскiх сродкау  у карпарацыi Яна Бабiча; 1520: сустрэча Скарыны з Бiскупам Янам i абмеркаванне вынiкау  друкарскай працы у  Празе, уладкаванне лекарам да Бiскупа, справаздача у аддзеле маркетынгу карпарацыi Якуба Бабiча аб вынiках i рэкламных перспектывах праплочаных месцау у выдадзеных кнiгах Бiблii (В. Марцiновiч). Прага – 1517: друкаванне Скарынам кнiг разам з яго памочнiкамi, 1520: планаванне i выезд з горада у  сувязi з эпiдэмiяй чумы, 1550: сустрэча з сынам Сiмеонам, а таксама былой каханай Францiскай у Каралеу скiм садзе (Ц. Iльеу скi); пасвячэнне Францыска у  тайнае брацтва, друкаванне кнiг, сустрэча у жо састарэлага Скарыны з постацямi памерлых брата, Юрыя Адвернiка, Маргарыты, прапанова Майстра пачаць зноу  друкаванне кнiг у Празе, расплатай за якое стане смерць Скарынавага сына (М. Рудкоу скi); 1517: канстатацыя факту выдання кнiг, 1540: гутарка Доктара – ужо старога садоунiка – з каралеу скiм ахоу нiкам адносна вынiковасцi жыццëвых шляхоу  кнiгадрукара (В. Марцiновiч). Кëнiгсберг – 1529: сустрэча ЧВЧ з магiстрам Тэу тонскага ордэна Альбрэхтам Брандэрбургскiм з мэтай даказаць, што друкарская дзейнасць Скарыны можа прынесцi шкоду ордэну (М. Туруноу скi); 1530: няу далая Скарынава спроба у ладкавацца лекарам на працу да герцага Альбрэхта i лiквiдаваць у горадзе эпiдэмiю англiйскай лiхаманкi (В. Марцiновiч). Вiтэнберг – 1532: сустрэча Скарыны з Марцiнам Лютэрам i Пiлiпам Меланхтонам, прапанова апошнiх Доктару быць выдау цом Лютэра i неаб’яу леная адмова Лютэра у  супрацоу нiцтве (В. Марцiновiч). Масква: спроба Скарыны пераканаць маскоу скага князя у  карыснасцi надрукаваных iм кнiг, гнеу  князя i спальванне кнiг як вынiк намаганняу  ЧВЧ, перамога асветнiкавай iдэi (iсцiны) Чалавека у  чорным (М. Туруноу скi); спальванне Скарынавых кнiг у адпаведнасцi з прысудам трох думных дзякау (М. Рудкоу скi); 1533: арышт Доктара па прычыне адсутнасцi у  яго маскоу скай рэгiстрацыi, допыт-суд ва упрауленнi сяброуства i мiжрэгiянальных сувязяу Дэпартамен- 308 ALEŚ MAKAREWICZ та культуры горада Масквы, спальванне выдадзеных Скарынам кнiг (В. Марцiновiч). Вроцлау  – 1571: выкарыстанне частак Скарынавых кнiг у якасцi расходнага матэрыялу (макулатыры) у працэсе падрыхтоу кi склада пракурорскiх запiсау (В. Марцiновiч). С. Ганчарова-Грабоу ская вызначае п’есу Ц. Iльеу скага “Франциск. Приповесть” як гiсторыка-бiяграфiчную драму. Даследчыца адзначае, што тут драматургическая биография имеет свою родово-видовую специфику в сравнении с беллетризованной биографией, так как в последней есть маска биографа, что проступает через авторские наррации. В пьесе Т. Ильевского маска биографа скрыта, а герои характеризуются исключительно через диалог и поступки, раскрывая позицию драматурга12. Цэнтральнымi у  гэтай п’есе з’яу ляюцца эпiзоды амаль трохмесячнага познаньскага зняволення Скарыны. Усе iншыя сцэны (за выключэннем дзвюх апошнiх – пражскiх) – рэтраспекцыi; яны падаюцца без улiку храналогii разгортвання прататыпных з’яу  з жыцця Скарыны. Гэтыя сцэны у спрымаюцца як iлюстрацыi да праблемы зняволення асветнiка i сапрау днай (не фармальнай – дау гi брата) яе прычыны, агучанай у апошняй познаньскай сцэне допыту Скарыны (прычына яго арышту – выдадзеныя кнiгi). Дзве ж апошнiя пражскiя сцэны паказваюць Скарыну, якi знаходзiцца у  сiтуацыi разгубленасцi i спрабуе растлумачыць прычыну яго прытулку у  Каралеу скiм садзе. У гэтым тлумачэннi ëсць адчуванне безвыходнасцi, наканаванасцi Скарынавай адзiноты. У той жа час п’еса заканчваецца аптымiстычна з пункту погляду гiстарычнай ацэнкi дзейнасцi асветнiка. Павел, сын чэшскага друкара Яна Севярына, прыносiць у Каралеу скi сад адрасаваны Скарыну Янау  лiст, у якiм справа беларускага першадрукара вызначаецца як богау годная. У п’есе Ц. Iльеу скага прысутнiчае постмадэрнiсцкi прыëм пераносу сучаснай грамадскай iнтрыгi (сапернiцтва у нiверсiтэтау , карпарацыйны iнтарэс, пратакольныя прыпiскi i iнш.) у сферу гiстарычных фактау . Такi прыëм дазволiу  ау тару у  камiчным кантэксце, “асучаснiу шы” гiстарычныя факты, здзейснiць наступнае. Па-першае, вызначыць прычыну, на падставе якой доктар Мусацi дапускае Скарыну да iспытау  у Падуанскiм унiверсiтэце (сапернiцтва Падуанскага i Балонскага у нiверсiтэтау ). Па-другое, сцвердзiць, што паспяховыя Скарынавы вынiкi iспытау  на званне доктара медыцыны могуць 12 С. Г о н ч а р о в а - Г р а б о в с к а я, Франциск Скорина..., с. 49. АСАБЛIВАСЦI АДЛЮСТРАВАННЯ ВОБРАЗА ФРАНЦЫСКА СКАРЫНЫ... 