Asya Krizine Farklı Bir Yaklaşım:Mevcut İktisat Paradıgmasının Çöküşü

araþtýrma +0 30 0 l 4:2 3:4 6 6/2 01 Tahsin BAKIRTAÞ2 Sohbet KARBUZ3 Melike BÝLDÝRÝCÝ 4 11 se analysis & research :3 0/0 ABSTRACT 8], Ta rih AN ALTERNATIVE APPROACH TO THE ASIAN CRISES: THE END OF THE CURRENT ECONOMIC PARADIGM 0.2 - ASYA KRÝZÝNE FARKLI BÝR YAKLAÞIM: MEVCUT ÝKTÝSAT PARADÝGMASININ ÇÖKÜÞÜ1 B inceleme il ge [A na do lu Ün ive rs ite si] , IP :[ 19 3.1 40 .19 The main reasons for the Asian economic crises has been mainly based on currency and the financial sector, and some structural problems arising from the relationships among them. However, the influence and importance of real sectors have been neglected. The aim of this study is to analyse the place of foreign trade and unit value income in some selected countries. In the study, it is shown that the unit value income index was below 100 in the 1980s, and when the crisis approached, its value stood above 100. This means that one of the main reasons for the crises in these countries is the fact that they grew along with poverty. ire n: Bu makale ODTÜ 2. Uluslararasý Ekonomi Kongresi 9-12 Eylül 1998 tarihinde Küreselleþme ve Ekonomi Politikalarý II oturumunda sunulmuþtur. 2 Yrd. Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi Ý.Ý.B.F, Sakarya. 3 Dr. Uluslararasý Enerji Ajansý / OECD, Paris. 4 Yrd. Doç. Dr. Yýldýz Teknik Üniversitesi Ý.Ý.B.F, Ýstanbul. 1 İnd İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:46 +0300 i nceleme - araþtýrma analysis & research 26 Temmuz 99 ÝKTÝSAT [A na do lu :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs ive Ün il n: ire İnd Temmuz 99 0/0 6/2 01 +0 30 0 4:2 3:4 6 11 se l sek ve hatta spekülatif amaçlarla kullanýlmasýnýn (gayrimenkul ve borsa) dýþ kredi kurumlarý tarafýndan algýlanmasý ve bu nedenle yatýrýmcýlarýn paralarýný geri çekmeleri ve bunun sonucunda zincir reaksiyonu þeklinde geliþen sermaye kaçýþý; diðer yandan yurt içi kredilerin politik ve kiþisel amaçlý olarak daðýtýlmasý. · Cari iþlemler dengesinin gittikçe kötüleþmesi · Finans sektöründeki kötü muhasebeleþme sistemi ve saydamlýðýn olmamasý Görüldüðü gibi dýþ ticaret cephesinde geliþmelere ve de özellikle mal örüntüsü incelenmesine uluslar arasý literatürde girilmemiþtir. Bu çalýþmada, Asya’daki ekonomik çalkantýnýn bir finansal kriz olarak ortaya çýkmasýna karþýn, özünde ithal ikamesi / ihracat teþviki ve devlet müdahalesi ile büyümeyi saðlamaya dayalý iktisat paradigmasýnýn çeliþkileri sonucu olduðu çýkarsamasýndan hareket edilmiþtir. Asya ülkeleri, belirli farklýlýklar gösterse de, güçlü devlet müdahalesi, yatýrým ve dýþ ticaret kararlarýnýn yönlendirilmesi temeline dayanan bir yaklaþýmý içeren politikalarý uygulayarak 1980’li yýllarda geliþimini saðlamýþlardýr. Asya ülkelerinde uygulanan bu politikalar yüksek büyüme hýzlarý ve yüksek ihracat performansý saðlamasýna karþýn, kaynaklarýn etkin daðýlýmýný saðlamada etkin olamamýþtýr. Bu açýdan, Asya ülkelerinde ithal ikamesi / ihracat teþvik temeline dayanan dýþ ticaret politikalarý zaman içinde birikimli bir biçimde ülke içi kaynaklarýn daðýlýmýný etkin olarak saðlamamýþ ve dola27 ge 1. GENEL YAKLAÞIM Geçen yýlýn ikinci yarýsýnda patlak veren Asya krizinin nedenleri üzerinde birçok görüþ belirtilmiþtir. Bunlarýn bir kýsmý Paul Krugman (1997, 1998)ýn savunduðu toplam girdinin büyümesi ve toplam faktör üretkenliðinin deðiþmemesi tezi üzerinde yoðunlaþmýþ; bir kýsmý ise makro ekonomik büyüklükler yanýnda, yapýsal faktörlerin önemli rol oynadýðýný belirtmiþlerdir(Corsetti ve diðerleri, 1998). Asya krizinin nedenleri üzerinde ortaya konan diðer görüþlerin bir kýsmý yalnýzca finansal etmenlerin önemli olduðunu (Claessens ve Glaessner, 1997; Demirgüç-Kunt ve Detragiache, 1998) belirtirken, diðer bir kýsmý ise bazý finans aðýrlýklý yurt içi etmenlerin (Reisen, 1998) üzerinde durmuþlar; ancak dýþ ticaret ve özellikle birim baþýna getirinin üzerinde durmamýþlardýr. Krizin nedenleri üzerindeki görüþler genelde þöyle özetlenebilir. · Ülkelerin yeterli döviz rezervine sahip olmamasý · Reel döviz kurunun çok deðer kazanmasý, döviz kurunun Dolara sabitlenmesi ve bu arada Japon Yeni’nin deðer kaybetmesi, ve dolayýsýyla bu ülkelerin rekabetlerini dýþ piyasalarda kaybetmeleri. · Dolara indexli kýsa vadeli sermaye giriþinin iç piyasaya uzun vadeli ve o ülkenin para birimi cinsinden firmalara borç olarak verilmesi · Aþýrý optimizm yüzünden verilen kredilerin hangi alanlarda ve nasýl kullanýldýðýnýn gerek dýþ kurumlar ve gerekse de krediyi veren bankalar tarafýndan takip edilmemesi. Alýnan krediler son zamanlarda risk oraný oldukça yük- B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:46 +0300 ÝÞLETME ve FÝNANS [A na do lu +0 30 0 4:2 3:4 6 :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs ive Ün il n: ire İnd 28 0/0 6/2 01 11 se l ce rekabete açýk bir yapýyý gerekli kýlmaktadýr. Bu ülkeler dýþa açýk bir yapý oluþturmalarýna karþýn; iç piyasadaki oluþumuna baktýðýmýzda ise geliþmelerinin ilk aþamasýndaki mevcut yapýlarýnýn bugün de korunduðunu ortaya koymaktadýr. Þöyle ki geliþmelerinin ilk aþamasýnda önemli rol üstlenen devlet aðýrlýklý ekonomik model bugün de mevcut yapýsýný sürdürmektedir. Bu ülkelerde üretim yapan firmalar fiyat deðiþmelerine karþý duyarsýz düzenlemelerle iç piyasada korunmaktadýrlar. Özel bankacýlýk sistemi ve özel firmalar devlet tarafýndan korunmakta; dolayýsýyla küresel rekabetin gereði olan fiyat göstergelerine karþý duyarsýz bir durum oluþturmaktadýrlar. Bu ülkelerde uygulanan döviz kuru sabitleþmiþ olup, döviz piyasalarýnda fiyat deðiþmesine karþý duyarlýlýk ortadan kalkmýþtýr. Diðer önemli bir unsur ise firma bazýnda dýþarýya yönelik olarak rekabete zorlamasýna karþýn; iç rekabeti özendirici önlemler yerine tam tersine firmalarýn rekabetten korunmasý için devlet tarafýndan destek görür niteliktedirler. Sonuçta; firmalar dýþarýya karþý rekabete yönelirken içeride rekabet ortamýndan uzak bir iklimde yaþamlarýný sürdürmektedirler. Bu durum, ekonomilerin aþýrý regüle edildiði bir ortamda içeride rekabet dýþý fiyatlarla devletin güdümünde yapýlanýrken dýþarýda rekabet etmesi istenmesi sistemin bir çeliþkisini oluþturmaktadýr. Dünya ölçeðinde küresel rekabetin arttýðý bir ortamda ve küresel rekabetin getirdiði yeni yaklaþýmlara bu ülkelerin uyum saðlamalarý yukarýda anlatýldýðý gibi, mevcut yapýlarýnýn deðiþimi ile ancak olasýdýr. ge yýsýyla ülke içi kaynaklarý dýþa yönelterek krizin temel dinamiðini oluþturmuþtur. 