Jakub, brat Pański, i jerozolimska wspólnota ubogich

Bartosz Adamczewski Jakub, brat Pański, i jerozolimska wspólnota ubogich Collectanea Theologica 74/1, 65-82 2004 C o lle c t a n e a T h e o lo g ic a 7 4 (2 0 0 4 ) nr 1 B A R T O S Z A D A M C Z E W S K I, W A R S Z A W A JAKUB, BRAT PAŃSKI, I JEROZOLIMSKA WSPÓLNOTA UBOGICH1 T o J a k u b , a n i e P i o t r , b y ł p r a w d z iw y m u c z n i e m J e z u s a ; j u ż o d ł o n a m a t k i b y ł ś w ię ty m a s c e t ą - r e c h a b i t ą , n a z ir e jc z y k ie m , p o ­ w s tr z y m u ją c y m s ię o d m i ę s a , k rw i i w in a ; u b i e r a ł s ię ty lk o w l n i a n e s z a ty i p o w s tr z y m y w a ł o d s t o s u n k ó w s e k s u a ln y c h ; n i e n a m a s z c z a ł s ię o l e j e m , z a t o c z ę s t o k ą p a ł w z i m n e j w o d z ie ; n a d r o d z e d o E m a u s j a k o n a j s t a r s z y z p o z o s t a ł y c h b r a c i z o s t a ł u s ta n o w io n y p r z e z J e z u s a J e g o p r a w o w i ty m n a s t ę p c ą ; z a a t a k o w a n y w p o ło w ie la t 4 0 . p r z e z s w e g o w ie l k ie g o w r o g a , s p o k r e w n i o n e g o z H e r o d i a n a m i P a w ła , s p a d ł z e s c h o d ó w ś w ią ty n i i p o ł a m a ł s o b ie n o g i; n a z y w a n y S p r a w ie d li w y m , a n a l o g ic z n ie j a k p r z y w ó d c a w s p ó l n o ty z n a d M o r z a M a r t w e g o , b y ł w is to c ie o p o z y c y jn y m a r c y k a p ł a n e m , d o k o n u ją c y m p r z e b ł a g a n i a z a I z r a e l w ś w ią ty n i i p r o t e s t u j ą c y m p r z e c iw s k ł a d a n i u o f i a r w im i e n i u p o g a ń s k ic h , rz y m s k ic h c e s a r z y , c o d o p r o w a d z i ł o o s t a t e c z n i e d o j e g o m ę c z e ń s k ie j ś m ie r c i, a t a k ż e d o w y b u c h u w o jn y ż y d o w s k ie j - t e g o r o d z a j u r e w e la c je n a t e m a t J a k u b a , b r a t a P a ń ­ s k ie g o , p r z y n o s i w y d a n a w 1 9 9 7 r. w w y s o k im n a k ł a d z i e w S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h , a n a s t ę p n i e m . in . w N i e m c z e c h , k s ią ż k a R o b e r t a E i s e n m a n a Jam es, the B rother o f Jesus2. T a k r e o w a n a n a ś w ia to w y b e s t s e l l e r p o z y c ja , b ę d ą c a w is to c ie w y tw o r e m p a r a n a u k o w e j f a n ta z ji , o p a r t e j n a lu ź n y c h a s o c ja c ja c h s ło w n y c h w p o z a k a n o n i c z n y m m a t e r i a l e ź r ó d ło w y m , s p o t k a ł a s ię j u ż z z a s ł u ż o n ą k ry ty k ą z e s t r o n y w ie lu b ib lis tó w i ą u m r a n o l o g ó w 3. 1 A n g ie ls k a w e r s ja t e g o a r ty k u łu u k a ż e s ię w „ T h e P o lis h J o u r n a l o f B ib lic a l R e s e a r c h ” , n u m e r p la n o w a n y n a w io s n ę 2 0 0 4 . 2 R . E i s e n m a n , T h e B r o th e r o f J e s u s , N e w Y o r k 1 9 97 ; tłu m . n ie m . J a k o b u s, d e r B r u d e r von Jesus, M ü n ch en 2 000. 3 Z o b . m . in . J. P a i n t e r , J u s t J a m e s : T h e B r o th e r o f J e s u s in H is to r y a n d T r a d itio n , C o ­ lu m b ia 1 9 9 7 ; P h . R . D a v i e s , J a m e s in th e Q u m r a n S c ro lls , w: B . C h i l t o n , C . A . E v a n s ( r e d .), J a m e s th e J u st a n d C h r istia n O r ig in s , N o v T S u p 9 8 , L e id e n - B o s t o n - K ö ln 1 9 9 9 , s. 1 7 -3 1 . - 6 5 - B A R T O SZ A D A M C ZEW SK I J e d n a k s a m o je j w y d a n ie j e s t d o w o d e m r o s n ą c e g o w o s t a t n i c h l a ­ ta c h z a i n t e r e s o w a n i a o s o b ą J a k u b a , b r a t a P a ń s k ie g o . W y d a j e s ię , ż e d la li c z n e g o g r o n a b ib l is tó w o s t a t n i c h d w ó c h d z i e s i ę c i o le c i b a ­ d a n i a n a d r o l ą J a k u b a w p ie r w o t n y m K o ś c ie le s ą c z y m ś w r o d z a j u p o s z u k i w a n i a m i ty c z n e g o G r a a l a - p r ó b ą o d n a l e z i e n i a z a g i n i o n e g o o g n iw a , ł ą c z ą c e g o n ie g d y ś p a l e s t y ń s k ą w s p ó l n o t ę u c z n ió w J e z u s a z g łó w n y m n u r t e m w c z e s n e g o j u d a i z m u , z o g n i s k o w a n e g o w o k ó ł T o r y i j e r o z o l i m s k i e j ś w ią ty n i. O s o b a b r a t a P a ń s k i e g o c z ę s t o j e s t b o w ie m t r a k t o w a n a , z a r ó w n o p r z e z u c z o n y c h c h r z e ś c i ja ń s k ic h , j a k i ż y d o w s k ic h , j a k o k l u c z d o z r o z u m i e n i a „ p r a w d z i w e g o ” , „ h i s t o ­ r y c z n e g o ” , „ ż y d o w s k ie g o ” J e z u s a 4. K im w ię c b y ł n a p r a w d ę J a k u b , b r a t P a ń s k i? J a k ie g o r o d z a j u a u t o ­ r y t e t e m c ie sz y ł s ię w p ie r w o tn y m K o ś c ie le ? U d z ie l e n ie o d p o w ie d z i n a t a k p o s ta w io n e p y ta n ia j e s t n ie z w y k le t r u d n e , i to z d w ó c h z a s a d ­ n ic z y c h p o w o d ó w . P o p ie rw s z e , w ia r y g o d n y m a t e r i a ł ź ró d ło w y , d o ty ­ c z ą c y o s o b y J a k u b a , j e s t n ie z w y k le s k ą p y . P r o b l e m le ż y n ie ty le w b r a k u w c z e s n o c h r z e ś c ija ń s k ic h re la c ji o J a k u b i e , ile w ic h t e n d e n ­ c y jn y m w z n a c z n e j w ię k s z o ś c i n a s ta w ie n iu te o lo g ic z n y m . K ry ty c z n i b ib liś c i m o c n o r ó ż n ią s ię p r z y ty m m ię d z y s o b ą w o c e n i e w ia r y g o d ­ n o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h ź r ó d e ł . P o d r u g ie , p o s t a ć J a k u b a j e s t w h is to r ii n o w o t e s t a m e n t a l n e g o c h r z e ś c ija ń s tw a n a ty le w a ż n a , a je d n o c z e ś n i e n a ty le k o n tr o w e r s y jn a , ż e b a d a n i a n a d n ią w z n a c z n y m s t o p n i u o b ­ c i ą ż o n e s ą m e to d o lo g i c z n y m b ł ę d e m p r z e d n a u k o w e g o n a s ta w ie n ia p o s z c z e g ó ln y c h b a d a c z y , w y p ły w a ją c e g o z ic h w y z n a n ia , re lig ii, ś w ia ­ t o p o g l ą d u , a t a k ż e o g ó ln e g o „ d u c h a c z a s u ” , w k tó r y m ż y ją b ą d ź żyli. J aku b, brat P a n a „w edług c ia ła ” łu tera ń sk a antyteza w zględem kerygm atu A p o sto ła N a rodó w P r o c e s „ o c z y s z c z a n ia ” p o s t a c i J a k u b a i a u t o r y t e t u , k tó r y m c ie s z y ł s ię w p i e r w o tn y m K o ś c ie le , z j e g o p ó ź n ie js z y c h , te n d e n c y jn y c h i n ­ t e r p r e t a c j i te o lo g ic z n y c h , d o b r z e z a c z ą ć o d u ś w i a d o m i e n ia s o b ie w s t ę p n y c h z a ł o ż e ń , p r z y jm o w a n y c h p r z e z s a m y c h e g z e g e tó w . P r z e z d ł u g i e l a t a z a r ó w n o p o s t a ć J a k u b a , j a k i z w ią z a n y z i m ie n i e m J a k