309 преумножить славу и блеск Падуи, а также всей святой коллегии Падуанскага у нiверсiтэта13. Па-трэцяе, праiлюстраваць магчымасць казëнных прыпiсак у адукацыйнай сферы: за пару дукатау Сакратар калегii Падуанскiх дактароу  прапаноу вае несколько поправить стиль протокола з мэтай приукрасить казëнный документ (41) пра Скарынавы iспыты. Паказальным з’яу ляецца ау тарскае у дакладненне да назвы гэтай п’есы: “Послесловие ХХI века в двух действиях”. Такiм чынам своеасаблiва звяртаецца у вага на прысутнасць у п’есе ау тарскай пазiцыi у  адносiнах да прапанаванага у  ëй драматургiчнага матэрыялу на гiстарычную тэму. “Я принес вам слово” М. Туруноу скага у  жанравым падзагалоу ку класiфiкуецца як гiсторыка-фантастычная п’еса. Аднак, як адзначае С. Ганчарова-Грабоу ская, это не совсем так. Перед нами историко-биографическая драма, в которой элементы “фантастики” служат приемом в отражении исторического материала14. Гэтая п’еса пабудавана паводле прынцыпу дзеянне – супрацьдзеянне. ЧВЧ – Чалавек у Чорным – спачатку заключае пагадненне са Скарынам, iмкнецца скiраваць яго на шлях навучання жывапiсу i медыцыне з мэтай стварэння карцiны истинно человеческого мира (Приторно сладкого, липко-грязного и бесконечно похотливого и развратного. Напишем такую картину, глядя на которую ужаснутся не только люди, но и ОН сам. (...) ОН! Главный виновник всего сущего! Я назвал бы ее “Зеркало мира” (106).). Затым жа, калi Францыск самастойна абiрае свой шлях мастака i асветнiка, ЧВЧ супрацьстаiць яму i помсцiць. Тут, як i у  п’есе М. Рудкоу скага “Доктор свободных наук”, сюжэтарганiзуючым элементам з’яу ляецца мiстычны матыу  заключэння саюзу з д’яблам дзеля дасягнення пэу най мэты. У п’есе С. Шыдлоу скага, I. Андрэевай “Вiры своя” спалучаны тры кароткiя дзеi, у якiх прадстау лены намаганнi вучняу  i Скарыны стварыць п’есу для школьнага тэатра. Асветнiк тут выступае як мудры дарадца для падлеткау , што скiроу вае iх намаганнi на пастаноу ку алегарычна-павучальнай iнтэрмедыi на роднай мове. Ëн стварае такую творчую атмасферу, якая дазваляе даказаць школьнаму настау нiку Гугону, што дурныя казкi (якiя гучаць у школьных iнтэрмедыях. – А.М.) 13 Францыск Скарына i сучаснасць: зборнiк п’ес, Мiнск, 2017, с. 37. Далей спасылкi на гэтае выданне падаюцца непасрэдна пасля цытат: у дужках прыводзiцца нумар старонкi. 14 С. Г о н ч а р о в а - Г р а б о в с к а я, Франциск Скорина..., с. 50. 310 ALEŚ MAKAREWICZ аб тым, як мужык купiу на базары замест чорнага пеуня белага зайца (139), не такiя у жо i наiу ныя, бо iлюструюць глупствы рэальнага жыцця. Акрамя гэтага, Скарына тут выступае у  ролi выгнаннiка з Вiльнi. Царадворцы Жыгiмонта пераконваюць князя у  тым, што той, хто агiтуе вiленскiх купцоу  сваiмi ерэтычнымi прапановамi, павiнен пакiнуць горад. Жанр п’есы вызначаны ау тарамi як трагiкамедыя. У сувязi з гэтым зау важым, што камiчнае у  п’есе значна дамiнуе. Трагiчнае ж у яе фiнале прысутнiчае на у зроу нi апасродкаванай праекцыi на праблему выгнання у  лëсе Скарыны. Асаблiвасць мастацкай прасторы п’есы М. Рудкоу скага “Доктор свободных наук” у тым, што у  ëй дзейныя асобы з сучаснага жыцця пераносяцца у  шаснаццатае стагоддзе. Пасажыры цягнiка, прыехау шы з Мiнска у  сталiцу Лiтвы, нiбыта адразу з вагона выходзяць на вулiцы Вiльнi пачатку 16 стагоддзя. Ствараецца такое у ражанне, што яны з’яу ляюцца не толькi назiральнiкамi фактау  жыцця Скарыны, а iх удзельнiкамi i нават натхняльнiкамi (Мужчына з экспрэса Мiнск–Вiльнюс / Майстар). Яшчэ адна асаблiвасць арганiзацыi драматургiчнага дзеяння тут у тым, што лëсавызначальным для Скарыны з’яу ляецца саюз з Майстрам, якi затым быу  замацаваны пасвячэннем у тайнае брацтва. Майстар – гэта постаць, што пастаянна знаходзiцца побач са Скарынам, натхняе, дае парады, урэшце спакушае новым друкаваннем кнiг, расплатай за якое будзе смерць сына Сiмеона. Зау важым, што Майстар не вызначае лëсы блiзкiх Скарыну людзей, ëн прымае як належнае Скарынава права на той цi iншы жыццëвы выбар. У гэтым адрозненне памiж Майстрам М. Рудкоу скага i Чалавекам у чорным М. Туруноу скага – абсалютна злой сiлы, якая суправаджала Скарыну у  яго жыццi у  адпаведнасцi з заключанай дамовай, помсцячы асветнiку за яго непахiснасць у здзяйсненнi галоу ных мэт жыцця. Спроба М. Рудкоу скага стварыць своеасаблiвы творчы маналог са Скарынам з пазiцыi ХХI стагоддзя, перапляценне сучаснага i мiнулага, драматургiчная рэпрэзентацыя асобы асветнiка з пазiцыi сучаснiка i прататыпа, мастацкi домысел драматурга у  адносiнах да постацi Скарыны, iнтэртэкстуальная сувязь мiнулага i сучаснасцi, драматургiчная метафарызацыя (абрад пасвячэння) – гэтыя i iншыя мастацкiя складнiкi “Доктора свабодных наук” дазволiлi С. Ганчаровай-Грабоу скай характарызаваць гэты твор як п’есу, явно демонстрирующую новую стилистику и деконанизацию личности Ф. Скорины15. 