1980’li yýllarda uygulanan ithal ikameci / ihracatý teþvik sistemine dayalý iktisat paradigmasý, ülkelerin ihracat ve ithalat artýþlarýna neden olmasýna ve ticaret dengesindeki iyileþmelere karþýn, bu ülkelerin mevcut üretim ve dýþ ticaret yapýlarýnda da çok fazla bir deðiþikliði ortaya çýkarmamýþtýr. Bu çalýþmada ana ekseni oluþturan dýþ ticaret yapýsýnýn ele alýnan ülkelerde ampirik açýdan ayrýntýlý incelemesinde de görüleceði gibi, mal örüntülerinde çeþitlenme oluþmamýþ, dýþ ticaretin metal üretimi boyutunda geliþimi sürdürülmüþtür. Özellikle ihracatýn artýrýlmasýndaki temel dinamik ihracatýn birim baþýna getirisi boyutunda ortaya çýkmýþtýr. Buna ek olarak bu ülkelerin yaptýklarý ticaret daha çok kendi aralarýnda ve A.B.D ile Japonya arasýnda sýkýþan bir ticaret yapýsýný ortaya koymakta; son dönemlerde ise A.B.D ve Japonya’ nýn payý azalýrken Çin’in ve kendi aralarýndaki ticaretin payý artmaktadýr. Bu noktadan hareketle Asya’da ortaya çýkan finansal kriz, özünde bu ülkelerin uyguladýklarý dýþ ticaret politikalarýnýn týkanma noktasýna gelinmesi ile ortaya çýkan bir krizdir. Asya ülkeleri yüksek teknolojilere sahip ve ihracata yönelmiþ firmalara sahip olmasýna karþýn, bu firmalarýn saðladýðý yüksek yatýrým hýzlarýný ithal sermaye kullanarak gerçekleþtirmeleri bu ülkelerin yatýrým ve ticaret politikalarýnda merkez ülkelerin ekonomik kararlarý çerçevesinde geliþmesini gerekli kýlmaktadýr. Merkez ülkelerin ekonomik kararlarý ise küreselleþme baðlantýlý olarak iç ve dýþ piyasalarda olabildiðin- B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:46 +0300 i nceleme - araþtýrma analysis & research Temmuz 99 ÝKTÝSAT [A na do lu :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs ive Ün il n: ire İnd Temmuz 99 0/0 6/2 01 +0 30 0 4:2 3:4 6 11 se l de önemli deðiþimleri ortaya çýkarmýþtýr. Çoðunlukla kýsa erimli fon akýmlarýna baðýmlý hale gelen cari açýklar; 1994 sonrasý süreçte döviz kurlarýnýn aþýrý deðerlenmesiyle daha da artmýþtýr. Bu ülkelerdeki dýþ borç stokunun çoðunun kýsa erimli olduðu ve reel üretim , reel ticaret yerine spekülatif alanlara kaymasý (gayrimenkul ve hisse senedi fiyatlarýnýn aþýrý deðerlenmesi gibi) önemli bir unsurdur. Asya ülkelerinin tümünde eþanlý olarak ortaya çýkan ve uluslar arasý mali sermayeyi kendi ülkelerine çekebilme rekabet politikalarý ile son dönemde dünya ekonomisinde ortaya çýkan durgunluk Asya krizinin finansal bir kriz olduðu kadar reel bir kriz olduðunu da ortaya çýkarmaktadýr; çünkü bu ülkelere giren yabancý kaynaklarýn üretim dýþý alanlara yönelik olarak faaliyet göstermesi ve bu ülkelerde son dönemlerde azalan verimlilik ve üretkenlik oranlarý, imalat üretim artýþlarýnýn önceki döneme göre yavaþlamasý hatta sabitleþmesi sonucunu ortaya çýkarmýþtýr. Ortaya çýkan bu yapýnýn aþýrý deðerlenmiþ döviz kuru ve son dönemlerde artan ihraç edilen mallarýn birim baþýna getirisi ile birleþince reel ekonominin kötüleþme süreci baþlamýþtýr. Reel ekonomide yaþanan bu süreç, finansal boyuta kriz olarak yansýmýþtýr. 2. ÇALIÞMANIN YÖNTEMÝ Çalýþmamýz, ampirik analize dayalý olup; ülkelerin dýþ ticaret yapýlarýný ayrýntýlý olarak incelemeyi içermektedir. Çalýþmamamýzda ele aldýðýmýz ülkeler; Güney Kore, Hong Kong Tayland’dýr. Ýncelemede bu ülkelerin seçilmesinde belirlenen temel ilke Güney Kore ve 29 ge 1980’li yýllarda uygulanan ithal ikameci / ihracatý teþvik sistemine dayalý iktisat paradigmasýnýn ortaya çýkardýðý devlet müdahaleciliðinde geliþen dýþa açýk ekonomik yapý 1980’li yýllarýn sonuna doðru gelindiðinde dünyada ortaya çýkan yeni ekonomik geliþmelerle koþutluk içinde oluþmadýðý ortaya çýkmaktadýr. Dünya ölçeðinde ortaya çýkan küreselleþme hareketleri bu ülkelerin mevcut yapýsýný sürdürme olanaðýný da azaltmýþtýr. 1980’lerin sonuna doðru deðiþen üretim sistemi ve küreselleþme hareketlerinin yoðunluk kazanmasý ile birlikte hegomonik(merkez) güçlerin bu ülkelere yönelttikleri sermayelerde ciddi daralmalarý beraberinde getirmiþtir. Küreselleþmenin stratejisine uygun olarak uyguladýklarý düþük ücret ve deflasyonist politikalar uluslar arasý mali sermayenin bu ülkelere yönelmesinde önemli faktör durumundadýr; çünkü 1990’lý yýllarda yoðun bir biçimde dünya ekonomisine egemen olan küresel ekonomi yaklaþýmlarýnýn en önemli stratejilerinden biri düþük ücret ve deflasyonist politikalar olmuþtur. Küreselleþme odaklý olarak ortaya çýkan mali liberalizasyon, öncelikle kýsa vadeli sermaye hareketlerinin ve pörtföy yatýrýmlarýnýn küreselleþmesi olarak ortaya çýkmýþtýr. Bu süreçte yabancý fonlarýn yöneldiði ülkelerin baþýnda Uzak doðu Asya Ülkeleri olmuþtur. Bu bölge ekonomilerinin 1990’lý yýllarýn ilk yarýsýnda yaþadýðý hýzlý büyüme ve ihracat performansý ile görece istikrarlý yapý oluþturmalarý sonucu mali sermayenin karlý alaný olarak yorumlanmýþtýr. Büyük kýsmý pörtföy yatýrýmý olan yabancý fonlar mali piyasalarýn iþleyiþinde B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:46 +0300 ÝÞLETME ve FÝNANS [A na do lu +0 30 0 4:2 3:4 6 :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs ive Ün il n: ire İnd 0/0 6/2 01 11 se l Tayland’ýn genel büyüklüklerine baktýðýmýzda finansal kriz dinamiklerinin genel büyüklüklerle de ilintili olduðu ortaya çýkmaktadýr. Asya ülkelerine giren net özel sermaye akýmlarýna baktýðýmýzda 1984-89 döneminde 13 milyar $ ortalama giriþ söz konusu iken, 1990-1996 döneminde 55.9 milyar $ ortalama bir giriþ söz konusudur. 