u ­ b a list, z a w a r t y w k a n o n i e N o w e g o T e s t a m e n t u , i n t e r p r e t o w a n e b y ­ ły p r z e z p r y z m a t P a w ła - j a k o n e g a t y w n e t ł o czy w r ę c z o p o z y c ja 4 P o r . n p . C . A . E v a n s, J e s u s a n d J a m e s : M a r ty rs o f th e T e m p le , w : J a m e s th e J u s t , s. 2 4 9 ; R . E i s e n m a n , J a k o b u s , s. 8 1 1 . - 66 - J A K U B , B R A T PA Ń SK I I JE R O Z O L IM S K A W S P Ó L N O T A U B O G IC H w z g lę d e m te o lo g ii w ie lk ie g o A p o s t o l a N a r o d ó w . W y d a je s ię , ż e d e ­ c y d u ją c e z n a c z e n ie m i a ł a t u o p i n i a M a r c i n a L u t r a , z a f a s c y n o w a n e ­ g o t e o l o g i ą P a w ło w ą , k tó r y n a z w a ł L is t J a k u b a „ lis te m s ło m i a n y m ” , w k tó r y m „ n ie m a n ic z E w a n g e l ii” . W X I X w . p r z e d s ta w ic ie l p r o t e ­ s ta n c k i e j s z k o ły z T y b in g i, F . C . B a u r , w d u c h u h e g lo w s k ie j d ia le k ty k i p rz e c iw s ta w ił w c z e s n o c h r z e ś c ija ń s k i „ p a u l in iz m ” „ p e t r y n iz m o w i” , p r z y c z y m d o te g o o s t a t n i e g o z a lic z y ł r ó w n ie ż o p o z y c y j n ą w s t o ­ s u n k u d o P a w ła te o lo g ię J a k u b o w ą . P o s t a ć J a k u b a i j e g o a u t o r y t e t u s t a w i o n e z a t e m z o s ta j ą w z d e c y d o w a n i e n e g a ty w n y m ś w ie tle , a w k o n s e k w e n c ji t a k ż e - t e o lo g ic z n ie z m a r g in a l iz o w a n e 5. W s p ó łc z e s n y m p r z y k ł a d e m t a k i e g o n a s ta w ie n ia , m a r g i n a l i z u j ą ­ c e g o z w ią z a n ą z p o s t a c i ą J a k u b a , w c z e s n o c h r z e ś c i ja ń s k ą t e o l o g i ę p a l e s t y ń s k ą , j e s t p r a c a K . B e r g e r a : Theologiegeschichte des Urchri­ stentum s. T e n „ n a w r ó c o n y ” z k a t o lic y z m u n a p r o t e s t a n t y z m t e o l o g z H e i d e l b e r g u n i e p r z e c iw s t a w i a j u ż w p r a w d z ie J a k u b a P a w ło w i, a l e j e d n a k t e o l o g i ę J a k u b o w ą u m ie s z c z a , w o d r ó ż n i e n i u o d w s z y s t­ k ic h in n y c h tr a d y c ji i p is m N o w e g o T e s t a m e n t u , „ n a u b o c z u A n t i o ­ c h i i ” (abseits von A n tio ch ien ), s y tu u ją c j ą w t e n s p o s ó b p o z a g łó w ­ n y m n u r t e m z w ią z a n e g o , w e d łu g K . B e r g e r a , p r z e d e w s z y s tk im z „ h e l l e n i s t a m i ” ( p o r . D z 6 ,1 ) , m ł o d e g o c h r z e ś c i ja ń s tw a 6. R o z p r o p a g o w a n y p r z e z s z k o łę z T y b in g i o b r a z J a k u b a , j a k o z a ­ m k n i ę t e g o w c ia s n e j i n t e r p r e t a c j i P r a w a , j e r o z o l i m s k i e g o a n t y b o h a t e r a , k tó r y , j a k s ą d z i w s p ó ł c z e ś n ie J . D . G . D u n n , o d r z u c i ł n a ­ w e t k o le k tę , z e b r a n ą d la J e ro z o lim y p rz e z o tw a rte g o n a h e lle n i­ s ty c z n y ś w ia t A p o s t o ł a N a r o d ó w 7, s p r a w ia , ż e t a k ż e a u t o r y t e t b r a t a P a ń s k i e g o w p i e r w o tn y m K o ś c ie le r o z u m i a n y j e s t w d o ś ć s p e c y f ic z ­ n y s p o s ó b . J u ż A . H a r n a c k s u g e r o w a ł, ż e J a k u b j a k o n a s t ę p c a , a j e d n o c z e ś n i e c z ł o n e k r o d z in y J e z u s a , w p r o w a d z ił w J e r o z o l i m i e r z ą d y z b l i ż o n e d o z n a n e g o w ś w ie c ie s e m ic k im k a l i f a t u 8. Ł a t w o d o ­ s t r z e c k r y ją c ą s ię z a t a k i m u j ę c i e m m y ś l, ż e P a w e ł b y ł p r a w d z iw y m 5 D o k ła d n ie j n a t e m a t h is to r ii b a d a ń n a d p o s t a c ią J a k u b a i L is tu J a k u b a : L . T . Joh n ­ s o n , T h e L e tte r o f J a m e s , A B , N e w Y o r k 1 9 9 5 , s. 1 2 6 -1 6 1 . 6 K . B e r g e r , T h e o lo g ie g e sc h ic h te d e s U r c h riste n tu m s: T h e o lo g ie d e s N e u e n T e s ta m e n ts , T ü b in g e n - B a s e l 1 9 9 5 2, s. 1 7 9 .1 8 6 - 1 9 0 . T e z y K . B e r g e r a o p a r t e są w d u ż e j m ie r z e n a a r g u ­ m e n ta c j i ex sile n tio : C h . B u r c h a r d , D e r J a k o b u s b r ie f, H N T , T ü b in g e n 2 0 0 0 , s. 2 0 . 7 J . D . G . D u n n , U n ity a n d D iv e r s ity in th e N e w T e sta m e n t. A n In q u ir y in to th e C h a r a c te r o f E a r lie s t C h r is tia n ity , L o n d o n 1 9 7 7 , s. 2 5 2 - 2 5 7 . 8 A . H a r n a c k , E n ts te h u n g u n d E n tw ic k e lu n g d e r K ir c h e n v e r fa s su n g u n d d e s K ir c h e n r e c h ts in d e n z w e i er sten J a h r h u n d e r te n , L e ip z ig 1 9 1 0 , s. 2 6 . - 6 7- BA R TO SZ A D A M C ZEW SK I s p a d k o b i e r c ą J e z u s a w e d łu g D u c h a , a J a k u b - j e d y n i e w e d łu g c i a ­ ła . B r a t P a ń s k i z o s t a ł z a t e m z d e g r a d o w a n y d o p r o t o p l a s t y s k a z a n e ­ g o n a w y m a r c ie , te o l o g i c z n i e „ n i e d o r o z w i n i ę t e g o ” e b i o n ity z m u . N i e c o z m o d y f i k o w a n ą w e r s ję te j s a m e j , ty b iń s k ie j a n t y te z y p r e ­ z e n t u j e w s p ó ł c z e ś n ie M . H e n g e l , k tó r y tw ie rd z i, ż e J a k u b , u w a ż a ­ j ą c s ię z a n a s t ę p c ę k r ó l a i a r c y k a p ł a n a J e z u s a n a j e r o z o l i m s k i m „ t r o n i e D a w i d a ” , a j e d n o c z e ś n i e c z u j ą c s ię z a g r o ż o n y p r z e z z n a c z ­ n ie b o g a t s z e i b a r d z i e j w p ły w o w e g m in y p o g a n o c h r z e ś c i j a ń s k i e , n a ­ p i s a ł p o le m ic z n y , a n ty -P a w ło w y lis t d o w s z y s tk ic h w s p ó l n o t K o ś c io ­ ła . J a k o b r a t J e z u s a w e d ł u g c i a ł a r o ś c ił s o b ie b o w ie m p r e t e n s j e d o a u t o r y t e t u o g ó l n o k o ś c i e l n e g o , r o z u m i a n e g o n ie ty lk o w s e n s ie d u ­ c h o w y m , a l e p r z e d e w s z y s tk im k o ś c ie l n o - p r a w n y m . B y łb y z a t e m w i s to c ie „ w y n a la z c ą ” k o ś c i e l n e g o p r y m a t u , a w ię c , w p e w n y m s e n ­ s ie , p ie rw s z y m p a p i e ż e m . 