15 С. Г а н ч а р о в а - Г р а б о в с к а я, Франциск Скорина..., с. 77. АСАБЛIВАСЦI АДЛЮСТРАВАННЯ ВОБРАЗА ФРАНЦЫСКА СКАРЫНЫ... 311 Рэпрэзентацыя трагiкамiчнага драматургiчнага дзеяння у  п’есе В. Марцiновiча “Кар’ера доктара Рау са” адрозная ад той, якая у ласцiвая iншым п’есам зборнiка “Францыск Скарына i сучаснасць”. Тут выкарыстоу ваюцца наступныя прыëмы, характэрныя для драматургii постмадэрнiзму: а) гiстарычны факт абрамляецца сучаснымi абставiнамi яго здзяйснення16; б) прадметная атрыбутыка, учынкi дзейных асоб, пераносяць у свет сучасных праблем на у зроу нi аналогiй i асацыя17 цый ; в) абсурднасць драматургiчных фактау  i сiтуацый18; г) выкары19 станне сучаснай лексiкi i iнш. Акрамя гэтага, асучаснены драматургiчны свет дадзенай п’есы стварае не толькi карцiну блуканняу  па шляхах варожасцi да Доктара, а i абразкi сучасных адносiн да намаганняу  i здзяйсненняу  асобы, апантанай выскароднай iдэяй. Нездарма ау тар п’есы зрабiу  наступную зау вагу да чацвëртай яе сцэны: У гледача павiнна скласцiся уражанне, што значную частку свайго жыцця герой п’есы займауся тым, што хадзiу па адных i тых жа кабiнетах, дзе прасiу прыкладна адно i тое ж, i у адказ атрымлiвау аднолькавыя адмовы (219). У сувязi з прыведзенай вышэй цытатай варта прыгадаць яшчэ адно выказванне ау тара гэтай п’есы, якое было агучана за шаснац- 16 Фiнансавыя перамовы Доктара з менеджарам карпарацыi Якуба Бабiча (постацi фундатара у выдавецкай справы асветнiка у вогуле не фiгуруюць у дадзенай п’есе); заданне на падрыхто уку прэзентацыi выдавецкага праекта i рэкламных яго магчымасцей у “ower point; спроба продажу Доктарам надрукаваных iм кнiг ля у вахода у  станцыю маско ускага метро i iнш. 17 Намаганнi Доктара двойчы звязацца па мабiльным тэлефоне з Бiскупам Янам; суддзя з познаньскай турмы у  час Доктаравага выступлення-самаапра удання устауляе у вушы навушнiкi ад плэера i слухае музыку; абмеркаванне рэкламнай пляцоукi катэгорыi дэ-люкс для кампанii Бабiча; дыпламат Яго Вялiкасцi Жыгiмонта перапра уляе зброю на Захад; Доктар агiтуе Прарэктара па выхаваучай працы Кракаускага унiверсiтэта аптымiзаваць вучэбна-метадычны працэс з дапамогай надрукаваных тэкстау лекцый прафесара у унiверсiтэта; уладкаванне Доктара Бiскупам Янам на пасаду яго лекара на чвэрць акладу пры наступным абавязку такой пасады: адзiн раз у месяц прыходзiць у бухгалтэрыю атрымлiваць заробак; абвiнавачванне Доктара старшым менеджарам карпарацыi Якуба Бабiча у  гойсаннi па нятанных краiнах Заходняй Еуропы i апра уданне асветнiка у  выглядзе справаздачы на карысць карпарацыi; арышт Доктара ля у вахода у  станцыю маско ускага метро; допыт i суд над першадрукаром i яго кнiгамi ва Упрауленнi па сяброуству i мiжрэгiянальных сувязях Дэпартамента культуры горада Масквы i iнш. 18 Арышт Доктара у  час яго спробы перабрацца у  Iталiю, палон i допыты у  стане дыпламата Яго Вялiкасцi Жыгiмонта Мацея Рэвiцкага. 19 Офiс, рэалiзацыя, сетка супермаркета у, гандлëвая сетка, iнвестыцыйны план, рэкламная пляцоука катэгорыi дэ-люкс, пазiтыунае перцэптыунае прачытанне, аптымiзацыя вучэбна-метадычнага працэсу, фiнансаванне правакацыi, праваслауная прапаганда, бiзнэсмэн, аудыт, фандрайзiнг, GSM-пакрыццë i iнш. 312 ALEŚ MAKAREWICZ цаць дзëн да прэм’еры спектакля “Кар’ера доктара Рауса” (3 красавiка 2017 г., “Наша нiва”). “Карьера доктора Рауса” – это о нас с вами, о том времени, в котором мы живем, потому что со Скориновой поры почти ничего не изменилось: все те же судьи, меланхтоны и лютеры вокруг... В несчастьях Скорины, его скитаниях по свету просматриваются судьбы его последователей. Это конденсированная формула белорусской кармы. В этом смысле пьеса и про Алексиевич, и про Михалка, и