1994 sonrasý dönemi yýllar olarak ortaya koyduðumuzda ise 1994 yýlýnda 63.1 milyar $, 1995 yýlýnda 91.8 milyar $, 1996 yýlýnda 102.2 milyar $ net sermaye giriþi varken 1997 yýlýnda yüksek oranda bir azalma meydana gelerek 38.5 milyar $’a inmiþtir. 1998 yýlýnda da 1.5 milyar $ net sermaye giriþi olacaðý kesin olmayan verilerle söylenmektedir. Asya’ya giren net sermayenin direkt yatýrýmlar boyutuna baktýðýmýzda ise 1984-89 döneminde ortalama 4.5 milyar $ bir giriþ söz konusu iken 19901996 döneminde ortalama 32.2 milyar $ net direkt yatýrým söz konusudur. 1996 sonrasý süreçte net direkt yatýrýmlar trendinin düþme yönünde olduðu söylenebilir. Asya ülkelerine giren net pörtföy yatýrýmlarýnda 1996 sonrasý süreçte belirgin bir düþüþün olduðu dikkati çekmektedir. 1996 yýlýnda 10.2 milyar $ olan pörtföy yatýrýmý 1997 yýlýnda – 2.2 ye, 1998 yýlýnda da –7 ye gerilemiþtir. Asya’ya giren net diðer yatýrýmlarda da 1996 yýlý sonrasý dönemde oldukça belirgin bir düþüþ yaþanmýþtýr. 1996 yýlýnda 33.5 milyar $ olan yatýrým, 1997 yý- ge Hong Kong’un geliþmiþ ekonomiler olarak gösterilmesi, Tayland’ýn ise geliþmekte olan ülke ekonomileri olarak adlandýrýlmasýdýr. Bu nedenle her iki ekonomi grubundan ülke alarak genel çýkarsamalar yapmanýn daha yararlý olacaðý düþünülmektedir. Bu ülkelerin incelemesinde, öncelikle ülkeler genel bir incelemeye tabi tutulmuþlar; daha sonra ise tek tek ele alýnmýþlardýr. Genel incelemede ülkelerin üretim indexleri, iþsizlik oranlarý, reel GDP artýþ oranlarý, tüketici fiyatlarý, son dönem döviz kuru deðiþimleri ve net sermaye akýmlarýnýn genel bir deðerlendirmesi yapýlmýþtýr. Ele aldýðýmýz ülkelerin dýþ ticaret yapýlarýnýn analizinde, öncelikle dýþ ticaretin genel deðerlendirilmesi: ihracat ve ithalat ve ticaret dengesisin genel görünümü verilmiþ olup, daha sonra ihracatýn sektörel incelemesi yapýlmýþ ile ihracatýn alt sektörler bazýnda birim baþýna getiri indexi, miktar indexi ve deðer indexi doðrultusunda incelenmiþtir. Daha sonra ihracatýn ve ithalatýn bölgeler ve ülkeler bazýnda deðerlendirilmesi yapýlarak bu ülkelerin dýþ ticaret yapýlarýnýn analizi yapýlmýþtýr. Sonraki aþamada, genel görünüm itibariyle ticaret hadleri üzerinde analizler yapýlmýþ olup, ihracatýn alt sektörler bazýnda ticaret hadlerinin ayrýntýlý incelemesine yardýmcý olacak tablolar hazýrlanmýþtýr. 3. ASYA ÜLKELERÝNE AMPÝRÝK BÝR YAKLAÞIM 5 A) ASYA ÜLKELERÝNÝN GENEL BÜYÜKLÜKLERÝ Ýncelememize konu olan 3 Asya ülkesi olan Güney Kore, Hong Kong ve B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:46 +0300 i nceleme - araþtýrma analysis & research 5 Çalýþmada kullanýlan tüm veriler Birleþmiþ Milletlerin Ticaret verileri ile Asya Kalkýnma Bankasýnýn verileri baz alýnarak tarafýmýzdan tablolaþtýrýlmýþtýr. Yalnýzca reel kurlardaki deðiþim ve net sermaye yatýrýmlarý International Monetary Fund, The Global Growth Outlook’ tan alýnmýþtýr. 30 Temmuz 99 ÝKTÝSAT [A na do lu :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs ive Ün il n: ire İnd Temmuz 99 0/0 6/2 01 +0 30 0 4:2 3:4 6 11 se l iþsizlik oranlarýna baktýðýmýzda ise 1980 yýlýnda 3.8 olan iþsizlik oraný 1985 yýlýnda 3.2 1990 yýlýnda 1.3 e düþmüþ; ancak bu dönemden sonra artarak 1995 yýlýnda 3.2 ye yükselmiþ, daha sonraki döenmde ise yeniden düþme eðilimine girerek 1997 yýlýnda 2.2 düzeyine inmiþtir. Tüketici fiyatlarýndaki artýþ oraný da 1996 sonrasý dönemde bir canlanmanýn olduðu söylenebilir. Þöyle ki 1996 yýlýnda 5.2 olan artýþ oraný 1997 yýlýnda 6.5 düzeyine çýkmýþtýr. Reel efektif döviz kuru ise haziran 1997’den mart 1998’e kadar % 11.2 deðerlenmiþtir. Tayland’ýn reel GDP’si 1996 yýlýnda 5.5 büyürken 1997 yýlýnda –0.4 ve 1998 yýlýnda da –3.1 küçüleceði ortaya çýkmaktadýr. Tayland’ ýn imalat üretim indexine baktýðýmýzda ise reel GDP’nin aksine index hemen hemen ayný düzeyde kalmaktadýr. 1995 yýlýnda( 1988= 100) 216.4 olan index 1996 yýlýnda 216.4 düzeyine çýkmýþ; 1997 yýlýnda da 231.1’e düþmüþtür. Tayland’ýn tüketici fiyat artýþlarýna baktýðýmýzda ise 1996 yýlý ve 1997 yýlýnda % 5-6 düzeyinde bir artýþ olduðu; buna karþýlýk 1998 yýlýnda artýþ 11.6 düzeyine çýkacaðýdýr. Ýþsizlik oranýnda ise son dönemde sabitleþen oran sürmektedir. Reel efektif döviz kuru 1997 haziran-1998 mart döneminde % 27.1 deðer yitirmiþtir. Ülkelerin reel GDP’lerinde bir düþüþ olmasýna karþýn imalat üretim indexlerinde çok büyük farklýlaþmanýn olmamasý Asya ülkelerine giren net özel sermayenin üretim boyutunun son dönemlerde daralarak daha çok, inþaat, konut, alt yapý, lüx tüketim gibi üretim dýþý alanlara yöneldiðinin bir belirtisidir. 31 ge lýnda – 14.7 ve 1998 yýlýnda da –32.1 milyar $ olacaðý düþünülmektedir. Bu genel yaklaþýmdan sonra, incelememize konu olan üç ülkenin temel büyüklüklerine baktýðýmýzda; Güney Kore’nin reel GDP’sinin 1996 yýlýnda 7.1, 1997 yýlýnda 5.5 ve 1998 yýlýnda da – 0.8 düzeyinde olduðunu görmekteyiz. Bu verilerden de anlaþýlacaðý üzere 1996 yýlý sonrasý dönemde Güney Kore ekonomisinin üretim boyutunun da giderek daralma söz konusudur. Üretim indexleri boyutunda yaklaþtýðýmýzda ise imalat üretim indexi (1990-1995=100) 1980 yýlýnda 31.9 iken bu oran 1985 yýlýnda 53.5, 1990 yýlýnda 66.4, 1994 yýlýnda 89.3 ve 1997 yýlýnda da 114.3 olarak gerçekleþmiþtir. Bu ülkenin toptan fiyat indexi ise (1990=100) 1980 yýlýnda 72.5, 1985 yýlýnda 93, 1994 yýlýnda 111.6 ve 1997 yýlýnda da 124.6 olarak gerçekleþmiþtir. Ülkenin iþsizlik oranlarýný ele alýrsak, 1980 yýlýnda 5.2 olan oran 1985 yýlýnda 4, 1990 yýlýnda 2.4, 1995 yýlýnda 2, 1997 yýlýnda 2.7 ve 1998 yýlýnda da 6.3 olarak gerçekleþeceði öngörülmektedir. Reel efektif döviz kuru 1997 haziran1998 mart döneminde –30.3 deðer yitirmiþtir. Hong Kong’un reel GDP’si 1996 yýlýnda 4.9, 1997 yýlýnda 5.3 büyürken, 1998 yýlýnda 4.3 büyüyeceði öngörülmektedir. Hong Kong‘un imalat üretim indexine baktýðýmýzda ise 1995 yýlýna kadar büyüyen index 1996 yýlýndan itibaren iniþe geçmiþtir. Þöyle ki 1995 yýlýnda( 1986=100) 126 olan index 1996 yýlýnda 122 ve 1997 yýlýnda da 120 olarak gerçekleþmiþtir. Hong Kong’un B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:46 +0300 ÝÞLETME ve FÝNANS [A na do lu +0 30 0 4:2 3:4 6 :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs ive Ün il n: ire İnd 6 0/0 6/2 01 11 se l de tekstilin payý % 35.7’den % 16.8 düzeyine inerken, metal sanayinin payý % 27.3’den % 58.9 düzeyine çýkmýþtýr. Ýmalat sanayi ihracatýnda, genel anlamda, bu yöneliþ mal örüntüsünün çeþitlenmesi boyutunda olmayýp, daha çok mevcut mal örüntüsünün üzerinde yoðunlaþarak gerçekleþtiði ihracatýn alt mal gruplarý incelemesinde ortaya çýkmaktadýr. Bu anlamda ihracatýn metal aðýrlýklý yapýya yöneliþinde yeni yeni mal gruplarý üretimi ve ihracatý geliþtirilememiþ; daha çok mevcut mal gruplarý arasýnda deðiþim gerçekleþmiþtir. c) Ýhracatýn ve ithalatýn Bölgeler ve Ülkeler Arasýndaki Daðýlýmý Ýhracatýn bölgeler ve ülkelere daðýlýmýný incelemesini yaparken ele aldýðýmýz dönemi ikiye ayýrmak gerekmektedir. Ýlk dönem olarak kabul ettiðimiz 1980-86 döneminde Amerika kýtasýna yapýlan ihracat ön planda iken, ikinci dönem olarak kabul ettiðimiz 1986 yýlý sonrasý dönemde Rusya dýþý Asya ülkelerinin payý giderek artarken, Amerika kýtasýna yapýlan ihracatýn payý sürekli azalmýþtýr. Birinci dönemin baþýnda, Amerika kýtasýna yapýlan ihracatýn payý % 31.1 iken, bu oran sürekli artarak dönemin sonunda % 46.2 düzeyine çýkmýþtýr. Buna karþýlýk Rusya dýþý Asya’ya yapýlan ihracatýn payý dönemin baþýnda % 41.4 iken, bu oran sürekli azalarak dönemin sonunda % 31.4 düzeyine inmiþtir. Ýkinci dönem olarak adlandýrdýðýmýz 1986 yýlý sonrasý dönemde Rusya dýþý Asya ülkelerine yapýlan ihracatýn ge B) ÜLKELERÝN DIÞ TÝCARET YAPILARININ ANALÝZÝ 1- GÜNEY KORE 6 a) Ticaret Dengesi Bu ülkenin dýþ ticaret dengesine bakýldýðýnda 1980’li yýllarda oldukça bir iyileþmenin ortaya çýktýðý gözlenmektedir. 1980 yýlýnda –4787 milyon $ dýþ ticaret açýðý veren ülke 1986 yýlýnda 9024 $ fazla verme noktasýna gelmiþ, 1989 yýlýna kadar da fazla azalarak sürmüþtür. 1990 yýlýndan itibaren ise dýþ ticaret açýðý, özellikle 1994 yýlýndan itibaren, artma eðilimine girmiþtir. 1997 yýlýnda reel döviz kurunun ve birim baþýna getirinin düþürülmesi sonucu azalmýþtýr. Güney Kore’nin dýþ ticaret hacmi ise bu yýllarda oldukça artmýþtýr. Bu baðlamda 1980-97 döneminde ticaret hacmi yaklaþýk 7 kat artmýþtýr. Bu dönemde ihracatýn ithalatý karþýlama oraný ise 1980 yýlýnda % 79 düzeyinde iken bu oran 1996 yýlýnda % 86 ve 1997 yýlýnda da % 94 düzeyine çýkmýþtýr. b) Ýhracatýn Sektörel Daðýlýmý Ýhracatýn sektörel daðýlýmýna baktýðýmýzda, tarýmýn payý sürekli olarak azalýrken, imalat sanayinin payý giderek artmýþtýr. Ýhracat içinde tarým sektörünün payý 1980 yýlýnda % 5.3 iken bu oran 1995 yýlýnda % 1.4 e düþmüþtür. Buna karþýlýk imalat sanayinin payý 1980 yýlýnda % 94.2 iken 1995 yýlýnda da % 98.5 düzeyine çýkmýþtýr. Ýncelenen dönem içerisinde imalat sanayi içinde tekstil aðýrlýklý bir yapýdan metal imalatý aðýrlýklý bir yapýya yöneliþ olduðu ortaya çýkmaktadýr. Bu dönem- B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:46 +0300 i nceleme - araþtýrma analysis & research Bu ülkeye ait yazý içerisinde kullanýlan veriler ek tablo 1 de verilmiþtir. 32 Temmuz 99 ÝKTÝSAT [A na do lu :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs ive Ün il n: ire İnd Temmuz 99 0/0 6/2 01 +0 30 0 4:2 3:4 6 11 se l 1992 yýlý sonrasýnda hýzla yükselerek 1996 yýlýnda % 8.8 düzeyine çýkmýþ; Hong Kong’ a yapýlan ihracatta da yükselme eðilimi artarak 1980’li yýllarda % 4 düzeyinde olan payý 1990’lý yýllarda % 8 lerin üstüne çýkmýþtýr. Güney Kore’nin ithalatýnýn bölgeler ve ülkeler bazýnda deðerlendirilmesi yapýldýðýnda ihracat trendi ile ayný deðiþimleri gösterdiðini gözlemlemekteyiz. Ýthalatta da süreç içerisinde A.B.D’nin ve Japonya’nýn payý azalýrken, Japonya harici Asya ülkelerinin payýnda önemli artýþlar olduðu gözlenmektedir. 1980 li yýllarda A.B.D nin %35 ler düzeyinde olan payý 1990’lý yýllarda % 20- 22 düzeyine inerken, Japonya’nýn da payý % 25’ler düzeyinden % 20’ler düzeyine inmiþtir. Buna karþýlýk Rusya harici özellikle Japonya dýþý Asya ülkelerinin ithalattaki payýnda yükselmeler meydana gelmiþ; nitekim Çin’in payý da bu doðrultuda % 2’ler düzeyinden % 6’lar düzeyine yükselmiþtir. Güney Kore’nin dýþ ticaret yapýsý genel olarak bölgeler ve ülkeler bazýnda deðerlendirildiðinde þu çýkarsamayý yapmak olasýdýr; Güney Kore’nin özellikle 1990’lý yýllarýn baþýndan itibaren A.B.D ve Japonya aðýrlýklý dýþ ticaret yapýsý, Japonya dýþý Asya ülkelerine doðru yönelmiþtir. d) Ticaret Ýndexleri Güney Kore’nin genel olarak ticaret indexlerine baktýðýmýzda ihracat miktar indexinin 1980 yýlýnda (1990=100) olarak 33 düzeyinden sürekli artarak 1996 yýlýnda 149.6 düzeyine çýktýðý gözlenmektedir. Ýhracatýn birim baþýna getiri indexini üç dönemde incelemek kanýmýzca 33 ge payý sürekli artarak 1995 yýlýnda % 49 düzeyine çýkarken, ayný dönemde Amerika kýtasýna yapýlan ihracatýn payý sürekli azalarak 1995 yýlýnda %27.1 düzeyine gerilemiþtir. Güney Kore’nin ihracatýný ülkeler açýsýndan deðerlendirme yaparken birinci dönem olarak adlandýrdýðýmýz 1980- 86 döneminde A.B.D aðýrlýklý bir yapý ortaya çýkarken, ikinci dönem olarak adlandýrdýðýmýz 1986 sonrasý dönemde, Asya ülkeleri aðýrlýklý bir yapý ortaya çýkmaktadýr. Asya ülkeleri içerisinde 1986-90 yýllarý arasýnda Japonya’ya yönelim olurken, 1990 sonrasý dönemde özellikle 1992 yýlý sonrasýnda Çin ve Hong Kong’a yönelim olmuþtur. A.B.D’nin payý birinci dönemin baþýnda % 26.4 iken, bu oran dönemin sonunda %40.1 düzeyine kadar çýkmýþ; ikinci dönemde ise sürekli azalarak 1996 yýlýnda %16.7 düzeyine gerilemiþtir. Japonya’nýn payý ise birinci dönemin baþýnda % 17.3 iken, bu oran dönemin sonunda % 15.6 düzeyine gerilemiþtir. Ýkinci dönemde ise 1989 yýlýna kadar sürekli artmýþ ve % 21.6 düzeyine kadar yükselmiþtir. 