9 C h o ć z a t e m M . H e n g e l o d ż e g n u j e s ię o d z w ią z k ó w z e s z k o łą ty b i ń s k ą , a j e g o o b r a z J a k u b a j e s t d u ż o b a r ­ d z ie j w y w a ż o n y , t o j e d n a k o s t a t e c z n i e k o n k l u d u j e o n s w e m y śli w s p o s ó b ty p o w o l u t e r a ń s k i : „ Z a B o ż ą O p a t r z n o ś c i ą w c z e s n y K o ­ ś c ió ł d o s t r z e g ł « a p o s t o ł a » w P a w le , a n ie w J a k u b i e 10.” J a ku b Spraw iedliw y - m od el żydow skiego nazirejczyka Z a p r e z e n t o w a n e n a w s t ę p i e , k r e o w a n e n a n a u k o w ą s e n s a c ję p o ­ g lą d y R . E i s e n m a n a , s ą n ie ty lk o z p u n k t u w id z e n i a n a u k o w e g o b a r d z o s ł a b o u z a s a d n i o n e , a l e ta k ż e , w b r e w p o z o r o m , n ie z a w i e r a ­ j ą w ła ś c iw ie ż a d n y c h n o w a t o r s k i c h t w ie r d z e ń . O b r a z J a k u b a j a k o s p r a w ie d li w e g o , ż y d o w s k ie g o a s c e ty , g ł ę b o k o p o b o ż n e g o n a z i r e j ­ c z y k a , n i e u s t a n n i e m o d l ą c e g o s ię w j e r o z o l i m s k i e j ś w ią ty n i i c i e s z ą ­ c e g o s ię z t e g o p o w o d u s z c z e g ó ln y m , c h a r y z m a ty c z n y m a u t o r y t e ­ t e m , n ie j e s t b o w i e m w d z i e ja c h i n t e r p r e t a c j i j e g o o s o b y n ic z y m o r y g in a l n y m . T e g o r o d z a j u s p o j r z e n i e n a J a k u b a p r e z e n t u j e ta k ż e w s p ó ł c z e ś n ie b a r d z o w ie l u b ib lis tó w " . 9 M . H e n g e l , J a k o b u s d e r H e r r e n b r u d e r - d e r er ste „ P a p st" ? w : E . G r ä ß e r , O . M e r k ( r e d .) , G la u b e u n d E s c h a to lo g ie . F S W . G . K ü m m e l, T ü b in g e n 1 9 8 5 , s. 7 1 -1 0 4 ; t e n ż e , D e r J a k o b u s b r ie f a ls a n tip a u lin is c h e P o le m i k , w: G . F . H a w t h o r n e , O . B e t z ( r e d .) , T ra d itio n a n d In te r p r e ta tio n in th e N e w T e s ta m e n t. F S E . E . E llis , G r a n d R a p id s , M I , T ü b in g e n 1 9 8 7 , s. 2 4 8 - 2 7 8 . 10 M . H e n g e l , D e r J a k o b u s b r ie f , s. 2 6 4 . 11 Z n o w s z y c h p u b lik a c ji z o b . m .in.: K. B e r g e r , T h e o lo g ie g e sc h ic h te d e r U r c h riste n tu m s , s. 1 7 9; B . C h i l t o n , C o n c lu s io n a n d Q u e s tio n s , w : J a m e s th e J u s t , s. 2 5 2 . - 6 8 - J A K U B , B R A T PA Ń SK I I JE R O Z O L IM S K A W S P Ó L N O T A U B O G IC H F a k t , ż e m o d e l ż y d o w s k ie g o s a d d ią a s z c z e g ó ln ie c z ę s t o s t o s o ­ w a n y j e s t d o o p i s u p o s t a c i J a k u b a w o s t a t n i m k i l k u n a s t u la t a c h , w y ­ j a ś n i ć m o ż n a o g ó ln y m u k i e r u n k o w a n i e m w s p ó ł c z e s n e j b ib lis ty k i n a p o s z u k iw a n ie z w ią z k ó w c h r z e ś c i ja ń s tw a z j u d a i z m e m . J e d n a k o p r ó c z o g ó l n e g o n a s t a w i e n i a w s p ó ł c z e s n y c h a u t o r ó w , s ta r a j ą c y c h s ię iść z „ d u c h e m c z a s ó w ” , p o ja w i a s ię t u t a j w y r a ź n ie t a k ż e d r u g i w z m i a n k o w a n y n a w s t ę p ie p r o b l e m m e to d o l o g i c z n y - k w e s tia o c e ­ n y w ia r y g o d n o ś c i ź r ó d e ł d o ty c z ą c y c h J a k u b a . P r o b l e m p o l e g a n a ty m , ż e t a k c h ę t n i e s to s o w a n y d z iś p r z e z b ib lis tó w d o J a k u b a t y t u ł S p r a w i e d l i w e g o 12, w r a z z c a ły m , r o z b u d o w a n y m o b r a z e m j e g o o s o ­ b y j a k o ż y d o w s k ie g o a s c e ty , m o c n o z w ią z a n e g o z e ś w ią ty n ią j e r o ­ z o l im s k ą n a z ir e jc z y k a , n ie p o c h o d z i z p is m N o w e g o T e s t a m e n t u , le c z z p ó ź n i e js z e j l i t e r a t u r y j u d e o c h r z e ś c i j a ń s k i e j i g n o s ty c k ie j ( t r a ­ d y c ji H e g e z y p a , K l e m e n s a A l e k s a n d r y js k ie g o , tz w . E w a n g e l ii T o ­ m a s z a , l i t e r a t u r y p s e u d o - K l e m e n t y ń s k i e j ) 13. C h o ć n ie w ą tp liw ie d a s ię d o s t r z e c p e w n ą c i ą g ło ś ć ty c h tr a d y c ji z p is m a m i N o w e g o T e s t a ­ m e n t u , z w ła s z c z a z d w u d z ie ł e m Ł u k a s z a ( p o r . n p . D z 2 1 ,2 3 ), t o j e d n a k z a s a d n i c z o o b r a z J a k u b a j a k o s p r a w ie d li w e g o n a z ir e jc z y k a , r y w a liz u ją c e g o o o g ó ln o k o ś c i e ln y a u t o r y t e t z P i o t r e m i z P a w łe m , j e s t o b r a z e m p ó ź n ie js z y m , p o z a k a n o n i c z n y m 14. P r o b l e m k r y ty k i ź r ó d e ł o k a z u j e s ię w ię c p r o b l e m e m z a s a d n i ­ c z y m w b a d a n i a c h n a d p o s t a c i ą J a k u b a . O c z y w iś c ie m o ż n a p r z y ją ć , ż e t a k ż e w tr a d y c j a c h s p is a n y c h w I I , I I I i I V w . z a c h o w a ł a s ię , a n a ­ lo g ic z n ie j a k w tr a d y c ji t a lm u d y c z n e j, p e w n a lic z b a d a w n y c h p r z e ­ k a zó w , p o m o c n y c h d o r e k o n s tru k c ji „ h is to ry c z n e g o ” J a k u b a . W y ­ d a j e s ię j e d n a k , ż e w ty m p r z y p a d k u m a t e r i a ł p o z a k a n o n i c z n y u z n a ć n a le ż y z a z a s a d n i c z o n ie w ia r y g o d n y . P o s t a ć J a k u b a w y k o rz y ­ s ty w a n a b y ła b o w ie m j a k o ź r ó d ł o a u t o r y t e t u p r z e z t e w s z y s tk ie g r u ­ p y , k t ó r e z r ó ż n y c h p o w o d ó w p o z o s ta w a ł y n a m a r g i n e s i e c h r z e ś c i ­ j a ń s t w a i z t e g o w z g lę d u o d r z u c a ły , p r z y ję ty j u ż p o w s z e c h n ie w K o ­ ś c ie le p o d k o n i e c I w ., a u t o r y t e t P i o t r a i P a w ła . M e to d o l o g i c z n i e r z e c z u j m u ją c , c i ę ż a r d o w o d u w ia r y g o d n o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h t r a d y ­ cji p o z a k a n o n i c z n y c h d o ty c z ą c y c h J a k u b a s p o c z y w a n a ty c h , k tó r z y 12 Z o b . ch o cia żb y tytuły n a jn ow szych p ra c zb io ro w y ch C .A n a te m a t Jakuba: B. C h i l t o n , E v a n s (r ed .), Ja m es th e Ju st a n d Ch ristian O rigins , B. C h i l t o n , J. N e u s n e r (r ed .), Th e B ro th e r o f Jesus: J a m es th e Ju st a n d H is M is sion , L o u isv ille 2 0 01 o ra z m o n o g ra ficzn ej pracy: J. P a i n t e r , Ju st Jam es. 13 Z o b . L. T . J o h n s o n , T h e L e tte r o f J a m e s , s. 9 9 -1 0 6 . 