про всех тех, кто, скитаясь за рубежом, пытается прославить отечество 20. Такiм чынам, дадзенае выказванне ау тара п’есы, як i матэрыял самога твора, сведчаць пра паяднанасць у “Доктары Рау се” мiнулага i сучаснасцi на у зроу нi праблематыкi i драматургiчных прыëмау . Дзеянне п’есы Е. Iванюшэнка “«Скорина» Бета-версия” разгортваецца у  наш час. Звязана яно з распрацоу кай операционной системы, основанной на принципе нейронных сетей, якая будзе координировать социальные службы и поможет им сократить издержки (218). Героi спрабуюць пераадолець разнастайныя цяжкасцi, звязаныя са здзяйсненнем праекта. Сярод iх – праблемы фiнансавання, кантролю з боку дзяржау ных структур, рэкламы, карпарацыйнай здрады, падрыхтоу кi спажыу цоу  (пенсiянерау ) да карыстання аперацыйнай сiстэмай i iнш. Праект мае назву “Скарына”. Звязана гэта з тым, што адзiн з яго ау тарау  i галоу ны здзяйсняльнiк – Андрэй – быу  натхнëны на такую працу беларускiм першадрукаром, гiсторыю жыцця i асветнай працы якога вывучау  яго бацька-гiсторык. Скорина вдохновлял меня учиться и работать за границей, Скорина вдохновил вернуться домой с идеей, которая может сделать Беларусь лучше” (219). Як i Скарына, Андрэй вымушаны быу  разлiчвацца з дау гамi памерлага брата. Але гэта не перашкодзiла яму застацца у  Беларусi i нарэшце здзейснiць праект, мэта якога стала вiдавочнай толькi у  канцы п’есы: пазбавiць пры дапамозе аперацыйнай сiстэмы пажылых людзей ад адзiноты, жыццëвых i побытавых праблем i прынесцi iм адчуванне у ласнай запатрабаванасцi калi не ва у сiм грамадстве, то у  акаляючым сацыяльным асяроддзi. Сувязь з часам Скарыны, iдэямi асветнiка тут на у зроу нi мiжчасавых iдэйна-асветных аналогiй. У разгледжаных вышэй п’есах можна вылучыць некалькi тыпау  драматургiчных асоб. К.К. В Беларуси впервые ставят пьесу Виктора Мартиновича, [online], http:// www.nn.by/?c=ar&i=188402&lang=ru, [доступ: 20.08.2018]. 20 АСАБЛIВАСЦI АДЛЮСТРАВАННЯ ВОБРАЗА ФРАНЦЫСКА СКАРЫНЫ... 313 1. Гiстарычныя постацi: а) Скарына – першадрукар, асветнiк; б) Скарынавы родныя: мацi, бацька Лука, сын Сiмяон, жонка Маргарыта – Ц. Iльеу скi; мацi, бацька Лука, пляменнiк Раман, жонка Маргарыта – М. Туруноу скi; брат Iван, жонка Маргарыта – М. Рудкоу скi; в) фундатары i паплечнiкi першадрукара па выдавецкай справе: Багдан Онкау , Якуб Бабiч, Юрый Адвернiк – Ц. Iльеу скi; Якуб Бабiч, Юрый Адвернiк, Канстанцiн Астрожскi – М. Туруноу скi; Якуб Бабiч, Юрый Адвернiк – М. Рудкоу скi; г) прадстау нiкi свецкай i духоу най улады: граф Гурка (познаньскi каштэлян), Вiленскi Бiскуп Ян – Ц. Iльеу скi; Жыгiмонт I (сатырычны вобраз) – С. Шыдлоу скi i I. Андрэева; бiскуп Ян Вiленскi – В. Марцiновiч; Аргелiскi бiскуп Пауло Забарэла – Ц. Iльеу скi; д) асветнiкi i кнiгавыдау цы еу рапейскiх краiн: Ян i Павел Севярыны – Ц. Iльеу скi, Марцiн Лютэр i Пiлiп Мелахтон – В. Марцiновiч; е) дактары Падуанскага у нiверсiтэта: Фадзей Мусацi, Варфаламей Барызон – Ц. Iльеу скi. 2. Асучасненыя постацi змадэляваных ау тарамi “гiстарычных” асоб: князь (Маскоу скi) – М. Туруноу скi; сакратар калегii падуанскiх дактароу  – Ц. Iльеу скi; менеджар карпарацыi Якуба Бабiча, дыпламаты Жыгiмонта Казiмiравiча Ян Датышак i Ян Лешчынскi, прарэктар па выхавау чай рабоце Кракау скага у нiверсiтэта, сакратар бiскупа Яна, аберат герцага Прусii Альбрэхта, маëр Краснапрэсненскага аддзела у нутраных спрау  Масквы, начальнiк упрау лення па сяброу ству i мiжрэгiянальных сувязях Дэпартамента культуры Масквы – В. Марцiновiч. 3. Постацi магчымага Скарынавага акружэння: студэнты Кракау скага у нiверсiтэта, каханая Малгажата, памочнiкi па друкарскай справе у  Празе Пëтр i Iсаак, старая Францыска – Ц. Iльеу скi; кiрау нiк школьнага тэатра у  Вiльнi Гугон, былая Скарынава нянька Дамiнiка, жонка Юрыя Адвернiка Маргарыта – С. Шыдлоу скi i I. Андрэева. 4. Постацi iрэальнага свету: Чалавек у чорным (ЧВЧ) – М. Туруноу скi, Майстар – М. Рудкоу скi. Праблематыка п’ес зборнiка “Францыск Скарыны i сучаснасць”, у якiх непасрэдна прадстау лены вобраз першадрукара, мае наступную структуру. 