1990 yýlýndan sonraki dönemde ise azalma eðilimine girerek 1996 yýlýnda % 12.2 düzeyine kadar inmiþtir. A.B.D ve Japonya’ya yapýlan ihracata azalmalar meydana gelirken Japonya dýþýnda Asya ülkeleri ihracatýnda ise büyük artýþlar meydana gelmiþtir. Özellikle Asya ülkelerinin yükselen yýldýzý olarak adlandýrýlan Çin ve Hong Kong’a yapýlan ihracatta önemli artýþlar meydana gelmiþtir. Çin yapýlan ihracatýn 1989 yýlýnda payý % 2.1 iken bu oran B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:46 +0300 ÝÞLETME ve FÝNANS [A na do lu +0 30 0 4:2 3:4 7 :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs ive Ün il n: ire İnd 7 0/0 6/2 01 11 se l yapýlacak olursa; özellikle ihracatýn birim baþýna getirisinin düþük olduðu yýllarda ticaret dengesinde herhangi bir sorunun bulunmadýðý görülmektedir. Nitekim 1980’li yýllarda ihracatýn birim baþýna getirisi 100’ün altýnda gerçekleþmiþ olup, ticaret dengesi ülke leyhine olmuþtur. Birim baþýna getirinin yükseldiði 1990’lý yýllarýn son yýlýna kadar da ticaret dengesinde önemli bozulmalarýn olduðu bir gerçektir. 1995 sonrasý dönemde ihracatýn birim baþýna getirisinde düþme saðlanmasýna karþýlýk aþýrý deðerlenen döviz kuru ticaret dengesindeki bozulmayý daha da derinleþtirmiþtir. Nitekim 1997 Haziraný’ndan sonra döviz kurlarýnýn reel olarak % 30’lar düzeyinde düþürülmesi 1997 yýlý ticaret dengesinde bir iyileþmeyi ortaya çýkarmýþtýr. 2. HONG KONG 7 a) Ticaret Dengesi Bu ülkenin dýþ ticaret dengesi verilerini üç dönemde incelemek gerekmektedir. 1980–1983 döneminde önemli dýþ ticaret açýðý; 1985 - 1989 döneminde ise dýþ ticaret fazlasý; 1990 sonrasý dönem de sürekli artan bir dýþ ticaret açýðý söz konusudur. 1980 –83 döneminde 13000 – 16000 milyon Hong Kong dolarý açýk sözkonusu iken, 1985 – 1989 döneminde 1986 yýlý hariç sürekli fazla söz konusudur. 1990 yýlýndan baþlayarak ve katlanarak artan bir dýþ açýk olduðu görülmektedir. 1990 yýlýnda - 2656 milyon Hong Kong dolarý açýk söz konusu iken bu rakam – 159141 milyon Hong Kong dolarýna çýkmýþtýr. Hong Kong’un dýþ ticaret hacmi baþlangýç yýlý olarak düþündüðümüz ge uygun olmaktadýr; çünkü dönemler olarak farklýlýklar göstermektedir. 1980–1986 döneminde küçük düþüþ ve yükseliþler göstererek 70-75 düzeylerinde gerçekleþmiþtir. 1986 – 1992 döneminde ise birim baþýna indexi, yükselme eðilimine girmiþ ve 1992 yýlýnda en yüksek deðeri olan 109 deðerine ulaþmýþtýr. 1992 sonrasý dönemde ise ihracatýn birim baþýna indexi önemli bir düþüþ göstererek 1997 yýlýnda 72.8 düzeyine gerilemiþtir. Ýthalatýn Birim baþýna götürüsünde ise dönem boyunca 90 ile 100 arasýnda bir seyir izlemiþtir. Ticaret hadlerindeki geliþmede ise 1980 sonrasý dönemde çok az da olsa bir iyileþmeden söz edilmekte; ancak 1995 sonrasý dönemde büyük oranda bir düþüþ olmuþtur. Þöyle ki 1994 yýlýnda 103.7 iken 1997 yýlýnda 72.8’e düþmüþtür. Ýhracatýn alt sektörleri açýsýndan ticaret indexleri deðerlendirildiðinde; genel indexlerden öte imalat sanayi indexlerinin ülke aleyinde gerçekleþtiðini söylemek olanaklý hale gelmektedir. Özellikle metal ve tekstil alt mal gruplarý ihracatýnýn bu yönde geliþtiði belirginleþmektedir. Metal ihracatýnýn alt gruplarý olarak nitelendirilen; haberleþme, ses kaydetme cihazlarý, Büro makine cihaz ve aletleri ile Güç üreten makine ve araçlarýn birim baþýna getirileri genel birim baþýna getirinin altýnda olduðu Ek tablo 1’de ihracatýn birim baþýna getiri indexleri incelendiðinde görülmektedir. Ticaret indexlerinin genel bir deðerlendirilmesi ticaret dengesi açýsýndan B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:47 +0300 i nceleme - araþtýrma analysis & research Bu ülkeye ait yazý içerisinde kullanýlan veriler ek tablo 2’ de verilmiþtir. 34 Temmuz 99 ÝKTÝSAT [A na do lu +0 30 0 4:2 3:4 7 :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs ive Ün il n: ire İnd Temmuz 99 0/0 6/2 01 11 se l rildiðinde, mevcut yapýnýn bu dönemde de sürdüðü ortaya çýkmaktadýr. Güney Kore’de olduðu gibi, ihracatýn alt mal gruplarýna bakýldýðýnda ihracatýn özellikle 1990’lý yýllarda metal ve kimya sektörü içinde belli baþlý mal bileþimleriyle yapýldýðý ortaya çýkmaktadýr. Bu baðlamda, 1980’li yýllardaki 13 mal kalemi aðýrlýðý 1990’lý yýllarda da sürmekte olup, yalnýzca aðýrlýklarýnda farklýlaþmalar söz konusudur. c) Ýhracatýn ve Ýthalatýn Bölgeler ve Ülkeler Arasýndaki Daðýlýmý Ýhracatýn bölgeler arasýndaki daðýlýmýna baktýðýmýzda 1980 – 1984 yýllarý arasýnda Amerika kýtasýnýn aðýrlýkta olduðu görülmektedir. Þöyle ki 1980 yýlýnda Amerika kýtasýna yapýlan ihracatýn payý % 31.2 iken, bu oran bu dönemde sürekli yükselerek 1984 yýlýnda % 49 düzeyine çýkmýþtýr. 1985 sonrasý dönemde ise Rusya harici Asya’nýn ön plana çýkmýþtýr. Bu yýllarda özellikle Çin’e yapýlan ihracat Hong Kong’un ihracatýnda önemli yer tutan ülke olmuþtur. Rusya harici Avrupa’nýn payýnda da 1980 – 1985 döneminde sürekli azalmalar olmuþ; 1986 – 1991 döneminde ise önemli bir artýþ meydana gelmiþtir. 1992 yýlýndan sonra ise yeniden düþme eðilimine girmiþtir. Rusya Harici Avrupa’ya yapýlan ihracatýn ise çok büyük kýsmý Avrupa Birliði ülkelerine yapýlmaktadýr. Bu söylediklerimizi rakamsal olarak ifade edersek; 1984 yýlýnda Rusya harici Asya’ya yapýlan ihracatýn payý % 21.5 iken bu oran 1985 yýlýndan itibaren % 40’lar düzeyine çýkmýþ; 1995 yýlýnda da % 51.6 düzeyine eriþmiþtir. Rusya harici Avrupa’ya yapýlan ihracat 1980 - 1985 döneminde sürekli ge 1980 yýlýna göre ihracat boyutunda 15 kat; ithalat boyutunda da 14.5 kat arttýðý görülmektedir. b) Ýhracatýn Sektörel Daðýlýmý Ýhracatýn sektörel daðýlýmýna baktýðýmýzda; imalat üretimi ihracatýnýn genel sektörler içinde çok büyük bir aðýrlýðýnýn olduðu görülmektedir. Ýmalat sektörünün 1980 yýlýnda % 99 olan payý 1980’li yýllarda % 95’ler düzeyine düþse de 1990’lý yýllarda yeniden % 98’ler düzeyine yükselmiþtir. Ýmalat üretimi ihracatýnýn alt sektörlerine baktýðýmýzda ise tekstil ve metal aðýrlýklý yapýnýn son yýllarda metal ve kimya aðýrlýklý yapýya doðru yöneldiði söylenebilir. Bu yöneliþ gerçekleþirken, tekstil sektörünün aðýrlýðýný koruduðu; buna karþýlýk kimya ve metal aðýrlýklý yapýnýn ise yeni mal örüntüsü gerçekleþmeden mevcut mal örüntüsü ile gerçekleþtiðini SITC ölçüleri içinde incelenen mal bileþimlerinden görmekteyiz. Ýmalat üretimi ihracatý içinde tekstilin aðýrlýðý 1980 yýlýnda % 43.4 iken bu oran 1980’li yýllarda % 33 –36 düzeyinde iken 1995 yýlýnda % 26.6 düzeyine inmiþtir. Buna karþýlýk metal üretimi ihracatýnýn payý ise 1980 yýlýnda % 34.4’den özellikle 1990’lý yýllarda artarak 1995 yýlýnda % 41.4 düzeyine çýkmýþtýr. Kimya üretimi ihracatýnýn payý ise 1980 yýlýnda % 3.1 düzeyinde iken sürekli artarak 1995 yýlýnda 11.7 düzeyine çýkmýþtýr. Görüldüðü gibi tekstil- metal üretimi ihracatýnýn ön planda olduðu yapýdan metal- tekstil ve kimya aðýrlýklý bir ihracat yapýsýna doðru yöneliþ söz konusudur. Buna karþýn ihracatýn mal bileþimi STIC ölçütleri içinde deðerlendi- B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:47 +0300 ÝÞLETME ve FÝNANS 35 [A na do lu +0 30 0 4:2 3:4 7 :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs ive Ün il n: ire İnd 36 0/0 6/2 01 11 se l d) Ticaret Ýndexleri Hong Kong’ un ticaret indexlerine genel anlamda baktýðýmýzda; ihracat miktar indexinin (1990 yýlý 100 olarak) 1980 yýlýnda 26 olan index, 1997 yýlý sonunda 220 olarak gerçekleþmiþtir. Ýhracatýn birim baþýna getiri indexine baktýðýmýzda ise (1990 yýlý 100 olarak)1980’li yýllarda hep100’ün altýnda gerçekleþtiðini görmekteyiz. 1990 yýlýndan sonra ise ihracatýn birim getiri indexi 103-106 düzeyinde gerçekleþmiþtir. Bu noktadan hareketle 1980’li yýllarda ihracatýn birim baþýna getirisi 1990’lý yýllara göre daha az olduðu; böylece 1980‘li yýllarda yapýlan ihracatýn birim baþýna getirisinin düþük olmasý da önemli bir etken olduðu ortaya çýkmaktadýr. Bu yýllarda ihracatýn birim baþýna getirisinin düþük olmasý, ihracatýn artýrýlmasýnda önemli bir etken olmuþtur. Ýhracatýn birim baþýna getirisinin yükseldiði 1990’lý yýllarda ihracatýn artýþ hýzýnýn da yavaþladýðý ortaya çýkmaktadýr. Þöyle ki ihracatýn birim baþýna getirisinin düþük olduðu yýllarda ihracat 6.5 kat artarken; ihracatýn birim baþýna getirisinin yükseldiði yýlarda ihracat 2.2 kat artmýþtýr. Ýhracatýn birim baþýna getirisi alt sektörler bazýnda incelendiðinde bu sonuç daha da pekiþmektedir. Þöyle ki ihracatýn toplam 70-75’inin üstünü oluþturan alt sektörlere baktýðýmýzda bu sektörlerin birim baþýna getirilerinin daha düþük seviyelerde olduðunu görmekteyiz. 1980’li yýllarda metal imalatý altýnda yer alan elektrik makineleri, cihazlarý alteleri ile haberleþme, ses kaydetme cihazlarý ihracatýnýn birim baþýna getirisi genel getirinin çok altýnda gerçekleþmiþtir. Ek tablo 2’de ki ihraca- ge azalarak %27.5 düzeyinden %11 düzeyine inmiþ, 1986 – 91 döneminde yeniden artarak % 20’ler düzeyine eriþmiþtir. 1991 sonrasý dönemde ise yeniden azalma eðilimine girerek 1995 yýlýnda % 15 düzeyine gerilemiþtir. Hong Kong’un ülkelere yaptýðý ihracatý ülkeler bazýnda ele alýrsak; bölgeler baðlamýnda 1980-1984 döneminde A.B.D aðýrlýklý ihracat yapýsýnýn bu dönemden sonra Çin aðýrlýklý ihracat yapýsýna yöneldiði ortaya çýkmaktadýr. 1980 yýlýnda A.B.D’nin payý % 26.1 iken bu oran 1980-84 döneminde sürekli artarak dönem sonunda % 44.5 düzeyine eriþmiþ; bu yýldan itibaren ise sürekli azalarak 1996 yýlýnda % 21.2 düzeyine inmiþtir. Hong Kong’un ihracatý içinde Çinin payý 1980-84 yýlýnda % 6-8 düzeylerinde iken bu oran 1985 yýlýndan itibaren %26 düzeyine çýkmýþ; daha sonraki yýllarda ise özellikle 1990 sonrasý dönemde % 30’larý aþarak 1996 yýlýnda % 34.3 düzeyine eriþmiþtir. Hong Kong’un ithalatýna bölgeler ve ülkeler baðlamýnda baktýðýmýzda ise her dönem Rusya harici Asya aðýrlýklý bir yapýnýn olduðu ortaya çýkmaktadýr. Toplam yapýlan ithalatýn % 70’ler düzeyi Asya ülkelerinden yapýlmaktadýr. Asya ülkeleri arasýnda da Japonya aðýrlýklý yapýnýn Çin aðýrlýklý yapýya doðru bir yöneliþi söz konusudur. 1980 yýlýnda Japonya’ dan yapýlan ithalatýn payý % 23.3 düzeyinde iken, bu oran 1996 yýlýnda da % 13.6 düzeyine gerilemiþtir. Buna karþýlýk Çin’in 1980 yýlýnda % 20 olan payý, 1996 yýlýnda %37.2 düzeyinde çýkmýþtýr. A.B.D nin payý ise 1980’li yýllarda % 10’lar düzeyinde iken, bu oran son yýllarda % 7-8 düzeylerine gerilemiþtir. B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:47 +0300 i nceleme - araþtýrma analysis & research Temmuz 99 ÝKTÝSAT [A na do lu +0 30 0 4:2 3:4 7 :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs ive Ün il n: ire İnd 8 0/0 6/2 01 11 se l da ise dýþ ticaret açýðýnda belirgin bir azalma söz konusudur. Þöyle ki 1987 yýlýnda –32760 milyon baht olan dýþ ticaret dengesi 1996 yýlýnda –420725 milyon baht’a ulaþmýþ, 1997 yýlýnda da –117133 milyon baht’a düþmüþtür. Tayland’ ýn 1980- 1997 döneminde ihracatý yaklaþýk olarak 14 kat artmýþ; buna karþýlýk ithalatý da 10 kat artmýþtýr. Bu dönemde ihracatýn ithalatý karþýlama oranýna baktýðýmýzda ise 1980 yýlýnda % 70 iken bu oran 1996 yýlýnda % 77 ve 1997 yýlýnda da % 93’e çýkmýþtýr. b) Ýhracatýn Sektörel Daðýlýmý Ýhracatýn sektörel daðýlýmýna baktýðýmýzda 1980’li yýllarýn baþýnda imalat ve tarým aðýrlýklý yapýnýn giderek imalat üretimi ihracatýna doðru yöneldiðini söyleyebiliriz. 1980 yýlýnda tarým sektörünün payý % 33.9 düzeyinde iken, bu oran sürekli azalarak 1995 yýlýnda % 11.4 düzeyine inmiþtir. Buna karþýlýk imalat üretimi ihracatýnýn payý 1980 yýlýnda %62.2 düzeyinde iken, sürekli artarak 1995 yýlýnda % 86 düzeyine çýkmýþtýr. Ýmalat üretimi ihracatýnýn alt sektörlerine baktýðýmýzda ise tütün, sigara üretimi ve ana metal üretimi ihracatýnýn, kimya ve metal imalatý ihracatýna doðru bir yöneliþini görmekteyiz. 