Askeri Bir Tahkimat Olarak Alanya Kalesi ve Tersanesi

KALON OROS/ALANYA ORTAÇAĞ ARKEOLOJİSİ r Editör „ I ** ~x . SEMA DOĞAN a ¿==í , ‘J tf TURK T R K E O tı VE KÜLTÜRI MİRAS I ENSTİTİ • T h is p r o j e c t i s c o - f i n a n c e d b y th e E u r o p e a n U n io n a n d t h e R e p u b l i c o f T ü r k i y e B u p r o je A v r u p a B ir li ğ i v e T ü r k i y e C u m h u r i y e ti t a r a f ı n d a n f in a n s e e d i l m e k t e d i r Kalon Oros / Alanya Ortaçağ Arkeolojisi Editör Sema Doğan - i B f lY Ü K Ş E H tR G A Z İA N T E P T his p u b lic a tio n i s p r o d u c e d u n d e r th e p r o j e c t o f T e c h n ic a l A s s i s t a n c e f o r E U - T u r k e y A n a to l ia n A r c h a e o l o g y a n d C u lt u r a l H e r i ta g e I n s ti tu te n u m b e r e d T R 2 0 1 4 / D G / 0 4 / A 4 - 0 1 / 0 0 1 . The c o n te n ts o f t h is p u b l ic a t io n is t h e s o l e r e s p o n s i b i li ty o f O f s e t Y a p ı m e v i a n d W E g l o b a l C o n su lt in g a n d c a n in n o w a y b e ta k e n to r e f l e c t th e v ie w s o f th e E u ro p e a n U n ion . B u k it a p T ü r k A r k e o lo ji v e K ü ltü r e l M ir a s E n s ti tü s ü iç in O f s e t Y a p ım e v i Y a y ın la rı ta r a f ın d a n T R 2 0 1 4 / D G /0 4 / A 4 - 0 1 / 0 0 1 n u m a r a lı 'A B - T ü r k i y e A n a d o lu A r k e o lo ji v e K ü ltü re l M ir a s E n s ti tü s ü iç in T e k n ik Y a r d ım ' s ö z le ş m e s i k a p s a m ın d a y a y ın la n m ış tır . B u y a y ın ın iç e r iğ in d e n s a d e c e O f s e t Y a p ım e v i v e W E g lo b a l D a n ış m a n lık A .Ş . s o r u m lu o lu p h iç b ir ş e k ild e A v r u p a B i r liğ i'n in g ö r ü ş le r in i y a n s ıt m a m a k ta d ır . - ^ K A L O N O R O S / A L A N Y A O R T A Ç A Ğ A R K E O L O J İS İ E d itö r : S E M A D O Ğ A N T ü r k A r k e o lo ji v e K ü ltü r e l M ir a s E n s t it ü s ü Y a y ın la rı: 0 2 6 B u e s e r O f s e t Y a p ım e v i Y a y ın la rı t a r a f ın d a n T ü r k v e A r k e o lo ji v e K ü ltü r e l M ir a s E n s tit ü s ü a d ı n a ü r e tilm iş tir . T h is v o lu m e is p r o d u c e d b y O f s e t Y a p ım e v i P u b l ic a tio n s o n b e h a l f o f th e T u r k is h A r c h a e o lo g y a n d C u ltu r a l H e r ita g e In s titu te . T h is p u b l i c a t i o n is p r o d u c e d u n d e r t h e p r o j e c t o f “T e c h n i c a l A s s i s t a n c e f o r E U - T u r k e y A n a t o l i a n A r c h a e o lo g y a n d C u l t u r a l H e r i t a g e I n s t i t u t e ” n u m b e r e d T R 2 0 1 4 /D G /0 4 / A 4 - 0 1 /0 0 1 . B u k i t a p T R 2 0 1 4 / D G / 0 4 / A 4 - 0 1 / 0 0 1 n u m a r a l ı “A B - T ü r k i y e A n a d o l u A r k e o lo ji v e K ü l t ü r e l M i r a s E n s t i t ü s ü i ç i n T e k n i k Y a r d ım ” s ö z le ş m e s i k a p s a m ın d a y a y ın la n m ış tır. I S B N : 9 7 2 - 6 2 5 -7 9 2 2 - 2 0 -3 © 2 0 2 1 , T .C . K ü lt ü r v e T u r iz m B a k a n lığ ı v e T .C . G a z ia n te p B ü y ü k ş e h ir B e le d iy e s i © 2 0 2 1 , R .T . T h e M in is tr y o f C u ltu r e a n d T o u r is m a n d R .T . G a z ia n te p M e tr o p o lita n M u n ic ip a lity İ s ta n b u l, Ş u b a t 2 0 2 2 Y a z ış m a a d r e s i : O f s e t Y a p ım e v i Y a y ın la n Ç a ğ la y a n M a h a lle s i, Ş a ir S o k a k , N o : 4 3 4 4 0 3 K a ğ ıth a n e / İ s ta n b u l S e r tif ik a N o : 4 5 3 5 4 T h e c o n t e n t s o f t h i s p u b l i c a t i o n is t h e s o le r e s p o n s i b i li t y o f O f s e t Y a p ım e v i a n d W E g lo b a l C o n s u l t i n g a n d c a n in n o w a y b e ta k e n to r e f le c t th e v i e w s o f t h e E u r o p e a n U n io n . B u y a y ı n ı n iç e r i ğ i n d e n s a d e c e O f s e t Y a p ım e v i v e W E g l o b a l D a n ı ş m a n l ı k A .Ş . s o r u m l u o l u p h i ç b i r ş e k i ld e A v r u p a B i r l i ğ i n i n g ö r ü ş l e r i n i y a n s ıtm a m a k ta d ır. K o o r d in a s y o n : H a le U r a l, H a k a n T a n rıö v e r T a s a r ım : M e h m e t U lu s e l Ç e v iri: D id e m D in ç s o y , U m u t Y av u z E d itö r : E n e s ö z t ü r k S on O k u m a : M . Ih sa n K ara T ü r k A r k e o lo ji v e K ü ltü r e l M ir a s E n s titü s ü A t a tü r k B u lv a r ı, N o : 2 4 / A , 2 7 0 1 0 Ş a h in b e y / G a z ia n te p B a sk ı v e C ilt: O f s e t Y a p ım e v i Ç a ğ la y a n M a h a lle s i, Ş a ir S o k a k , N o : 4 3 4 4 0 3 K a ğ ıth a n e / İ s ta n b u l T e le fo n : 0 2 1 2 2 9 5 8 6 01 S e r tif ik a N o : 4 5 3 5 4 B u k ita b ı n b ü tü n y a y ın h a k la r ı s a k lıd ır . T a n ıtım a m a c ıy la , k a y n a k g ö s t e r m e k ş a r tıy la y a p ıla c a k k ıs a a lın t ıl a r d ış ın d a g e r e k m e t in , g e r e k s e g ö r se l m a lz e m e n i n b ir k ıs m ı v e y a ta m a m ı iz in a lı n m a d a n y a y ın la n a m a z v e d a ğ ıtıla m a z . içindekiler M e v lü t Ç a v u ş o ğ lu - T a k d i m 7 F a h ri A ra l - S u n u ş 9 T e ş e k k ü r 11 G ir iş : “ B ir B u k a l e m u n T a b i a tı” A la n y a , C o ğ r a f y a v e M i m a r l ı k T a r i h i Ü z e r in e D ü ş ü n c e l e r S c o tt R e d f o r d 1 5 A s k e r i B ir T a h k i m a t O l a r a k A la n y a K a le s i v e T e r s a n e s i O sm a n E ra v şa r 29 A la n y a İç K a le K ö ş k lü H a m a m O sm a n E rav şar 75 H i s a r i ç i M a h a l l e s i n d e B iz a n s D ö n e m i S u r Ş a p e l le r i K o m n e n o s D ö n e m i S c o tt R e d f o r d 9 1 A la n y a ’n ı n B o y a lı D u v a r l a r ı N ic k K ra b b e n h o e ft, S c o tt R e d fo rd 101 A la n y a ’d a B iz a n s D ö n e m i Y ü z e y A r a ş t ı r m a l a r ı S em a D o ğ an 119 A la n y a Y ü z e y A r a ş t ı r m a s ı S e r a m i k B u l u n t u l a r ı A y şe Ç a y la k T ü rk e r 16 3 A la n y a M ü z e s i n d e B u l u n a n M e r m e r - T a ş E s e r le r S e m a D o ğ a n 191 A la n y a Y ü z e y A r a ş t ı r m a l a r ı n d a A r k e o m e t r i k A n a li z le r A li A k ı n A k y o l 2 1 3 A la r a K a le s i K a z ıla r ı O sm a n E ra v şa r 2 4 3 S u lt a n I. A l a e d d i n K e y k u b a d ’ı n A la n y a H a s b a h ç e ’d e B a h ç e K o m p le k s i n d e k i K a z ıla r S c o tt R e d f o r d , F a r u k Y ılm a z e r 2 7 7 A la n y a H a s b a h ç e Y a p ıla r ı M a lz e m e A n a l i z i A li A k ı n A k y o l 2 9 5 Y a z a r la r H a k k ı n d a 3 2 7 D iz in 3 2 9 Takdim A la n y a ’y ı 1 4 . a s ı r d a z i y a r e t e d e n s e y y a h İ b n - i B a t u ta b u g ü z e l ş e h r i ş ö y le a n la tı y o r : “ D ü n y a n e n g ü z e l i n s a n l a r ı , e n t e m i z h a l k ı b u r a d a y a ş a r v e e n le z iz y e m e k l e r d e b u r a d a p iş e r . A li; T e a la ’n ı n y a r a t tı ğ ı k u l l a r iç i n d e e n ş e f k a tl i o l a n l a r b u r a n ı n h a l k ı d ı r . .. G e n iş l ik , g ü z e l li k v e ih ti ş a b a k ı m ı n d a n d ü n y a n ı n e n g ü z e l ş e h i r l e r i n d e n b ir id ir .” Ç o c u k l u ğ u m u v e g e n ç l iğ im i g e ç i r d iğ im m e m l e k e t i m A la n y a t a r i h i , c o ğ r a f y a s ı v e in s a n ı y k ö k lü b i r m e d e n i y e t i n iz l e r i n i h e r k ö ş e s i n d e h i s s e t t i ğ i n i z b i r ş e h ir d i r . S tr a b o n ’d a n y u k a r u a l ın tı la d ığ ı m ı z İ b n - i B a tu ta ’y a v e E v liy a Ç e l e b iy e , s a y ıs ız g e z g i n in h a y r a n ı o l d u ğ u v e g ü z e ll ik l e r i a n l a tt ı ğ ı K o r a k e s iu m , K a l o n O r o s , C a n d e l o r e , A lâ iy y e v e C u m h u r i y e t ’le b i r l i k t e A la n y a a d ı a l a n b u b e ld e , t a r i h i n t ü m ö n e m l i ç a ğ l a r ın a t a n ı k l ı k e tti. U lu ğ S u l ta n A l a e d d i n K e y k u b a t ’ı n k u t f e th iy le b in l e r c e y ıl lı k A n a d o l u m e d e n i y e t i n i n m ü s t e s n a b i r ö r n e ğ i o la n A la n y a ’n ı n a r k e o lo j m i r a s ı n ı n a r a ş t ı r ı l m a s ı h e m o r t a k i n s a n l ı k d e ğ e r l e r i n i n h e m d e b u g e n e l r e s im i ç in d e b iz i t y a p a n m e d e n i y e t y a p ı t a ş l a r ı n ı n d a h a iy i a n l a ş ı lm a s ı iç in b ü y ü k ö n e m ta ş ıy o r . T ü r k i y e C u m h u r i y e t i n i n b ü y ü k b i r m i r a s ı n te m s ilc is i o lm a s ı, b iz le r e ü z e r i n d e y a ş a d ı ğ ı n t o p r a k l a r d a A n t i k Ç a ğ ’d a n b u g ü n e p e k ç o k f a r k lı k ü l t ü r ü n m u a z z a m b i r i k i m i n i k o r u y u p g e le c n e s il le r e a k t a r m a s o r u m l u l u ğ u n u d a y ü k lü y o r . B u s o r u m l u l u k b il in c i y le v e g ü ç l ü b i r m i ll i a r k e o lı e n s t i t ü s ü n ü n k u r u l m a s ı iç in g e r e k e n a d ı m l a r ı n a t ılm a s ıy la , T ü r k A r k e o lo ji v e K ü l tü r e l M ir E n s t i t ü s ü P r o je s i, 2 0 1 4 y ı l ı n d a K ü lt ü r v e T u r i z m B a k a n lı ğ ı ile G a z i a n t e p B ü y ü k ş e h ir B e l e d iy e s in o r t a k ç a b a la r ı v e o d ö n e m d e B a k a m o l d u ğ u m A v r u p a B ir liğ i B a k a n l ı ğ ı n ı n ( ş im d i k i a d ıy la / B a ş k a n l ığ ı) g ir i ş i m le r iy le h a y a t b u l d u . E n s t i t ü n ü n A v r u p a v e d ü n y a a r k e o lo j i c a m i a s ı n ı n e n ö n e m l i m e r k e z l e r i n d e n b i r i o la c a ğ ın d ı k u ş k u d u y m u y o r u m . B ilim s e l b i r i k i m i m i z i v e e ş s iz m i r a s ı m ı z ı d ü n y a y l a b u l u ş t u r a c a k b u e n s t i t ü v e r d i ğ i m i z k a t k ı, b iz le r i e l b e tt e k i g u r u r l a n d ı r ı y o r . B u ö n e m l i p r o j e k a p s a m ı n d a h a z ı r l a n a n S a y ın P r o f . D r . S e m a D o ğ a n ı n e d i t ö r l ü ğ ü n ü y a p t ığ ı b u e s e r d e , y e r li v e y a b a n c ı a k a d e m i s y e n i a d e t a ç a ğ l a r ı a ş a r a k , A la n y a ’y ı h e r y ö n ü y le d e ğ e r l e n d ir i y o r , t a r i h i v e k ü l t ü r e l m i r a s ı m ı z ı b u g ü n le ta ş ıy o r la r . K a tk ı s u n a n t ü m a k a d e m i s y e n l e r i v e p r o j e d e e m e ğ i g e ç e n h e r k e s i g ö n ü l d e n t e b r i k e d i y o r u ı M ev lü t Ç a v u şo ğ lu T .C . D ış iş le r i B a k a n ı Askeri Bir Tahkimat Olarak Alanya Kalesi ve Tersanesi Osman Eravşar O r t a ç a ğ d a A n a d o l u k e n t l e r i n e b a k ı l d ı ğ ı n d a k e n d i i ç le r in e d ö n ü k b i r k e n t s e l h a y a t s ü r d ü k l e g ö r ü lü r . B u n u n l a b i r l i k t e S e lç u k lu d ö n e m i y l e b ir l i k t e k e n t l e r v e h a t t a ü lk e le r a r a s ı il e ti ş i m - iliş k i s a ğ la y a n k e n t l e r d e b u l u n m a k t a d ı r . B u k e n t l e r d e n b i r i o l a n A la n y a g e r e k k a l e s i g e r e k s e k e n s e l k o n u m u b a k ı m ı n d a n ö n e m l i b i r y e r e s a h ip t ir . B u b ö l ü m d e g e n e l o l a r a k k e n t i n t a r i h i ile k e n t fiz ik i y a p ı s ı n ı ş e k i l l e n d i r e n s u r l a r ı n y a p ı s a l k a r a k t e r i n d e k i d e ğ iş im , k u r u l u ş u n d a n b u g ü n e k a d a k i s ü r e c i e le a l ı n a c a k t ı r ; C il v a r d a B u r n u ü z e r i n d e b u l u n a n y a p ı la r v e t a h k i m a t k a p s a m d ış ın ı tu t u l m u ş t u r . A k d e n i z ’in o r t a s ı n a b i r a d a ş e k li n d e ç ı k ı n t ı y a p a n A la n y a ’n ı n k e s in k u r u l u ş t a r i h i g ö s te r e n s o m u t b il g il e r b u l u n m a m a k t a d ı r . 12A la n y a K a le s i ü z e r i n e ç e ş itli a r a ş t ı r m a l a r y a p ı lm ış tı] B u a r a ş t ı r m a l a r d ı ş ı n d a k a l e h a k k ı n d a b il g il e r v e r e n k r o n i k v e t a r i h i k a y n a k l a r d a b u l u n m a k t d ır .3 K a le v e ç e v r e s i n i g ö r e n b a z ı s e y y a h la r k a l e h a k k ı n d a b il g il e r v e r m i ş t i r . 4 A la n y a ’n ı n k u r u l d u ğ u y a r ı m a d a , o n u n j e o p o l i t i k ö n e m i n i a r t ı r a n b i r n i t e l i k k a z a n m a s ıı 1 A lanya’n ın tarih ö n c e si d ö n e m in e ait en ö n e m li veriler, y erle şm en in d o ğ u su n d a ele geçirilm iştir. K adın İn i Mağar; olarak b ilin e n m ağa ra da yap ılan m ü z e k u rtarm a k a zısın d a N e o litik v e K alk olitik d ö n em lere ait o ld u ğ u d ü şü n ü l bu lgular ele g eçirilm iştir. 2 Bu araştırm aların ö n c ü sü sayılan ça lışm alard an ilk i S. Lloyd tara fın d an gerçek leştirilm iştir. Lloyd 1990; Lloyd, Ri 1958, 1964. K alen in y erle şim iç in d e ö n e m li b ir k o n u m d a o ld u ğ u n a işaret e d e n b u ça lışm a d a S elçu k lu d ö n e m in k en tin g elişim i d e k ısa ca verilm iştir. Surların v e k en tin ta rih sel g elişim i ilk olara k K on yalı ta ra fından ele a lın m ışt K onyalı 1946. A la n ya K a lesin d ek i k itab eler ise çeşitli yayın lara k o n u olm uştu r. B unlar iç in d e RCEA’n in k ata logu ö cü lerd en birisidir: C o m b e, Sauva get v e W ie t, n.d . K en ttek i, Türk d ö n e m i kitab eleri ise A .Y ardım tarafından yayın la m ıştır: Y ardım 2 0 0 2 . S o n ra sın d a b u ça lışm a d a k i b ilg ilere dayanılara k U. T anyeli tara fın d an bir g elişim şem a sı orta k on u lm u ştu r: T anyeli 1987. K en tin surları ü zerin d e b u lu n a n fresk o sü slem eler b ir lisa n sü stü te z in d e ça lışılm ışt K rab b en h oeft 2011. 3 A la nya ile ilg ili e n esk i y a zılı k ayıtın Skylax’d a g eçtiğ i ta h m in ed ilm ek ted ir. C o ra cesio n , M Ö 1 99’d a III. A n tio c h o s’ı h â k im iy etin e d ir en en , K ilikia şeh irleri iç in d ek i tek k en t olarak anılır. L iv iu sü n verd iğ i b ilg ilere göre k en tin surların m ev cu t o ld u ğ u v e sur k ap ıların ın k a p a tıld ığ ı an laşılm aktadır: T itu s Livius (Livy) 1823, 3 3.20. S on rasın d a k e n t i < iyi ta n ım la y a n b ilg iy i Strab on verir: Strabon 2 0 0 0 , 2 5 1 -2 5 3 . Strabon, A lan ya v e çev resin d e g e m i y a p ım ı için gerel olan sed ir a ğ a cın ın b o llu ğ u n a d ik kat çeker. Y üksek bir kayalık ü zerin e k u ru lm u ş bir kale o la n K orakesion’a geld iği belirtir. K en tin b u d ö n e m d e bir k orsan kral o la n v e K ilikia b ö lg e sin d e k o rsa n lığ ı ö rg ü tled iğ i ileri sü rü len Tryphı isim li bir D io d o to s tara fın d an hareket ü ssü olara k k u lla n ıld ığ ın a değ inir. B u n la rın d ışın d a k en te referans veren baş yazarlar da bulunur. Bunlar, P lin iu s, P lutarchus, P to lem a eu s, H iero cles’d ir. B izans d ö n e m in d e k en t v e çev resi ha k ın d a b ilg i v eren k ayn ak lar sın ırlı o lm a k la b irlik te 11. y ü zy ıld a n itibaren b ö lg ed e v a rlığ ın ı g ö steren K ilikia Erm e P r e n sliğ in in tarih y a zıcısı o la n S m bat’ın eserlerin d e b a h sed ilm ek ted ir : Sm b at D e d e y a n 1980; Sparapet Sm bat 20C S elçu k lu d ö n e m in in ö n e m li tarih k ayn ağı o la n İbn Bib i ve A ksara yi’n in k ro n ik lerin d e d e k en tin fe th i ve bazı olayla d eğ in ilm iştir: İbn Bib i 1996; K erim ü d d in M a h m u d -i A ksara yi 2 0 0 0 . K ent h ak k ın d a bu d ö n e m d e b ilg i veren başl kayn ak b u lu n m a z. K alen in K ara m an oğlu v e M em lu k d ö n e m i h a k k ın d a k i bilgiler ise M ak rizi’d e geçer: A l-M akri 1935. 4 C rane 1993; İbn Batuta 2000; Piri R eis n.d . Erken d ö n e m sey y a h la rın ın d ışın d a ö zellik le k ale v e çev resin i inceleyı v e k a le n in erk en d ö n e m gravü rü n ü yap an seyyah lar da bulunur: M a so n 1989. K ente 19. y ü zy ıld a gele n b a zı seyyah l k alen in g ö rü n ü m ü n ü d e resm etm iştir. K ilikia b ö lg e sin i ayrıntılı olarak in celey en v e b ö lg ed e seyah at ed en H eberd v e W ilh elm A la nya ’y a geld ik lerin d e k en tte ü ç ta n e G rekçe yazıt gö rd ü ğ ü n ü belirtir: H eb erd ey, W ilh elm 1896 1 3 7 .1 yazıtların R o m a d ö n e m in e ait o ld u ğ u b elirtilm iştir. 30 K a lo n O ro s / A la n y a O r ta ç a ğ A r k e o lo jis i n e d e n o l m u ş t u r ( Ş e k il 1 ). K e n t, d e n i z d e n y a k l a ş ı k o l a r a k 3 0 0 m . k a d a r y ü k s e k li k te k i k a y a l ık ü z e ­ r i n d e y ü k s e lir . K a y a lığ ın b a t ı v e g ü n e y k e s i m l e r i s o n d e r e c e d i k v e d e n i z d e n u la ş ı lm a s ı v e ç ık ılm a s ı m ü m k ü n d e ğ il d ir . C o ğ r a f i o l a r a k b u ö z e lliğ i k e n t e s t r a t e j i k b i r n i t e l i k k a z a n d ı r m a k t a d ı r . K u z e y d e n i s p e t e n d i k o l m a k l a b i r l i k t e e ğ i m li y a m a ç la r , a n a k a r a y a d a r b i r ş e k il d e b a ğ l a n t ı s a ğ la m a k ta d ır . 