1. Праблема зняволення, асуджэння, праследаванняу  Скарыны. Яна мае некалькi вектарау  развiцця. Першы. У Ц. Iльеу скага, М. Туруноу скага асветнiк выступае як ахвяра крэдыторау  яго брата Iвана. Другi. У гэтых жа ау тарау  першадрукар – гэта таксама ахвяра мiжканфесiйнай непрымiрымасцi i варожасцi, якая iлюструецца непры- 314 ALEŚ MAKAREWICZ маннем нi каталiцкiм, нi праваслау ным светам надрукаваных iм кнiг Бiблii, бо прадстау нiкi кожнага з iх бачаць у асобе Скарыны прапагандыста варожага свету. Трэцi. Скарына таксама выступае як ахвяра яго перакладчыцкай, выдавецкай i iнтэрпрэтацыйнай у адносiнах да Бiблii працы, на што, напрыклад, звяртае у вагу бiскуп Ян у п’есе Ц. Iльеу скага. Ян. (...) Первопечатник – смертельно опасная профессия, как выясняется. (...) Не стоило заигрывать с властью, у нас очень длинные руки (...) Кто тебе позволил трактовать и комментировать канонический религиозный текст? (...) Гордыня заела? Тискаешь в Библии свою рожу?! С таким высокомерием христианский мир еще не знаком! (...) И слово божье может донести до людей только священник. (...) язык религии должен быть каноническим (79–82). Чацвëрты. Скарына – ахвяра iрэальнага свету: прадстау нiкамi якога з’яу ляюцца ЧВЧ (М. Туруноу скi) i Магiстр (М. Рудкоу скi). Пяты. Першадрукар – ахвяра у ласнай выдавецкай апантанасцi (ëн супрацьстаiць планам цëмнага свету – М. Туруноу скi: П р о ф е с с о р. (...) Он одержим. Одержим страстно. Таких людей не останавливают запреты (109)), а таксама асцярожнасцi, якая выклiкана клопатам за лëс сына Сiмяона, што можа стаць чарговай ахвярай-расплатай за надрукаваныя бацькам кнiгi – М. Рудкоу скi. 2. Праблема адзiноты i стомленасцi састарэлага асветнiка, першадрукара, чалавека. Б i с к у п. Ведаеце, Францiшак, я яшчэ калi вашу прадмову да Юдзiфi чыта у, адчу у, што вы вельмi адзiнокi чалавек. Д о к т а р. З чаго вы у зялi? (...) Б i с к у п. З таго, што толькi вельмi адзiнокая асоба можа прыдумаць таго Бога, якi выходзiць з вашых кнiжак, Францiшак (В. Марцiновiч: 229). Асветнiк пау стае як асоба, выключна стомленая ад нягод яго лëсу (Д о к т а р. Памерцi цiха. Усë, што я хачу. Памерцi цiха. – В. Марцiновiч: 268): страты родных i блiзкiх людзей, неразумення i непрымання яго выдавецка-асветнiцкай справы прадстау нiкамi каталiцкай (Ц. Iльеу скi, С. Шыдлоу скi i I. Андрэева, В. Марцiновiч), праваслау най (М. Туруноу скi, М. Рудкоу скi, В. Марцiновiч), пратэстанцкай (В. Марцiновiч) часткi хрысцiянскага свету. У той жа час некаторыя з п’ес зборнiка маюць аптымiстычны фiнал, якi адцяняе эпiзоды жыццëвай разгубленасцi i расчаравання Скарыны. Так, Чалавека у  чорным перамагае Скарынава iсцiна, якая не АСАБЛIВАСЦI АДЛЮСТРАВАННЯ ВОБРАЗА ФРАНЦЫСКА СКАРЫНЫ... 315 горит, а озаряется светом просвещения (129) – М. Туруноу скi. Скарына сцвярджае, што, зразумеу шы сваю мiсiю, ëн тым самым дверь в райский сад уже приоткрыл (М. Рудкоу скi: 199). Паводле пераканання Доктара, нашчадкi успомняць пра яго. Д о к т а р. I кнiжак больш няма. Пры мне. Але зерне у пала. Так, Слова – Бог, але не для таго, каб людзi страх вялiкi перад кнiгай мелi. Не каб ма учалi, усë наадварот! Праз слова з намi вечнасць разма уляе. I можна знiшчыць кнiгу, але не можна – слова. Спалiлi маë дрэва, карэнне парубiлi ушчэнт. Так, больш не будзе лiсця, бо не адкуль атожылку у зяцца. Здавалася б, нiякай больш надзеi. Няма больш дрэва, але будзе бор. Мае словы у глебе. I не узабаве у зыдзе зерне. Прадвесне зменiцца вясной маëй радзiмы. I у спомняць пра мяне. Маë ма уленне i мая любо у, мой Бог, мой клопат – стануць бачны людзям. I мiльëны скажуць, услед за мной, той мовай, за якую я бi уся (В. Марцiновiч: 269). Нягледзячы на варварскае абыходжанне з кнiгамi Скарыны (выкарыстоу ваюцца як расходны матэрыял для iншых кнiг у 1571 годзе), яны жывуць у сучаснасцi. Раптам свет згасае (...). У гэтай цемры на светавым табло, дзе пазначалiся даты дзеяння у, з’я уляюцца лiтары тэксту, Яны узнiкаюць i складаюцца у  словы рытмiчна, як быццам бы нехта набiрае тэкст на клавiятуры. як звяры, што блукаюць у пушчы, ад нараджэння ведаюць сховы свае, (...) гэтак i людзi да месца дзе нарадзiлiся i у згадаваны у  Бозе вялiкую ласку маюць (В. Марцiновiч: 272). 3. Праблема перакладу Бiблii. Яна таксама мае некалькi вектарау  яе развiцця. Першы. Звяртаючыся да перакладу i выдання Бiблii, Ф. Скарына пау стае супраць невуцтва (Ц. Iльеу скi, М. Рудкоу скi). С к о р и н а. [Люди. – А.