1980 yýlýnda tütün sigara üretiminin payý %24.2 iken bu pay 1986 yýlýna kadar artýþ göstermesine karþýn, 1986 yýlýndan sonraki süreçte sürekli azalarak 1995 yýlýnda %12.8 düzeyine kadar inmiþtir. Ana Metal üretiminde ise 1980 yýlýnda %12.9 düzeyinde olan payý sürekli düþüþ göstererek 1995 yýlýnda % 1 düzeyine inmiþtir. Buna karþýlýk metal imalatý ihracatýnýn payý ise 1980 ge týn birim baþýna getiri indexleri incelendiðinde ayrýntýlý olarak görülür. Ýthalat miktar indexine baktýðýmýzda ise ithalat miktar indexi( 1990 yýlý 100 olarak) 1980 yýlýnda 30 iken 1997 yýlýnda 238 olarak gerçekleþmiþtir. Ýthalatýn birim baþýna götürü indexi ise ihracatýn birim baþýna getiri indexine koþut olarak geliþim göstermiþtir. Buna göre 1980’li yýllarda 100’ün altýnda, ancak ihracatýn birim baþýna getirisinin üstünde; 1990’lý yýllarda da 100’ün üstünde. Ticaret indexlerinin genel bir deðerlendirmesini yapacak olursak; 1980’li yýllarda ihracat birim baþýna getirinin düþük tutulmasý sonucu miktarda saðlanan artýþlarla gerçekleþmiþ olup; bu dönemde dýþ ticaret açýklarýnda önemli iyileþmeler saðlanmýþtýr. Buna karþýlýk ihracatýn birim baþýna getirisinin yükseldiði yýllarda önceki döneme göre ihracatýn miktar indexinde yavaþlama olduðu; buna karþýlýk ithalatýn artýþ hýzýnda ise bir artýþ olmasý sonucu dýþ ticaret açýklarýnýn yüksek düzeylere ulaþtýðý görülmektedir. Bu yaklaþýmýn dýþýnda döviz kurlarýnýn reel olarak 1997 yýlýnda % 12 düzeyinde deðerlenmesi de ticaret dengesinin bozulmasýnda etkin rol oynamýþtýr. 3. TAYLAND8 a) Ticaret Dengesi Bu ülkenin dýþ ticaret dengesi verilerine baktýðýmýzda 1980 – 1997 döneminin bütün yýllarýnda ticaret dengesinin açýk verdiði görülmektedir. 1980 yýlýnda – 55489 milyon baht olan dýþ ticaret açýðýnýn 1987 yýlýna kadar yaklaþýk bu açýk sürmekte olup, 1987 yýlýndan sonra 1996 yýlýna kadar artarak devam eden bir açýk söz konusudur. 1997 yýlýn- B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:47 +0300 ÝÞLETME ve FÝNANS Bu ülkeye ait yazý içerisinde kullanýlan veriler ek tablo 3’ de verilmiþtir. Temmuz 99 37 [A na do lu +0 30 0 4:2 3:4 7 :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs ive Ün il n: ire İnd 38 0/0 6/2 01 11 se l Ýthalatýn ülkeler baðlamýnda deðerlendirildiðinde ise ihracatta olduðu gibi Japonya ve A.B.D aðýrlýklý bir yapý ortaya çýkmaktadýr. Yaklaþýk ithalatýn % 40 bu ülkelerden yapýlmaktadýr. d) Ticaret Ýndexleri Tayland’un ticaret indexlerine genel anlamda baktýðýmýzda; ihracat miktar indexinin (1990 yýlý 100 olarak) 1980 yýlýnda 28 olan index, 1997 yýlý sonunda 213.2 olarak gerçekleþmiþtir. Ýhracatýn birim baþýna getiri indexine baktýðýmýzda ise (1990 yýlý 100 olarak) 1980’li yýllarda hep100’ün altýnda gerçekleþtiðini görmekteyiz. 1990 yýlýndan sonra ise ihracatýn birim getiri indexi sürekli yükselerek 1997 yýlýnda 143.6 olarak gerçekleþmiþtir. Bu noktadan hareketle 1980’li yýllarda ihracatýn birim baþýna getirisi 1990’lý yýllara göre çok daha az olduðu; böylece 1980’li yýllarda yapýlan ihracatýn birim baþýna getirisinin düþük olmasý önemli bir etken olarak ortaya çýkmaktadýr. Bu yýllarda ihracatýn birim baþýna getirisinin düþük olmasý, ihracatýn artýrýlmasýnda önemli bir etken olmuþtur. Ýhracatýn birim baþýna getirisinin yükseldiði 1990’lý yýllarda ihracatýn artýþ hýzýnýn da yavaþladýðý ortaya çýkmaktadýr. Þöyle ki ihracatýn birim baþýna getirisinin düþük olduðu yýllarda ihracat 4.5 kat artarken; ihracatýn birim baþýna getirisinin yükseldiði yýlarda ihracat 3 kat artmýþtýr. Ýhracatýn birim baþýna getirisi alt sektörler bazýnda incelendiðinde bu sonuç daha da pekiþmektedir. Þöyle ki ihracatýn toplam % 60-65’inin üstünü oluþturan alt sektörlere baktýðýmýzda bu sektörlerin birim baþýna getirilerinin daha düþük seviyelerde olduðunu görmekteyiz. Ýhracatýn sürükleyici sektörü ge yýlýnda %7.5 düzeyinde iken bu oran sürekli artýþ göstererek özellikle 1990 sonrasý süreçte %38’ler düzeyine eriþmiþtir. Kimya ürünleri ihracatýnýn 1980 yýlýnda % 1.9 olan payý ise sürekli artarak 1995 yýlýnda %10.1 düzeyine eriþmiþtir. Ýhraç edilen ürünlerin temel sektörlerinden mal bazýna inildiðinde ise çok büyük bir çeþitlenmenin söz konusu olmadýðý, diðer Asya ülkelerinin ihraç ettiði mal örüntüsü üzerinde ihraç mallarýnýn yoðunlaþtýðý ortaya çýkmaktadýr. c) Ýhracatýn ve Ýthalatýn Bölgeler ve Ülkeler Arasýndaki Daðýlýmý Bu ülkenin yaptýðý Ýhracatý bölgeler arasýndaki daðýlýmýna baktýðýmýzda ise Rusya harici Asya ülkelerine yaptýðý ihracat toplam ihracatýn yarýsý düzeyindedir. Ýkincil durumda Rusya harici Avrupa ile Amerika kýtalarý gelmektedir. 1980’li yýllarýn baþýnda Rusya harici Avrupa daha ön planda iken 1980’li yýllarýn ortalarýndan itibaren Amerika kýtasýnýn ön plana geçtiðini söyleyebiliriz. Bu ülkenin yaptýðý ihracatý ülkeler açýsýndan deðerlendirdiðimizde ise Japonya ve A.B.D’nin toplam payý her dönemde % 40’lar düzeyinde olduðu ortaya çýkmaktadýr. A.B.D’nin payý 1980’li yýllarda sürekli artmýþtýr. Buna karþýlýk Japonya’ nýn payýnda ise küçük de olsa sürekli çýkýþ ve iniþler söz konusudur. Bu ülkenin ithalatýnýn bölgeler açýsýndan deðerlendirilmesi yapýldýðýnda ise ihracatta olduðu gibi Asya aðýrlýklý bir yapý söz konusudur. Yýllar itibariyle farklýlýklar gösterse de %55-65 Asya ülkelerinden bu ülkeye mal ithalatý söz konusudur. Ýthalatýnýn geri kalan kýsmý ise ihracatta olduðu gibi Amerika ve Avrupa kýtasýndan yapýlmaktadýr. B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:47 +0300 i nceleme - araþtýrma analysis & research Temmuz 99 ÝKTÝSAT [A na do lu :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs ive Ün il n: ire İnd 0/0 6/2 01 +0 30 0 4:2 3:4 7 11 se l görülmektedir. Bu yaklaþýmýn dýþýnda döviz kurlarýnýn 1995 – 1997 haziranýna kadar aþýrý deðerlendirilmesi de dýþ ticaret açýklarýnýn artmasýnda ve birim baþýna getirinin yükselmesinde önemli bir etkendir. 1997 haziranýndan 1998 martýna kadar ki süreçte reel kurlarda 27.1 düþüþ yaþanmasý 1997 yýlýnýn ticaret dengesinde önemli iyileþmenin yaþanmasýnda bir etken olmuþtur. SONUÇ Ýncelememize konu olan üç ülkenin genel ekonomi büyüklükleri incelendiðinde 1996 yýlý sonrasý süreçte temel göstergelerinde bir kötüleþmenin olduðu görülmüþtür. Bu ülkelerin reel GDP lerinde yaþanan düþüþler imalat indexlerine yansýmadýðý da bir baþka gerçektir. Reel GDP’lerdeki düþüþe koþut olarak ortaya çýkmasý gereken imalat üretim indexlerindeki düþüþün yaþanmamasý bu ülkelerin yatýrým ve harcama boyutunun üretim dýþý alanlara kaydýðýnýn bir göstergesidir. Özellikle Asya ülkelerinin net özel sermaye akýmlarýnýn son dönemde üretim dýþý alanlara yönelmesi, imalat sanayi üretim indexinin sabitleþmesi sonucunu doðurmuþtur. Çalýþmamýzýn ana eksenini oluþturan dýþ ticaret yapýsýnýn ampirik incelemesinde ortaya çýkan sonuçlara baktýðýmýzda; 1980’li yýllarda uygulanan ithal ikameci/ ihracat teþvik temeline dayalý politikalarýn temel yaklaþýmý olarak kullanýlan politikalar ülke içinde firmalarý olabildiðince rekabetten korumuþ, dýþarýda ise olabildiðince rekabeti gerekli kýlmýþtýr. 