5 B ö y le lik le y e r l e ş m e n i n d o ğ u s u n d a v e b a t ı s ı n d a b i r e r k ö r f e z o l u ş u r ( Ş e k il 2 ) . K ö r f e z le r d e n d o ğ u d a o l a n ı b a t ı v e g ü n e y r ü z g â r l a r ı n a k a r ş ı k o r u n a k s a ğ la r k e n , b a t ı d a k i a ç ı k d e n i z e d o ğ r u b a k t ı ğ ı n d a n b u a l a n d a d o ğ a l b i r k o r u m a b u l u n m a z . B u n e d e n l e b u a l a n g e m i l e r i n s ığ ın a b i le c e ğ i b i r k o n u m d a d e ğ il d ir . Ü s t e l ik y a r ı m a d a n ı n b a t ı y a m a c ı a y n ı z a m a n d a y e r le ş i m iç in v e İ ç K a le ’y e u l a ş ı m iç in d e e lv e r iş li b i r k o n u m d a d e ğ ild ir . G ü n ü m ü z d e o l d u ğ u g ib i t a r i h i s ü r e ç iç i n d e y a r ı m a d a n ı n d o ğ u y a m a ç la r ı y e r le ş i m a l a n ı o l a r a k k u ll a n ıl m ış tı r . A la n y a ’n ı n ik i a n a a la n ı , İ ç K a le v e ş e h r i b i r b i r i n d e n a y ı r a n s a v u n m a d u v a r l a r ı ile ç e v r i lid ir . Y e r le ş im , t o p o g r a f y a y ı d o ğ a l b i r s a v u n m a o l a r a k k u l l a n m a k iç in k ı s m e n a l a n ı n iz o h ip s e ğ r i l e r i n i t a k i p e d e r . Ş e h r i n s a v u n m a s is te m i d e e s a s o l a r a k k a l e n i n d o ğ u d a k i y a m a c ı n ı ç e v r e le r ş e k il d e g e li ş ir ( Ş e k il 1). K a le n i n s u r d u v a r l a r ı n ı n y a r ı m a d a y ı ç e v r e le d iğ i k ı s ı m l a r ı a ş a ğ ı y u k a r ı iy i k o r u n ­ m u ş tu r . D o ğ a l b i r y a m a ç ü z e r i n e k u r u l u o l a n k a le , d o ğ a l y a m a ç la r ı t a k i p e d e r e k e n t e p e d e b u l u ­ n a n İç K a le ’y e d o ğ r u y ö n e l m e k te d ir . A ş a ğ ıd a k i b ö l ü m l e r d e a ç ı k la n a c a ğ ı ü z e r e z a m a n i ç in d e k i d e ğ i ş i m l e r v e g e l iş im l e r ile k a l e s o n ş e k li n i O s m a n l ı d ö n e m i n d e a l m ış t ır . E n d ı ş t a y a m a ç g ü n e y , g ü n e y d o ğ u v e b a t ı d a k a y a l ık y a m a ç l a r ı t a k i p e d e n s u r la r , k u z e y b a t ı d a k ı s m e n e ğ im li y a m a ç ç iz g i­ l e r i n i n iz in i s ü r e r e k , k u z e y d e k i E h m e d e k ’e b a ğ l a n m a k t a v e k u z e y d e k i y a m a ç i n i ş i ile k u z e y d o ğ u y ö n d e n a y n ı ş e k i ld e g e l e n s u r l a r l a b ir l i k t e l i m a n a d o ğ r u a l ç a lm a k ta d ı r . B u a s ıl ç e r ç e v e n in d ı ş ı n ­ d a k a l e n i n o r t a b ö l ü m ü n d e k u z e y - g ü n e y d o ğ r u l t u s u n d a u z a n a n b i r a n a d u v a r ile b u d u v a r a d o ğ u - b a t ı d o ğ r u l t u s u n d a n e r e d e y s e o r t a n o k t a s ı n d a b a ğ l a n a n b i r a r a s u r d u v a r ı b a ğ l a n tı s ı d a h a y e r a l m a k ta d ır . T o p h a n e m a h a ll e s i b u s u r l a r ile l i m a n a r a s ı n d a k a l a n k ı s ı m d a o lu p , A la n y a ’n ı n e n e s k i m a h a l l e s i d i r 6 ( Ş e k il 3 , Ş e k il 4 ). T a h k i m a t ı n t a m a m ı y a p ı m d ö n e m l e r i n e b a ğ lı o l a r a k f a r k lı k a r a k t e r l e r g ö s te r m e k te d i r . B u ­ n u n l a b ir l i k t e d u v a r ö r g ü l e r i n i n iç v e d ış y ü z l e r i n d e g ö r ü l e n d ö n e m f a r k ı n a b a ğ lı o l a r a k f a r k lı i n ş a t e k n i k l e r i n e k a r ş ıl ık , d ü z g ü n t a h k i m a t ö r g ü l e r i n i n a l a n ı n ç e ş itli y e r l e r i n d e n ç ı k a r ıl m ış s e r t k ir e ç ta ş ı ile i n ş a e d i ld iğ i a n l a ş ı lm a k ta d ı r . T a ş la r ın b o y u t v e ş e k il le r i, i n ş a t e k n i ğ i v e y a p ı m d ö n e m l e r i n e b a ğ lı o l a r a k f a r k lı lı k g ö s te r m e k te d i r . T a h k i m a t ı n e n a l t k ı s m ı n d a ö z e l lik le o r t a s u r l a r v e E h m e d e k b ö l ü m ü n d e d ü z g ü n k e s il m iş b ü y ü k ö lç e k li d i k d ö r t g e n ta ş b l o k l a r a r a l a r ı n d a b ir l e ş t i r i c i o l m a d a n i n ş a e d i l i r k e n , s o n r a k i e v r e l e r d e b l o k l a r ı n b o y u t l a r ı k ü ç ü l m e k t e v e d a h a y e n i o l a n l a r d a is e ç e ş itli n i t e l i k v e b o y u t l a r d a ta ş v e t u ğ l a n ı n k u l l a n ıl d ığ ı g ö r ü l m e k t e d i r . B u d e n g e s iz d a ğ ı lı m , s a d e c e v a r o l a n m e v c u t b l o k t a ş l a r ı n ı n y a d a m a l z e m e n i n y e n i d e n s p o lia o l a r a k k u l l a n ı m ı n ı d e ğ il, a y n ı z a ­ m a n d a t a h k i m a t ı n f a r k lı d ö n e m l e r d e k i in ş a a ş a m a l a r ı m d a b iz e g ö s t e r m e k t e d i r ( Ş e k il 5 ). Y e r l e ş m e n in e r k e n d ö n e m i h a k k ı n d a b il g il e r s o n d e r e c e s ın ır l ı k a l m a k ta d ır . Y a p ıla n a r k e o ­ lo j i k k a z ı ç a l ış m a l a r ı s ı r a s ı n d a e r k e n d ö n e m e t a r i h l e n e n s e r a m i k p a r ç a l a r ı e le g e ç i r ilm iş tir . B u n ­ l a r ı n a ğ ır l ık lı o l a r a k M Ö 3. y ü z y ıl a a i t p a r ç a l a r o la b il e c e ğ i ü z e r i n d e d u r u l m a k t a d ı r 7. B u d u r u m d a 5 Y erleşm en in k u zey in d ek i an a kaya ile ara sında bir kan al ya da g eçit o ld u ğ u ileri sü rü lm ek ted ir. A n ca k bu y ö n d e b u g ü n e kadar h erh a n g i bir b ilg i ele g eçm em iştir. Yapılan birkaç inşaa t ça lışm a sı sırasın d a tem eller n ered ey se 10 m . kadar d erin liğ e u la şm ış a n ca k h erh a n g i bir kan al iz in e rastlan ılm am ıştır. T eleferik alt is ta sy o n u n u n tem el k azısın d a tesp it ed ilen a lü v y o n lu top rak tab ak ası, ilk çağlarda k en tin k ıy ısın ın y a da d e n iz le o la n ilişk isin in farklı o la b ileceğ in i d ü şü n d ü rm ü ştü r. 6 T op h an e m a h a llesi e n esk i A la n ya gra vü rlerin d e b ile görü lm ek ted ir. M ed ici-L a za ra n ın g ravü rü n d e v e Piri R e isin h aritaların da k a len in bu b ö lü m ü y erleşim alanı olarak gösterilm iştir: M a so n 1989; G acek 2 0 2 1 , fol. 329a. 7 K en tin erk en d ö n e m y erle şim i v e k u ru lu ş g elişim i h a k k ın d a bir ça lışm a b u lu n m a z. B una karşılık b a zı yayın lard a h i- 32 K a lo n O ro s / A la n y a O r ta ç a ğ A rk e o lo jis i 2. Tahkimatın Dönemsel Yapısı A la n y a ’n ı n t a h k i m a t l a r ı ü z e r i n d e k i a r k e o l o j i k ç a l ı ş m a l a r ı m , b i r ç o k y e r d e ç o k g e n y a d a d i k ­ d ö r t g e n ir i b lo k l u b i r t e k n i k t e i n ş a e d i lm i ş s u r l a r ı n v a r lı ğ ın ı g ö s te r m iş ti r . S u r la r ı n b ü y ü k b ö l ü m ü ­ n ü n a l t te m e l s e v i y e s in d e z e m i n d e g ö r ü l e b i l e n b u ö r g ü , E h m e d e k ’te v e o r t a s u r l a r ı n b i r k ı s m ı n d a y ü k s e l e n d u v a r b o y u n c a i z l e n i r ( Ş e k il 1 1 ). D iğ e r y a n d a n b u t e k n i k t e k i d u v a r ö r g ü l e r i , li m a n a d o ğ r u d e v a m e d e n d u v a r l a r ı n a l t k ı s m ı n d a v e î ç K a le ’n i n k u z e y d o ğ u k e s i m i n i n d u v a r l a r ı n d a d a g ö r ü l m e k t e d i r . H e l e n i s t i k v e R o m a d ö n e m i A la n y a K a l e s i n i n e n t e m e l m i m a r i ö z e lliğ i d u v a r l a r ı n ­ d a b ü y ü k b o y u t l u d i k d ö r t g e n f o r m l u ta ş m a l z e m e n i n k u l l a n ı l m ı ş o lm a s ıd ır . B u m a lz e m e y e s a h ip o l a n d u v a r ö r g ü s ü n d e k e s it o l a r a k iç v e d ış k ı s ı m l a r d a a y n ı n it e li k te k a l ı n k e s it li t a ş l a r ı n k u l l a n ı l ­ d ığ ı v e ik i t a ş a r a s ı n d a k a l a n k ı s ı m d a is e d o l g u m a l z e m e n i n b u l u n d u ğ u g ö r ü lü r . T a ş la r a r a s ı n d a b a ğ l a y ıc ı b u l u n m a z . H e r b i r t a ş ı n k e n d i a ğ ı r lı ğ ı ile k e n e t l e n m e s a ğ la n ır . B u t ü r m a lz e m e v e te k n iğ e s a h ip d u v a r l a r A la n y a K a l e s i n i n O r t a K a le s u r l a r ı ile E h m e d e k b ö l ü m ü n ü n d u v a r l a r ı n ı n b i r k ı s ­ m ı n d a b u l u n u r . Ş u d u r u m d a b u b ö l ü m ü n d u v a r l a r ı n ı n A la n y a K a l e s i n i n e n e r k e n d u v a r ö r g ü s ü n e s a h ip b ö l ü m l e r i o l d u ğ u n d a n b a h s e d il e b il ir . T a r i h i y a r ı m a d a y ı k u z e y - g ü n e y d o ğ r u l t u s u n d a d ü z b i r h a t ş e k l i n d e k e s e n d u v a r ö r g ü s ü k u z e y d e E h m e d e k b ö l ü m ü y l e s o n l a n m a k t a d ı r . B u ş e k il d e d u v a ­ r ı n a r k a s ı n d a b u l u n a n k e n t , S tr a b o n ’u n b a h s e t t i ğ i T r y t o n t a r a f ı n d a n id a r e e d i l e n k e n t o lm a lı d ır . L lo y d ’u n ç a l ı ş m a l a r ı n d a b u d u v a r l a r ı n ö z e l lik le g ö r ü n e n k ı s m ı n a i ş a r e t e d i lm i ş t i. B u n a k a r ­ ş ılı k İ ç K a le ’n i n k u z e y d o ğ u k ö ş e s i, g ü n e y s u r la r ı, E h m e d e k - ü ç g e n b u r ç i ç i n d e k i k ı s ı m v e g ü n e y d u v a r ı n d a 2 0 2 1 y ıl ı k a z ı ç a l ı ş m a l a r ı n d a b u l u n a n k u l e n i n t e m e l i n d e p o l i g o n a l v e i r i k e s it li d i k d ö r t ­ g e n ş e k illi t a ş l a r d a n o l u ş a n d u v a r ö r g ü s ü o r t a y a ç ı k a r ı l m ı ş t ı r ( Ş e k il 1 2 ). E h m e d e k - ü ç g e n b u r c u n iç in e y e r l e ş t i r i l m i ş b i r k u le v e g ü n e y s u r u n u n ( G ü n e y s u r - s i l ü e t 3 ) iç i n d e y e r a l a n y e n i b i r k u le b u l u n m u ş t u r . E h m e d e k iç i n d e ü ç g e n b u r c u n k a z ı s ı t a m a m l a n m ı ş t ı r . K a le n i n d o ğ u s u r u n d a , T o p h a n e m a h a l l e s i n d e n , d e n i z e d o ğ r u u z a n a n b ö l ü m d e , d e n i z k ı ­ y ı s ı n d a g ir iş i b i r k a y a l ık ile g iz le n e n s u r u n a l t ı n a d o ğ r u y ö n e l e n v e d e n i z e u l a ş ı m iç in a ç ı la n b i r p o t e r n te s p i t e d il m iş ti r . 2 . 1 . H e le n is tik K o r a k e s io n S u r la r ı Y a r ı m a d a y ı k u z e y - g ü n e y d o ğ r u l t u s u n d a ik iy e b ö l e n b u s u r d u v a r ı k e n t i n s o n r a k i d ö n e m ­ l e r i n d e f iz ik i g e l iş im i n d e b e l ir le y i c i r o l o y n a y a c a k tı r . B u d ö n e m d e in ş a e d i l e n s u r l a r k u z e y e d o ğ ­ r u y ö n e l e r e k E h m e d e k k ı s m ı n a b a ğ la n ı r . B u r a d a k i b a ğ l a n t ı d a E r K a p ı s ı n d a n s o n r a iç e r i d o ğ r u k a v i s li b i r y ü z e y k u z e y d e k ö ş e y a p a r a k b u g ü n y ık ı lm ı ş o l a n b ö l ü m d e n b a t ı y a d o ğ r u y ö n e l i r 1*1 . K a l ın k e s it li k ü b i k f o r m l u t a ş l a r d a n o l u ş a n d u v a r b a t ı d a u ç u r u m u n s a r p n o k t a s ı n a k a d a r d e v a m e d i y o r d u . H e l e n i s t i k s u r l a r ı n b i r d i ğ e r p a r ç a s ı is e k a z ı ç a l ış m a l a r ı s ı r a s ı n d a ü ç g e n b u r ç i ç i n d e n ç ı k m ış tı r . B u r a d a y i n e a y n ı k e s it li t a ş l a r d a n o l u ş a n d u v a r ö r g ü s ü ü ç g e n b u r c u n iç in e d o ğ r u y ö Y unanca: T ü rkç e K a ı’] ¿ ju ö p o p â c ; ru ıv ß a p ß a p to v cpuX árreiv b a r b a r la r ın s a ld ır ıla r ın a k a rş ı k o r u n m a k v e şe h ri K a i K a r o y u p e i v r r ó X [ i v ...................... ............................................. d ü ş m a n ı g ü ç le n d ir m e k . B u n u ........................ t cüv ] Ö TtevavTİuJv a c e le y le y a p tı , y a n i m ira sı m ir a sç ı m ir a s a g e r i d ö n e n to ú to onEvaaç n é n o iK e v TtoXXoö y á p rtóO ou [ .................... K ja X o u p é v o u o ú r| K X ijp a i s i m d e n ................. b ü y ü k b ir b a ğ lılık la . 6 7 0 8 y ılın d a , A r a lık a y ın d a ( = 1 1 9 9 ). t o u ; K X r|p ( o v ó p o iO n á X ( iv ) eu ; K X p p o u x (ía v )ét ou c ; ,ç\|/Tj’, pijví A eK (epßpty) (H ö ra n d n er e t al. 2 0 1 4 , 5 2 9 ). 11 G o d in a n ın Evi olara k b ilin e n ta rih i y a p ın ın b u lu n d u ğ u b ö lü m d ek i du var yık ılm ıştır. B u n u n ü zerin e d uvarın y ık ın tıla rın ın ark asın d an kaba y o n u taşla y a p d m ış ik in ci bir du var o ld u ğ u v e b u n u n d estek a m acıyla ya p ıld ığ ı anlaşılm ıştır. A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i ve T e rs a n e s i 3 n e l e r e k te s t e r e ş e k li n d e b i r d iş o l u ş t u r d u ğ u te m e l s e v iy e s in d e k i t e s p i tt e f a r k e d il m iş ti r . B u d u v ; H e l e n is ti k k it a b e li k a p ı n ı n b i r d e v a m ı n i t e l i ğ i n d e ö n e d o ğ r u u z a n a n t a h k i m a t a y a r d ı m e d e n b ç ı k ın tı ş e k li n d e y d i. D a h a s o n r a s ı n d a iş le v d ı ş ı k a l ı n c a H e l e n i s t i k d ö n e m i n s u r l a r ı b a t ı y ö n d e s o r la n ır. B u r a d a b a t ı ta r a f t a k i l i m a n y a d a k o y a u l a ş m a k a m a c ıy l a a ç ıl m ış K ır k m e r d i v e n t a b i r e d ile k a y a l a r a o y u lm u ş g e ç it ş e k li n d e , b a s a m a k l ı b i r t ü n e l k a l e y i d e n i z e b a ğ la r . H e l e n i s t i k d ö n e m s u r l a r ı n ı n y ü k s e k li ğ i k o n u s u n d a k e s in b i r ş e y s ö y le m e k m ü m k ü n d e ğ i d ir. B u n u n l a b i r l i k t e A la n y a K a l e s i n i n y a l ç ın v e y ü k s e k k a y a l ık y a p ıs ı d a d ik k a te a l ı n d ı ğ ı n d a , s ı d u v a r l a r ı n ı n g e ç it v e r m e y e c e k b iç im d e , a n c a k b u n l a r ı n ç o k y ü k s e k o l m a d ığ ı s ö y le n e b ilir . N ite k iı O r t a K a le s u r l a r ı ü z e r i n d e y a p t ı ğ ı m i n c e le m e d e , b u d u v a r l a r d a k i i r i b l o k ta ş ö r g ü n ü n e n faz] 4 m .’y e k a d a r y ü k s e ld i ğ i g ö r ü lm e k te d i r . B u ş e k il d e f a z la b i r y ü k s e k l i k o l m a m a s ı n ı n e n ö n e m n e d e n i k a l e n i n k u r u l d u ğ u t o p o g r a f y a n ı n d o ğ a l b i r k o r u m a s a ğ l a y a c a k ş e k il d e d i k b i r y a m a ç o lu : tu r m a s ıd ır . H e l e n i s t i k d ö n e m k a l e s i n i n d u v a r l a r ı g ü n e y t a r a f t a b i r k a p ı ile iç b ö l ü m e a ç ı lır (Ş e k 8 ). B ir d iğ e r k a p ı E h m e d e k b ö l ü m ü n d e , b i r d iğ e r i is e E h m e d e k y a k ı n ı n d a b u g ü n k ü S ü le y m a C a m ii y a k ı n l a r ı n d a y e r a l a n E r K a p ı s ı d ı r ( Ş e k il 1 3 ). G ü n e y d e k i k a p ı n ı n y ü z y ıl ın b a ş ı n d a k e m e r v e b ü y ü k b i r a ç ı k l ı k t a n o l u ş a n b i r g ö r ü n ü m e s a h ip o ld u ğ u s ö y le n e b ilir . B u k a p ı l a r d a n E h m e d e K a p ı s ı n ı n g i r i ş i n i n h e m e n k a r ş ı s ı n d a b u l u n a n b i r ta ş ü z e r i n d e k a z ı m a ile y a p ıl m ış a n c a k o k u n m ; y a n b i r d e k it a b e s i b u l u n m a k t a d ı r . 12 K i t a b e n i n y e r i k a p ı n ı n y a n y ü z ü o lm a s ı b a k ı m ı n d a n d ik k ; ç e k ic id ir . E h m e d e k b ö l ü m ü n d e g i r i ş t e n s o n r a k i k ı s ı m l a r h a l e n ö z g ü n H e l e n i s t i k d ö n e m k a r a k t t r i n i k o r u r . İ lk b ö l ü m k u le ş e k li n d e b i r k a p ıd ır . S o n r a s ı n d a g e l e n d i ğ e r b ö l ü m l e r is e z a m a n iç in d o n a r ı l a r a k v e g e l iş ti r i le r e k b u g ü n k ü h a l i n i a lm ış tı r . H e le n i s t ik d ö n e m d e A n a d o l u ’n u n g ü n e y b ö lü m le r i b i r d ö n e m S e le u k o s la r ın , b i r d ö n e m d P to le m a i o s la r ın k o n t r o l v e y ö n e t im i a l tı n a g ir m iş t ir . H e r ik i H e le n is ti k k r a ll ık a r a s ın d a k i ç e k işrtı v e h â k im iy e t m ü c a d e le s i n in y o ğ u n o la r a k K ilik y a b ö lg e s i n d e h is s e d i ld iğ i g ö r ü lm e k te d ir . B u ç e r ç e \ iç in d e b u d ö n e m i n y o ğ u n ç e k i ş m e v e k a r ış ı k lı k l a r ın a b a ğ lı o la r a k k o r u n a k l ı v e s u r la g ü ç l e n d ir il m k e n tl e r in g e r e k s in i m in i o r ta y a ç ı k a r m ış o lm a lıd ır . Y a r ım a d a y ı k u z e y - g ü n e y d o ğ r u l t u s u n d a ik iy e bc le n b u s u r d u v a r ı k e n t i n s o n r a k i d ö n e m l e r i n d e f iz ik i g e li ş im in d e b e lir le y ic i r o l o y n a y a c a k tır. II. A tt a lo s ’u n ( M Ö 1 6 0 - 1 3 8 ) ö l ü m ü n d e n y a k l a ş ı k o l a r a k y e d i y ıl k a d a r ö n c e , I I I. A n tio c h u s ( M Ö 2 2 2 - 1 8 7 ) , k r a l l ı ğ ı n ı n s ı n ı r l a r ı n ı A n a d o l u ’n u n b a t ı s ı n a k a d a r g e n i ş l e t m e k is te m iş t ir . B a m a ç la b i r d o n a n m a ile A k d e n i z ’d e n g ü n e y e d o ğ r u ile r le r . B u il e r le y iş in A la n y a ( C o r a c e s i u m ) ’u b a t ı s ı n d a R o d o s l u l a r t a r a f ı n d a n k a r ş ı l a n d ı ğ ı b il in ir . I I I . A n t i o c h u s , A tta lo s ile i t ti f a k i ç in d e ö lm e y a n k e n t l e r e b a z ı a y r ıc a lı k la r s a ğ l a m ış tı r .13 A n t i o c h u s ’u n P a m p h y l ia ’d a ile r le y iş i s ı r a s ı n d a C o r a c e s iu m , z a p t e d i l e m e z g ü ç l ü s u r d u v a r l a r ı n a g ü v e n e r e k , A n t i o c h u s ’a k a r ş ı d i r e n i ş g ö s t e r m i ş t i r . 14 B d ir e n i ş e k a r ş ı l ı k M Ö 1 8 8 ’d e C o r a c e s i u m A n t i o c h u s t a r a f ı n d a n e le g e ç i r il m iş ti r . 15 2 . 2 . R o m a D ö n e m i S u r la r ı M Ö , 1 3 3 y ı l ı n d a P e r g a m o n K r a l ı I I I. A tt a lo s ’u n ( M Ö 1 3 8 - 1 3 3 ) B e r g a m a K r a l l ı ğ ı n ı R o m İ m p a r a t o r l u ğ u n a v â r is b ı r a k m a s ı y l a A n a d o l u ’n u n g ü n e y k e s i m l e r i n d e R o m a h â k i m i y e t i n i n e tk : le r i g ö r ü lü r . H â k i m i y e t i n b ö lg e d e o l u ş t u r u l m a s ı n d a z o r l a n a n R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u n d a , b ö lg e d e l e t k i n l i ğ i n i n y e t e r li o l m a m a s ı n a b a ğ l ı o l a r a k i d a r i a n l a m d a b i r b o ş l u k o lu ş tu ğ u v e b u b o ş l u ğ u n d 12 B ak ın ız yu k arıd ak i d ip n o t 10. 