14 B . R . W a r d , J a m e s o f Je ru sa le m in th e F irst T w o C e n tu rie s, A N R W 2 6 (1 9 9 2 ) 1, s. 7 7 9 -8 1 2 . - 69 - B A R T O SZ ADA M C ZEW SK I c h c ą o w e p rz e k a z y d o re k o n s tru k c ji „ h isto ry c z n e g o ” J a k u b a w y k o ­ rz y s ty w a ć . A utorytet J aku ba w e d łu g p ism N ow ego T esta m en tu i J ó zefa F law iusza N o w o te s ta m e n ta ln e r e la c je n a te m a t J a k u b a , b r a ta P a ń s k ie g o , s ą n ie lic z n e i d o te g o m a ło p re c y z y jn e . W E w a n g e lia c h s y n o p ­ ty c z n y c h J a k u b w z m i a n k o w a n y j e s t ty lk o w r a z z in n y m i „ b r a ć m i ” i „ s i o s t r a m i ” J e z u s a w M k 6 ,3 i w p a r a l a l e l n y m d o n i e g o t e k ś c i e M t 1 3 ,5 5 . C a l e g r o n o „ b r a c i J e z u s a ” p r z e d s t a w i a n e j e s t n a t o ­ m ia s t w E w a n g e lii M a r k a , a ta k ż e w E w a n g e lii J a n a , w n ie p rz y ­ c h y l n y m ś w i e t l e - j a k o c i, k t ó r z y s t o j ą t a k b l i s k o J e z u s a , a m i m o t o n i e p o j m u j ą , k im O n n a p r a w d ę j e s t i d l a t e g o w i s t o c i e s z k o d z ą J e g o m i s j i ( M k 3 ,2 1 .3 1 - 3 5 ; J 7 ,3 -1 0 ; p o r . j e d n a k b a r d z i e j p o z y ­ ty w n y o b r a z „ b r a c i ” J e z u s a w J 2 ,1 2 ) . Z p e w n o ś c i ą z a t e m , w e ­ d łu g z g o d n e j o p in ii e w a n g e lis tó w , J a k u b n ie n a le ż a ł d o g r o n a u c z n ió w z ie m s k ie g o J e z u s a . C z y je d n a k re la c je M a r k a i J a n a n a t e m a t s c e p ty c z n e g o b ą d ź w rę c z n ie p rz y c h y ln e g o n a s ta w ie n ia „ b r a c i ” J e z u s a d o J e g o m is ji n i e s ą t a k ż e t e o l o g i c z n i e t e n d e n c y j ­ n e , w p r o w a d z o n e p r z e z e w a n g e l i s t ó w , s ta w i a j ą c y c h k w e s t i ę r o z ­ p o z n a n ia p ra w d z iw e j g o d n o ś c i J e z u s a w c e n tr u m s w e g o te o lo ­ g i c z n e g o o r ę d z i a 15? C z y t o p r z y p a d e k , ż e z a r ó w n o M a t e u s z , j a k i Ł u k a s z , n a jp ra w d o p o d o b n ie j n ie z a le ż n ie o d s ie b ie , u s u n ę li w s w e j p r a c y r e d a k c y j n e j t e k s t M k 3 ,2 1 , w y r a ź n i e s ta w i a j ą c y J a ­ k u b a i p o z o s t a ł y c h „ b r a c i ” J e z u s a w z ły m ś w i e t l e ? T a k ż e w p r z y ­ p a d k u p is m N o w e g o T e s t a m e n t u p o w r a c a z a te m m e to d o lo g ic z n y p r o b l e m k r y ty k i ź r ó d e ł . K w e s t ia o c e n y w ia r y g o d n o ś c i ź r ó d e ł i o d d z i e l e n i a h is to r y c z n e g o „ j ą d r a ” o d w ła s n y c h p o g l ą d ó w a u t o r a d o ty c z y o c z y w iś c ie w je s z c z e w ię k s z y m s t o p n i u lis tó w w ie l k ie g o p o le m is ty - A p o s t o ł a N a r o d ó w . P a w e ł w z m i a n k u j e J a k u b a c z t e r o k r o t n i e . W 1 K o r 1 5 ,7 p r z e k a z u j e p r z e j ę t ą n a j p r a w d o p o d o b n i e j z w c z e ś n ie js z e j tr a d y c ji w z m i a n k ę o u k a z a n i u s ię w s k r z e s z o n e g o z m a r t w y c h C h r y s tu s a J a k u b o w i . P a ­ w e ł w y d a je s ię z a lic z a ć w ty m t e k ś c i e J a k u b a d o g r o n a a p o s t o ł ó w , c o o c z y w iś c ie d la P a w ła n ie j e s t to ż s a m e z c z ł o n k o s t w e m w k o l e ­ 15 Tamże, s. 7 8 8 - 7 9 0 . - 7 0 - J A K U B , B R A T P A Ń SK I I J E R O Z O L IM S K A W S P Ó L N O T A U B O G IC H g iu m D w u n a s t u 16. C h a r a k t e r y s t y c z n e j e s t , ż e w te j w c z e s n e j, p r a w ­ d o p o d o b n i e je r o z o l i m s k i e j b ą d ź a n t i o c h e ń s k i e j tra d y c ji, d o ty c z ą c e j c h r y s to f a n i i P a n a , J a k u b w y m ie n io n y j e s t n ie ty lk o p o K e f a s ie i D w u n a s t u , n a c o z w r a c a u w a g ę w ię k s z o ś ć b a d a c z y , a l e t a k ż e p o „ p o n a d p i ę c i u s e t b r a c i a c h r ó w n o c z e ś n ie , z k tó r y c h w ię k s z o ś ć ż y je d o t ą d , n i e k t ó r z y z a ś z m a r l i ” (1 K o r 1 5 ,5 n .) . P r z e ję c ie p r z e z J a k u b a f u n k c ji l i d e r a j e r o z o l i m s k i e j w s p ó l n o ty z p e w n o ś c ią n ie b y ło w ię c t r a k t o w a n e p r z e z n a j s t a r s z ą g m i n ę j a k o c o ś o c z y w is te g o i n ie n a s t ą ­ p iło z b y t szy b k o . W in n y m m i e js c u t e g o s a m e g o lis tu (1 K o r 9 ,5 ) P a w e ł w z m i a n ­ k u je j e s z c z e p r z e l o t n i e „ b r a c i P a n a ” , j a k o ty c h , k tó r z y p o d o b n i e j a k in n i a p o s t o ł o w i e i K e f a s , p o d j ę l i j a k ą ś d z i a ł a l n o ś ć e w a n g e l i z a ­ c y jn ą p o z a J e r o z o l i m ą , lic z ą c n a u t r z y m a n i e z e s t r o n y K o ś c io łó w i z a b i e r a j ą c z e s o b ą a d e lp h e n g y n a ik a ( „ w i e r z ą c ą ż o n ę ” ). J a k u b p o n o w n i e z e s ta w i o n y t u j e s t w ię c w j e d n y m s z e r e g u z K e f a s e m i „ p o z o s t a ł y m i a p o s t o ł a m i ” . P o m i m o w y c z u w a ln e g o n a p i ę c i a m i ę ­ d z y P a w ie m a r e s z t ą a p o s t o ł ó w , n ie m a t u ż a d n y c h ś la d ó w p o l e m i ­ k i P a w i a z J a k u b e m . W r ę c z p r z e c iw n ie , J a k u b p r e z e n t o w a n y j e s t w 1 K o r z a s a d n i c z o w p o z y ty w n y m ś w ie tl e . C o w ię c e j, P a w ło w e r o z u m i e n i e t y t u ł u „ a p o s t o ł ” o r a z w z m i a n k a o w z ię c iu z e s o b ą p r z e z „ b r a c i P a n a ” a d e lp h e n g y n a ik a s u g e r u j ą , ż e J a k u b p o d e j ­ m o w a ł j a k ą ś d z i a ł a l n o ś ć e w a n g e l iz a c y jn ą p o z a J e r o z o l i m ą . C o d o t e g o b ib liś c i n ie s ą j e d n a k z g o d n i 17. W k a ż d y m r a z i e n ie j e s t w y k lu ­ c z o n e , ż e J a k u b o p u s z c z a ł c o j a k i ś c z a s Ś w i ę te M i a s t o i p r z y n a j ­ m n i e j r a z p o ja w i ł s ię w A n t i o c h i i . N ie d a j e t o j e d n a k p o d s t a w d o p rz y p u s z c z e ń , w y su w a n y c h p rz e z M . H e n g e la , a o s ta tn io ta k ż e W . R . F a r m e r a , ż e J a k u b r o ś c i ł s o b i e p r e t e n s j e d o p r y m a t u o g ó ln o k o ś c ie ln e g o , a p rz y n a jm n ie j b y ł p o s ta c ią d o b r z e z n a n ą w e w s z y s tk ic h w s p ó l n o t a c h , t a k ż e p o g a n o c h r z e ś c i j a ń s k i c h 18. Z n a ­ m i e n n e j e s t , ż e w ś r ó d r o z m a i t y c h „ p a r t i i ” k o r y n c k ic h (1 K o r 1 ,1 2 ) n ie b y ło s t r o n n i c t w a J a k u b a , z a ś w L iś c ie d o G a l a t ó w P a w e ł, w z m ia n k u ją c p o s ta ć J a k u b a , m u s i g o n a p o c z ą tk u d o k ła d n ie j o k r e ­ ś lić j a k o „ J a k u b a , b r a t a P a ń s k i e g o ” ( G a 1 ,1 9 ). 16 A . C . T h i s e i t o n , T h e F irst E p is tle to th e C o r in th ia n s , N I G T C , G r a n d R a p id s , M I-C a r lis le 2 0 0 0 , s. 1 2 0 7 n . 17 Z a m is jo n a r z a u w a ż a J a k u b a m . in . R . P . M a r t i n , Ja m e s , W B C , W a c o , T X 1 9 8 8 , s. x x x ii. P r z e c iw n y tej h ip o t e z ie j e s t m . in . C h . B u r c h a r d , D e r J a k o b u sb r ie f, s. 3. 