М.] невежественны. Их зачинают в невежестве, в невежестве растят, в невежестве и забитости держат власть имущие. (...) Всему виной – невежество! Уничтожьте его и жизнь преобразится (Ц. Iлье ускi: 27). Д о к т о р. Вот поэтому и нужен мой перевод. Новая редакция. Б р а т. (...) Так зачем мне новая Библия? Может, и не надо нам ее понимать? Ни мне, ни тебе, ни всем этим людям... Может непонимающими, темными, неграмотными, спивающимися людьми легче управлять? Д о к т о р. Нет. Так не должно быть. Люди по желанию Бога меняют этот мир (М. Рудко ускi: 161). 316 ALEŚ MAKAREWICZ Другi. Ф. Скарына iмкнецца перанесцi Бiблiю у  сферу разумення простых людзей. С к о р и н а. (...) Каждый человек (...) имеет право изучать и толковать Библию. Это право нужно вырвать из рук священников (...) (Ц. Iлье ускi: 48). Я к у б Б а б и ч. (...) Мы обязаны дать слово Божье литвинам! (...) (Ц. Iлье ускi: 53). Ф р а н ц и с к. (...) любой, верующий во Христа, должен читать Библию сам на понятном ему языке и принимать написанное в ней без посредников в лице монахов. Всей своей душой. Разве не так? А если так, то канон изложения великого Писания лишь на латыни является вредным запретом! (М. Туруно ускi: 108). Пры гэтым асветнiк выступае за свабоду iнтэрпрэтацыi Бiблii (Ц. Iльеу скi). С к о р и н а. Я – семьдесят первый толковник, раб своего народа и проводник слова Божьего. Не апостол и не пророк, но искатель свободы: для себя, для своего разума, для своих братьев и сестер. Я ищу внутреннюю свободу христианина, зажатого рамками церковных правил и традиций. Несвобода христианина – вот что меня волнует (Ц. Iлье ускi: 61). Трэцi. Скарынавы пераклады Бiблii скiраваны таксама на данясенне iдэi адзiнства Бога для у сiх хрысцiян Я н С е в е р и н. Свобода? Какой свободы вы ищете? С к о р и н а. Свободы на пути к Христу. Я ищу своего Христа, слово его незамутненное, чистое, праведное. Бог един для всех. Поэтому рано или поздно найдется тот, кто разрушит двоевластие церквей и объединит всех христиан перед ликом Всевышнего (Ц. Iлье ускi: 61–62). 4. Праблема арышту i знiшчэння кнiг; вектары яе развiцця. Першы. Выдадзеныя Скарынам кнiгi арыштоу ваюцца як шкодныя для каталiцкага свету (Ц. Iльеу скi). Другi. Прывезеныя Скарынам у Маскву яго кнiгi не толькi канфiскоу ваюцца, а i спальваюцца (!) як сведчанне абразы Бога i маскоу скай улады, як шкодныя для праваслау нага свету, бо адцяняюць, адсоу ваюць на другi план пераклады на царкоу наславянскай мове (В. Марцiновiч). Д о к т а р (прыходзiць у прытомнасць). Па усюль, дзе я бы у, усе, з кiм я разма уля у, ад лiто ускага святара да а устрыйскага дыпламата ды прускага жа унера, казалi мне, што я займаюся у  жыццi абсалютна не тым. Што справа мая дурная. Што мары – марныя. Мяне няволiлi у  астрозе, у мяне адбiралi кнiгi, не давалi грошай, адма улялi у  самым патрэбным. Але нiхто АСАБЛIВАСЦI АДЛЮСТРАВАННЯ ВОБРАЗА ФРАНЦЫСКА СКАРЫНЫ... 317 i нiколi, нiдзе на свеце, не бра у i проста не палi у усë тое, што я зрабi у! Нiхто не нiшчы у напiсаныя словы! Нiхто! Нiколi! (В. Марцiновiч: 265). Н а ч а л ь н i к. (...) Ты тройчы гарэзнiк. Таму што зрабi у сябе ро уным Богу, калi пача у памнажаць словы, якiя табе не належаць. Таму, што перакла у Пiсанне на мову, якая табе не належыць. Таму што зняважы у маско ускую уладу, якой ты не належыш. (...) Таварыш паляк, праблема не у тым, што твой пераклад не кананiчны! Праблема у  тым, што адзiная мова, на якой дапушчальна распа усюджваць Евангеллi i Стары Запавет – царко унаславянская. Слова не належыць чалавеку. Няма такой свабоды, каб слова стала ро уным звычайным лапцястым людзям. Чэлядзi. Людзi гэта пыл. Пыл у руцэ Госпада. Ты разумееш гэта, паляк? Слова належыць Богу. Ты думаеш даць слова пылу? Пыл мусiць ма учаць. Гаварыць мусiць Бог. Цi той, хто паста улены Богам. У нашым выпадку гэта Вялiкi князь Маско ускi, Уладзiмiрскi i у сяе Русi Васiль Трэцi Iванавiч (В. Марцiновiч: 260, 262). 