13 A ttalos’la ittifak iç in d e olm a y a n ken tlere yard ım v e ayrıcalıklar sağlam ası K ilikia v e Pam phylia b ö lg elerin d e hc karşılan m ıştır. B u n a karşılık batı A n a d o lu ’d a b u ayrıcalıklara ra ğ m en b a zı k en tlerin A n tio ch u s ile ittifak kurmadij anlaşılm aktadır: M a g ie 2 0 1 5 , 37. Bu d ö n e m d e K ora k esion d ışın d a d iğ er P am phylia k en tleri A n ito c h u s a karşı diren gösterm ezler: T itu s L iviu s (L ivy), n.d.; O liver, M a g ie 1951 , 278. 14 M agie 2 0 1 5 , 278 . 15 O liver, M agie 19 51, 1156, n o t 2. 34 K a lo n O ro s / A la n y a O r ta ç a ğ A rk e o lo jis i k o r s a n l a r t a r a f ı n d a n d o l d u r u l d u ğ u a n l a ş ı lm a k ta d ı r . H e l e n i s t i k d ö n e m d e b a ş la y a n k o r s a n f a a l i­ y e t l e r i n d e b u d ö n e m iç i n d e a r t ı ş g ö r ü lü r . M Ö 6 6 y ı l ı n d a P a m p h y l ia b ö l g e s i n d e k o r s a n l ı ğ ı n a r t ­ m a s ı y l a R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u n u n g e r e k l i ö n l e m l e r i a lm a y a b a ş la d ı ğ ı a n l a ş ı l m a k t a d ı r 16. R o m a i m ­ p a r a t o r l u ğ u d ö n e m i n d e k e n t i n H e l e n i s t i k d ö n e m f iz ik i y a p ı s ı n ı n d e v a m e t t i r i l d i ğ i v e b u n a b a ğ lı o l a r a k d a k o r s a n s a l d ı r ı l a r ı n a k a r ş ı s a v u n m a y a p ı s ı n ı g ü ç l e n d i r d i ğ i g ö r ü lm e k te d i r . H e l e n i s t i k s u r ­ l a r ı n b u d ö n e m iç i n d e o n a r ı l d ı ğ ı , t a h k i m a t ı n ı n g ü ç l e n d i r i l d i ğ i y a p ı la n o n a r m a l a r d a n a n l a ş ı l m a k ­ ta d ır . B ö lg e d e k i k o r s a n l a r ı n h â k i m i y e t i n i k ı r m a k iç in G n a e u s P o m p e i u s M a g n u s ( M Ö 1 0 6 -4 8 ), A k d e n i z d e k i k o r s a n h â k i m i y e t i n i k o n t r o l a l t ı n a a l m a k a m a c ıy la M Ö 6 7 y ı l ı n d a 2 7 0 g e m il i k b i r d o n a n m a y l a s e f e r e ç ık a r . B u s e f e r s ı r a s ı n d a K ilik ia A s p e r a b ö l g e s i n i n k o r s a n l a r ı C o r a c e s i u m a ç ı k ­ l a r ı n d a P o m p e i u s ’u k a r ş ı l a r v e m e y d a n a g e l e n b ü y ü k b i r d e n i z s a v a ş ı s o n r a s ı n d a k o r s a n l a r y e n ilir . B ir k ı s m ı k a r a y a s ı ğ ı n a r a k d i r e n m e y e d e v a m e t s e d e R o m a o r d u s u n u n k u ş a t m a s ı n a k a r ş ı d ir e n i ş g ö s t e r e m e m i ş l e r d i r . 17 K o r s a n l a r ı n s ığ ın d ı ğ ı k a l e s a v a ş ın v u k u b u l d u ğ u C o r a c e s i u m K a le s id ir . B u s a v a ş s o n r a s ı n d a R o m a o r d u s u n u n b a z ı l i m a n l a r d a d e n i z g ü c ü b u l u n d u r d u ğ u b i l i n m e k te d ir . C o r a c e s i u m d a b ö y le b i r d e n i z g ü c ü n ü n v a r l ı ğ ı n a il iş k i n b i r b il g i b u l u n m a z . R o m a d ö n e m i n d e k e n t i n s u r l a r ı n d a in ş a e d i l e n k ı s ı m l a r ı te s p i t e t m e k b u g ü n iç in z o r d u r . D u v a r l a r ü z e r i n d e k it a b e g ib i y a z ılı b e lg e b u l u n m a z . D iğ e r y a n d a n i n ş a te k n i ğ i b a k ı m ı n d a n o l ­ d u k ç a u z u n b i r s ü r e g e ç e r li o l a n t e k n i ğ i n b u d ö n e m iç i n d e d e k u l l a n ıl d ığ ı a n l a ş ı lm a k ta d ı r . M S 2 . v e 3 . y ü z y ı ll a r d a , o r t a y a ç ı k a n y e n i b i r t e h d i d e b a ğ lı o l a r a k A n a d o l u ’n u n g ü n e y k ıy ı­ l a r ı n d a k i k e n t l e r i n s u r l a r ı n ı n g ü ç l e n d i r i l m e s i n i n n e d e n i P a r t v e S a s a n i s a l d ı r ı l a r ı d ı r . 18 B a ş la n g ıç t a k o r s a n s a l d ı r ı l a r ı n a k a r ş ı k o r u m a a m a c ıy la y a p ı la n s u r d u v a r ı z a m a n i ç i n d e g e n e l b i r is t i l a d a n k o r u n m a a m a c ıy la k u l l a n ı l m a y a b a ş l a n m ı ş t ı r . 19 S a s a n i h â k i m i y e t i n i n C o r a c e s i u m a k a d a r u z a n ­ d ığ ı t a r i h i k a y n a k l a r d a n ö ğ r e n i l m e k t e d i r . 20 B u d ö n e m d e H e l e n i s t i k s u r l a r ı n ü z e r i n d e y a p ı la n ila v e le r le d u v a r l a r ı n y ü k s e lt il d i ğ i a n l a ş ı lm a k ta d ı r . B u ş e k il d e d u v a r l a r d a k i o n a r ı m v e t a h k i m a t ı n g ü ç l e n d i r i l m e s i ö z e llik l e E h m e d e k b ö l ü m ü n ü n k u le d u v a r l a r ı n d a g ö r ü lü r . B u r a d a k i d u v a r l a r d a d a h a ç o k k a r e k e s it li ta ş l a r la y a p ı la n b i r ö r g ü t e r c i h e d i lm i ş t ir . B e n z e r ş e k il d e E h m e d e k b ö l ü m ü 16 M Ö 1. y ü zy ıld a b ö lg ed ek i korsanlarla m ü ca d ele etm ek ü zere v e pra etor (Sezar’m m u h a fızı) olara k M arcus A n to n iu s’u n (M Ö 8 3 -3 0 ) g ö rev len d irild iğ i belirtilir: S h erw in , W h ite 1976 , 4. M . A n to n iu s ü n , R o m a n ın b ö lg ed ek i h â k im i­ y e tin in k a d em eli olarak artış g ö sterm esiy le birlikte sa h il k en tlerin d ek i b a zı şehirler, korsanlarla m ü ca d ele am acıyla askeri ü s olara k k u lla n ılm a y a başlanm ıştır. 17 O liver, M a g ie 195 1, 299. 18 Şapur’u n 2 6 0 y ılın d a P am p h ylia b ö lg e sin e kadar u la ştığ ı d ü şü n ü lm ek ted ir: O lm stea d 1942, 4 1 5 . Şapur bu seferi sırasın d a K orakesion’a u la ştığ ı, n ih a i h e d e fin in A z iz P a u lu sü n g ittiğ i y o lu takip ed erek iç b ö lg elere g e ç m e k o ld u ğ u dü şünülü r. A n ca k K orak esion’dan d ah a ö tey e g id e m e m e sin in n e d e n i olarak bu ra da bir d ir en işle k arşılaştığı ta h m in ed ilir. D iğ er ya n d a n S asani o rd u su geri d ö n erek , Silifke ü zerin d en iç b ö lg elere u la şm a k iç in y e n i b ir g eçid i k u lla n ­ m ayı d ü şü n m ü ştü r. “C aly ea d n u s gorg e” olara k b ilin en G ö k su ırm ağı ü zerin d ek i bu g eçitten , D o m e tio p o lis’i geçerek Laranda v e Ic o n iu m a ulaşır. 19 2 5 9 ’d a R o m a İm paratoru V aleri a n ın , Sasani kralı Şapur’a y en ilm e si v e b era b erin d ek i k om u tan la rla birlikte Perslere esir o lm a sın ın ard ın d an A n a d o lu ’n u n g ü n ey d o ğ u su n d a k i k alelerin b ü y ü k bir b ö lü m ü v e h atta İç A n a d o lu ’da Icon iu m ’a kadar o la n b ö lg e Sasan ilerin k o n tro lü altına girm iştir. S asanilere karşı k en tlerin çev relerin d e g ü çlü su r duvarları in şa e d ilm iş, b u duvarların in şa sın d a is e ken tlerin iç in d ek i k am u yap ıların ın taşları kullan ılm ıştır: M itch ell 1 9 7 7 ,2 3 7 2 38. Bu şek ild e sur d u va rların ın ta m ir ed ild iğ i b irço k y erleşm e d e g ö rü lm ek ted ir. B en zer şek ild e A lan ya y a k ın la rın ­ d ak i A d a n d a K a le sin in surları da bu d ö n e m d e a cele y le g ü çlen d irilir. K alen in su rların ın g ü çlen d irilm esiy le ilg ili bir k itab e k a p ın ın ü zerin d e yer alır. K itabey e göre, 2 6 0 -2 6 8 yılla rı arasın da V o co n iu s Z e n o v a liliğ i sıra sın d a G allienus'a atfen an a k a p ın ın le n to su n u n y a zıld ığ ı anlaşılm aktadır. B u n ların d ışın d a a cele y le yapılan surlarda G eta v e C aracalla'ya ad an m ışlık la r da d a h il o lm a k ü zere y e n id e n k u lla n ıla n d ö rt h ey k el k a id esin d en o lu şa n m a lzem eler k u lelerin alt k ısım la rın d a yer alır: M itch ell 1 9 7 7 ,2 3 8 . 2 0 İran’d a N a k ş-ı R u stem (Farsça’d a Ka’b a -y e Z ard oşt) a n ıtın ın ü zerin d e I. Şapur’u n seferi sırasın d a R o m a ord u su n a a s­ ker v e d estek sağlay an k en tlerin isim leri sayılm ıştır. Bu ken tler Thrakia, B ith yn ia, A sia, P am phylia, Lykaonia, G alatia, Lykia, K ilikia, K ap padokia, P h rygia , Suriye, Isauria’d ır: Kurt 2 0 1 8 , 828. A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i v e T e rs a n e s i ile S ü le y m a n iy e C a m is i a r a s ı n d a k i d u v a r l a r d a d a b u t a r z d a ta ş ö r g ü d i k k a t i ç e k m e k te d ir . B u r a d a k a p ı n ı n ( E r ta ş K a p ı) iç i n d e k i v e ç e v r e s i n d e k i d u v a r ö r g ü l e r i H e l e n i s t i k d ö n e m d u v a r ö r g ü le r i] d e n f a r k lı lı k g ö s te r i r . E h m e d e k b ö l ü m ü n d e k i k a r e v e d i k d ö r t g e n k e s it li R o m a d u v a r ö r g ü le r i ı b e n z e y e n b u b ö l ü m d e , a y n ı z a m a n d a tu ğ l a m a l z e m e d e k u ll a n ıl m ış tı r . B e n z e r b i ç i m d e b u d ö n e n a it b i r g ü ç l e n d i r m e s u r l a r ı n İ ç K a le b ö l ü m ü n ü n g ü n e y d o ğ u d u v a r l a r ı n d a d a g ö r ü lm e k te d i r . B u r d a k i d u v a r l a r ı n ü z e r i n d e g ö r ü l e n d e v ş i r m e R o m a d ö n e m i p a r ç a l a r ı s u r u n b u y ö n d e k i d u v a r la r a d a n g ü n e y y ü z d e d e y e r a lır. G ü n e y b a t ı u ç t a b u l u n a n d u v a r , b u y ö n d e k i s a r n ı ç l a b ir le ş ir . S a r n ıç b ir le ş tiğ i b ö l ü m ü n k ö ş e s i n d e s u r d u v a r ı k ıv r ı la r a k , İ ç K a le ’n i n iç y ü z ü n e d o ğ r u b a k a n b i r k u ş e k li n i a l m a k t a d ı r ( Ş e k il 1 4 ). B u k u l e n i n d u v a r l a r ı k a l e n i n iç k ı s m ı n a d o ğ r u m a z g a ll ı v e b a r b a t ; y a p ı lm ış t ır . B u d u r u m d a İç K a le ’d e n g e le b il e c e k b i r s a l d ı r ı o la s ılığ ı o l m a d ı ğ ı n a g ö r e , İç K a le ’n k u z e y k e s i m i n i n b u d ö n e m i ç i n d e s u r l a r l a ç e v r il i o l m a d ı ğ ı v a r s a y ıla b ilir . M S 2 - 3 . y ü z y ı ll a r a r a s ı n d a k i d ö n e m d e A la n y a ’n ı n S id e b a ş t a o l m a k ü z e r e b a t ı A n a d o lu ! b u l u n a n d i ğ e r k e n t le r le iy i il iş k ile r iç i n d e o ld u ğ u a n l a ş ı lm a k ta d ı r . B u d ö n e m iç in d e k e n t t e b i r Y h u d i a z ı n lı ğ ı n d a b u l u n d u ğ u v e b u n l a r ı n t i c a r i ili ş k ile r e b a ğ lı o l a r a k S id e ’d e b i r s in a g o g y a p tır d ıi la r ı b ilin ir . A la n y a K a l e s i n i n iç in d e 2 0 1 7 y ı l ı n d a g e r ç e k le ş ti r i le n k a z ı ç a l ış m a l a r ı s ı r a s ı n d a R o n d ö n e m i n e a i t o ld u ğ u d ü ş ü n ü l e n s p o li e n b i r m e z a r s te li b u l u n m u ş t u r . B u b u l g u d ı ş ı n d a k a le iç in i R o m a d ö n e m i y e r l e ş i m i n e i ş a r e t e d e n b i r b u l g u y a h e n ü z r a s t l a n m a m ı ş t ı r . M S 3 2 5 y ı l ın d a k i İ z n K o n s ili’n d e n s o n r a H ı r i s t i y a n l ı ğ ı n r e s m i b i r d i n h a l i n e g e lm e s iy le , 3 2 5 y ıl ın d a , I s a u r ia b ö lg e s iı d a h i l o l a n g ü n e y k ıy ı la r ı b o y u n c a S y e d r a v e A n ta k y a p i s k o p o s l a r ı d a d a h i l o l m a k ü z e r e İ z n i k K o j s i l i n e e n a z 15 p i s k o p o s v e b e ş korepiskopos (chorepiskopi) g ö n d e r i l d i ğ i b e l i r t i l m e k t e d i r . 21 M S 4 .1 5. y ü z y ı ll a r d a H ı r i s t i y a n l ı ğ ı n b ö lg e d e g e l iş m e y e b a ş l a m a s ı n a k a r ş ın , b u d ö n e m d e k e n t i n m i m a r i iç in ö n e m l i b i r g e liş im v e d e ğ i ş i m o l d u ğ u n a i ş a r e t e d e c e k b i r b u lg u y a h e n ü z r a s t l a n m a m ı ş t ı r . I d ö n e m i n A k d e n i z c o ğ r a f y a s ı iç in d e k i s iy a s i o l a y la r ın a b a k ı l d ı ğ ı n d a S a s a n i s a l d ı r ı l a r ı n ı n d e v a e ttiğ i, b u n u n s o n u c u o l a r a k d a k e n t l e r i n s a v u n m a l a r ı n ı g ü ç l ü t u t t u ğ u a n l a ş ı lm a k ta d ı r . İ m p a r a t o r D i o c l e t i a n u s ( 2 8 4 - 3 0 5 ) , r e f o r m d ü z e n l e m e l e r i ç e r ç e v e s in d e i m p a r a t o r l u k e y a le le r i n i y e n i d e n d ü z e n l e m i ş t i r . 22 R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u n u n b u y e n i d ü z e n i n d e I s a u r ia e y a l e ti n d e k a r ış ı k lı k l a r ın k o n t r o l a l t ı n a a l ı n m a s ı n ı s a ğ la m a k , b ö lg e d e b i r i n c i l a m a ç o l a r a k g ö r ü lü r . B u eyale b a t ı d a C o r a c e s i u m ’d a n b a ş la y a r a k d o ğ u d a L a m o s I r m a ğ ı n ı v e k u z e y d e L y k a o n ia ’y ı iç in e a l ıy o r d E y a le tin m e r k e z i o l a r a k S ilifk e b e l i r l e n m i ş t i r . B u r a d a b u l u n a n y ö n e t i c i l e r e y a le tt e k i k a r ış ık lık la d a h a ç o k a s k e r i k o n t r o l a l t ı n d a t u t m a y a ç a l ış ıy o r la r d ı. 2 . 3 . B iz a n s D ö n e m i S u r la r ı A la n y a K a l e s i n i n f iz i k i y a p ı s ı n ı n b ü y ü k ö l ç ü d e ş e k il le n m e s i B iz a n s d ö n e m i n d e 6. y ü z y ıl d t s o n r a o l u r 23. B u d ö n e m iç i n d e A n a d o l u ’n u n g ü n e y i n d e k i k a l e le r g ü ç l e n d i r i l m i ş v e A k d e n iz iç il d e g ü v e n li ğ i s a ğ la m a k a m a c ıy la ç e ş itli k a l e i n ş a a t ı n ı n ç a l ı ş m a l a r ı n a b a ş l a n m ı ş t ı r 24 I. I u s tin ia m ( 5 2 7 - 5 6 5 ) - d a h a ç o k i m p a r a t o r l u ğ u n d o ğ u s ı n ı r l a r ı n ı n g ü v e n li ğ i ile il g il e n m iş v e b u r a d a k i k a le le 21 R auh et al. 2 0 0 9 , 3 0 3 -3 0 4 . 125 y ıl so n ra M S 4 5 1 ’d e K alk h ed on K o n se y in d e , en az y ed i k ıy ı k en tin d en p isk o p o sl vardı: C haradros, A n tio ch ia , N e p h e lio n , S elin u s, Iotape, Syedra v e C ora cesiu m : R am say 1890, 3 6 2 -3 6 4 . 415; M itc h 1993, II. 59; M itch ell 1995, 59. 22 Kurt 2 0 1 8 , 80 7 , n o t 14. 23 Bu d ö n e m iç in d e Sasani sa ld ırıla rın ın artm ası v e ard ın d an b aşlayacak o la n A rap saldırıları n ed en iy le k en tlerin s v u n m a ihtiy açların a y ö n e lik olara k ilaveler ya da ta h k im atlar y a p ıld ığ ı görü lm ek ted ir. Ö zellik le Iu stin ia n o s d ön m in d e k en tlerd e başlaya n savu n m aya y ö n e lik ö n le m le r in b irço k ken t için p la n la n d ığ ı görülür. D ö n e m in ö n e m li kr n ik lerin d en biri o la n P ro co p iu s’u n “D e A e d e fic is ” isim li y ap ıtın d a in şa çalışm aların a yer verilm iştir: P ro co p iu s 194 24 6. y ü zy ıld a artm aya başlay an y e n i te h d itle r ö zellik le Suriye ve F ilistin co ğ ra fy a sın d a k ale v e k en tlerin ta h k im ed ilm sin i b era b erin d e getirecek tir: P ro co p iu s 1940, II. 36 K a lo n O ro s / A la n y a O r ta ç a ğ A r k e o lo jis i d e t a h k i m a t ı g ü ç l e n d i r m i ş t i r . 25 B u d ö n e m d e in ş a e d i l e n k a l e le r d e s u r d u v a r l a r ı n a k u l e l e r i n in ş a pyrgo-castellum “Castella” d e n i l d i ğ i n i b e l i r t i r . 26 e d i ld iğ i v e b u t ü r d e k i k u le li k a l e l e r e a d ı n ı n v e r i l d i ğ i n i a ç ık la y a n P r o k o p iu s , b u k a le f o r m u n a L a t in c e I. I u s t i n i a n o s , d a h a ç o k A n a d o l u ’n u n d o ğ u v e g ü n e y d o ğ u b ö lg e s i n d e k i s u r v e k a l e l e r i n o n a r ı l m a s ı v e g ü ç l e n d i r i l m e s i n e ö n e m v e r m i ş t i r . 27 B u n u n n e d e n i o l a r a k b u b ö lg e l e r i n S a s a n i t e h d i d i a l t ı n d a o lm a s ı g ö s te r il ir . B u d ö n e m i ç i n d e P a m p h y l ia ’d a i m a r v e o n a r ı m ç a l ı ş m a l a r ı n ı n y a p ı l d ı ğ ı n a i l iş k in d ö n e m k a y n a k l a r ı n d a b il g i b u l u n m a z . B u d ö n e m i n o n a r ı m v e y e n i le m e ç a l ı ş m a l a r ı n d a k u l l a n ı l a n ik i d u v a r te k n i ğ i g ö z e ç a r p a r . İ lk i k a b a y o n u t a ş l a r ı n ç e v r e s i n i n v e o l u ş a n b ü y ü k d e r z b o ş l u k l a r ı n ı n k ü ç ü k ta ş , t u ğ l a k ı r ı k l a r ı y a d a i r i s e r a m i k k ı r ı k l a r ı ile ç e r ç e v e le n e r e k o l u ş t u r u l a n d u v a r ö r g ü s ü d ü r . B u t e k n i k ö z e l lik le O r t a s u r l a r d a k i o n a r ı m y a p ı la n b ö l ü m l e r d e v e İ ç K a le ’n i n g ü n e y d u v a r ı n d a g ö r ü lü r . İ k in c i t e k n i k is e d i ğ e r i n e g ö r e d a h a ö z e n l id ir . B u t e k n i k t e d u v a r ö r g ü s ü d ü z g ü n d i k d ö r t g e n k e s it li k ü ç ü k ö lç e k li ta ş l a r la ö r ü l m ü ş t ü r . B u ö r g ü d a h a ç o k O r t a K a le s u r l a r ı n d a k i n it e li k li k u le y a p ı l a r ı n d a g ö r ü lü r . B u t e k n i k l e r i n d ı ş ı n d a k a l ı n k e s it li v e k a r e f o r m l u t u ğ l a l a r ile y a p ı la n ö r g ü le r , s a r n ı ç v e İ ç K a le ’n i n r e v a k l ı g a l e r i s i n d e g ö r ü lü r . K a le n in E h m e d e k b ö l ü m ü n d e k i ü ç g e n b u r c u n u n R o m a d ö n e m i n d e in ş a s ın ı n 2 -3 . y ü z y ılla r a r a s ın d a y a p ı ld ığ ı d ü ş ü n ü le b i lir .28 B u n u n la b ir li k te E h m e d e k b ö l ü m ü n d e g ö r ü le n s u r la r ın ü s t k ı ­ s ım l a r ın d a k i y ü k s e lm e n in d e b u s ır a d a o ld u ğ u d ü ş ü n ü l m e k t e d i r (Ş e k il 1 5 ). B iz a n s d ö n e m i n i n k a ­ r a k t e r i s t i k y a p ı s ın ı d a h a ç o k k e n t i n s u r l a r ı n d a in ş a m a lz e m e s in d e k i d e ğ iş im le a n l a m a k m ü m k ü n d ü r . B u d ö n e m i n s u r l a r ı n d a v e y a p ı la r ın d a k a lı n k e s itli tu ğ l a la r k u ll a n ıl m a y a b a ş la m ış tır . B iz a n s d ö n e m i A la n y a s u r l a r ı n ı n O r t a K a le s u r l a r ı n d a n v e b u s u r l a r ı n k u z e y b a tı d a b a ğ la n d ığ ı E h m e d e k b ö l ü m ü n ­ d e n o lu ş tu ğ u a n la ş ılır. S u r la r ü z e r i n d e b u l u n a n b u r ç la r a k ü ç ü k ş a p e l le r in y a p ı lm a s ı a lış ıla g e lm iş b ir d u r u m d u r . B u ta r z d a y a p ılm ış o la n ş a p e l b u r ç l a r d a n O r t a K a le ü z e r i n d e h a l e n ik is i m e v c u tt u r . 