18 M . H e n g e 1, J a k o b u s d e r H e r r e n b r u d e r , s. 10 2 ; W . R . F a r m e r, J a m e s th e L o r d ’s B r o ­ th er, a c c o r d in g to P a u l , w : J a m e s th e J u st, s. 1 3 9 . - 7 1 - BA R TO SZ ADA M C ZEW SK I W b r e w d o ś ć r o z p o w s z e c h n i o n e m u m n i e m a n i u 19, t a k ż e w L iś c ie d o G a l a t ó w r e l a c j a m i ę d z y P a w łe m a J a k u b e m n i e m a c h a r a k t e r u w r o g o ś c i a n i n a w e t p o le m ik i . W G a 1 ,1 9 , o p is u ją c y m p ie r w s z e s p o t k a n i e P a w ł a z K e f a s e m i K o ś c io łe m j e r o z o l i m s k i m , J a k u b w y ­ m i e n i o n y z o s t a j e j a k o j e d e n z „ p o z o s ta ły c h a p o s t o ł ó w ” (o c z y w iś c ie n ie n a l e ż ą c d o g r o n a D w u n a s t u ) . Z e s t a w i o n y z o s t a j e w ó w c z a s z K e f a s e m , b e z ś la d ó w ja k i e g o k o l w i e k n ie p r z y c h y ln e g o n a s t a w i e ­ n ia w z g lę d e m P a w ła . W G a 2 ,9 J a k u b w y m ie n io n y z o s ta j e j a k o j e ­ d e n z t r z e c h „ f il a r ó w ” K o ś c io ła j e r o z o l i m s k i e g o . J e g o p o z y c j ę n a te j liś c ie ( n a p ie rw s z y m m i e js c u , p r z e d K e f a s e m i J a n e m ) w y ja ś n ić m o ż n a w z r o s t e m z n a c z e n i a J a k u b a w je r o z o l i m s k i e j w s p ó l n o c ie , a l e t a k ż e r e t o r y c z n ą t a k t y k ą P a w ła , k t ó r e m u z a l e ż a ł o n a p o k a z a ­ n iu , ż e t o p r z e d e w s z y s tk im J a k u b , w b r e w te m u , c o m o g li s ły s z e ć G a la c i, n ie w y s u w a ł ż a d n y c h z a s t r z e ż e ń p r z e c iw k o E w a n g e l ii g ł o ­ s z o n e j p r z e z A p o s t o ł a N a r o d ó w 20. W k a ż d y m r a z i e P a w e ł w y r a ź n ie o d r ó ż n i a J a k u b a , K e f a s a i J a n a ( z n ó w z e s ta w i o n y c h w je d n y m s z e ­ r e g u ! ) o d „ fa łs z y w y c h b r a c i ” , k tó r z y m u s ię p r z e c iw s ta w ia li ( G a 2 ,4 -7 ). J a k u b u k a z a n y t u w ię c z o s t a j e j a k o p ie rw s z y z ty c h , k tó r z y p o d a l i P a w ło w i i B a r n a b i e p r a w ic ę n a z n a k j e d n o ś c i (2 ,9 ) . B a r d z o n i e j a s n a j e s t n a t o m i a s t r o l a J a k u b a w o p is a n y m p r z e z P a w ła w G a 2 ,1 1 - 1 4 „ i n c y d e n c i e a n t i o c h e ń s k i m ” , d o ty c z ą c y m w s p ó l n o t y s t o ł u o b r z e z a n y c h i n ie o b r z e z a n y c h u c z n ió w C h r y s tu s a . P a w e ł w y r a ź n ie k o n c e n t r u j e s ię t u n a s w y m k o n f li k c ie z K e f a s e m . N ie w ie m y w ię c , c z y b e z p o ś r e d n i s p r a w c y k o n f l i k t u - „ n i e k t ó r z y o d J a k u b a ” ( 2 ,1 2 a ) d z i a ła l i z p o l e c e n i a b r a t a P a ń s k i e g o lu b p r z y n a j ­ m n i e j z a j e g o w ie d z ą . M o g li p o w o ły w a ć s ię n a j e g o a u t o r y t e t , j e d ­ n a k ż e P a w e ł w y r a ź n ie u n i k a s ta w i a n i a J a k u b a w s t a n o s k a r ż e n i a . P o z a ty m , n ie z n a m y m o ty w a c ji, k t ó r ą k ie r o w a l i s ię w A n t i o c h i i o w i „ n i e k t ó r z y o d J a k u b a ” . C a ł y k o n f l i k t z n a m y ty lk o z r e la c ji P a w ła , k t ó r e m u z a l e ż a ł o n a p r z e d s t a w i e n i u w ła s n e g o p u n k t u w id z e n i a . Z n ó w d o ty k a m y t u k w e s tii w ia r y g o d n o ś c i ź r ó d e ł . Z r e la c ji P a w ł a w G a 2 ,1 1 -1 4 w y n ik a w k a ż d y m r a z i e , ż e p o p o ­ d z i e l e n i u w J e r o z o l i m i e p o l a e w a n g e l iz a c ji n a „ o b r z e z a n y c h ” i „ n i e o b r z e z a n y c h ” ( G a 2 ,7 -9 ) , b a r d z o s z y b k o p o ja w ił s ię p r o b l e m s t a t u s u A n t i o c h i i . B ib liś c i p r z y jm u ją d z i ś n a jc z ę ś c ie j, ż e k o n f l i k t a n t i o c h e ń s k i d o ty c z y ł w s z y s tk ic h K o ś c io łó w m ie s z a n y c h . „ N i e k t ó ­ 19 Z o b . n p . W . R . F a r m e r, J a m e s th e L o r d ’s B r o th e r , s. 1 4 5 -1 4 9 . 20 Z o b . J. L. M a r t y n , G a la tia n s , A B , N e w Y o r k 1 9 9 7 , s. 2 0 4 . - 7 2 - JA K U B , B R A T PA Ń SK I I J E R O Z O L IM S K A W S P Ó L N O T A U B O G IC H rz y o d J a k u b a ” p r e z e n t o w a l i b y w ię c w A n t i o c h i i j u d e o c h r z e ś c i j a ń s k ą w y k ła d n i ę u z g o d n i e ń je r o z o l i m s k i c h , z g o d n i e z k t ó r ą w K o ś c io ­ ła c h m i e s z a n y c h n i ę o b r z e z a n i p o w in n i u s z a n o w a ć ż y d o w s k ie p r z e ­ p is y , z a b r a n i a j ą c e Ż y d o m b l is k ic h k o n t a k t ó w z p o g a n a m i 21. J e d ­ n a k ż e n ie d a w n o M . B o c k m u e h l p rz e d s ta w ił c ie k a w ą h ip o te z ę , z g o d n i e z k t ó r ą „ n i e k t ó r z y o d J a k u b a ” k ie r o w a lib y s ię t u p r z y n a j ­ m n i e j p o c z ę ś c i m o ty w a m i p o li ty c z n y m i. A n t i o c h i a t r a k t o w a n a b y ­ ł a b y p r z e z n ic h j a k o c z ę ś ć Z i e m i I z r a e l a w je j id e a ln y m z a s ię g u ( p o r . n p . L b 3 4 ,7 -9 ; P w t 1,7; J o z 1,4; E z 4 7 ,1 5 -1 7 ) , a w ię c , k o n s e ­ k w e n t n i e , j a k o u z g o d n i o n y w J e r o z o l i m i e t e r e n m isji K e f a s a i J a k u ­ b a 22. B y p o t w i e r d z i ć t ę h i p o t e z ę , M . B o c k m u e h l z a u w a ż a , ż e z a ­ m ie s z c z o n y w D z 1 5 ,2 3 -2 9 lis t, z a w ie r a ją c y tz w . k la u z u l e J a k u b o w e , s k ie r o w a n y z o s t a ł d o w ie r n y c h „w A n t i o c h i i , S y rii i C y lic ji” (1 5 ,2 3 ), a w ię c r ó w n ie ż n a t e r e n a c h , z a lic z a n y c h , p r z y n a j m n ie j w n ie k t ó r y c h t e k s t a c h ju d a is ty c z n y c h , d o i d e a ln e j Z i e m i O b i e c a n e j . J a k u b p r a g n ą ł b y z a t e m , z g o d n i e z p r o g r a m e m s a m e g o M e s ja s z a J e z u s a , r a d y k a l n e g o o d n o w i e n i a I z r a e l a w z ie m i o b i e c a n e j D w u n a ­ s t u P o k o l e n i o m 23. H i p o t e z a M . B o c k m u e h l a r z u c a z a t e m c i e k a w e ś w ia tł o t a k ż e n a d o ty c z ą c e J a k u b a t e k s t y D z ie j ó w A p o s t o ls k ic h . J a k w s p o m n i a n o , Ł u k a s z w s w y m d w u d z ie l e u n i k a p r z e d s t a w i a n i a „ b r a c i ” J e z u s a w n e g a t y w n y m ś w ie tle . J u ż w D z 1 ,1 4 , a w ię c j e s z c z e p r z e d n a r r a ­ c ją o z s t ą p i e n i u D u c h a Ś w ię te g o , „ b r a c i a ” u k a z a n i z o s t a j ą j a k o c z ł o n k o w i e tr w a ją c e j n a m o d l itw ie w s p ó l n o ty u c z n ió w J e z u s a . D z l2 ,1 7 w z m ia n k u ją J a k u b a ja k o p r z e ło ż o n e g o je ro z o lim s k ie j w s p ó l n o t y p o o d e j ś c i u P i o t r a . W sw e j r e la c ji z tz w . s o b o r u j e r o z o ­ li m s k ie g o Ł u k a s z w y r