1980’li yýllarda uygulanan ithal ikameci/ ihracat teþvik temeline dayalý politikalar bu ülkelerin ülke içinde ürettikleri mallarýn çeþitlenmemesine; yani mal örüntülerinde bir deðiþikliðe yol açmamýþtýr. Mevcut mal örüntüleri 39 ge olan metal imalatý altýnda yer alan ürünlerin birim baþýna getirilerine baktýðýmýzda 1980’li yýllarda 100’ün çok altýnda olduðunu görmekteyiz. Metal imalatý ihracatýnýn altýnda yer alan makine ve cihazlar, metal iþleme makineleri, Büro makine ve cihazlarý ile elektrik makineleri cihazlarý aletlerinin Ek tablo 3’de birim baþýna getirilerine bakýldýðýnda genel görülmektedir. Tütün ve tütün mamulleri, ham kauçuk, kahve çay kakao gibi birincil sektörlerin birim baþýna getirisinin ise 100 ya da 100’ün üstünde olduðunu görmekteyiz. Bu nedenle imalat sektörü ihracatýnýn birim baþýna getirisi genel getirinin çok altýnda 1980 li yýllarda gerçekleþtiðini söyleyebiliriz. Ek tablo 3’deki ihracatýn birim baþýna getiri indexleri incelendiðinde ayrýntýlý olarak görülür. Ýthalat miktar indexine baktýðýmýzda ise ithalat miktar indexi( 1990 yýlý 100 olarak) 1980 yýlýnda 35.2 iken 1996 yýlýnda 171.7 ve 1997 yýlýnda 152.3 olarak gerçekleþmiþtir. Ýthalatýn birim baþýna götürü indexi ise iharacatýn birim baþýna getiri indexinden daha fazla artmýþtýr. Buna göre 1980 yýlýnda 63.4 olan index 1997 yýlýnda 150.5 olarak gerçekleþmiþtir. Ticaret indexlerinin genel bir deðerlendirmesini yapacak olursak;1980 li yýllarda ihracat birim baþýna getirinin düþük tutulmasý sonucu miktarda saðlanan artýþlarla gerçekleþmiþ olup; bu dönemde dýþ ticaret açýklarýnda önemli iyileþmeler saðlanmýþtýr. Buna karþýlýk ihracatýn birim baþýna getirisinin yükseldiði yýllarda önceki döneme göre ihracatýn miktar indexinde yavaþlama olduðu; buna karþýlýk ithalatýn artýþ hýzýnda ise bir artýþ olmasý sonucu dýþ ticaret açýklarýnýn yüksek düzeylere ulaþtýðý Temmuz 99 B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:47 +0300 ÝÞLETME ve FÝNANS +0 30 0 4:2 3:4 7 :3 rih Ta 8], 0.2 .19 40 3.1 19 :[ si] , IP ite rs il 0/0 6/2 01 11 se l için geliþtirilen politikalar; düþük ücret, deflasyonist politikalar ve aþýrý deðerlenmiþ döviz kurlarý, bu ülkelerin 1980’li yýllarda uyguladýklarý dýþ ticaret politikalarýndan sapmalarý oluþturmuþtur. 1990 yýlýndan itibaren ihraç edilen ürünlerin birim baþýna getirilerinde önemli artýþlar meydana gelmiþ; bu baðlamda ihracatýn artýþ hýzý önceki döneme göre yavaþlamýþtýr. Ýthalat artýþ hýzýnda ise herhangi bir düþme olmamýþtýr. Ýncelememize konu olan ülkelerin uyguladýklarý döviz kuru politikalarý da bu politikalarla birleþince son dönemlerde yüksek düzeyde dýþ ticaret açýklarý verir konuma gelmiþlerdir. Çalýþmamýza konu olan ülkelerin yaptýklarý dýþ ticareti ülkeler ve bölgeler açýsýndan deðerlendirdiðimizde, Asya ülkeleriyle yapýlan ticaretin hacmi % 60’lar düzeyinde olup, Asya ülkelerinin ticaretinde egemen olan ülkeler A.B.D ve Japonya’dýr. Asya ülkelerinin ticaretinde son dönemlerde bu iki ülkenin ticaret paylarý azalmýþ; buna karþýlýk Asya ülkelerinin yükselen yýldýzý olarak adlandýrýlan Çin ile ticaret hacimleri artmýþtýr. Bu ülkelere yönelen yabancý fonlarýn çoðunun Japonya ve A.B.D ülke yatýrýmcýlarýna ait olduðu düþünüldüðünde finansal krizin reel boyutu incelenirken böyle bir sonucun çýkmasý da ilginçtir. (*) ge geliþtirilerek ve özellikle metal üretimi ve ihracatýna kaymýþlardýr. Tüm Asya ülkelerinin son yýllarda metal imalatý ihracatýna yönelmeleri dikkat çeken önemli bir özellik olmaktadýr. Ýhracatýn teþvik edilmesinde uygulanan diðer politik araçlarýn yanýnda bu ülkelerin 1980’li yýllarda ihracatlarýný artýrmalarýnda temel politik aracý , ihracatýn birim baþýna getirisinin düþük tutulmasýdýr. Bu ülkelerin her üçü de 1980’li yýllarda ihracatýn birim baþýna getirisini düþük tutarak ve daha çok miktarý artýrarak ihracat yapmýþlardýr. Birim baþýna getiri oranlarý düþük ihracat yapmak bu ülkelerin yaptýklarý ticaretten yoksullaþmalarý anlamýna gelmektedir. Bu nedenle 1980’li yýllarda uygulanan dýþ ticaret politikalarý, bu ülkeleri zenginleþtirdiklerinden daha çok yoksullaþtýrdýðýný ortaya koymaktadýr. Ýncelememiz dýþýnda tuttuðumuz ülkelerden biri olan Endonezya’ nýn ihracatýn birim baþýna getirisinin bu ülkelerden daha da düþük olduðunu söylemek bu noktada anlamlý hale gelmektedir. Dünya ekonomisinin küreselleþmesi odaðýnda geliþen ekonomik olaylar, bu ülkelerin 1990’lý yýllarda yeni bir yapýlanma içine girmesini zorunlu kýlmýþtýr. Özellikle küreselleþen finansal hareketlerin ülke içine çekilmesi İnd ire n: [A na do lu Ün ive Referanslar Claessens, S. Ve T. Glaessner (1997). Are Financial Sector Weaknesses Undermining the East Asian Miracle?. The World Bank, Washington D.C. Corsetti, G., P. Pesenti ve N. Roubini (1998). What caused the Asian currency and financial crisis ?, http://www.stern.nyu.edu/~nroubini/asia/AsiaHomepage.html. Demirgüç-Kunt, A. Ve E. Detragiache (1998). The determinants of baning crisis: evýdence from developing and developed countries. IMF Staff Papers, Vol. 45, Krugman, P. (1997). Asia’s Miracle is alive and well ? Wrong, it never existed, TIME, Eylül 29, Vol. 150, No.3. Krugman, P. (1998). What happened to Asia ? http://web.mit.edu/krugman/www/. Reisen, R. (1998). Domestic causes of currency crises: Policy lessons for crisis avoidance. OECD Development Centre Technical Papers No. 136, Paris B İndiren: [Anadolu Üniversitesi], IP: [193.140.190.28], Tarih: 30/06/2011 14:23:47 +0300 i nceleme - araþtýrma analysis & research (*) Makalede yer alan tablolar dergi sayfa boyutundan büyük olduðu için yayýmlayamýyoruz. Ýsteyen okuyucularýmýz tbakirtas@superonline.com adresine mail atarak tablolarý temin edebilirler. 40 Temmuz 99