29 B u n la r d a n ilk i s u r l a r ı n ü z e r i n d e k i A r a p E v liy a s ı M e s c id i o la r a k i s im le n d i r il e n y a p ıd ır (Ş e k il 1 6 ). B u y a p ı k e n t i n f e th iy le b ir li k te m e s c id e d ö n ü ş t ü r ü l m ü ş t ü r . A n c a k ö n c e s in d e B iz a n s d ö n e m i n d e ş a p e l o la r a k k u ll a n ıl d ığ ı, iç in d e y a p ı la n k a z ı ç a lı ş m a l a r ı s ır a s ın d a o r ta y a ç ı k a r ılm ış t ır . 30 Ş a p e lin iç in d e y a ­ p ı l a n ç a lı ş m a l a r s ır a s ın d a H e le n i s t ik s u r l a r ı n d a n b i r b ö l ü m ü z e r i n d e d o ğ u y a d o ğ r u a ç ık lık o lu ş tu r a n b i r d u v a r in ş a s ı ile b u b ö l ü m ü n k u le b u r ç ş e k lin e d ö n ü ş t ü r ü l d ü ğ ü te s p it e d ilm iş tir . B u b ö l ü m ü n d ış d u v a r ö r g ü s ü , b u y ö n d e k i t a h k i m a t ı n d iğ e r k e s im le r in i n d u v a r ö r g ü s ü n d e n f a r k lı lık g ö s te r m e k t e d i r . H e le n i s t ik t a h k i m a t ı n b u b ö l ü m ü n ü n d u v a r ö r g ü s ü n ü n y ık ı lm a s ı s o n u c u n d a o lu ş a n a ç ık lığ ın , ş a p e l in ş a s ı v e ü s t k ı s m ı n ı n d a k u le b u r ç y a p ı lm a k s u r e tiy le k u ll a n ıl d ığ ı a n la ş ıl m a k ta d ır . K a z ı ç a l ış m a l a r ın ­ d a S e lç u k lu v e B iz a n s d ö n e m l e r i n e a it s ik k e l e r e le g e ç ir ilm iş tir . Ş a p e lin d u v a r l a r ı n d a b e l k i d e e n ç o k d i k k a t ç e k e n d u r u m d ış y ü z ü n ü n d a h a s o n r a k i d ö n e m l e r d e a lç ı ile s ıv a n m ış v e b u g ü n k a l m a m a k la b ir li k te b o y a n m ış o lm a s ıd ır . O r t a k u l e s u r d u v a r ı ü z e r i n d e k i b i r d iğ e r ş a p e l is e K u le 19 o la r a k t a n ı m l a n a n y e r d e b u l u n ­ m a k t a d ır . B u r a d a k i k u le n in iç i d e a y n ı ş e k ild e b i r ş a p e le d ö n ü ş t ü r ü l m ü ş t ü r . B u r a d a h e n ü z b i r k a z ı ç a lış m a s ı y a p ı lm a d ı ğ ın d a n n itâ liğ i h a k k ı n d a b i r b ilg i v e r m e k ş im d i li k m ü m k ü n d e ğ ild ir . A y r ıc a ş a ­ p e l in d o ğ u d a k i p e n c e r e s i ü z e r i n d e b u l u n a n le n t o d a b i r y a z ıt d ik k a ti ç e k e r. G r e k h a r f le r i ile k a z ı m a 2 5 B aşta A m id a (D iyarb ak ır) v e E dessa (U rfa) K aleleri o lm a k ü zere b irço k k a le n in duvarları o n a rılm ış v e surları y ü k ­ seltilm iştir: P ro co p iu s 1940, II. 6. 2 6 P ro co p iu s 194 0, II. 6. 2 7 P ro co p iu s 194 0, V. 2 8 B izan s d ö n e m i k a lelerin d e p o lig o n a l y ü zey li k u le lerin y a p ım ın ın bir y e n ilik olara k 5. y ü zy ıld a n itibaren g ö rü lm ey e b a şla n d ığ ı v e b u n u n aşam alı olara k y e n ile n e n surlarda u y g u la n d ığ ı bilin ir: C ro w 2 0 1 7 , 93. 29 B ak ın ız, kitap iç in d e S. R ed fo rd , H is a r iç i M a h a ll e s i n d e B iz a n s D ö n e m i S u r Ş a p e lle r i K o m n e n o s D ö n e m i . 30 Bu şa p eld ek i k azı ça lışm aları M . O. A rık ta rafından yapılm ıştır. Şapelin iç in d e v e çev resin d e yap ılan kazılard a ço k sayıd a m eza r da b u lu n m u ştu r: A rık 2 0 0 7 , 95. A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i ve T e rs a n e s i 37 tekniğind eki yazıt h en ü z okun m ad ığından tam olarak niteliği bilinm em ektedir. Orta surların Bizans d ön em in d ek i tahkim atın ın daha çok sur yükseltm esi old uğu anlaşılmaktadır. Buradaki tahkim atın gü çlen dirilm esi 7. ve 8. yüzyıllarda Arap saldırıları sırasında yapılm ış olm alıdır.31 Surlarm üzerinde bulun an az sayıdaki dendan Bizans d ö n em i karakterindedir. O rta surlar, Selçuklu d ön em in d e kentin etrafını çevreleyen dış surlarm yapılm asıyla birlikte ö n em in i k ısm en kaybetmiştir. Bununla birlikte Selçuklu d ö n em in d e kentin başkent gibi kullanılm ası, İç K aleye ulaşım ı ve güvenliği kontrol altında tu tm ak am acıyla b u tahk im atın sağlam bir vaziyette olduğu, Selçuklu d ön em in d e burada yapılan onarım lardan anlaşılmaktadır.32 Bizans d ön em in d e kentteki en ö n em li yapı, ken tin bir d ön em akropolisi olan İç Kale’d eki k i­ lisedir (Şekil 17). K ilisenin kesin olarak inşa tarihi b ilin m ese de 5-6. yüzyıllara tarihlendirilm ektedir33. İki farklı d ö n em i old u ğu yapım tekniği ve m im arisinden anlaşılır. Yapının ilk d ö n em in in üç nefli bazilikal bir kilise olduğu kazı son u cu n d a tespit edilm iştir. K ilisenin ilk d ö n em in d en kalan apsisi, k ısm en kullanılarak ikin ci kilise b irincisinin için e yerleştirilmiştir. İlk d ö n em k ilisesinin orta n efin in için e yapılan ik in ci d ö n em kilisesi quatrifoil / dört yapraklı yon ca planınd a yapılmıştır. İkinci d ö n em yapısının m im arisi ve süslem elerine bakılarak 10-11. yüzyıl eseri olarak d ü şü nm ek m ü m ­ kündür. K ilisenin apsis b ö lü m ü doğrud an İç Kale’n in giriş kapısına bakar. Buradaki kapının h em en çaprazına yerleşen kilise, batıdaki saraydan bir duvar örgüsüyle ayrılmaktadır. İç Kale b ölgesin in Selçuklu öncesin d ek i planı hakkında yoru m yapm ak güç olm akla birlikte kalenin b ugü nkü şeklini büyük oranda Selçuklu d ön em in d e kazandığı açıktır. Bu durum da Bizans d ö n em in d e kalenin g ü n ey kanadında bu lunan ve revaklı galeri şeklinde en batıdaki sarnıçlı kuleye uzanan duvarın m evcu t old u ğu n u tek n ik olarak söylem ek m üm kün dü r (Şekil 14). Bu duvara daha sonraki dönem lerde sağlam laştırm a ve güçlendirm elerin yapıldığı anlaşılmaktadır. Buradaki galerili duvarın benzer bir plan tarzı Lebissos’d a bulunur.34 Büyük tuğla bloklu revaklı örgü m uhtem elen 8-9. yüzyıl karakteri gösterm ektedir. Bu d ö n em için d e kilisenin batısında bu lunan b ölü m deki iki sarnıç özel bir m im ari tarza sahiptir. Bu sarnıçların bulund uğu noktadaki sur, batıya doğru y ö n el­ mektedir. A ynı zam anda g ü n ey yön d e d e kuleler ile takviye edilm iştir. Bu şekildeki kullan ım ın açık d en izd e her iki yö n d e kolaylıkla görebilm e im kânı sağlayan bir nokta olm ası sebebiyle gözetlem e yeri olarak tercih ed ilm esiyle açıklanabilir. K alenin dış surlarının E hm edek’ten başlayıp lim ana doğru alçalan b ölü m ü dikkat çekicidir. Buradaki surların ön ü n d e bulun an h en d ek kısm ı, devam ınd a gerideki yüksek tahkim atın önün de daha alçak bir tahkim at şeklinde devam eder (Şekil 18). Bu duvarlar, g ö m le k su ru y a d a h is a r p e ç e duvarı olarak tabir ed ilen m im ari elem an gibi görünür. A n cak sur duvarına dikkatle bakıldığında bunların gerisindeki duvarlar kadar sağlam olduğu açıktır. G erideki duvarın yüksekliği ve niteliğinin 31 A rap sa ld ırıla rın ın ö zellik le A n a d o lu ’n u n g ü n e y b ö lü m ü n d e artm asıyla birlikte su rlarm ta h k im a tın ın artırıld ığı v e b irço k y erd e k en tlerd e a cil d ü zen lem eler y a p ıld ığ ı anlaşılm aktadır: C row 2 0 1 7 , 95. 32 Alanya'mın S elçu k lu d ö n e m in d e b aşk en t o ld u ğ u n a ilişk in S elçu k lu d ö n e m in in k aynak larında b ilg i b u lu n m az. B u n u n la b irlik te S elçu k lu su lta n ın ın b u lu n d u ğ u şe h ird e d ev let iş lerin in y a p ılm a sın ı en g elley en bir d u ru m da yoktur. S elçu k lu k en ü erin d en D ar’u l M ü lk (b aşk en t) u n v a n ın ı ik i şeh ir taşır. B unlar K ayseri v e Konya’dır: Turan 1958, 8, 35, 4 1 . O rtaçağ k ay n ak ları S elçu k lu S u lta n ın ın h â z in e sin i A lan ya ’da (C a n d elo r) sa k la d ığ ın ı yazar: Turan 1958, 68; d e B ea u vais n .d ., X X X I, 141 v,141 r). S u ltan ın A lan ya’da d ev let işleri ile ilg ilen d iğ i h as v e zea m etle r d ağıttığı ilg ili b ilg ilerd e y in e d ö n e m kay n ak ların d a b u lunur: Turan 195 8, 77. 33 K ilise h ak k ın d a yap ılan b a zı ça lışm alard a du va r tek n iğ i v e b e z em elerin d en harek etle ilk in şa tarih i olarak 5 -6 . y ü z ­ yıllar ö n erilm iştir: A rık 1986, 336; A rık 2 0 0 7 , 92. 3 4 L eb isso s a d a sın d a k ale b u lu n m a z. A d a n ın en y ü k sek n o k ta sın d a b u lu n a n k ilise y erle şim in d e kare ayaklara otu ran reva klı g aleri şe k lin d e pasajlı bir y o l vardır. Pasajlı g aleri F oss tara fın d an 7. ya da 12. yü zy ıllara tarih len d irilm ek ted ir: F oss 1994 , 4 9 . F oss, b u galerili k ıs m ın g ö z e tle m e a m acıyla in şa ed ild iğ in i, y erle şm en in A rap işgali ö n c e sin d e terk ed ild iğ in i v e bir d a h a da g elişm e d iğ in i belirtir. 38 K a lo n O ro s / A la n y a O r ta ç a ğ A rk e o lo jis i tek nik olarak b u duvarlardan farklı old u ğu görülür. Arka taraftaki duvarın iç yü zü n d e Selçuklu d ö ­ n em in e ait zen gin freskli süslem eler bulunuyordu. Bu duvarın lim an tarafında A şağı Kapı’d a son lan ­ m ası ile lim ana d oğru daha farklı nitelikte bir duvar örgüsü devam eder. Buradaki duvarların Bizans d ö n em in e ait olduğu d ü şü ncesini tek nik olarak ispatlam ak zor olsa da fetih ön cesin d e b u şekilde bir h en d ek ve devam ında duvar bulund uğu İbn Bibi’d e geçer.35 İbn Bibi’d e anlatılanlardan kalenin etrafında h en d ek old uğu son u cu çıkarılabilir. Bu durum da kentin kuzey tarafının karayla bağlantılı tek b ölge olm ası sebebiyle burasının hen d ek le tahk im ed ilm iş olm ası akla yatkındır. Piri Reis’in 16. yüzyılda yaptığı m inyatürde kentin b u yön d ek i h en d eğ in in için in bir su ile dolu olduğu görülm ekte­ dir (Şekil 4). Şu durum da Selçuklu ön cesin d e Bizans d ön em in d e bu y ö n d en korum asız olm ası, kenti saldırılara açık bırakacaktır. D iğer yandan kuşatm a sırasında m ancınıkların da kullanılm ış olm ası dikkate alınırsa, sarp kalede m an cın ığın kurulabileceği tek nok tanın b u y ö n old u ğu anlaşılacaktır. Bizans d ön em in d e kentin lim anına d oğru in en surlar, lim an ı çevreleyen ve Sinop K alesin de old u ğu gibi lim anı koruyan burca ulaşan sur ü zerind en seyirdim yolu ile irtibat sağlıyor olmalıdır. Bizans d ö n em in d e bu gün surlarda görü lm em ek le birlikte bu yö n d e Kızıl Kule’n in arkasında alt k ıs­ m ı sütunlara binen, üst kısm ı ise çık ıntılı kule benzeri bölüm ler yer alıyordu. Bu yapıların işlevin in n e old u ğu belirsizdir (Şekil 19). 2 . 4 . K i l i k y a E r m e n i P r e n s liğ i S u r la r ı K ilikya E rm eni P ren sliğ in in b ö lg ed ek i h âk im iy eti Selçukluların h em en ö n cesin e rastlar. Bu süreç için d e k en tin y en i y ö n eticisi olan prenslik, m erkezi Sis’te olan bir y ö n e tim ile sürekli olarak batı yö n ü n d e g en işley en bir sınıra sahiptir. K ilikya b ö lg esin d e E rm enilerin h âk im iy et kurm ası bu b ö lg ed ek i olayların g elişim in in dışın d a, A n i E rm eni K rallığının Bizans’a tabi olm ası sü recinde yaşananlardan kaynaklanm aktadır.36 O rta surlara d o ğ u -b a tı d o ğru ltu su n d a yerleştirilen bu d ö n e m in surları Selçuklu ön cesin d e k en tin daha d o ğ ru su y ö n etim alan ın ın k ü çü ltü lm esi ile ilgiliydi. Bu d ö n em için d e k en tin aske­ ri anlam d a savu n m a yerin i oluşturan E h m ed ek ve çev resin in bir kuşatm a sırasınd a savun ulacak so n yer olm a sı p ren sib in d en hareketle, E h m ed ek b ö lg esin e g ü n ey d en g eleb ilecek olası saldırıların ö n ü n e g eçileb ilm esi için b u alanın içerid en ik in ci bir sur ile daraltıldığı anlaşılm aktadır (Şekil 20). Surun kitab esi sarnıç ü zerin d e bu lunu yord u. K itabe ü zerin d e ayrıntılı yapılan çalışm alar so n ra ­ sın d a su ru n in şa tarihi hakk ın d a fikir ed in ileb ilm iştir.37 O rta Kale’deki surlara dik olarak bağlanan 3 5 "Ayı v e g ü n e ş i y a n ın a a la n o r d u z a f e r v e f e t i h y o lu n d a a k ın a k ın ile r le m e y e b a şla rk e n S u lta n d ü ş m a n ın tn iş in i b itir m e k iç in d ü n y a y ı a v la y a n o r d u la r ın ın ü ç g r u b a a y r ılm a s ın ı b u y u r d u . B u n a g ö r e b ir g ru p , ç e v ik k a p la n la r g ib i s a r p k a y a la r ı z ıp la y ıp ge çe ce k; b ir g r u p tim s a h la r g ib i d e n iz ta r a fın d a n s a v a ş a g ire c e k ; b ir g r u p d a h ız lı d a lg a la r g ib i g e m ile r le k a le ü z e r in e y ü r ü y e c e k le r d i.” (İb n B ib i 1 9 9 6 ,1 .2 6 4 ). . . . “K a lo n o r o s ( 6 5 0 ) k a le s in in y a n ın d a g ö k d ü z b ir a r a z iy e b e n ze r. O ra sı, g e ç it v e r m e y e n d a ğ la r, g r a n i t ta ş la r d a n y a p ıl m ı ş b ir h is a r v e d e n iz ta r a fın d a n b ir h e n d e k le ç e v r ilm iş o lm a s ı y ü z ü n d e n k a r a d a S is to p r a k la r ın a h a k im o lm u ş, d e n i z ta r a fın d a n ise, M ı s ır p a d iş a h la r ın ın ü z e r in e a ğ ır v e r g ile r (b a c ) y ü k le m iş ti r ” (İbn Bib i 1 9 9 6 ,1. 2 5 5 ). i 3 6 B izan s im paratorları, N ik e p h o r o s P h o k a s ( 9 6 3 - 9 6 9 ) v e Io a n n es T zim isk es ( 9 6 9 - 9 7 6 ), A rap lard an K ilikia b ö lg esin in tekrar k o n tro lü n ü ele g eçir m ek iste m e si sıra sın d a birkaç E rm en i b irliğ in in g ö rev le n d irild iğ i bilinir. II. B a sileio s (9 6 0 1 0 2 5 )d ö n e m in d e A n ta k ya D u k a lığ ı’n ın askeri gü çle ri iç in d e E rm en iler ö n e m li b ir y ere sa h ip ti. B izan s d e v letin in , E rm en ilerin b u b ö lg e y e y erle ştirilm esiy le I. G agik d ö n e m in d e B izan s’ın d o ğ u sın ırla rım gü v en cey e a lm a k iste m e sin in b ir so n u c u olarak A n i E rm en i K r a llığ ın ın B agratid ler sü la le si ile yap tık ları anla şm aya dayanm aktadır. Bu d u ru m so n ra sın d a E rm en iler B izan s İm p arato rlu ğu n u n em p ery a list ilh a k ın a tabi o lm u ş v e g ü n ey d e A raplard an e le g eçir ilen k alelere ye rleşm eleri iç in y ö n le n d irilm iştir. Bkz. D é d é y a n 1 9 7 5 .1 0 7 8 ’d e V II. M ic h a el (1 0 7 1 -1 0 7 8 ), E rm en i b ir k o m u ­ ta n o la n P h ilareto s’u K ilik ia b ö lg e sin d e k i başa rıla rın d an itib aren b u b ö lg e n in d u k a lığ ın a atam ıştır. B ö y le lik le B izans’a b ağlı b ir E rm en i P ren sliğ i (b azı k ay nak lard a b a ro n lu k ola rak g eçer) başlam ıştır. 3 7 G rekçe k a zım a te k n iğ in d e y a z ılm ış k ita b ed e su ru n k im tara fın d an in şa ettir ild iğ i ile ilg ili b ilg iler b u lunur: K iou rtzian 2 0 1 2 . K itabe m e tn i v e d eğ erle n d irm esi iç in b a k ın ız d ip n o t 10. A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i v e T e rs a n e s i 39 bu sur d iğer surlardan ayrı olarak kare ve ç o ğ u n lu ğ u dairevi o lm a k üzere sekiz burçtan olu şm a k ­ tadır. D uvarları d iğer d ö n e m du varlarına göre in ce kesitli ve kaba y o n u taş m a lzem e kullanılarak yapılm ıştır. Burçların bir k ısm ın ın üzeri kubbe ya da çapraz to n o zla örtülm üştür. Ü st örtü n ü n in şasın d a ise kalın kesitli tuğla m a lzem e kullanılm ıştır. Bu surlar Selçu klu v e O sm an lı d ö n em in d e o n arılm ış ve b u sırada bazı yerlerde, Selçu klu o n a rım ın ın gö sterilm esi am acıyla d am alı duvar boyam aları su ru n iç yü zü n e g elen k ısım larında yapılm ıştır. P renslik d ö n e m in e ait duvar ü zerin d ek i boyam alardan ço k azı g ü n ü m ü ze ulaşm ıştır. D u varın orta surlara b irleştiği yerde kare planlı bir burç ü zerin d e R om a d ö n em in e ait figürlü bir rö ly ef s p o lia olarak cep h ey e yerleştirilm iştir. Surların orta b ö lü m ü n e d en k g elen k ısm ın d a ise b en zer kare planlı bir burç ve çev resin d e başka yapılar görülür. Bu yapıların in celen m esi so n u c u n ­ da erken d ö n e m e ait bir yap ın ın izleri o lab ileceğin i dü şü ndürm üştür.38 Surların yukarı tırm anan k ısm ın d a n ered eyse tam orta n ok tasın d a seyird im y o lu n a çık ışı sağlayan tuğlad an m erd iven inşa edilm iştir. Bü tün bu nlara b ağlı olarak b u d ö n em e ait su ru n d o ğ u cep h eye açılan bir n oktasın da kale kapısı var m ıydı? so ru su akla gelebilir. B öyle bir kale kap ısın ın o ld u ğu n a dair herhangi bir ar­ keolojik v eriy le karşılaşılm am ıştır. B u n u n la birlikte kapı varsa, b u g ü n E h m ed ek tarafına y ö n len en arastanın g irişin e g elen noktada aram ak gerekir. 2 . 