a ź n ie d a j e d o z r o z u m i e n i a , ż e t o d o J a k u b a n a l e ż a ł o t a m o s t a t n i e s ło w o ( D z 1 5 ,1 3 -2 1 ). U k a z u j e g o p r z y ty m j a k o c z ł o w i e k a w ie r n e g o P r a w u : w k ł a d a w j e g o u s t a c y t a t z p r o r o c ­ tw a A m o s a o o d b u d o w i e d o m u D a w i d a i s z u k a n i u P a n a p r z e z p o ­ g a n ( A m 9 , l i n . L X X ) , a t a k ż e p r z y p is u j e m u s f o r m u ł o w a n i e tz w . k la u z u l J a k u b o w y c h , b ę d ą c y c h n a j p r a w d o p o d o b n i e j o d z w i e r c i e d l e ­ n ie m p r z e p i s ó w K s ię g i K a p ł a ń s k i e j , d o ty c z ą c y c h p o g a n , m i e s z k a j ą ­ 21 J. D . G . D u n n , T h e I n c id e n t a t A n tio c h ( G a l 2: 1 1 - 1 8 ) , w : M . D . N a n o s ( r e d .) , T h e G a la tia n s D e b a te , P e a b o d y , M A 2 0 0 2 , s. 2 2 7 ; W . P r a t s c h e r , D e r H e r r e n b r u d e r J a k o b u s u n d d ie J a k o b u s tr a d itio n , F R L A N T 1 3 9 , G ó t t in g e n 1 9 8 7 , s. 8 0 -8 5 . 22 M . B o c k m u e h 1, A n tio c h a n d J a m e s th e J u s t, w: J a m e s th e J u st, s. 1 5 5 -1 9 8 . 23 T a m ż e , s. 1 8 4 -1 8 7 . - 7 3 - B A R T O SZ A D A M C ZEW SK I c y c h w ś r ó d l u d u I z r a e l a ( K p l 1 7 - 1 8 )24. J a k u b n ie j e s t t u j e d n a k p r z e c iw n ik ie m P a w ła . P r z e c i w n i e - Ł u k a s z u k a z u j e g o j a k o c z ł o ­ w i e k a k o m p r o m i s u , w ła ś c iw ie m e d i a t o r a m ię d z y P a w łe m a a t a k u ­ ją c y m i g o lu d ź m i z k r ę g u f a r y z e u s z y . P o d o b n ą r o l ę w ie r n e g o P r a w u m e d i a t o r a J a k u b p e ł n i t a k ż e w D z 2 1 ,1 8 -2 4 : w y s u w a ją c p r o p o z y c j ę o p ł a c e n i a p r z e z P a w ła j e r o z o l i m s k i c h n a z ir e jc z y k ó w , b r o n i g o p r z e d je g o w r o g a m i. I n f o r m u j e p r z y ty m P a w ła o r o z s tr z y g n i ę c ia c h j e r o z o l i m s k i e g o „ s o b o r u ” , t a k j a k b y c h c i a ł g o u s p r a w ie d li w ić , d a j ą c d o z r o z u m i e n i a , ż e m ó g ł o n ic h d o t ą d p o p r o s t u n ie s ły s z e ć . P o w r a c a t u z n ó w p y ta n ie : n a ile t a k i o b r a z J a k u b a o d p o w i a d a h i ­ s to r y c z n e j r z e c z y w is to ś c i, a n a ile j e s t o n w y r a z e m Ł u k a s z o w e j t e o ­ lo g ii? N i e d a s ię z a p r z e c z y ć , ż e k a ż d y z a u t o r ó w n o w o t e s t a m e n t a l n y ch , u k a z u ją c y c h p o s ta ć J a k u b a , czy n i to z g o d n ie ze sw o im i z a ło ­ ż e n i a m i te o lo g ic z n y m i. Z p e w n o ś c i ą a n i n ie p rz y c h y ln y c h r e la c ji M a r k a i J a n a , a n i r e to r y c z n y c h s f o r m u ł o w a ń P a w ła , a n i i r e n i c z n e j n a r r a c j i Ł u k a s z a n ie m o ż n a p r z y jm o w a ć b e z k r y ty c z n ie j a k o h i s t o ­ r y c z n e g o o p i s u rz e c z y w is to ś c i. K a ż d y z o m a w ia n y c h t u a u t o r ó w u k a z u j e p o s t a ć J a k u b a w s o b i e w ła ś c iw y s p o s ó b , z w ła s n e j p e r s p e k ­ ty w y t e o l o g i c z n e j 25. Z d e c y d o w a n a w ię k s z o ś ć b ib l is tó w u n i k a z a t e m d z is ia j s t o s o w a ­ n i a p o p u l a r n y c h d o n i e d a w n a s c h e m a tó w , ta k i c h j a k d ia l e k t y c z n e p r z e c i w s t a w i a n i e J a k u b a P a w io w i lu b P io tr o w i, b ą d ź t e ż u k a z y w a ­ n ie J a k u b a j a k o u s i ł u j ą c e g o n a r z u c i ć p o g a n o c h r z e ś c i j a n o m j a r z m o P r a w a . Z d r u g ie j s tr o n y , b i b liś c i s ą c o r a z b a r d z i e j ś w ia d o m i, j a k t r u d n o j e s t d o k o n a ć h is to r y c z n ie w ia r y g o d n e j r e k o n s t r u k c j i p o s t a c i J a k u b a i j e g o w ła s n y c h te o lo g ic z n y c h p o g lą d ó w . J a k s t w i e r d z a z p e w n ą p r z e s a d ą P . H . D a v id s , n a p o d s t a w i e lis tó w P a w ła i D z i e ­ j ó w A p o s t o l s k i c h j e s t e ś m y w s t a n i e o J a k u b i e p o w ie d z i e ć z c a ł ą p e w n o ś c i ą w ła ś c iw ie ty lk o ty le , ż e b y ł o n n a j b a r d z i e j z n a c z ą c y m li­ d e r e m w K o ś c io ła J e r o z o l i m i e 26. W s p ó łc z e s n e p is m o m n o w o te s ta m e n ta ln y m ź r ó d ła n ie c h rz e ś c i­ j a ń s k i e n i e w i e le d o t e g o o b r a z u b r a t a P a ń s k i e g o d o d a j ą 27. W z m i a n ­ 24 J. A . F i t z m y e r, T h e A c ts o f th e A p o s tle s , A B , N e w Y o r k 1 9 9 8 , s. 5 5 7 . 25 B . C h i 11 o n , I n tr o d u c tio n , w : J a m e s th e J u s t , s. 9. 26 P. H . D a v i d s , P a le s tin ia n T r a d itio n s in th e E p is tle o f J a m e s , w: ta m ż e , s. 3 3 n . 27 P o m ij a m y tu p r o b le m tz w . o s s u a r iu m J a k u b a , k tó r e w e d l e w s z e lk ie g o p r a w d o p o d o ­ b ie ń s t w a j e s t fa ls y f ik a t e m . Z o b . o m ó w i e n i e d y sk u sji w: Z . J. K a p e r a , P r e lim in a r y D is c u s ­ s io n C o n c e r n in g th e S o - c a lle d O s s u a r y o f J a c o b f r o m a T el A v iv C o lle c tio n , T h e P o lis h J o u r n a l - 7 4 - J A K U B , B R A T PA Ń SK I I JE R O Z O L IM S K A W S P Ó L N O T A U B O G IC H k a o ś m ie r c i J a k u b a u J ó z e f a F la w iu s z a {Ant. X X , 9, 1 /§ 1 9 7 -2 0 3 /) , c h o ć n ie w ą t p liw ie b e z s t r o n n a je ś l i c h o d z i o w e w n ą tr z k o ś c ie ln e d y s ­ k u s je te o l o g i c z n e , j e s t n ie s t e t y b a r d z o la k o n ic z n a . F la w iu s z a i n t e ­ r e s u j e n ie ty le s a m J a k u b , ile o c e n a p o s t ę p o w a n i a a r c y k a p ł a n a A n ­ n a s z a I I. N a p o d s t a w i e w z m ia n k i F la w iu s z a o w z b u r z e n i u , k t ó r e p o s k a z a n i u J a k u b a w r a z z g r u p ą b liż e j n i e o k r e ś l o n y c h lu d z i A n n a ­ s z a I I n a u k a m i e n o w a n i e o g a r n ę ł o „ s k r u p u l a t n i e z a c h o w u ją c y c h p r a w o ” , z p e w n o ś c ią n i e m o ż n a w n io s k o w a ć o b lis k ic h z w ią z k a c h J a k u b a z f a r y z e u s z a m i 28. M o ż n a c o n a jw y ż e j s tw ie r d z ić , ż e f a r y z e ­ u s z e ( b o ic h z p e w n o ś c ią F la w iu s z m a t u n a m y ś li) n ie u w a ż a l i J a ­ k u b a z a s w e g o p r z e c iw n ik a lu b w r o g a 29. W p is m a c h ą u m r a ń s k i c h , w b r e w t w i e r d z e n i o m R . E i s e n m a n a 30, J a k u b n ie w y s t ę p u je . P o p u l a r n e o s t a t n i o s to s o w a n ie d o b r a t a P a ń ­ s k ie g o m o d e l u „ N a u c z y c ie la S p r a w ie d