5. Праблема спакушальнага саюзу дзеля дасягнення мэты; вектары яе развiцця. Першы. Заключаны саюз памiж Чалавекам у чорным i Скарынам нараджае, з аднаго боку, драматычныя сiтуацыi непадпарадкавання Скарыны волi ЧВЧ (ЧВЧ (задумчиво). Так ты выбираешь ЕГО ???? Прощай, неудачник! (М. Туруноу скi: 106–107).), а з другога, трагiчныя сiтуацыi пакарання Скарыны смерцю блiзкiх яму людзей. Паводле задумы ЧВЧ i як сведчанне пакарання Скарыны памiраюць в лучах красного прожектора Адвернiк, Бабiч, Онкау , Астрожскi (М. Туруноу скi: 117–119). Спалучэнне драматычнага i трагiчнага тут непазбежнае. Другi. Саюз памiж Магiстрам i Доктарам дапускае сiтуацыю ахвярапрынашэння у  выглядзе смерцi Скарынавага сына Сiмяона. Трагiчнае тут дапушчальнае пры у мове Скарынавай згоды на яго (М. Рудкоу скi). М а с т е р. А ответьте, ведь вам же хочется творить, да? Хочется? Ответьте. Д о к т о р (очень тихо). Боже мой, как же хочется творить... (Идет). М а с т е р. А если мы дадим вам денег, будете печатать? Д о к т о р останавливается, но не поворачивается. М а с т е р. Но только книга заберет жизнь вашего сына. Д о к т о р. Тогда нет. (Идет). М а с т е р. Еще одна книга за жизнь сына! Доктор! Две книги, а? Три книги! Три новые книги! Пять! Хорошо, пять книг! Десять! Доктор, десять книг! За жизнь сына. Быстрее решайте! Двадцать! Двадцать книг! Пятьдесят! Сто! Сто книг! Сто! Д о к т о р уходит (М. Рудко ускi: 197–198). 318 ALEŚ MAKAREWICZ Трэцi. Саюз памiж Магiстрам i Доктарам прадугледжвае Скарынаву мiсiю, прысутнасць асветнiка у сiстэме, з якой яму не выйсцi (М. Рудкоу скi). Такiм чынам, прапанаваная вышэй характарыстыка творау , прысвечаных жыццю i асветнiцкай дзейнасцi Ф. Скарыны, дазваляе зрабiць наступныя падагульненнi i высновы. У п’есах Ц. Iльеу скага, М. Туруноу скага, М. Рудкоу скага, В. Марцiновiча прадстау лена мастацкая версiя эпiзодау  i асветнiцкай дзейнасцi Ф. Скарыны, якая спалучае у  сабе элементы эксперыменту у  адносiнах да паэтыкi твора на гiстарычную тэму i асаблiвасцей рэцэпцыi гiстарычнага матэрыялу мастацкага тэксту сучасным чытачом (гледачом). Творы Ц. Iльеу скага, В. Марцiновiча у  пэу ных адносiнах дэкананiзуюць вобраз Ф. Скарыны у  адносiнах да агульнапрынятай трактоу кi асобы асветнiка. Ëн паказваецца жывым чалавекам, якi сутыкаецца з жывымi праблемамi свайго стагоддзя, асучасненым адценнем грамадскiх праблем ХХI стагоддзя. П’есы М. Рудкоу скага, В. Марцiновiча – гэта сучасны погляд у гiсторыю i гiсторыi у  сучаснасць. Героi М. Рудкоу скага, жыхары цяперашняй Беларусi, нiбыта пападаюць у XVI стагоддзе, нiбыта iх вачыма у спрымаецца постаць Ф. Скарыны. Паэтыка п’есы В. Марцiновiча падкрэслiвае прысутнасць сучаснiка у  створаным ау тарам драматургiчным свеце; яна спрыяе у знiкненню адпаведных асацыяцый, правядзенню рэцэпцыйных аналогiй, праекцый i iнш. Ахвярнасць i самаахвярнасць Скарыны мяжуюць з трагiчнасцю яго лëсу у  праекцыi на асветнiцкую дзейнасць, рэцэпцыю i адносiны Скарынавых сучаснiкау  да вынiкау  перакладчыцкай i выдавецкай справы, уласнае (у тым лiку iнтымнае) жыццë асветнiка (Ц. Iльеу скi, М. Туруноу скi, В. Марцiновiч). П’есы М. Туруноу скага, С. Шыдлоу скага, Е. Iванюшэнка прасякнуты аптымiзмам у адносiнах да гiстарычнай памяцi нашчадкау . Мастацкi матэрыял п’ес, пастау леныя па iх спектаклi сапрау ды садзейнiчаюць выкананню тых мэт, якiя былi агучаны падчас арганiзацыi конкурсу, асаблiва наступных з iх: садзейнiчаць далейшаму развiццю нацыянальнай самасвядомасцi [народа. – А.М.], сродкамi тэатра актыуна уплываць на працэсы патрыятычнага выхавання21. 21 А. С у ш а, Прадмова..., с. 6. АСАБЛIВАСЦI АДЛЮСТРАВАННЯ ВОБРАЗА ФРАНЦЫСКА СКАРЫНЫ... 319 LITERATURA Avdonina T., Francisk Skorina: ličnost’ belorusskogo prosvetitelâ v dramaturgii, “Iskusstvo i kul’tura”, 2014, № 1 [Авдонина Т., Франциск Скорина: личность белорусского просветителя в драматургии, [в:] “Искусство и культура”, 2014, № 1]. Gančarova-Grabovskaâ S., Francisk Skorina v belorusskoj dramaturgii rubeža XX–XXI vv., Mı̀nsk 2018 [Ганчарова-Грабовская С., Франциск Скорина в белорусской драматургии рубежа ХХ–ХХI вв., Мiнск 2018]. KK V Belarusi vpervye stavât p’esu Viktora Martinoviča [online], https://nn.by/?c =ar&i=188402&lang=ru [dostup: 20.08.2018] [КК В Беларуси впервые ставят пьесу Виктора Мартиновича [online], http://www.nn.by/?c=ar& i=188402&lang=ru, [доступ: 20.08.2018]]. Karatkevı̀č V., Vobraz Francyska Skaryny, asvetnı̀ka ı̀ čalaveka, u belaruskaj dramaturgı̀ı̀ kanca 70–90-h gadoǔ, [v:] Mastackı̀ vobraz: genezı̀s, èvalûcyâ, sučasny stan: matèryâly Mı̀žnar. navuk. kanf., Brèst, 28–30 ver. 2000 g., Brèst 2001 [Караткевiч В., Вобраз Францыска Скарыны, асветнiка i чалавека, у беларускай драматургii канца 70–90-х гадоу, [у:] Мастацкi вобраз: генезiс, эвалюцыя, сучасны стан. Матэрыялы Мiжнар. навук. канф., Брэст, 28–30 вер. 2000 г., Брэст 2001]. Karatkevı̀č V., Specyfı̀ka adlûstravannâ vobraza Francyska Skaryny ǔ p’ese “Vita brevis, abo Nagavı̀cy svâtoga Georgı̀â” M. Adamčyka i M. Klı̀mkovı̀ča, [v:] Aktual’nyâ pytannı̀ lı̀ngvı̀stykı̀, lı̀ngvastylı̀stykı̀ ı̀ lı̀ngvakul’turalogı̀ı̀: da 75-goddzâ z dnâ naradžènnâ prafesara M. V. Ababurkı̀: matèryâly Rèspublı̀kanskaj navukova-praktyčnaj kanferèncyı̀, 20 maâ 2016 g., Magı̀lëǔ 2016 [Караткевiч В., Спецыфiка адлюстравання вобраза Францыска Скарыны у п’есе “Vita brevis, або Нагавiцы святога Георгiя” М. Адамчыка i М. Клiмковiча, [у:] Актуальныя пытаннi лiнгвiстыкi, лiнгвастылiстыкi i лiнгвакультуралогii: да 75-годдзя з дня нараджэння прафесара М. В. Абабуркi. Матэрыялы Рэспублiканскай навукова-практычнай канферэнцыi, 20 мая 2016 г., Магiлë у 2016]. Makarèvı̀č A., P’esa “Ûdzı̀f ” S. Kavalëva: dramaturgı̀čnaâ versı̀â adnajmennaj knı̀gı̀ Staroga zapavetu, [v:] Kulâšoǔskı̀â čytannı̀: matèryâly Mı̀žnarodnaj navukova-praktyčnaj kanferèncyı̀, Magı̀lëǔ, 20–21 krasavı̀ka 2017 g., Magı̀lëǔ 2017 [Макарэвiч А., П’еса “Юдзiф” С. Кавалëва: драматургiчная версiя аднайменнай кнiгi Старога запавету, [у:] Куляшоускiя чытаннi: матэрыялы Мiжнароднай навукова-практычнай канферэнцыi, Магiлë у, 20–21 красавiка 2017 г., Магiлë у 2017]. Ruseckaâ N., Padarožža ǔ čase ı̀ prastory: p’esa Mı̀kalaâ Rudkoǔskaga “Doktar svabodnyh navuk”, [u:] Spadčyna Skaryny: da 500-goddzâ belaruskaga knı̀gadrukavannâ. Zbornı̀k navukovyh artykulaǔ u dzvûh častkah, Gomel’ 2017, č. 1 [Русецкая Н., Падарожжа у часе i прасторы: п’еса Мiкалая Рудкоускага “Доктар свабодных навук”, [у:] Спадчына Скарыны: да 320 ALEŚ MAKAREWICZ 500-годдзя беларускага кнiгадрукавання. Зборнiк навуковых артыкула у у дзвюх частках, Гомель 2017, ч. 1]. Sı̀vèk B., Vobraz Francı̀ška Skaryny ǔ sučasnaj belaruskaj dramaturgı̀ı̀ (na prykladze vybranyh tvoraǔ), [u:] Spadčyna Skaryny: da 500-goddzâ belaruskaga knı̀gadrukavannâ. Zbornı̀k navukovyh artykulaǔ u dzvûh častkah, Gomel’ 2017, č. 1 [Сiвэк Б., Вобраз Францiшка Скарыны у сучаснай беларускай драматургii (на прыкладзе выбраных творау), [у:] Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнiгадрукавання. Зборнiк навуковых артыкула у у дзвюх частках, Гомель 2017, ч. 1]. Suša A., Pradmova, [u:] Francysk Skaryna ı̀ sučasnasc’: zbornı̀k p’es. Mı̀nsk 2017 [Суша А., Прадмова, [у:] Францыск Скарына i сучаснасць: зборнiк п’ес, Мiнск 2017]. Štèjner Ì.F., “Mudrosti začalo i konec’...” abo Spakušènne Skaryny: p’esa, Gomel’ 2012 [Штэйнер I., “Мудрости зачало и конець...” або Спакушэнне Скарыны: п’еса, Гомель 2012]. Francysk Skaryna ı̀ sučasnasc’: zbornı̀k p’es, Mı̀nsk 2017 [Францыск Скарына i сучаснасць: зборнiк п’ес, Мiнск 2017]. SUMMARY PECULIARITIES OF PRESENTING F. SKARYNA IN MODERN BELARUSIAN DRAMA (SELECTED PLAYS) The article discusses the plays which have won the competition for the plays created for the drama theatre “Skaryna and Modernity” in 2016. These are “Francysk. Pripovest” by Timophei Ilievsky, “I Brought You the Word” by Mihail Turunovsky, “Viry Svoya” by Sergei Shidlovsky and Irina Andreeva, “The Doctor of Free Studies” by Nikolai Rudkovsky, “Doctor Raus’s Career” by Viktor Martinovich, “Skoryna. Beta-version” by Elena Ivanyushenko. Special attention is paid to the characteristics of drama time and space, characters’ typology, subject matter of the plays. Key words: F. Skaryna, Belarusian dramatic Skaryniana, drama time and space, characteristics of drama action, typology of characters, subject matter. STRESZCZENIE CECHY OBRAZU FRANCISZKA SKARYNY WE WSPÓŁCZESNYM DRAMACIE BIAŁORUSKIM (NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH UTWORÓW) Artykuł dotyczy sztuk, które w roku 2016 zwyciężyły w konkursie na utwory wchodzące w skład teatru dramatycznego „Skaryna i nowoczesność”. Wśród АСАБЛIВАСЦI АДЛЮСТРАВАННЯ ВОБРАЗА ФРАНЦЫСКА СКАРЫНЫ... 321 nich znalazły się – Francysk. Przypowieść Timofeja Illewskiego, Przyniosłem wam słowo Michaiła Turunowskiego, Wiry własne Siarhieja Szydłowskiego i Iryny Andreewaj, Doktor wolnych nauk Mikołaja Rudkowskiego, Kariera Doktora Rausa Wiktara Marcinowicza, „Skorina” Beta wersja Heleny Iwaniuszenko. Szczególną uwagę skierowano na cechy czasu dramatycznego i przestrzeni dramatycznej, typologię postaci, problematykę sztuk. Słowa kluczowe: F. Skaryna, białoruska Skaryniana dramatyczna, czas i przestrzeń, cechy działania dramatycznego, typologia bohaterów, problematyka.