5 . S e lç u k lu D ö n e m i S u r la r ı Selçu klu d ö n e m i surlarının h a n g i b ölgelerd e o ld u ğu ve b u d ö n em d e tah k im atın g ü çlen d i­ rilm esi y ö n ü n d e yapılan faaliyetlerin neler old u ğ u y azılı belgelerd en yararlanılarak tespit ed ileb i­ lir.39 A lanya yaklaşık ik i aylık bir ku şatm an ın ardından 1221 ta rih in d e fethedilm iştir. A lanya’n ın feth in in ard ın dan Selçu klu Sultanı I. A lâ ed d in K eykubâd (1 2 2 0 1 2 3 7 ) surların v e kentteki yapıların onarılıp y e n ile n m e si için em irler verm iştir.40 F ethin h em en son rasın d a yapılan b u inşa çalışm ala­ rıyla k a len in ih tişam lı bir g ö rü n ü m kazandığı anlaşılm aktadır. Surların birçok yerin e kuleler y a ­ p ılm ış ve b u ku lelerin cep h elerin e kitabeler yerleştirilm iştir. K uşatm a sırasınd a yıpranan duvarlar on arılm ış, savunm ada ek sik b u lu n an yerler daha g ü çlü duvarlar ile tah k im edilm iştir. Tahkim at b a k ım ın d an en g ü çlü duvarlar k a len in k u zey duvarlarının g erisin e E h m ed ek ile A şağı Kapı arasın­ daki k ısm ın a ik in ci bir tah k im at d u varın ın yap ılm asıyla sağlanm ıştır. A yn ı şek ild e lim a n ın sadece bir duvar ve k ü çü k bir bu rç ile k oru n an k esim in e d e sek izgen p lan lı b ü yü k bir kule - K ızıl Kule inşa ed ilm iş, batı tarafı ise kare kesitli bir d iğer ku le ile k oru m a altın a alınm ıştır. 2 . 5 . 1 . İ ç K a le Selçu klu feth in in ardından en ö n e m li on arım ve y en ilem e çalışm ası îç Kale’d e yapılm ıştır. K ilikya E rm en i P rensliği d ö n em in d e O rta surlara d ik olarak yapılan ve yarım dairevi k ulelerden olu şan surlar, batı y ö n d e İç K alenin 2 num aralı k u lesin e bitişir. D ev a m ın d a k i bağlantısı g ü n ey duvarına d oğru d evam ed erek L form u oluşturur (Şekil 14). D u varın b u şek ild e bir form yap38 Bu k alın tıla r ilk defa R ott tara fın d an fark ed ilm iştir. R ott, g ö rk em li ca m i d iy e ta n ım la d ığ ı S ü ley m a n iy e C a m isi’n d e n so n ra k i b u k a lın tıla rın bir k ilisey e ait o la b ileceğ in i belirtir: R ott 1908, 70. 3 9 Bu d ö n e m in y a zılı k ayn ak ları İb n B ib in in V ek a y in a m esi v e k a led e b u lu n a n kitabelerdir: Ib n B ib i 1996; K onyalı 1946; Y ardım 2 0 0 2 . B u b elg eler su rların h a n g i b ö lü m ü n ü n v ey a n e za m a n y a p ıld ığ ı h a k k ın d a b ilg i sağlar. 4 0 Ibn B ib i 1 9 9 6 ,1 .2 6 7 : “Y ü ce A lla h a b iz im y ı l d ı z ı m ı z ı y ü k s e ltm e s in in b u ö n e m li f e t ih l e b iz e y e n i b ir h a y a t v e r m e s in in şü k r a n e s i o la r a k O ’n u n h e r z a m a n b ü y ü k lü k le a n ılm a s ı iç in b u s e r t k a y a la r ü z e r in e ö y le b ir k a le y a p a lım ki, e n g in v e k e sk in d ü ş ü n c e o n u g ö r m e k te n ş a ş k ın lığ a d ü şs ü n , m ille tle r in se ç k in le ri, p a d iş a h la r ın ç a b a la r ı a r a s ın d a k i f a r k ı g ö r s ü n v e k a la c a k o la n o h a tır a d a n b iz im b ilg im iz ve y e te r li li ğ im i z h a k k ın d a b ir so n u c a v a rs ın . O n d a n s o n r a o y e r in a d ı, a d ı m ı z v e la k a b ım ız la ş e r e f k a z a n s ın . İ h tiş a m ıy la ç e m b e r şe k lin d e k i g ö k le , n ilü fe r r e n k li k ü m b e tle v e 1 2 k a p ıl ı s a r a y la y a rışs ın " d e d i. S u lta n ’ın f e r m a n ı ü z e r in e m a h ir y a p ı u s ta la r ı, ç a lışk a n v e ç e v ik işçiler, e li u z ressa m la r. “O n e d ile rse , m a b e tle r , h e y k e lle r y a p a r la r d ı" (6 7 2 ) h ü k m ü n ü g e r ç e k le ş tir m e y e b a şlad ıla r." 40 K a lo n O r o s / A la n y a O r t a ç a ğ A r k e o lo jis i m ad an batı y ö n d e d evam etm esi buradaki kayalığın bird en in işe geçerek dikleşm esidir. A razin in top ografyası surların g ü n ey d en geçirilm esin i elverişli kılm aktaydı. B öylece R om a d ö n em in d en beri var olan bu y ö n d ek i duvarlar S elçu klu ö n cesin d e tah k im atın bir parçası olm u ştu . Bu duvarın çevreled iğ i alan ın için d e Selçu klu ö n cesin d e sarnıçlar v e k ilise d ışın d a herhangi bir yapı b u lu n m u ­ yordu. Selçu k lu d ö n em iy le birlikte İbn B ib in in anlattıklarınd an k a len in için d e im ar çalışm alarına başlan d ığı anlaşılır. K en tin b u b ö lü m ü n d e h alen S elçu k lu ö n cesi yaşa m ın d evam ediyor o lm ası da sarayı ve d iğer y en i yapıların b u b ö lü m d en ayrıştırılm asım gerekli kılm ıştır. R om a d ö n em i ve ö n c e sin d en itibaren k en tin ak rop olisi olan b u y ü k sek dağın , u çu ru m k e ­ narındaki kuzey, d o ğ u ve batı çeperleri bir duvar ile çevrelen erek îç Kale h alin e getirilm iştir. Bu b ö lü m ü n in şa sın d a ku llan ılan duvar ö rgü sü kaba y o n u taşlardan tercih edilm iştir. İç Kale’d e ele g eçirilen bulgular H elen istik d ö n em e ait y erleşim in varlığın ı doğrulam aktadır. Ö zellikle k ırm ızı k u m ta şır d a n inşa ed ilen b ü yü k b loklar sur du varın ın aşağı k esim lerin d e rahat­ lıkla görülm ektedir. Bu şek ild e bir duvar takibi y a p ıld ığ ın d a k a len in O rta K ale su r duvarı, E h m ed ek ve îç Kale’n in M Ö 3 -2. yüzyıllar arasına y erleştirilm esi m üm k ündü r. Bu d ö n e m in surlarının tarihi y arım ad an ın orta n ok tasın d a k u zey -g ü n ey d oğru ltu su n d a uzanarak E h m ed ek b ö lü m ü n e b ağlan d ığı anlaşılm aktadır. İç Kale’n in k u zey y ü zü n d e ve g ü n ey kan ad ın d a b en zer iri b lo k taşları olsa da buralardaki surların erken d ö n em e ait ola b ileceğ in e yö n elik bir bilgi eld e etm em ek m ü m ­ kün değildir. İç Kale’n in b u g ü n ku llanılan giriş açık lığın d an geçild ik ten son ra ulaşılan b ö lü m ü n d e S el­ çu k lu d ö n e m in e tarih len en bir h am am kalın tısı b ulu nm uştur.41 B u h a m a m ın d o ğ u d a n itibaren b irin ci m ek â n ı olan so y u n m a lık b ö lü m ü n d en itibaren batıya d o ğ ru k ad em eli v e yer yer tesviye ed ilm iş bir in şa tarzı dikk at çekm ektedir. H a m am ın so y u n m a lık b ö lü m ü n ü n z e m in i altın da y a p ı­ lan kazılarda d olgu toprak b oşaltılm ış ve zem in altın da erken d ö n e m e tarih len d irileb ilecek ve sur du varının altına d o ğ ru d evam ed en gri m erm erd en bir tem el açığa çıkarılm ıştır. Bu duvarın ö r­ g ü sü dikk atle in celen d iğ in d e harçsız bir b içim d e y a p ıld ığ ı gözlenm ekted ir. Surların altına d evam ed en b u duvar ö rg ü sü n d en hareketle İç Kale’n in batı b ö lü m ü n ü n H elen istik d ö n em d e var o lm a ­ d ığı b u n a karşılık y arım ad an ın en y ü k sek n ok ta sın ı olu ştu ran b u k esim in y erleşm en in akropolisi olarak k u lla n ıld ığ ın ı düşü nd ürm ek tedir. 2 020 y azın d a gerçek leştirilen kazı çalışm alarınd a surların g ü n e y k esim in d e du varın iç y ü ­ zü n d e kalan b ö lg ed e bir yap ın ın toprak altın d a b u lu n a n iki duvarı açığa çıkarılm ıştır (Şekil 21). Sur duvarları ü zerin d ek i kule yapıları gen el olarak surların dışa bakan k ısm ın a d oğru taşırılm ışk en b u yapıda dışa d oğru ta şırılm am ış, surların içe bakan k ısm ın a yerleşm iştir. K alenin b u b ö lü m ü n d ek i sur duvarlarının Selçuklu d ö n em in d e in şa ed ild iğ i b ilin m ektedir.42 Buradaki m ek â n ın ku le olarak ta sarım ın d a izlen en y o l a lışıla gelm işin d ışın d a bir d u ru m oluşturm aktadır. Sur duvarları ile b u yapı arasında d ilatasyon u n b u lu n m ası, k u len in d en iz tarafına bakan k ısm ın d a pen cerelerin in yer alm ası gib i d ed en lerd en d olayı, bu yap ın ın Selçuklu d ö n e m i İç Kale tah k im atın ın in şası ö n cesin d e m ev cu t o ld u ğ u n u gösterm ektedir. Şu d u ru m d a kule olarak kullanılan b u yap ın ın d en iz gö zetlem e ku lesi o ld u ğ u Selçu klu ö n c e si d ö n e m e ait o lab ileceği ifade edilebilir. İç Kale’n in k u zey batı k esim in d e b en zer şek ild e b u lu n an altı sarnıç, ü zeri kule şek lin d ek i b ö lü m -A d am A tacağı K ulesi- y in e Selçu k lu ö n cesin d e var o ld u ğ u n u d ü şü ndüren bu lgulara sa h ip ­ tir. Bu ku le d e açık d en izi ve batı y ö n d en g elecek saldırıları g ö zetlem ek am acıyla inşa edilm iştir. K ulenin in şa tek n iğ in e b ak ıld ığ ın d a alt katın ın kalın kesitli tuğla, ü st b ö lü m lerin in ise kaba y o n u 41 H a m a m h a k k ın d a k i b u lg u la r v e d eğ erle n d irm eler iç in b a k ın ız b u kitap iç in d e k i ilg ili kısım . 4 2 Sur d u varla rın ın ta r ih len d irilm esi v e k r o n o lo jisin in olu ştu ru lm a sın d a , k itab e v e k ro n ik g ib i y a zılı kaynaklar v e n ih a ­ y e tin d e su r duvarla rın ın sa ğ la d ığ ı in şa tek n iğ i b ilg ileri kullan ılm ıştır. A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i v e T e rs a n e s i 41 taş o ld u ğ u görülür. Selçu klu d ö n em in d e, b u y ö n d ek i kuleye kadar uzan an k u zey duvarı, topografık eğ im i takip eder. Bu duvarın ö n k ısm ın d a, 3 N u m aralı K uleye b itişik k esim d e avlulu bir b ö lü m , d ev a m ın d a ise galeri şek lin d e to n o zlu bir k esim ilave edilm iştir. A vlulu k ısm ın için d e “zig zag”lardan o lu şa n freskli bir k ısım bulunur. îç Kale’de Selçuklu d ö n e m in in diğer tahkim atı ise d o ğ u y ö n d ek i kapıya kadar u zan an galeri, ik i katlı b ö lü m ile kapı ve son rasın d ak i kısım dır. îç Kale K apısı d ö n e m in O rtaçağ kale kapılarının m im ari g elen ek lerin e u y g u n olarak tasar­ lanm ıştır. Kapı saldırılara karşı k oyab ilm ek ve d a y a n ım ın ı artırm ak am acıyla girişi karşıdan v eril­ m eyip, y an d an olacak şek ild e sağlanm ıştır. B öylece, herhangi bir saldırı sırasın da kapı a çık lığın ın savu n m ası h em sur y ü zey in d en h em de burç şek lin d ek i kapı ü zerin d en sağlanabilecekti. K apının için d e iki kem erli y ü zey lerin arasında b u lu n an k ü çü k m azgal p en cereler dışarıya o k a tım ın ı sağ­ lıyordu. K ale kapısı için d e yapılan kazıda, k apının in şa ö n cesin e ait old u ğ u d ü şü n ü len bir duvar kalın tısı açığa çıkarılm ış,4>u d uvarın ka p ın ın duvarlarının altın d a d evam ettiği tespit edilm iştir.43 B u nun k ilisen in b u lu n d u ğ u b ö lg ed ek i akropolise ait bir yap ın ın duvarı olab ileceği ö n g ö rü sü n d e bulunu lm uştur. 2 .5 .2 . S a r a y îç Kale’n in gü n ey d o ğ u k ö şesin d e b u lu n an saray yapısı, kazı ön cesin d e duvarları ayakta olan bir yapı şek lin d eyd i. 1985 yılın d a M . O. A rık tarafınd an yapılan kazılarda sarayın m ekânları ve ü çü n cü avlu olarak tan ım lan an m ek ân d ak i revak ayakları ile eyvan ı açığa çıkarılm ıştır. Kazı ç alış­ m ala rın ın son u çların a göre Saray’ın e n az d ört farklı evresin in o ld u ğ u anlaşılm aktadır. Buna göre erken ev resin in Bizans v e E rm eni P rensliği d ö n e m in e ait old u ğ u açıktır. Bu evren in yapı elem a n la ­ rı b ü yü k orand a d iğer evrelerin inşa sü recin d e yapı m a lzem esi olarak k u llan ıld ığın d an g ü n ü m ü ze ulaşm am ıştır. Bu d ö n e m d e n kalan sarayın batı cep h esin d ek i sarnıç ve ü çg en çık ın tılı y ü zey i olan yapı kalıntısıdır. Selçuklu d ö n em in d e fethin ardından sultanın em riyle yen id en inşa edild iği bilinen sarayın, efsanevi 12 kapılı Sasani saraylarını ö rn ek alacak bir nitelikte old u ğu îb n B ib in in anlatılarından a n ­ laşılmaktadır.44 îç Kale’n in asıl giriş kapsm dan geçild ikten sonra kuzeybatı k ö şed e ayırıcı bir kapıyla îç Kale’n in diğer b ö lü m lerin d en ayrıştırılan bir avluya girilir. D uvar yüzeyleri sıvalı avlunun gü n ey tarafındaki kapı Saray’ın birinci avlusuna geçiş sağlar. Sarayın asıl giriş kapısı, güneydeki duvarm ortasındadır. G ünüm üzde kapı açık lığının iki yan ın d a kapının sövelerin in yeri belirgin olarak durm ak­ tadır. Kapı açıklığından geçildikten sonra girilen sarayın ik in ci avlusunu n d o ğ u ve batı kanatlarında 4 3 A rık 2 0 0 2 , 520. 4 4 B ö y le b ir k a le y i k o la y c a e le g e ç ir e n i S u lta n , Y a r a d a n m v e r d iğ i b u n im e te ş ü k r e tm e k iç in “B iz e v e r d iğ i s ö z d e d u r a n ( 2 4 9 ] v e b iz i b u y e r e v â r is k tla n A lla h ’a h a m d o ls u n ” a y e ti ile “K a le le r i o n a a ç tı v e b i z d e k ö ş e b u c a ğ ı e le g e ç ir d ik ” s ö z ü n ü sö y le m e y e b a şla d ı. D a h a so n r a d e v le t e m ir le r in e ( ü m e r a - y ı d e v le t) d ö n e r e k o n la r a “Y ü ce A lla h a b iz im y ı l d ı z ı m ı z ı y ü k s e ltm e s in in b u ö n e m li,f e tih le b iz e y e n i b ir h a y a t v e r m e s in in şü k r a n e s i o la r a k O n u n h e r z a m a n b ü y ü k lü k le a n ılm a s ı iç in b u s e r t k a y a la r ü z e r in e ö y le b ir k a le y a p a lı m k i, e n g in v e k e sk in d ü ş ü n c e o n u g ö r m e k te n şa ş k ın lığ a d ü şs ü n , m ille tle r in se ç k in le r i, p a d iş a h la r ın ç a b a la r ı a r a s ın d a k i f a r k ı g ö r s ü n v e k a la c a k o la n o h a tır a d a n b iz im b ilg im iz v e y e te r liliğ im iz h a k k ın d a b ir s o n u c a v a rs ın . O n d a n s o n r a o y e r in a d ı, a d ı m ı z v e la k a b ım ız la ş e r e f k a z a n s ın . İ h tiş a m ıy la ç e m b e r şe k lin d e k i g ö k le , n ilü fe r r e n k li k ü m b e tle v e 1 2 k a p ılı s a r a y la y a r ış s ın ” d e d i. S u lta n ın f e r m a n ı ü z e r in e m a h ir y a p ı u sta la r ı, ç a lış k a n v e ç e v ik işçiler, e li u z re s sa m la r. “O n e d ile rse , m a b e d le r, h e y k e lle r y a p a r l a r d ı” h ü k m ü n ü g e r ç e k le ş tir m e y e b a şla d ıla r. “T a n r ın ın y a r a t tı ğ ı o s a r p k a y a la r ın ü z e r in d e k ıs a s ü r e d e o y a p ı o r ta y a ç ık tı. O r a y ı d ille a n la tm a k m ü m k ü n d e ğ ild ir , g ö z le g ö r m e k g e re k ir. K ü fü r m e z h e b in in h â k im o ld u ğ u , İn c il v e ç a n s e s in in d u y u ld u ğ u o y e r d e Ş im d i te v h i d ile A lla h ’ın a d ı d u y u lm a y a b a şla d ı. B u n u n iç in b ö y le b ir p a d iş a h ın ö v g ü h a k k ıd ır. O y e r d e n h e r z a m a n k ö tü g ö z u z a k o lsu n . B ö y le b ir e v h e r z a m a n m a m u r o lsu n .” (İbn Bib i 1 9 9 6 ,1. 2 6 7 -2 6 8 ) 42 K a lo n O ro s / A la n y a Ortaçağ A r k e o lo jis i sıralı d izilm iş odalar bulunurken, girişin tam karşısında ik in ci bir açıklık sarayın kabul b ö lü m ü ­ n e geçişi sağlar. İkinci avludaki odaların tam am ın ın üst örtüsü m evcu t değildir. A n cak m ekânların ü zerinin ton ozla örtülü old u ğu düşünülm ektedir.45 İkinci avlunun iki tarafında yer alan odalardan girişin batısındaki b ölü m d e bulun an b irinci od a dikdörtgen planlıdır. O da, batısındaki sarnıcın d u ­ varına bitişik, k ısm en sarnıcın duvarlarını kullanarak inşa edilm iştir. Sarnıcın d o ğ u duvarına bitişik yapılan b u od a n ın içerisinin n em alm asına bağlı olarak zam an için d e birkaç kez y ü zeyin d e sıvalı onarım lar yapıldığı tespit edilm iştir. O d an ın batı duvarında zem in d en yü k sek seviyede yerleştiril­ m iş bir m azgal pencere ışık sağlar. Batı kanattaki ikin ci o d a da dikd örtgen kesitlidir. O danın için d e d iğerinden farklı olarak bir ocak nişi yer almaktadır v e içerisi batı y ö n e bakan iki m azgal pencere ile aydınlatılm ıştır. Bu kanattaki so n o d a da dikd örtgen planlıdır. O d an ın için d e g ü n ey yü zü n d e bir niş ve batı kanadında iki m azgal pencere yerleştirilm iştir. A vlunun d o ğ u kanad ında bulu nan odalar, batı kanattakilerden biraz daha farklıdır. Buradaki farklılığın sebebi, avlun un d o ğ u kanadının zem in k otunu n batı kanadına göre daha aşağıda kalm asından kaynaklanm aktadır. Buna bağlı olarak b u kanattaki odalarda kendi içlerinden ikişer katlı olacak şekilde bir d ü zen lem eye gid ild iği söylenebilir. Batı kanattaki avlu girişin d en sonraki ilk od a alt katı sarnıç işlevin de ve doğu -b atı doğru ltu su n ­ da in ce - u zu n dikdörtgen planlı bir odadır. Sarnıcın üzerindek i m ek âna basam akla çıkılmaktadır. D o ğ u kanattaki ikin ci o d a b u avludaki en büyük odadır. O danın zem in i en az ü ç basam ak kadar avlu zem in in d en aşağıdadır. İçerisi d o ğ u duvarındaki iki, batı duvarındaki bir m azgal pencere ile aydınla­ tılır. M ekânın duvar yüzeylerin de belirli bir seviyede duvar içine açılm ış oyuklar görülür. Bu oyuklar (n iş benzeri), ahşap zem in taşıyıcılarının duvar için e yerleştirilm ek suretiyle m ekân için d e ikin ci bir katın oluşturuldu ğunu gösterm ektedir. 20 cm . kadar aşağıda bir k ü çü k havuz yer alır. O danın duvar­ larının ö zen li bir işçiliği olm asın a karşılık belirli bir b ö lü m ü n üzerind e kalan kısım ları gü nü m ü zd e tahrip olm uştur. Eyvan şeklin deki bu açık lığın ön ü n d e avluyla m ek ânı birbirinden ayıran alçak bir duvar yer alır. Bu duvarın k öşesin d e ve m ek ân ın güneybatı k öşesin d e tuğla d ö şem e b u lu n m ad ığın ­ dan burada d en em e am açlı kü çük bir sondaj yapılm ış, sondaj so n u cu n d a zem in in için d e çin i kırık­ ları olan e n az üç farklı d ö n em d e bir d olgu ile dold uruld uğu tespit edilm iştir. Ü çü n cü avlu sarayın “taht kabul salon u” olarak dü zenlenm iştir.46 Bu m ek ân ın d o ğ u kanad ın ­ da bir k ısm ı gü neyd eki sur duvarında devam ed en b en zer şekildeki kare kesitli ayakların kalıntıları kazı so n u cu n d a açığa çıkarılm ıştır. Ö n cek i kazı ekibi b u kare kesitli ayakların batıda da olabileceğini düşü nm ü ş v e burada tam karşısına g elen noktada bir kazı çalışm ası yapm ıştır. B u nun son u cu n d a bu lunan ana kaya parçalarının oluşturduğu çıkıntılar avlu sim etrisin d e ayakların kaideleri şeklinde yorum lanm ıştır.47 A vlu nu n d o ğ u kanadında gerçekleştirdiğim iz kazıda tuğla ayakların çeperinde avlunun bü tü n y ü zey in in tuğla ile kaplı o ld u ğ u n u gösteren zem in d e harç kaplam a izlerine rastlanıl­ mıştır. B öylece b u alan için d ek i tuğlaların sökülerek başka yapıların inşasınd a kullanıldığı d ü şü n ü l­ mektedir. Taht od asın ın iki yan ın da m ekânlar bulunur. Bu m ekânlardan güneydeki, Selçuklu son ra­ sındaki d q n em d e y en id en d ü zen len m iş ve m ek ânın içi kırık çin i parçalı bir d olgu ile yükseltilerek, üzeri sarayın çeşitli yerlerinden sök ü lm ü ş tuğla ile kaplanm ıştır. 