li w o ś c i” , p r z e k a z u j ą c e g o sw e j s e k c ia r s k i e j w s p ó l n o c ie p r a w id ło w ą i n t e r p r e t a c j ę P r a w a 31, j e s t w ię c m e t o d o l o g i c z n i e d o ś ć ry z y k o w n e . D o n ie w ą t p liw ie h is to r y c z n ie w ia r y g o d n y c h in f o r m a c ji o J a k u b i e n a le ż y z a t e m z a lic z y ć p r z e d e w s z y s tk im j e g o n ie k w e s ti o n o w a n y a u ­ t o r y t e t w K o ś c ie le j e r o z o lim s k i m . N a c z y m j e d n a k ó w c h a r y z m a t m ó g ł p o l e g a ć ? J a k w y k a z a n o w y ż e j, o b r a z J a k u b a j a k o ż y d o w s k ie ­ g o a s c e ty , tr w a j ą c e g o n a m o d l itw ie w je r o z o l i m s k i e j ś w ią ty n i, j e s t w is to c ie o b r a z e m p o n o w o t e s t a m e n t a l n y m . N a le ż y t a k ż e o d r z u c i ć b a r d z o r o z p o w s z e c h n io n ą te z ę , że c h a ry z m a t J a k u b a p o le g a ł n a s z c z e g ó ln ie w ie r n y m z a c h o w y w a n iu p r z e z n ie g o p r z e p i s ó w P r a w a . T a k i o b r a z b r a t a P a ń s k ie g o j e s t b o w ie m z k o le i e f e k t e m p o w i e r z ­ c h o w n e j, b e z k r y ty c z n e j l e k t u r y lis tó w P a w ła . P a t r z ą c n a listy a p o ­ s t o ł a z ó w c z e s n e j p e r s p e k ty w y ( I w .), n a l e ż y z a u w a ż y ć , ż e t o w ł a ­ ś n ie o p c j a t e o l o g i c z n a P a w ła , a n ie J a k u b a , b y ła n a t l e c a ło ś c i j u d a ­ iz m u c z y m ś z u p e ł n i e n i e s p o t y k a n y m , w y ją tk o w y m . T o ty lk o d la P a w ł a w C h r y s t u s i e „ n i e m a j u ż Ż y d a a n i G r e k a ” ( G a 3 ,2 8 ) . D l a o f B ib lic a l R e s e a r c h , t. 2 , n r 1, ( D e c e m b e r 2 0 0 2 ) , s. 3 1 - 6 6 o r a z n a jn o w s z ą p r a c ę z b io r o w ą n a t e m a t z n a le z is k a : t e n ż e ( r e d .) , O s s u a r iu m J a k u b a , b r a ta J ez u sa . O d k r y c ie , k tó r e p o d z i e li ­ ło u c z o n y c h , K r a k ó w - M o g ila n y 2 0 0 3 . 28 L . T . J o h n s o n , T h e L e tte r o f J a m e s , s. 9 9 . 29 M . H e n g e 1, J a k o b u s d e r H e r re n b ru d e r , s. 7 4 . 30 Z o b . R . E i s e n m a n , J a m e s th e Ju st in th e H a b a k u k P esh er, S tu d ia P o s t -B ib lic a 3 5 , L e ­ id e n 1 9 8 6 . 31 Z o b . n p . P h . D a v i e s, J a m e s in th e Q u m r a n S c r o lls , s. 1 7 -3 1 ; P . H . D a v i d s, P a le stin ia n T r a d itio n , s. 5 6 n . - 75 - BA R TO SZ ADA M C ZEW SK I J a k u b a z a ś , z g o d n i e z e ś w i a d e c t w e m P i s m a ( p o r . n p . A m 9,1 l n . L X X w io ż o n y w u s t a J a k u b a w D z 1 5 ,1 6 n .) , a t a k ż e z u s t a l e n i a m i p r z y ję ty m i w s p ó l n i e z P a w łe m i B a r n a b ą w J e r o z o l i m i e ( G a 2 ,7 -9 ) , p o d z i a ł ś w i a ta n a „ o b r z e z a n y c h ” i „ n i e o b r z e z a n y c h ” d a le j p o z o s t a ­ w a ł w m o c y 32. P o d o b n e d o J a k u b a s ta n o w is k o z a j m o w a ła t a k ż e n a j ­ p r a w d o p o d o b n i e j z d e c y d o w a n a w ię k s z o ś ć w ie r z ą c y c h Ż y d ó w , u z n a j ą c y c h w J e z u s i e o c z e k iw a n e g o M e s ja s z a . B ib liś c i w y r a ź n ie o d ­ c h o d z ą d z is ia j o d k o n c e p c ji, w e d łu g k t ó r e j J a k u b w j a k i ś b e z p o ­ ś r e d n i s p o s ó b a n g a ż o w a ł b y s ię w k o n f li k t z P a w łe m j a k o j e g o z a g o ­ r z a ły p r z e c iw n ik 33. T o P a w e ł, a n ie J a k u b , m u s ia ł u z a s a d n i ć s w o je s ta n o w i s k o w o b e c w s p ó l n o t K o ś c io ła . I ty lk o w z e s t a w i e n i u z p o ­ g l ą d a m i A p o s t o ł a P o g a n J a k u b m ó g ł b y ć e w e n t u a l n i e tr a k t o w a n y ( n p . p r z e z Ł u k a s z a ) j a k o k t o ś s z c z e g ó ln ie m o c n o p r z y w ią z a n y d o z a c h o w y w a n ia l i te r y ż y d o w s k ie g o P r a w a . L ist J aku ba - id e a ł je ro zo lim sk iej w sp ó ln oty ubogich W d o ty c h c z a s o w y c h r o z w a ż a n i a c h n a t e m a t p o s ta c i J a k u b a ś w ia ­ d o m i e p o m i n i ę t o j e d n o ź r ó d ł o z w ią z a n e z j e g o im ie n ie m , a m ia n o w i­ c ie z a w a r ty w k a n o n i e N o w e g o T e s t a m e n t u list. P rz y c z y n a ta k ie g o p o s t ę p o w a n i a j e s t p r o s ta : w n o w o ż y tn e j b ib lis ty c e z w y k ło s ię p r z y j­ m o w a ć , ż e list t e n n ie m a w ła ś c iw ie n ic w s p ó ln e g o z p o s ta c i ą h is to ­ ry c z n e g o J a k u b a . J e s z c z e n ie d a w n o d o ś ć p o w s z e c h n ie d a t o w a n o o w o p is m o n a p r z e ł o m I / I I w . W p o p u la r n y m , w ie l o k r o t n ie w y d a w a ­ n y m W prowadzeniu do Nowego Testam entu W . G . K iim m e l a L is t J a k u b a u z n a n y z o s t a ł „ b e z w ą tp liw o ś c i” z a n ie a u te n t y c z n y i w z w ią z ­ k u z ty m d a t o w a n y n a k o n ie c I w .34 N o w s z e i n t r o d u k c j e z a z n a c z a ją j e d n a k , ż e c h o c ia ż w ię k s z o ś ć b ib lis tó w o d m a w i a t a k ż e d z is ia j J a k u ­ b o w i a u t o r s t w a lis tu , n o s z ą c e g o j e g o im ię , t o j e d n a k k w e s tia z w ią z ­ k ó w t e g o p is m a z te o lo g ic z n y m i p o g lą d a m i je r o z o lim s k ie j w s p ó ln o ty i je j l i d e r a d a l e k a j e s t je s z c z e o d je d n o z n a c z n e g o r o z w ią z a n ia 35. I s t o t n i e , n ie w i e lu b ib lis tó w o p t u j e d z iś z a l i t e r a c k ą a u t e n t y c z n o ­ ś c ią L i s t u J a k u b a , c h o ć , j a k z a z n a c z a a u t o r j e d n e g o z n a jn o w s z y c h 32 M . B o c k m u e h l , A n tio c h a n d J a m e s , s. 1 9 1 . 33 Z o b . n p . W . P r a t s c h e r, D e r H er re n b r u d e r J a k o b u s , s. 8 0 -9 3 ; B . R . W a r d , J a m e s o f J e r u s a le m , s. 7 8 3 n .; B . C h i l t o n , I n tr o d u c tio n , s. 7. 34 W . G . K ü m m e 1, E in le itu n g in d a s N e u e T e s ta m e n t, H e id e l b e r g 1 9 8 0 20, s. 3 6 4 n . 