201 7 yılında b u m ek ân ın içindeki tem izlik çalışm ası sırasında üst örtüden düştüğün ü d üşü ndüğüm üz, tuğla örgülü bir to n o z parçası 4 5 M ek â n la rın ü zeri g ü n ü m ü z d e ah şa p b ir ça tı ile k ap atılm ıştır. A v lu n u n ik i y a n ın d a k i k ısım la rd a da revaklı ah şap direk li bir su n d u rm a yerle ştirilm iştir. 4 6 A rık 1 9 9 2 ,4 1 4 ; A rık 1995. 4 7 Bu b ö lü m d e b u lu n d u ğ u id d ia e d ile n aya k y erle rin i tesp it etm e k a m a cıy la b ir k a zı ça lışm a sı 2 0 1 7 y ılı iç in d e g erçek leş­ tirilm iştir. B u ça lışm alar sıra sın d a ayak yerle ri o ld u ğ u b e lirtilen kayaç fo rm a sy o n u n u n a v lu n u n d iğ er b ö lü m lerin d ek i ile ayn ı o ld u ğ u , kaya çların ü zerin d e h erh a n g i b ir iş le m y a p ılm a d ığ ı an la şılm ıştır. B u seb ep le b u k ısım d a ayn ı fo rm d a b ir revak ay ağı o lm a d ığ ı açıktır: A rık 199 6, 582. A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i v e T e rs a n e s i 43 bulunm uştur. M ekânın batısındaki duvar yü zeyin d e ise sonradan doldurularak kapatılm ış iç yüzleri in situ çin i kaplı dolap nişleri fark edilerek korum aya alınm ıştır (Şekil 22). Taht kabul salon unun doğusu ndaki m ekânlar ise daha kü çü k ölçekli ve m u h tem elen birbiriyle içten irtibatlıydı. Buradaki m ekânlardan biri taht eyvan ın ın altına kadar uzanan sarnıca u laşım sağlarken, diğeri doğud an giriş­ te bir ara m ekândır. Sarnıcın girişi kazı çalışmaları ile açığa çıkarılm ış ve bu k esim d e yüzeyi kireç ve d en izd en alınm ış k ü çü k çakıl taşları ile sıvan m ış, kavisli bir plana sahip rampalı bir yüzeyin, sarnıcın girişine d oğru y ö n elen bir su toplam a savağı old uğu anlaşılmıştır. Taht odası ve eyvanın arkasındaki b ölü m d e yapılan kazılarda önceki kazı ekibi tarafından bir revak ayağı sırası açığa çıkarılm ıştır (Şekil 23). Bu y ö n d ek i revak ayağı sırası hali hazırda g ü n ey duvarı üzerind e bulunm aktadır. Bu ayak sırası dışında birbirine paralel devam ed en m ekân duvarları, ö n taraftaki koridora açılmaktadır. K orido­ run do ğ u ucu n d a eyvanın tem elin d e R om a d ö n em in e tarihlenen stel d evşirm e olarak kullanılm ıştır. A vlu n u n tam karşısın da taht eyvan ı bulunur. Bu eyvan ın d o ğ u duvarı sağlam olm ak la bir­ likte, sa n d ık duvar tek n iğ in d ek i duvarın ik i y ü zü n d ek i kaplam a taşların b ü yü k oranda soyu ld u ğu , eyvan ın iç yü zü n d ek i taşların ise k ısm en d e olsa sağlam örgü lü olarak k ald ığı anlaşılm aktadır. Eyvanın ze m in in d e d e tıp kı avlu d ö şe m e sin d e o ld u ğ u gib i tuğla kaplam a o ld u ğu , bun ların y erle­ rin d en sök ü lerek alın d ığ ı, b u işlem son rasın d a tuğla d ö şe m e n in in situ yatak izin in kald ığı tespit edilm iştir. Kazı çalışm aları sırasında sarayın g irişin in ö n cep h esin d e firuze renkte çin i kaplam a, zem in e ya k ın bir sev iy ed e in situ olarak tespit edilm iştir.48 A vlu n u n kuzeybatı k ö şesin d e b u lu n an d ü zg ü n yam u k p lan lı d örtgen o d a gerek bulguları gerekse in situ çin i ö rn eğ i ile sarayın ö zg ü n k alm ış m ek ân ların d an b irin i oluşturur.49 Bu m ek â ­ n ın için d e ö n cek i kazı ek ib in in yap tığ ı çalışm alar sırasınd a ortad a bir ayak v e köşelerde d ö ş e ­ m e z e m in i bulu n m u ştu r.50 M ekânın d o ğ u y ü zü n d e farklı seviyelerd e üç m azgal p en cere yer alır. P en cerelerd en b irin in alt sev iy ed e o ld u ğ u dikkate a lın d ığ ın d a, m ek â n ın iki katlı bir d ü zen lem ey e sahip o la b ileceğ in i düşü ndürm ek tedir. Kazı çalışm aları ayağa kadar yapılm ış v e son rasın d a yarım bırakılm ıştır. Yapının için d e Eyyubi, Selçu klu d ö n e m i sikkeleri v e ço k sayıda k ırık çin i parçaları b u lu n m u ş olm ası, b u b ö lü m ü n Selçu klu d ö n em in d e k ullanılan ö n em li bir m ek ân o la b ileceğin i düşünd ürm ektedir. Sarayın d o ğ u cep h esin d e b u lu n a n iki katlı m ek â n ın alt katı sarnıç, ü st katı ise saray od a sı olarak d ü zen len m iştir.51 Sarnıcın ü zerin d e b u lu n a n b u m ek ân alt kattaki tuğla ayakların d evam ettirilm esiy le oluşturulm uştur. Burada yapılan kazıd a ö n em li çin i parçaları ele geçm iştir. Bu par­ çalar arasında sek iz k o llu bir y ıld ız için d ek i çin i, ü zerin d ek i yazıları b a k ım ın d an dikkat çek m ek ­ tedir. Ç in i ü zerin d e A lâ ed d in K eykubad’ın sıfatlarına yer verilm iş yazı ku şağı ortadaki gü l b ezek şek lin d ek i m a d a ly o n u n etrafını dolanm aktadır. İç Kale’n in g ü n ey d o ğ u k ö şesin d e bulu n an burç, k u zey -d o ğ u , g ü n ey -b a tı y ö n ü n d e uzanır. Burç İç K ale’n in b u y ö n d ek i k ö şesin e karşılık g elecek şekilde yerleştirilm iştir. Burcun ü zerin d e g ü n ey y ö n d e tuğla örgü yle çerçev elen m iş, b u g ü n içi b o ş bir yazıt bulunm aktadır. Bu b urcun için d e duvar y ü zey lerin d e zen g in kalem işi sü slem elerin o ld u ğ u görülü r (Şekil 24). D u var yü zeylerin d e uçları lo tu s çiçeğ i şek lin d e son lan an zigzaglar; k u zey y ü zd e ise girift bir m ad aly on şek lin d e tam 4 8 Bu ç in ile r in k o ru n m a sı a m a cıy la g eliştirilen ah şap k o ru y u cu lu çatılar, çık an bir fırtın a so n ra sın d a yık ılm ıştır. O n aylı p ro jed en sa d ece bir ça tı g ü n ü m ü z d e v a rlığ ın ı sü rd ürm ek tedir. 4 9 Ö n cek i d ö n e m k a zı ek ib in in ra p orların d a v e y a y ın a k o n u o lm u ş kitaplarda m ek â n ın k o d num ara ları b a zısın d a IX, b a zısın d a ise X olarak verilm iştir: A rık 1 9 9 6 (M ek ân N o IX ); A rık 1987 (M ek â n N o X ). K azı ça lışm aları sırasın d a bu m ek â n ın k o n u m u n d a n d o la y ı b u rç o la b ileceğ i d eğerle n d irilm iştir. 50 M ek â n ın iç in d e orta d a b u lu n a n bir k ü tle n in y a p ın ın ü st ö rtü sü n e ait o la b ileceğ i ileri sürü lm üştür: A rık 1987, 36 5 . 51 K azı ra p orların d a b u m ek â n X III n u m a ra lı m ek â n olara k ta n ım la m ıştır. 44 K a lo n O ro s / A la n y a O r t a ç a ğ A rk e o lo jis i an laşılam ayan bir k o m p o zisy o n dikkati çeker. B urcun ü st k atın ın bir seyir terası şek lin d e o ld u ğu v e k u zey in d ek i 13 nu m aralı m ek ân ile içten bir m erd iven açık lığı ile bağlandığı anlaşılm aktadır. K alenin g ü n ey d o ğ u k ö şesin d ek i bu rcu n için d en bir kapı ile b atısın d a b u lu n an h am am ya da tu ­ valet olarak k u llan ıld ığı d ü şü n ü len m ek ân a ulaşılm aktadır. Bu m ek â n ın b itişiğ in d e ise y in e kare planlı kü çü k bir sarnıç d ah a bulun m ak tadır. Bu b ö lü m lerd e yapılan kazı ve araştırm alar sırasınd a n itelik li alçı parçalar ele geçirilm iştir.52 B urcun ü zerin d ek i izler dikk atlice in celen d iğ in d e, b u b ö ­ lü m d e fevk ani bir k ö şk olab ileceğ i dü şü nü leb ilir. Bu k ısm ın m anzaraya ve kente bakan g en iş bir bak ış açısı ile ka len in en ö z e n li yeri o ld u ğ u açıktır. Buradaki kitabe b o şlu ğ u n u n m ü zed ek i k itab e­ lerd en b irin e ait o ld u ğ u dü şü nülm ektedir. Ö lçü sü dikkate alın d ığ ın d a b u k itab en in in ce ve u zu n old u ğu anlaşılm aktadır. 2 . 5 3 . D ış K a le A lanya’n ın feth in in ardından k en tin za y ıf o ld u ğ u d ü şü n ü len D ış Kale sur alanlarının o n a ­ rım ve y en id en inşa çalışm aları fetih ten yaklaşık b eş y ıl sonra başlatılm ıştır. Surların b u kadar geç bir zam an d a ya p ılm a sın ın n ed en i feth in h e m en ardınd an k en tin çev resin d ek i teh lik elerin savuştu ru lab ileceği d ü şü n cesi olm alıd ır.53 İlk olarak k en tin en ö n e m li b ö lü m ü olan lim a n ve çev resin in gü ven liğ in in sağlan m ası am acıyla lim an a kadar u zan an surların takviye ed ilm esin e ve Selçuklu d ö n e m i ö n cesin d e sa d ece iki cep h eli ola n lim a n surlarının y en id en yap ıla n m asın a ve surların ü z e ­ rin de k u lelerin in şasın a b aşlan ılm ıştır (Şekil 25) . Selçu klular k en tte en ö n em verdik leri yer olan ü çg en bir çık ın tı şek lin d ek i lim a n ın k oru n m a sı için ik i b ü y ü k ku le in şa ettiler. Bunlardan biri k e n ­ te yak ın k o n u m d a k i K ızıl K ule, diğeri ise Tophane K ulesidir. H er ik isin in çevreled iğ i alanın için d e kalan k ısım d a doğal bir k o y g ö rü n ü m ü n d e ola n lim a n bulunu yord u. Lim anda K ızıl K u len in b a tı­ sın d a b u lu n a n ve k u zeyb atıd a E h m ed ek e d oğru y ö n elen sur du varın ın ü zerin d e farklı bir d ü z e n ­ lem e o ld u ğ u yukarıda işaret ed ilm işti. S on yıllarda b u lu n a n esk i birkaç A lanya fotoğrafın d a K ızıl K u len in g erisin d e iki sü tu n ü zerin d e y ü k selen burç b en zeri çık ın tıların , surların seyird im yo lu n a kadar u za n d ığ ı fark ed ilm ek ted ir (Şekil 19). G ü n ü m ü zd e m ev cu t olm ayan bu çık ıntılar dikk atle in celen d iğ in d e ben zerleri K ızıl Kule’d e b u lu n a n m a c h ic o la tio n o ld u ğ u anlaşılm aktadır. Bu m im ari tahkim at K ızıl K u len in h e m en arkasındaki A şağı K a p ın ın ö n ü n d ek i surlarda yer alıyordu. Bu ku lelerin b u lu n d u ğ u b ö lü m ü n Selçu k lu ö n cesin d e ü çü n cü H açlı Seferi son rasın d a K om n en oslar d ö n em in d e olası H açlı saldırılarına karşı tah k im ed ild iğ in i düşü ndürm ek tedir.54 Selçu klu d ö n e m in d e y o ğ u n bir im ar faaliyetine sah n e olan lim an d ak i yapı kitab eleri in c e ­ len d iğ in d e e n erken tarihlilerd en b irin in , Tersane ile Tophane Bu rcu arasındaki k ü çü k k u len in cep h esin d e yer alan kitab e o ld u ğ u anlaşılm aktadır. Şu d u ru m d a h en ü z iki k u len in in şasın d an ö n ce H .6 0 6 ta rih in d e feth in h e m en ardınd an b u bu rcu n yap ıld ığ ı anlaşılm aktadır.55 Bu b urcun dah a 52 198 8 y ılın d a .b u ra d a ya p ılan ça lışm alar so n ra sın d a k a len in b u b ö lü m ü n d e K on ya K ılıçaslan K öşk ü ’n e b en zer tarzda fev k a n i bir k ö şk o la b ileceğ i ileri sü rü lm ü ştü r: A r ık 1 9 8 8 ,4 2 8 . 53 F etih so n ra sın d a k en tin çev resin d e ö n e m li b ir askeri g ü ç b u lu n d u ra n Selçuklular, A lanya’n ın d o ğ u su n d a k i k alelerin fe th in e b aşlam ıştır. A la nya’n ın b u sü reç iç in d e ileri b ir o rd u g â h g ib i k u lla n ılm a sı k en tin sa v u n m a sın ın ik in ci p la n d a tu tu lm a sın a n e d e n o lm u ş olm alıd ır. A n ca k d a h a so n ra sın d a K ıbrıs’tak i L u sign an K ra llığ ın ın teh lik esin e b a ğ lı olara k surlar o n a rılm ış v e lim a n d a k i surlarla bera ber ta h k im a t gü çle n d irilm iştir. S. R ed fo rd , su rların in şa ça lışm a sı v e sü r e ­ c in in S in o p K a le sin d e k i ile b e n z e r o ld u ğ u n u belirtir: R ed fo rd 2 0 1 9 , 550. 5 4 Bu fik ri ta rtışm a k a m acıyla k o n u y la ilg ili k işilere, b a zı top lan tılard a b irkaç sefer a çık la m ıştım . Y ayın h a lin e d ö n ü ştü r­ m e d iğ im b u fik rim n e y a zık k i b a zı a ra ştırm acılar tara fın d an k e n d isin e m a l ed ilm iştir. 55 K ita b ed e şu n la r yazılıdır: “— M u a z z a m s u lta n ın g ü n le r in d e — Â la u d - d ü n y â v e d - d în , A b ü a l- fa th K a y k u b â d b. — K e y h u sr e v , m ü m in le r in e m îr in in b u rh a n ı, a y A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i v e T e rs a n e s i 45 ö n ce lim a n ı koruyan birkaç tahkim attan biri o ld u ğu , ancak zam an için d e tahk im atta g ö rü len ek ­ sikliklere bağlı olarak K ızıl Kule ve Tophane B urçlarının in şa sın m gerçekleştirileceği an laşılm ak ­ tadır. Selçu klu d ö n e m in in lim a n ı çevreleyen g ü n eyb atı y ö n ü n d ek i duvarların ö n ü n e inşa ed ilen ik in ci duvarların O sm a n lı d ö n e m in d e yap ıld ığ ı ço k açıktır (Şekil 2 6 ).56 Burada 2 01 3 ve 2 0 1 4 y ıl­ ları arasında A lanya M ü zesi M üdürlüğü u zm an ları ile gerçekleştird iğim kazı v e tem izlik ça lışm a ­ larında, Tersane ile K ızıl Kule arasında d en iz su ru n a sıralı olarak d izilen m ek ânların arkalarından bağlantılarının olm a d ığ ı, m ek ânların ü zerin in sivri b eşik to n o z ile kap atıld ığı ö n lerin d e bu lu n an birer a çık lığın d en ize d o ğ ru yö n elm iş ve çaprazlam a k o n u m la n d ığ ı tespit ed ilm iştir (Şekil 2 8). Bu d u ru m d a b u m ek ânlar d en iz ile irtibatlı bir yapı ya da d en izd en d oğru d an ulaşılan bir yer o lm a lı­ dır. M ekânların girişlerin d ek i açıklıklara b ak ıld ığ ın d a bun ların 15-16. yüzyıllard a d en iz kıyısında bulu n an kalelerde g ö rü len barbatalara b en zed iğ i açıktır.57 Bu d u ru m d a b u m ek ânların d en izd en geleb ilecek saldırıları durdu rm ak am acıyla yapıld ığı, o lu m su z hava şartlarında barutun ıslan m a­ sın ı ö n le m e k için ü zerlerin in kapalı o ld u ğ u açıktır. D e n iz surlarının d en ize d o ğ ru yap ılm ası ise zam an la lim a n ın iç k ısım la rın ın d o lm a sın d a n kaynak lanm ış olm alıdır. Bu du ru m d a buradaki d u ­ varları K ıbrıs’ın feth i sırasında A lanya K a lesin in ileri bir karakol olarak k ullanılm ası için kentte im ar çalışm aların ın ya p ıld ığ ı K anu ni d ö n e m in in ilavesi olarak d ü şü n m ek yan lış olm ayacaktır. T op hane Burcu ile lim a n arasındaki surların burçtan son rak i Esat B u rcu n a kadar olan k esim in d e en az iki farklı d ö n em in o n a rım ı görülür. A lttaki duvarların dah a d ü zgü n kesitli taş m a lzem e kullanılarak in şa ed ilm iş o lm a sın a karşılık ü st k esim d ek i örgüde farklılık izlenm ektedir. Surların arkasında b u lu n a n b ö lg e n in Tophane M ahallesi olarak b ilin en k ısm ı A lanya’n ın en eski yerleşim alan ın ı oluşturm aktadır. D e n iz d e n g elecek saldırılara açık o ld u ğ u da dikkate a lın d ığ ın d a bu b ö lü m d ek i surların daha ö n ce var old u ğ u dü şü nü leb ilir. Surların tek n ik olarak dah a d ü zg ü n m a lzem e kullanılarak y ap ılm ış alt k esim leri b u g örü şü desteklem ektedir. Surların ü st k ısım la rın ­ daki inşa farklılıkları ise Selçu klu d ö n em iy le birlikte lim an d ak i iy ileştirm e ve tah k im at çalışm aları sırasınd a yap ılm ış olm alıd ır. Esat Burcu olarak tan ım lan an yarım ad an ın g ü n ey d o ğ u k öşesin d ek i burç açık d en izi güney, d o ğ u ve batıd an g ö zetlem e im k ân ı sağlayan ileri bir k oru m a burcuydu. Buradaki bu rcu n çev resin d e bazı yap ı kalıntıları bulunur. Surların g ü n ey k esim in d ek i duvarlar, b elirli aralıklarla yerleştirilm iş burçlarla d estek len e­ rek batı y ö n d e ü st seviyelere d o ğ ru tırm anır. K ayalıkların en u ç n ok tasın d a b u lu n an b u duvarlar, Tophane m a h a llesin in b u y ö n ü n ü çevreleyerek k en te k oru m a sağlar. Surlar ü st k esim d e O rta sur­ lardaki H elen istik kapıya kadar d ev a m eder. K apının b u b ö lü m ü n ü n Selçu klu d ö n em in d e on arım larla ta h k im ed ild iğ i açıktır. 2 . 5 . 4 . K ı z ı l K u le Dış*Kale Surları ü zerin d e b u lu n a n K ızıl Kule, yukarıda d a işaret ed ild iğ i üzere lim a n ı k o ­ ru m ak am acıyla y ap d m ış gen iş bir tah k im at p rogram ın ın bir p arçasını oluşturur. K ulenin zam an için d e taşlarında m ey d a n a g elen k ızarm an ın etk isiyle renk d eğiştiren K ızıla çalan bir gö rü n ü m ü ile bu isim le a n ıld ığ ı dü şü nülm ektedir. D iğ er yan d an “k ızıl” k elim esin in O rtaçağdaki anlam sal ve — safer, h a y ır lıs ı ile ta m a m la n d ı, s e n e 6 0 6 .” 5 6 B azı araştırm acılar b u b ö lü m d e b u lu n a n su r d u v a rın ın v e açık lık ların S elç u k lu d ö n e m in d e k en ü erd e g ö rü len b ir tür g ü m r ü k y ü k le m e yeri o la b ile c e ğ in i ifa d e etm iştir: B ilici 2 0 0 1 . 5 7 B u şek ild ek i k a le lerin ö ze llik le ateşli sila h la rın g e lişm e sin d e n so n ra to p bata ryaların ın k o ru n m a sı a m acıyla v erev b ir b iç im d e ya p ıld ığ ı görü lür. B u n ların b e n z e r örn ek le ri A n a d o lu H isa rın ın d e n iz k ıy ısın d a k i sur duvarları ü zerin d e görü lm ek ted ir. 46 K a lo n O ro s / A la n y a O r ta ç a ğ A rk e o lo jis i tem sil ettiği y erin sultan ik am eti ya da su lta n lık rengi g ib i bir k u lla n ım ı da bulunu r.58 K ızıl Kule m im ari olarak A n a d o lu Selçu kluları d ö n em in d e p ek g ö rü lm ey en b azı g elişm eleri ü zerin d e taşı­ m aktadır. B u n d a etk ili ola n du rum u, yap ın ın m im a rın ın H alepli o lm a sın d a aram ak san ırım y a n ­ lış olm ayacaktır. A n a d o lu Selçu klu d ö n e m i burçlarınd a d ü zg ü n bir m im ari form u n , gen el olarak kare ya da d ik d örtgen k ö şeli form d a yan sıtıld ığ ı görülür. K ızıl Kule, b u bağlam d a Selçuklu yapı sanatı için d e sek izgen plan fo rm u ile k en d in e has nitelik ler sunm aktadır. Ö yle k i yap ın ın m im arisi in celen d iğ in d e form u n d ışın d a y en i bir ta k ım m im ari çö zü m ler de gözlenecektir. Bu tah k im atın ardından in şa ed ilecek ola n diğer Selçu klu tah kim atların da b u yen ilik lerin bir k ısm ı kullan ılırken, planı ö zg ü n olarak O sm a n lı d ö n em in e kadar bir daha kullanılm ayacaktır. Yapının teras kat olarak tan ım lan an üzeri açık teras k ısım ları h a ricin d e bir asm a kat ve iki ana katlı tasarland ığı anlaşılm aktadır. D ış görü n ü şü b a k ım ın d a n ilk bakışta m u azzam bir sağ­ la m lık ve d o n a n ım old u ğ u h issin i in san d a uyandırm aktadır. Ö yle k i A lanya’ya g elen h em en her seyyah ın yapıyla ilgili g ö zlem lerin d e bu tem el du ygu oluşur. D iğ er yan d an yapın ın k en tin silu etin e olan o lu m lu katkısı dikkate a lın d ığ ın d a m u h teşem bir ab id evi g ö rü n ü m ile su ltan lığın ih tişa m ın ın ken tsel d ışavu ru m u n d a bir ayna olarak k en d in i gösterir. Yapının zem in katın d a iri b lok taşlar, yukarı d o ğ ru olan k ısm ın d a ise belirli bir seviy ed en sonra tuğla örgü ler tercih edilm iştir. T u ğlanın taşa nazaran hafifliği b u kadar y ü k sek bir yapı için tercih n e d e n i olarak ortaya çıkar. Yapı lim a n ı k oru m a am acıyla inşa ed ilm iş iki k u led en birisidir (Şekil 1). Lim ana d oğru u zan an sur d u varın ın d en ize in m ed en ö n c e u laştığı noktada bulu n an kule, do ğal kayalığın başlad ığı ve d en ize do ğ ru in işe g eçtiğ i noktada d o ğ u ile batısı arasında yak la­ şık ü ç m etrelik bir kotta y ü k selir (Şekil 2 9). K ulenin çevresin d e savu n m a am açlı y a p ılm ış g ö m lek su ru tabir ed ilen alçak duvar A şağı Kapı tarafın dan gelerek k u len in çev resin d en d en ize d o ğ ru u z a ­ nır. Burada k u len in ö n ü n d e bir zam anlar var old u ğ u b ilin en bir kapı ile kara tarafınd an bağlantı sağlanır. K ulen in ö n ü n d e m azgallı m en fez şek lin d ek i bir d eh liz d en ize d oğru yönelir. Bu gün b u d eh lizin tam işlevi b ilin m ese d e ku leye d en iz tarafınd an daha y ü k sek ahşap m erd iven ler ya da tır­ m an ış yap m aya yarayan k uleler gib i ku şatm a araç gereçleriyle u la şım ı en gellem ek için y ap ıld ığ ın ı d ü şü ndürm ek tedir.59 G ü n ü m ü zd e k u len in girişi batıd aki y ü zd e en y ü k sek n ok tasın d an dar bir geçiş şek lin d e­ dir.60 S ek izgen ku len in için d e giriş katın da m erkezde kalın sek izgen form lu bir sarnıç b u lu n m a k ­ tadır. K ulenin m erk ezin i oluşturan bu sarnıç, ü st k ısım d a katları taşıyan örtü n ü n yü k lerin i d e aynı zam an da z em in e aktaran bir taşıyıcı g ö rev in i ü stlenm iştir. Z em in k a tın ın duvarları diğer katlara göre daha kalındır. D ış duvarlar ile ortad aki sek izgen sarnıcın çev resin i d olaşan sivri bir to n o zla örtü lü koridora, sek izg en in her bir y ü zü n d en m erkeze d oğru y ö n elen k ü çü k odacık lar açılır. O d a ­ larda giriş k ısm ı d ışın d a d iğerlerin in d ışa bakan y ü zey in in ortasında m azgallı birer p en cere yer almaktadır. G iriş a çık lığın ın k o ru n m a sın ı artırm ak için k ö şeli dar bir k orid or oluşturulm uştur. Bu k o rid oru n ,o d aya birleştiği y erin tam karşısında ise ü st kata çıkan bir m erd iven b o şlu ğ u bulunur. 58 Sultan ların k ıy a fetlerin in se ç im in d e b u ren g in k u lla n ılm a sı b u n a işaret eder. D iğ e r ya n d a n y u k a rıd a a çık la n d ığ ı ü zere sara yın du varla rın ın b ü y ü k b ö lü m ü n d e k ır m ız ı boy ala rla y a p ılm ış o la n sü sle m e n in d e su lta n lık a la m etin e b ir g ö n d erm e o ld u ğ u d ü şü n ü leb ilir. 5 9 S. L loyd, K ızıl K u le n in ö n ü n d e b u lu n a n d e n iz e d o ğ ru açıla n d iğ er k u len in K ızıl K u le ile h arek etli b ir k ö p rü b a ğ la n tı­ sın ın o ld u ğ u n u ileri sü rm üştür: Lloyd, R ice 1964, 17. K u len in g eri kalan k ısm ın d a du var b a ğ la n tısın ın o lm a sı bu ra da h arek etli k ö p rü g e rek sin im in i orta d a n kaldırm ak tadır. 6 0 K ule v e çev resin d e 1 9 5 0 ’li yılla rd a yap ılan y ık ım ça lışm aları sıra sın d a k u len in çev resin i k uşatan v e d e n iz tarafına da g eçit v eren su r d u varı v e k ü ç ü k k u le yık tırılm ıştır. G ü n ü m ü zd ek i m o d e r n r ıh tım tarafına kadar u za n a n bu duvarlar ile k u le a rasın d a u zan an dar y o l k u le y e u la şım v e çık ış sağlam aktaydı. A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i v e T e rs a n e s i 47 M erd iv en le çık ılan ik in ci k ısım asm a kat olarak tan ım lan m ıştır.61 A sıl katı taşıyan ton ozla rın ara­ sın d a dar bir k orid or şek lin d e d olaşılan bu katta, h er bir y ü zeyd e b u lu n an üçer açıklık dış k ısım ile irtibat sağlam ıştır. A çıklık lardan ortadak i d ü z ve g en iş k esitliy k en yanlardakiler m azgal p en cere şeklindedir. O rtadaki b u açıklıklar, konsollarla taşın an bir len to ile dış cep h ed e çık m a olu ştu rm ak ­ ta ve alt k ısm ı d ü şeyd e b o şlu k şek lin d e zem in e d o ğ ru bakm aktadır. M im ari olarak m a ch icolation olarak tan ım lan an b u yap ı elem an ı ö zellik le kale kapılarında savunm aya d estek am açlı korum alı bir tah k im at oluşturur. M erd iven b o şlu ğ u n u n d evam ın d ak i m erd iven sah an lığı yukarı d o ğ ru y ü ­ zeyi takip ed erek b irin ci kata ulaşır. Burada ortadaki sek izgen sarnıç alan ın ı kuşatan roton d şekli, sek izg en in k ö şelerin d e verev ayakların kem erlerle birbirine b ağlan d ığı bir d estek oluşturur. Roto n d u n h e m içi h em d e dış k ısm ı çep eçevre d olan an sivri bir to n o zla kapatılm ıştır. Bu katta duvar k alın lığı in celd iğ i için y ü zey ler arasına to n o zla örtü lü ikişer o d a yerleştirilm iştir. Bu odaların tam orta sın d a b u lu n an birer m azgal p en cere açık lığı d ış cep h eye bakar. M erd iven sa h a n lığ ın ın d evam ın d ak i y ü zey açık teras şek lin d e ü st b ö lü m e ulaşır. Burası k ad em eli tasarlanm ış ü ç farklı sev iy ed en oluşur. O rtada m erk ezd ek i sarnıca su taşıyan bir sis­ tem b ulunu rk en , yan yü zeylerd e h er birin d e ö n ü ik işer açık od a d a n oluşan m ek ân birer m azgal p en cere ile dışa açılır. B öylelik le bir kuşatm a sırasın da buradaki açıklıkların h er birin e korun ak lı bir sığ ın m a yeri sağlanm ıştır. A ynı zam an da b u to n o zlu açıklık ların üzeri, açık terasın üst kat se ­ v iy esin d ek i k ısm ın a g ü n e y y ö n d e bir m erd iven le çık ılan seyird im yo lu n a dönüşür. Seyirdim yolu her bir y ü zey d e ortadaki m azgal pen cere yanlardaki d ü zg ü n kesitli ve k onsollarla taşm an d ü şeyd e birer açık lığı ola n m a ch ico la tio n olarak yapılm ıştır.62 B ö y lece h er bir y ü zeyd e ik işerd en 16 m a ch i­ cola tion d ü zen lem esi yapılm ıştır. M a ch ico la tio n d izilim i cep h ed e birbirin in üzerin e gelm eyecek şek ild e yerleştirilerek d o ğ ru d a n h e d e f ald ığı zem in le ilişkili tasarlanm ıştır. A çık terasın e n üst k ısm ın ı d en d a n lı m azgallar oluşturur. B unların h ep si tuğlad an yap ılm ış ve h er bir y ü zd e dörder m azgal ile beşer m azgal d eliğ i yerleşm iştir. K ızıl K u len in k u zey cep h esin d e b u lu n an kitab esi m im arı hakk ın d a bilgi verir. K itabede u s­ tan ın H alep li old u ğ u yazılıdır.63 E l-H aleb î n in I. îzz e d d in K eykavus tarafından Sinop’ta yaptırılan bir k u len in de m im arı o ld u ğ u ta h m in edilm ektedir.64 6 1 1.H. K o n y a lı ta rafın d an ve r ile n b u ta n ım la m a d iğ er ara ştırm acılar ta rafın d an b en im sen m iştir. 6 2 M a ch ic o la tio n ; kaleye yap ılan h erh a n g i b ir sald ırıd a sald ırgan ların ü zerin e o k , m ızra k vb. fırla tm ak için yap ılan b a zen çık ın tı b a zen d e k o n so l aralarında b o şlu k y ap an , k ork u lu k p erv a zla rı ara sında v ey a bir ga le rin in z e m in in d e y a da b ir taç k a p ın ın tep esin d ek i açıklıktır. 63 K u zey d o ğ u d a k i g ir iş ü z erin d e b u lu n a n ü ç satırlık k ita b ed e şu n la r yazılıdır; “— Y a p a n , A b u ‘A li b. E b u — a r - R u h â b. a l- K a ttâ n î — a l- H a la b î, A ll a h r a h m e t e ts in ” 6 4 K ızıl K ulç’n in g ü n e y tarafın d a b ü y ü k çe m er m e r ü zerin e y a z ılm ış k ita b ed e şu n la r yazılıdır. “— B u m ü b a r e k b u rc u n y a p ıl m a s ın ı e fe n d im iz , m u a z z a m s u lta n , e n b ü y ü k şe h in şa h , m ille tle rin — b o y u n la r ın ın m a lik i, d ü n y a s u lta n la r ın ın su lta n ı, A lla h ’ın b e ld e le r in in h â m is i, A lla h ’ın k u lla r ın ın k o r u y u c u s u ‘A lâ ’ u d -d ü n y â v a d - — d in G ıy â ş e l- is lâ m v e l- m u s lim in , â le m le r d e a d a le tin h im a y e c is i, z a lim le r d e n m a z lu m la r ı k o ru y a n , — y e r y ü z ü n d e A lla h ’ın g ö lg e s i, k a h ir d e v le tin c elâ li, m u h te ş e m m ille tin m e lc e i, a d a le t v e in s a f h â m is i, — K a r a v e ik i d e n iz in s u lta n ı, ik i c ih a n ın b a r ın a ğ ı, ik i u fk u n m u h a f ız ı, S e lç u k O ğ u lla r ın ın ta c ı, m e lik le rin — v e s u lta n la r ın e fe n d is i E b ü u l- fe th K e y k u b â d b. K e y h u s r e v b. K ılıç A rs la n , m ü m in le r in e m îr in in b u rh a n ı, e m r e tti, — A lla h o n u n s a lta n a tın ı d a im e ts in , R e b iu lâ h ır f ın b ir i), s e n e 6 2 3 .” K ızıl K u le n in k u zey ce p h e sin d e bir k itab e d a h a bulunur. Bu k ita b ed e şu n lar yazılıdır; “— B u m ü b a r e k b u rc u n y a p ılm a s ı, e fe n d im iz , s u lta n , e n b ü y ü k şe h in şa h , — M ille tle r in b o y u n la r ın ın m a lik i, k a r a n ın v e ik i d e n iz in s u lta n ı, Â la ü d - d ü n y â v e d - d în , E b ü a l-fe th — K e y k u b â d b. K a y h ü s r e v b. K ılıç A rs la n , m ü m in le r in e m îr in in b u r h a n ı e m r e tti, A lla h 48 K a lo n O ro s / A la n y a O r t a ç a ğ A r k e o lo jis i K ızıl K u len in b u d en li ö z e n li v e g ü zel m im a risin e dikkat çek en S. R edford, ku le ve çevre­ sin d ek i h am am ve tersane gibi diğer yapılara da dikkat çekerek b u alanın su lta n ın k u llan ım ı için d ü şü n ü lm ü ş ola b ileceğ in i ileri sürer.65 K en tin b u b ö lü m ü n ü n sultan tarafından ku llan ılm am asın a en gel bir d u ru m sö z k o n u su değildir. B u n u n la birlikte m ek ânların niteliğ in e b ak ıld ığ ın d a sultanın k u llan ım ı için d ü zen len m iş nitelik sel bir d o n a n ım ö zelliğ in e sahip değildir. K itabelerin ve m im a ­ rin in olağanüstü h ey eca n v erici ya n ı d ü şü n ü ld ü ğ ü n d e sultan için ik am et ala n ın ın buraya yakın daha başka bir alanda aranm ası gerekir. Ö zellik le esk i fotoğraflar in celen d iğ in d e, T ersanenin ü z e ­ rin de b u şek ild e bir k u llan ım a işaret e d en ik in ci bir katın varlığın ı gösteren izler görülm ektedir. M ek ân ın b ü yü k lü ğü ve h er çeşit tasarım için elverişli olm ası dikkate alınırsa, k öşk b en zeri bir k u llan ım la işlev len d irilm iş olab ileceği söylenebilir. 2 . 5 . 5 . T o p h a n e K u le s i L im an ı koruyan d iğer ku le T op hane K ulesidir. Bu k u len in y ap ım am acı lim a n ı d en ize h â ­ k im bir nok tad an korum aktır. Kule d ü zg ü n y o n u taş m a lzem ed en ve iki katlı olarak yapılm ıştır. Yapı surlara b ağlantısı olacak şek ild e tasarlanm ış ve kare planlıd ır (Şekil 30). Yapının zem in katm a sur b o y u n ca m erd iven le in ilerek do ğru d an girilir. G irişten son ra u zu n bir korid or m azgal şe k lin ­ dek i g ü n e y y ö n d e b u lu n a n iki p en cere ile aydınlatılm ıştır. K oridorun u cu n d a b u lu n an bir kapı ile k u len in için e ulaşılır. İç k ısım içerid en birer kapı ile birbiriyle irtibatlandırılm ış, ik isi birbirine paralel d o ğ u -b a tı y ö n ü n d ek i sivri b eşik to n o zla örtü lm ü ş d ik d örtgen m ek ân ile ortad aki b eşik to n o zlu b irim e açılan ik i kare planlı o d a d a n oluşur. G irişten sonraki ilk m ek â n ın g ü n ey y ü zü n d e b u lu n an basam aklar ü st kata içerid en u la şım sağlar. Bu od aların ü zeri d o ğ u -b a tı doğru ltu su n d a b eşik to n o zla örtülüdür. B eşik to n o zlu m ek ânlardan giriş b ö lü m ü n d ek i hariç, her bir birim cep h e aldıkları tarafta birer m azgal pen cere ile dışarıyla irtibatlandırılm ıştır. K ulenin ik in ci katı açık bir teras şek lin d e d ü zen len m iştir. Buraya dah a ü st kotta, surdan bir seyird im y olu yla bağlantı sağlanm aktadır. Bu b ağlan tı sağlayan k ısım alt kattaki k o rid oru n ü stü n e d e n k gelm ektedir. B en zer şek ild e k orid or şek lin d ek i d eh liz, üzeri açık teraslı k u len in üst b ö lü m ü n e u la şım sağlar. D e h lizin ü zeri sivri b eşik to n o zla örtülüdür. D e h lizin ik i yan ın d a d eh lize açılan b eşik to n o zla örtü lü ö n leri açık birer m ek ân bulunur. B unların askerlerin gecelem eleri için yapılm ış birim ler olm a sı gerek tiği düşünülebilir. Terasa u laşıldıktan son ra açık lığ ın iki ya n ın d a b u lu n an m erd iven ler y ü zey i takip ederek, terasın ik in ci k a d em esin d e b u lu n an d en d a n lı seyird im y o lu n a çıkar. Bu katın aşağı seviy esin d e her b irin d e dışarı d o ğ ru m azgallı açılan k ü çü k m azgal p en cereleri olan, üzeri sivri b eşik to n o zla örtülü, ö n leri ortadaki avluya açılan to p la m d a d o k u z k ü çü k eyvan bulunur. Eyvanlar, terasın giriş yü zü h aricin d e d iğer ü ç y ü ze yerleşm iştir. H er bir y ü zd e üçerli bir h ald e b u lu n an b u eyvanların dışın d a, d o ğ u yü zd e köşelerd e kare p la n lı b eşik to n o zla örtü lü ve girişleri ö n ü n d ek i kü çü k ey v a n ­ dan sağlan an birer kare p lan lı o d a bulunur. B u nların d ışın d a k u z e y v e g ü n e y yü zlerd e ortad aki eyvan d an açılan, iki k o n so lla ü zerin d ek i duvar örgü yü taşıyan v e k on solla rın arasının d ü şeyd e açık bırakıldığı birer m a ch ico la tio n yerleştirilm iştir. M a ch ico la tio n k o n so lla rın ın cep h eye bakan — s a lta n a tım d a im e ts in , R e b iu lâ h ir in b ir i, s e n e 6 2 3 .” S u ltan ların k ıy a fetlerin in s e ç im in d e b u ren g in k u lla n ılm a sı b u n a işaret eder. D iğ e r y a n d a n y u k a rıd a a çık la n d ığ ı ü zere sarayın d u varla rın ın b ü y ü k b ö lü m ü n d e k ır m ız ı b oyalarla y a p ılm ış o la n sü s le m e n in d e su lta n lık a la m etin e b ir g ö n ­ d erm e o ld u ğ u d ü şü n ü leb ilir. 6 5 S. R ed fo rd , b u fik rin i d estek lem ek a m a cıy la İç Kale’d e sa d ece b ir k itab e b u lu n u rk en , n ered ey se in şa k ita b elerin in b ü y ü k ç o ğ u n lu ğ u n u n K ızıl K u le v e çev resin d e o ld u ğ u n a , b u n la rın d a S ultan A lâ e d d in K ey k u b âd a d ın a ait o ld u ğ u n a d ik kat çeker. A la nya ’n ın d o ğ a l g ü z e lliğ in in stratejik o lu şu n d a n d a h a ağır b a stığ m a d e ğ in e n R ed fo rd , su lta n ın za m a n za m a n k en tte ü ç ü n c ü b ir k a le ola rak K ızıl K ule v e ç ev resin i k u lla n d ığ ın ı d ü şü n ü r: R ed ford 2 0 1 9 , 552. A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i v e T e rs a n e s i 49 y ü zlerin d e birer aslan rölyefi işlidir. Terasın k uzeybatı v e g ü n eyb atı k öşelerin d e L plan form lu b e ­ şik to n o z ö rtü lü birer o d a ile plan tam am lan m ıştır. B u odalardan k u zeyd ek i terasla aynı seviy ed e bir kapı ile dışarıyla irtibatlandırılm ıştır. T o p h an en in k u zey tarafında b eş satırlık bir kitab e ve d en ize bakan d o ğ u cep h ed e dört satır­ lık iki kitab e bulunur.66 K itabelerde sultan ism i d ışın d a m im a rın adı verilm em iştir. Buna karşılık gösterd iği tek n ik ö zellik lerin b en zerliği ve kaliteli işçiliğ i dikkate alın d ığ ın d a K ızıl Kule’n in m im a ­ rın ın ya p tığ ı söylenebilir. 2 .5 .6 . T ersa n e K eykubad’dan ö n c e Selçu klu ların A k d en iz v e çevresiyle ola n ilişkileri I. G ıyaseddin K eyhü srev (1 2 0 5 -1 2 1 1 ; 1 1 9 2 -1 1 9 6 ) zam an ın d a başlar. K eyhüsrev d ö n e m in d e Selçuklular A k d en iz’de ticaret yap m ak am acıyla V en ed ik ile an laşm a im zalar.67 Bu anlaşm a son rasın d a Selçukluların bir yan dan A k d en iz, d iğer yan d an da K aradeniz b ö lg elerin d ek i lim a n ve şehirleri tanıdıkları an laşıl­ m aktadır. îç b ölgelerd ek i ticaretin g elişim in in d e n iz yolların d a o ld u ğ u n u n fark ed ilm esiy le bir­ likte her iki kentte birer lim a n şeh rin in ele geçirilm esi v e ardınd an d en iz filo su için bir tersane in şasın ın başlam ası birbirine bağlı d iziler h alin d e gelişm iştir. Selçu klu d ö n em in d en gü n ü m ü ze ulaşan ik i tersan ed en b iri olan A lanya tersanesi A k d en iz’de m im arisi ve n iteliği b a k ım ın d an dikkat çeken bir yapı olarak k en d isin i gösterm ektedir. Tersane lim a n ın g ü n ey u cu n d a bulunur. L im anı koruyan Tophane K ulesi T ersan en in h e ­ m en y a k ın ın d a T ersan eye de k oru m a sağlar. D e n iz e d oğru ö n ü açık üzeri sivri b eşik to n o zla ka­ palı yapı b eş b ö lü m d en oluşm aktadır (Şekil 31). H er birin d e d örder ayaklı d ört destek sırası ile ton ozlar b irbiriyle içten irtibatlandırılm ıştır. Yapıya d o ğ u cep h ed e bulu n an bir giriş açık lığın d an geçilerek ulaşılm aktadır. G irişin ü zerin d e bulu n an m erm er kitab ed e yap ın ın in şa tarihi hakk ınd a bilgiler bulu nm ak tad ır.68 G irişin iki y an ın d a kare planlı üzeri b eşik to n o zla örtü lü birer m ek ân bulunur. G iriş açık lığı ortada ik in ci ayak h iza sın ı karşılar. Bu ayağın ö n ü n d ek i k ısım d a den iz, arkasında ise kayalık b ö lü m başlar. K ayalık b ö lü m e d oğru ik in ci ayaktan itibaren ton ozlar e n le ­ m esin e yerleştirilen bir d estek k em eriyle birbirine bağlanm ıştır. Y apının Tophane tarafına bakan g ü n ey cep h esin d e d ik d örtgen bir o d a daha bulunur. Bu 6 6 K ita b ed e şu n lar y azılıdır; B irin ci kitabe; “— M i n n e t A lla h a d ır — S u ltâ n -ı — m u a z z a m , ‘A l a ü d - d ü n y â v e d - d in , k a r a n ın v e ik i d e n iz in su lta n ı, — E b ü u l- fe th K a y k u b â d b. K e y h ü sr e v , m ü m in le r in e m îr in in b u r h a n ı se n e 6 2 5 ” ¡ k in c i k ita b e : “— Z a fe r A lla h ’ta n v e f e t i h y a k ın d ı r — S u lta n -ı , — a ’z a m ‘A l a ’ ü d - d ü n y â v e d - d în , k a ra n ın — v e ik i d e n iz in s u lta n ı E b ü u l- fe th K e y k u b â d , m ü m in le r in e m ir in in b u r h a n ı se n e 6 2 5 .” 6 7 Turan 1990. 6 8 K u zey giriş ü z erin d e siv ri k em erli b ir çerçev e iç in d ek i m erm er kitabe, k ab artm a harflerle b eş satırd an oluşur. “— M i n n e t A ll a h a d ır — E n b ü y ü k su lta n — m u a z z a m şe h in şa h , ‘A lâ ’ü d - d ü n v â v e d - d î n E b ü — a l- fe th K e y k u b â d b. K e y h ü s r e v b. K ılıç — A r s la n m ü m in le r in e m îr in in o r ta ğ ı”: K onyalı, K em a lo ğ lu 1 946, 209; L loyd, R ice 1964, 61. W ittek , b u k ita b en in H .6 2 3 (1 2 2 6 )’y a ta rih len en k ita b ele rd en d ah a geç v e m u h te m e le n 6 2 6 /1 2 2 9 - A lâ ü d d in “k a sım em ir e l- m u m in in ” ( m ü m in ­ le r in e m îr in in o r ta ğ ı) u n v a n ın ı a ld ığ ı za m a n k i k ita b ed en so n ra y a zıld ığ ın ı belirtir: C o m b e, S au vaget v e W ie t n .d ., 84, no: 4 1 2 9 . Lloyd, W ittek ’in b u g ö rü şü n e katılır: R iefsta h l 1931, 84; Lloyd, R ice 1964, 61. 50 K a lo n O ro s / A la n y a O r t a ç a ğ A rk e o lo jis i od aya h em Tersane için d en h em de d ışarıd an geçit verilm iştir. T ersa n en in b u b ö lü m ü n d e b u lu ­ n a n isk elen in Selçu klu d ö n e m in d e n k ald ığı ileri sürülebilir. B ö y lece tersane yak ın m a kadar gelen gem iler y ü k lerin i tersan e için e g irm ed en buradan bırakıyor olm alıdır. Y apının ik in ci bir k atın ın old u ğu , m ev cu t b ilg ilerd en anlaşılm aktadır. Lloyd, K onyalı’n ın esk i bir fotoğrafın a atıfta b ulun arak bu rad a bir d izi d en d a n g ö rd ü ğ ü n d en bahseder.69 D iğer y a n ­ d an esk i o n a rım ö n cesi fotoğraflarında burad a birtakım duvarların da varlığı seçilm ekted ir. Tıpkı K ızıl Kule’de o ld u ğ u gib i yap ın ın alt k atın ın d en izle irtibatlı k esim lerin d e b ü yü k b lo k taşların, üst katın da ise tu ğla m a lzem en in k u llan ıld ığı anlaşılm aktadır. H er n e kadar m im arı b ilin m ese d e Kızıl K ule ile aynı d ö n em d e hatta tek n ik özellik leri d olayısıyla aynı usta tarafınd an yap tırılm ış o lab ile­ ceğ i ileri sürülebilir. 3. Sonuç Selçu klu ların A n a d o lu ’ya g eçtik ten son ra b u coğrafyad ak i kentleri fetih y olu yla ele geçir­ m eleri onlar iç in yen i bir du ru m değild i. K entleri k en d i irad elerine göre belirli d ü zen lem elerle or­ gan ize etm eleri d e y in e karşılaşılan bir d u ru m olarak değerlendirilebilir. D iğer yan d an Selçuklular, k en tlerin için d e y en i birtakım d ü zen lem elere gitm ey e başlam ışlardır. Bu d ü zen lem elerin belk i de ilk u ygulam aları A lanya’d a görülür. K en tin sur duvarlarında y en i ih tişa m ın yan sıtılm a k isten ilm esi v e b u n u n için de bir yan d an görk em li anıtların yapılm ası, d iğer y a n d a n da b u anıtların resim lerle sü slen m esi bir yenilikti. A lâ ed d in K eykubad’ın K ubadabad sarayında d ü zen led iğ i yarışm a so n u cu n d a ö d ü l verdiği N e c m ed d in D aye’n in ü n lü eseri M irsad ul İbad’d a sultanlara v erilen nasih atlerd en A lâ ed d in Keykubad ve ardıllarının etk ilen d iğ in i d ü şü n m ek gerekir.70 D aye’n in y e n i feth ed ilen b ö lg elerin nasıl y ö n etilm esi v e sultanların g ö revlerin in n e o ld u ğ u n u tan ım lad ığ ı bir tür siy asetn am e n iteliğ in d ek i b u eserin d e d ö n e m in ed eb i kaynaklarından etk iler taşıyarak k en d in ce yo ru m la d ığ ı anlaşılm ak­ tadır. Sultanların hayatı kadar d ö n e m in sosyo-k ü ltü rel yap ısın ı etk iley en b u tür eserlerin y a n sı­ m ala rın ı îb n Bibi’n in A lanya S arayın ın in şa sı vesilesiy le sö y led iğ i b ey itte g ö rm ek m üm kün dü r. Ş im d ilik b u etk ilerin b o yu tların ı b ilem iy o r olabiliriz. A n ca k b ild iğ im iz, b u n u n hayali ile gerçe­ ğ i arasındaki farkın Selçu klular tarafınd an b ilin iyor olm asıyd ı. O nlar hayallerin deki gerçekleri, A lanya K alesi’n in fethiyle birlikte yaşam aya başladılar. Belki de Selçuklular, A lanya’yı d ö n em in astroloji ile ilg ili ö n e m li bir eseri ola n N a sîr al-R am m âl al-H aykalî’n in eserin d e hayal ettiği efsa­ n ev i kent ola n K afdağı’n ın etek lerin d ek i k en t ile ö zd eşleştirm işlerd i (Şekil 32). 6 9 Lloyd, R ice 1964, 61. 7 0 N e c m e d d in -i D a y e 2013. A s k e ri B ir T a h k im a t O l a r a k A la n y a K a le s i v e T e rs a n e s i 51 Kaynakça A l-M akrizî. 1935. Kitäb A l-Sulük Li-Ma’rifat D uw al A l-M ulük. By A l-M akrizî. M. M ustafa Ziada ed. xviii. 261. Egyptian Lib­ rary Press, Cairo. B u lletin o f th e S ch ool o f O rie n ta l a n d A fric a n S tu dies, 7. 4: 100 2 -1 0 0 3 . h ttps://doi.org /D O I: 10.1017/ S004 1977X 00086602 Arık, M. 0 . 1986. “Alanya Kalesi 1985 Yılı Kazı Çalışmaları.” VIII. K S T , 335-347. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Arık, M. O. 1987. “A lanya Kalesi 1986 Yılı Kazı Çalışmaları.” IX . K S T - II, 1 0 N isa n 1 9 8 7 , 3 6 5 -3 7 8 . Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Arık, M. 0 . 1988. “A lanya Kalesi, 1987 Yılı Kazı Çalışmaları.” X . K S T , 4 2 1 -4 3 5 . R etrieved from http://ww w.kulturvarliklari.gov. tr/sem p ozyu m _p d f/k azilar/10 _k azi_2.p d f Arık, M. O. 1992. “A lanya îçkale - 1990 Yılı Kazı Çalışmaları.” 13. K S T , 4 1 3 -4 2 3 . Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. Arık, M. O. 1995. “A lanya îçkalesi 1993 Yılı Kazı ve O narım Ç alışmaları.” 17. K S T , 3 8 9 -3 9 3 . Ankara: Kültür ve Turizm Bakan­ lığı. Arık, M. 0 . 1996. “A lanya Kalesi 1995 Yılı Çalışmaları.” 18. K S T , 5 3 1 -5 3 3 . Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. Arık, M. O. 2002. “A lanya Kalesi 2001 Yılı Çalışmaları.” 24. K S T , 5 1 9 -5 3 4 . Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. Arık, M. 0 . 20 03. “Alanya K alesf2002 Yılı Kazı Çalışmaları.” 25. K ST, 123-126. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. Arık, M. 0 . 20 07. “Alanya K alesi 2 005-2 006 Yılı Çalışmaları.” 2 9 . K S T , 9 1 -1 0 7 . Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. Bilici, Z. K. 2001. A lanya-K ızıl Kule ile Tersane A rasındaki D en iz Suru Ü zerinde Bazı Tespitler-I”. In I. U lu slararası Selçuklu K ü ltü r v e M e d e n iy e ti K on gresi, O. Eravşar, H . Karpuz eds., 1 6 3 -1 6 7 . Konya: Selçuk Ü niversitesi, Selçuklu Araştırmaları Merkezi. C ombe, E., J. Sauvaget v e G. W iet. (eds.). (n.d.). A ra b ic E p ig ra p h y Tim eline: T. I f X V I ] , V olum e fifth . Retrieved from http:// catalogue.bnf.fr/ark:/1214 8 /c b 3 16484232 Crane, H. 1993. “Evliya Ç elebi s Journey through the Pamphylian Plain in 1671-72.” M u q a rn a s 10: 1 57-1 68. Crow, J. 2017. “Fortifications.” The a rch a eo log y o f B y za n tin e A n a to lia -.from th e e n d o f la te a n tiq u ity u n til th e c o m in g o f th e Turks. P. N iew öh n er ed. N ew York: Oxford U niversity Press. Foss, C. 1994. “The Lycian C oast in the Byzantine Age.” D O P 48: 1 -5 2 . https://doi.org /10.230 7/1291 721 D édéyan, G. 1975. “L’im m igra tion arm én ienne en C appadoce au x ie siede.” B y z a n tio n 4 5 : 4 1 -1 1 7 . D édéyan, G. 1980. L a C h ro n iq u e a ttrib u é e a u C o n n é ta b le S m b a t. In tro d u c tio n , tra d u c tio n e t notes. Paris: P. Geuthner. Gacek, A. 2021. Walters M s. W .658, B ook o n navigation(K itâb-i bahriye). R etrieved from The Walters A rt M useum website: https://w w w .thedigitalw alters.org/D ata/W altersM anuscripts/htm l/W 658/description.htm l Heberdey, R., A . W ilhelm . 1896. R eisen in K ilik ie n (1 8 9 1 - 1 8 9 2 ) D e n k sc h rifte n d e r K aise rlic h e n A k a d e m ie d e r W issen sch aften in W ie n , p h ilo so p h isc h -h isto risc h e K lasse 4 4 .6 . R etrieved from https://arch ive.org/details/C iliciaH eberd eyA ndW ilhelm - 1896R eisenInK ilikien Hörandner, W , A. R hoby v e A . Paul. 2014. “Türkei.” In B y za n tin isc h e E p ig ra m m e a u f S te in n e b st A d d e n d a zu d e n B ä n de n 1 u n d 2, 1st ed., A . R hoby ed. 5 1 3 -7 4 8 . R etrieved from http://ww w.jstor.O rg/stable/j.ctv8d5t9q.14 İbn Batuta. 2000. tb n B a tu ta S e y a h a tn a m e si / E b u A b d u lla h M u h a m m e d íb n B a ttu ta . T anci A. S. Aykut ed. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. İbn Bibi. 1996. E l E v a m ir u l - A la 'iy e F il - U m u ril - A la ’iy e (S e lçu k n a m e ), Vol. 1. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayımlar D airesi Başkanlığı. K erim üddin M ah m ud-i Aksarayi. 2000. M ü s a m e re tü ’l-A hbar. M . Ö ztürk ed. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Kiourtzian, G. 2012. “En attendant les Seldjouks : une inscription d es remparts d’A lanya en A sie M ineure de 1199.” R e v u e D es É tu d e s B y za n tin e s 70: 2 4 5 -2 5 4 . Konyalı, İ. H . 1946. A lan ya ; ta r ih i- tu r is tik k ıla v u z. M . A . K em aloğlu ed. İstanbul: A yaydın Basım evi. Krabbenhoeft, N . 2011. A v e n e e r o f p o w e r: T h irte e n th -c e n tu ry S eljuk fre sc o e s on th e w a lls o f A la n y a a n s so m e re c o m m e n d a tio n s f o r th e ir p r e s e r v a tio n . Koç U niversity: Graduate Sch ool o f Social Sciences & H um anities. A rch aeology and H istory o f Art. Kurt, M. 2018. “MS 4. Y üzyılda Isauria Eyaleti’n in Siyasal ve İdari Yapısı.” B elleten 2 9 5 . 2: 8 0 3 -8 2 8 . Léonce, A. 1899. S issouan, o u E A rm én o -C ilicie: d e sc rip tio n g é o g ra p h iq u e e t h istoriqu e, a v ec ca rte s e t illu stra tio n s / tr a d u it d u te x te a rm é n ie n . V enise - S. Lazare. Lloyd, S. 1990. “Back to Alanya.” A n a to lia n S tu d ie s 40: 2 1 9 -2 2 1 . Lloyd, S., D. S. Rice. 1958. A la n y a ( ‘A lä ’iy y a ). Ankara: British Institute o f A rchaeo logy at Ankara. Lloyd, S., D . S. Rice. 1964. A la n y a (A lä iy y e ). N . Sinem oğlu ed. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. M agie, D . 2015. R o m a n R u le in A s ia M in or: To th e E n d o f th e T h ird C e n tu ry A fte r C h rist, 1 , 1 -7 2 3 . https://doi.org /10.23 07 /434 31 50 M ason, R. 1989. “The M edici-Lazara Map o f Alanya.” A n a to lia n S tu d ie s 39 (July): 8 5 -1 0 5 . M itchell, S. 1995. A n a to lia : L a n d , M e n , a n d G o d s in A sia M inor. V o lum e II: The R ise o f th e C hurch. R etrieved from http://ukcatalo gu e.ou p .com /p ro d u ct/aca d em ic/relig io n /9 7 8 0 198150305.do M itchell, S. 1977. R.E.C.A.M. N o tes and Studies N o. 1: Inscriptions o f Ancyra. A n a to lia n S tu dies, h ttp s://doi.org /10.23 07 /364 26 54 N ecm ed d in -i D aye. 2013. M ir s a d u l-lb a d : T a sa v v u f Yolu. İstanbul: Marmara Ü niversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı. Oliver, J. H., D. Magie. 1951. “R om an Rule in A sia M inor to the End o f the Third C entury after Christ.” The A m e ric a n Jo u rn a l o f P h ilo lo g y 72.2: 198. 52 K a lo n O ro s / A la n y a O r t a ç a ğ A rk e o lo jis i O lm stead, A. T. 1942. The M id-Third C entury o f the C hristian Era. II. C lassica l P h ilo lo g y 3 7 . 4: 3 9 8 -4 2 0 . R etrieved from http:// w w w .jstor.org/stable/264220 Piri Reis. (n.d.). K ita b -ı B a h riye D e n iz c ilik K ita b ı. Y. Sen em oğ lu ed. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, N o. 19. Procopius. 1940. B u ildings. H . B. D ew in g ed. Cambridge: Loeb C lassical Library. Rauh, N . K., R. F. Tow nsend, M. C. H off, M . D illon , M. W. D oyle, C. A. Ward ve C. D. D ore. 2009. “Life in th e truck İane: U r­ ban develop m en t in W estern R ough Cilicia.” In Jahreshefte d e s Ö sterreich isch en A rc h ä o lo g isch en In s titu te s in W ien , Vol. 78. http s://d oi.org/10.1 553 /oejh78s253 R edford, S. 2019. “M edieval A rsenals in A natolia Sinop.” In H arb o rs a n d H a r b o r C ities in th e E a stern M e d ite rra n e a n . B Y Z A S 19: 5 4 3 -5 5 2 . Riefstahl, R. M ., M . Rudolf. 1931. T urkish a rch ite ctu re in so u th w e ste rn A n a to lia . P. W ittek ed. C ambridge, Mass.: Harvard U n i­ versity Press. Sherw in-W h ite, A. N . 1976. “R om e, Pamphylia and C ilicia, 133-70 B.C.” The J o u rn a l o f R o m a n S tu die s 66: 1 -1 4 . h ttps://doi. org/1 0.2 307/2 99775 Sparapet Smbat. 2005. S m b a t S p a ra p e t s C hronicle, vol. 1. R. Bedrosian ed. N ew Jersey: Long Branch. Strabon. 2000. G e og ra ph ik a. A n tik A n a d o lu C oğ ra fy ası (G eo gra p hika : X II-X III-X IV ). İstanbul: A rkeoloji-Sanat Yayınlan. Tanyeli, U. 1987. A n a d o lu T ü rk K e n tin d é F iz ik î Yapının E v rim S üreci (11 -1 5 . Y ü zyılJ/T h e E v o lu tio n o f th e U rban S tr u c tu re o f th e A n a to lia n -T u rk ish C ity. İstanbul: IT U Publication. Titus Livius (Livy). 1823. The H is to ry o f R o m e b y T itu s L iv iu s. T ra n sla te d f r o m th e O rig in a l w ith N o te s a n d Illu stra tio n s b y G eorge B aker, A .M .. F irst A m e ric a n , f r o m th e L a st L o n d o n E d itio n , in S ix V olum es. N ew York: Peter A. M esier et al. Turan, Ş. 1990. T ü rk iye - İta ly a İlişk ile ri S e lç u k lu la rd a n B iz a n s’ın S on a E rişine. İstanbul: İtalyan Kültür M erkezi ile M etis Ya­ yın lan. Yardım, A . 2002. A la n y a K itâ b e le ri (T esbît, Tescil, T a sn if v e D e ğ e rle n d irm e ). İstanbul: İstanbul Fetih C em iyeti. 54 K a lo n O ro s / A la n y a O r ta ç a ğ A r k e o lo jis i Şekil 1: Alanya Kalesi ve Tarihi yarımadanın planı. A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i ve T e rs a n e s i Ş e k il 2 : A la n y a K a le s i v e y a r ı m a d a n ı n h a v a d a n g ö r ü n ü m ü . 55 56 K a lo n O ro s / A la n y a O r ta ç a ğ A rk e o lo jis i Ş ek il 3: M ed ici L a z a r a G ra v ü rü . i A s k e ri B ir T a h k im a t O l a r a k A la n y a K a le s i v e T e rs a n e s i Şekil 4: Piri Reis Haritası. 57 58 K a lo n O r o s / A la n y a O r ta ç a ğ A rk e o lo jis i Şekil 6: Ehmedek tarafındaki Er Kapı. 59 d a M T İI; A s k e ri B ir T a h k im a t O l a r a k A la n y a K a le s i v e T e rs a n e s i Ş e k i l 7 : O r t a K a p ı. Şekil 8: Helenistik dönem kapısı. 60 K a lo n O r o s / A l a n y a O r ta ç a ğ A rk e o lo jis i Ş e k il 1 0 : M ü z e d e b u lu n a n k a le k a p ıs ı k ita b e s i. A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i ve T e rs a n e s i Şekil 12: Ehmedek Üçgen Burç ve Erken dönem suru. 61 62 K a lo n O ro s / A la n y a O r ta ç a ğ A rk e o lo jis i Ş e k i l 1 3 : E h m e d e k y a k ı n ı n d a k i E r K a p ı ( E r t a ş K a p ı) . Ş e k il 1 4 : İç K a le n in h a v a d a n g ö r ü n ü ş ü v e R o m a d ö n e m in e a l t g ü n e y b a tıd a k i k u le iF o to ğ r a f ın s a ğ a l t ta r a f ı ) A s k e ri B ir T a h k im a t O l a r a k A la n y a K a le s i v e T e rs a n e s i Ş ek il 1 5 : E h m e d e k b ö lü m ü h a v a d a n g ö rü n ü ş . Ü ç g e n b u r ç d u v a r l a r ı n d a fa rk lı d ö n e m in k a d e m e le n m e s i. Şekil 16: Arap Evliyası Mescidi 63 64 K a lo n O ro s / A la n y a O r ta ç a ğ A rk e o lo jis i Ş e k i l 1 7 : İ ç K a l e K ilis e s i. Şekil 18: Ehmedek önündeki hendek. A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i ve T e rs a n e s i Ş ek il 1 9 : A şağ ı kapı ve çev resi. (E sk i T ü rk iy e.n et) Ş e k il 2 0 : 1 2 y ü z y ıld a f e tih ö n c e s in d e in ş a e d ile n s u r d u v a r ı. 65 66 K a lo n O ro s / A la n y a O r ta ç a ğ A rk e o lo jis i ( Ş e k i l 2 1 : G ü n e y d u v a r ü z e r i n d e k i S e l ç u k l u ö n c e s i n e a i t o l d u ğ u d ü ş ü n ü l e n g ö z e t l e m e k u le s i. 68 K a lo n O r o s / A la n y a O r ta ç a ğ A rk e o lo jis i Ş e k i l 2 5 : K ız ıl K u le y e b a ğ l a n a n g ü n e y d e k i s u r l a r . A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i ve T e rs a n e s i Ş ek il 2 6 : L im a n d a , T e rsa n e y e b a ğ la n a n O sm a n lı D ö n em i su ru . Şekil 27: Kızıl kule ile Tersane arasındaki surlar. 69 70 K a lo n O r o s / A la n y a O r ta ç a ğ A rk e o lo jis i e , Ş e k i l 2 8 : D e n i z e d o ğ r u y ö n e l e n t o p ç u m e v z i l e r i n i n k a z ı s o n r a s ı n d a o r t a y a ç ı k a r ı l a n k ıs m ı . i A s k e ri B ir T a h k im a t O l a r a k A la n y a K a le s i ve T e rs a n e s i î 71 K a lo n O ro s / A la n y a O r ta ç a ğ A rk e o lo jis i Ş e k i l 3 0 : T o p h a n e K u le s i. Ş e k il 3 1 : T e rs a n e n in d e n iz d e n g ö r ü n ü m ü . A s k e ri B ir T a h k im a t O la r a k A la n y a K a le s i v e T e rs a n e s i Ş e k il 3 2 : N a s ır a l- R a m m â l a l- H a y k a l î, B N E P e r s a n 1 7 4 , fo l. 1 0 7 . 73