35 Z o b . n p . R . E . B r o w n , / ! « I n tr o d u c tio n to th e N e w T e s ta m e n t , A B R L , N e w Y o r k 1 9 9 7 , s. 7 4 1 -7 4 3 ; U . S c h n e 11 e , E in le itu n g in d a s N e u e T e s ta m e n t, G ö t t in g e n 2 0 0 2 4, s. 4 3 4 . - 76 - JA K U B , B R A T PA Ń SK I I J E R O Z O L IM S K A W S P Ó L N O T A U B O G IC H k o m e n t a r z y d o J k , C h . B u r c h a r d , ic h li c z b a w y d a je s ię o s t a t n i o w z r a s t a ć 36. D o a r g u m e n t ó w je ś l i n ie z a a u t e n t y c z n o ś c i ą , t o p r z y n a j ­ m n ie j z a w c z e s n ą d a t a c j ą i p a l e s t y ń s k im p o c h o d z e n i e m J k d o d a j e s ię o s t a t n i o p r z e a n a l i z o w a n e m . in . p r z e z P . H a r t i n a te m a t y c z n e p o w i ą z a n i a t e g o p is m a z m a t e r i a ł e m , n a l e ż ą c y m d o ź r ó d ł a Q , w s t a d i u m j e g o r o z w o ju s p r z e d li te r a c k i e j r e d a k c j i E w a n g e l ii s y n ­ o p ty c z n y c h 37. C ie k a w y m r o z w ią z a n ie m p o ś r e d n i m , u w z g lę d n ia ją c y m z a r ó w n o z w ią z k i J k z w c z e s n ą t r a d y c j ą p a l e s t y ń s k ą , j a k i j e g o d o p r a c o w a n ą , h e l le n is t y c z n ą k o m p o z y c ję i s z a t ę ję z y k o w ą , j e s t h i p o t e z a „ s z k o ły J a k u b o w e j ” , p r e z e n t o w a n a m . in . p r z e z R . P . M a r t i n a i P . H . D a v i d s a 38. W e d ł u g te j h ip o t e z y , k a n o n i c z n y L is t J a k u b a b y łb y l i t e ­ r a c k i m o d z w i e r c i e d l e n i e m p e w n e j te o lo g ic z n e j tr a d y c ji, k t ó r e j p o ­ c z ą tk i s ię g a j ą p a l e s t y ń s k ic h w s p ó l n o t u c z n ió w J e z u s a . O s t a t e c z n a r e d a k c j a J k n a s t ą p i ł a b y j e d n a k j u ż p o ś m ie r c i b r a t a P a ń s k ie g o , w z m ie n io n y m w j a k i m ś s t o p n i u Sitz im L eb en , w h e lle n is t y c z n e j f o r m i e , a l e j e d n a k z z a c h o w a n i e m is to t n y c h e l e m e n t ó w d u c h o w o ­ ś c i i t e o lo g ii w c z e s n e g o K o ś c io ła j e r o z o l i m s k i e g o . Z a m i a s t o a u t o r ­ s tw ie m ó w i s ię z a t e m w o s t a t n i c h l a t a c h r a c z e j o a u t e n ty c z n y m „ g ł o s i e ” J a k u b a w h e l le n is ty c z n y m liś c ie , n o s z ą c y m w p r e s k r y p c i e j e g o i m i ę 39. J a k a t r e ś ć m o g ł a b y w k a n o n i c z n y m L iś c ie J a k u b a p o c h o d z i ć o d s a m e g o b r a t a P a ń s k i e g o ? P y t a n i e t o z w ią z a n e j e s t z k w e s tią t e o l o ­ g ic z n e g o „ j ą d r a ” t e g o d o ś ć o s o b liw e g o p is m a . P o d o b n i e j a k w p r z y ­ p a d k u b a d a ń n a d p o s t a c i ą h i s to r y c z n e g o J a k u b a , r ó w n ie ż w k o ­ m e n t a r z a c h d o li s t u n o s z ą c e g o j e g o im ię d a s ię z a u w a ż y ć w o s t a t ­ n ic h l a t a c h w y r a ź n e o d c h o d z e n i e b ib lis tó w o d t e o r i i o p o z y c ji t e o l o ­ 36 C h . B u r c h a r d , D e r J a k o b u s b ń e f , s. 4 . D la p r z y k ła d u , K . B e r g e r p r z y jm u je , ż e L is t J a ­ k u b a p o w s t a ł o k . 5 0 r., z a ś a u to r s t w o J a k u b o w e t e g o p ism a u w a ż a za „ n ie ta k c a łk ie m n i e ­ p r a w d o p o d o b n e ” : K . B e r g e r , C h . N o r d , D a s N e u e T e s ta m e n t u n d f r ü h c h r is tlic h e S c h rif­ te n , F r a n k fu r t a m M a in - L e ip z ig 1 9 9 9 , s. 7 3 . 37 P . J. H a r t i n , J a m e s a n d th e Q S a y in g s o f Jesu s, J S N T S S 4 7 , S h e f f ie ld 1 9 9 1 ; z o b . ta k ­ ż e R . H o p p e , D e r th e o lo g is c h e H in te r g r u n d d e s J a k o b u sb r ie fe s, F z B 2 8 , W ü r z b u r g 1 9 8 5 2, s. 1 4 8 ; L . T . J o h n s o n , 77ze L e tte r o f J a m e s , s. 5 5 - 5 7 .1 1 8 -1 2 1 . 38 R . P. M a r t i n , s. Ix ix-lxx v ii; P. H . D a v i d s, P a le s tin ia n T ra d itio n , s. 5 4 - 5 7 . 39 O p r ó c z R . P. M a r tin a i P . H . D a v id s a , z o b . ta k ż e C h . B u r c h a r d , D e r J a k o b u s b r ie f, s. 5 . W . P o p k e s , k tó r y w c z e ś n ie j r ó w n ie ż p r z y c h y la ł s ię d o tej h ip o te z y ; W . P o p k e s, A d r e s ­ sa te n , S itu a tio n u n d F o r m d e s J a k o b u sb r ie fe s, S B S 1 2 5 /1 2 6 , S tu ttg a r t 1 9 8 6 , s. 1 8 7 n ., o s t a t n io się z e s w e g o w c z e ś n ie j s z e g o s t a n o w is k a w y c o fa ł; t e n ż e , D e r B r ie f d e s J a k o b u s, T H N T , L e ip z ig 2 0 0 1 , s. 6 8 . - 77- B A R T O SZ ADA M C ZEW SK I gii J a k u b o w e j w z g lę d e m t e o lo g ii P a w ła b ą d ź je g o z w o le n n ik ó w . J k u w a ż a n y j e s t z a lis t z a s a d n i c z o w o ln y o d p o le m ik i z p r z e c iw n ik a m i t e o lo g ic z n y m i40. D o c e n t r a l n y c h p u n k t ó w w ła s n e g o , s p e c y f ic z n e g o o r ę d z i a t e g o p is m a z a lic z a s ię d z i ś n a t o m i a s t p r z e d e w s z y s tk im t e o ­ lo g ię u b ó s tw a , d o s k o n a ł o ś c i , m ą d r o ś c i i g ł o s z o n e g o s ło w a 41. W ł a ­ ś c iw ie w s z y s tk ie t e t e m a t y m o g ły n a l e ż e ć d o p ie r w o t n e j , J a k u b o w e j tr a d y c ji, g d y ż d o b r z e p a s u j ą d o Sitz im L eben w c z e s n e g o , p a l e s t y ń ­ s k ie g o K o ś c io ła . J e d n a k j e d e n s p o ś r ó d n ic h w y d a je s ię d l a j e r o z o ­ lim s k ie j w s p ó l n o ty s z c z e g ó ln ie i s t o t n y - j e s t n im p r o b l e m u b ó s tw a . Z a s t a n a w i a j ą c e j e s t , ż e w w ie l u m ie js c a c h N o w e g o T e s t a m e n t u g m i n a j e r o z o l i m s k a c h a r a k t e r y z o w a n a j e s t w ła ś n ie z a p o m o c ą o k r e ś l e n i a „ u b o d z y ” . P a w e ł, r e l a c j o n u j ą c w L iś c ie d o G a l a t ó w p r z e b i e g s w o je g o s p o t k a n i a z „ f i l a r a m i ” j e r o z o l i m s k i e g o K o ś c io ła , d o d a je , ż e d o a k tu z g o d y m ię d z y a p o s to ła m i „ o b rz e z a n y c h ” i „ n ie ­ o b r z e z a n y c h ” d o ł ą c z o n a z o s t a ł a k l a u z u la , ż e p o g a n o c h r z e ś c i j a n i e p o w in n i p a m i ę t a ć o „ u b o g i c h ” , c o t e ż P a w e ł t r a k t o w a ł j a k o n a ł o ż o ­ n e n a s i e b i e z o b o w i ą z a n i e ( G a 2 ,1 0 ). E g z e g e c i z g o d n i e tw ie r d z ą , ż e o b o w i ą z e k t e n P a w e ł s t a r a ł s ię s p e ł n i ć p r z e z k o l e k t ę , z b i e r a n ą n a r z e c z K o ś c io ła j e r o z o l i m s k i e g o ( 2 K o r 8 ,1 -9 ,1 5 ; R z 1 5 ,2 5 -3 2 ). „ U b o d z y ” s ą t u w ię c s y n o n i m e m n a j s t a r s z e j w s p ó l n o ty w y z n a w c ó w J e z u s a - M e s j a s z a 42. P o d o b n i e Ł u k a s z w i e l o k r o t n i e p o d k r e ś l a p r o ­ p a g o w a n y w g m i n ie j e r o z o l i m s k i e j i d e a ł w y z b y w a n ia s ię p r y w a tn e j w ła s n o ś c i n a r z e c z w s p ó l n o t y ( Ł k 2 ,4 5 ; 4 ,3 4 -3 7 ; 5 ,1 -1 1 ) o r a z t r o s k i o p o z b a w i o n e ś r o d k ó w d o ż y c ia w d o w y ( D z 6 ,1 ). J e ż e l i d o d a ć d o t e g o p r a w d o p o d o b n i e r ó w n i e ż z w ią z a n ą z j e r o z o l i m s k i m K o ś c io ­ łe m t e o l o g i ę L i s t u J a k u b a , m o c n o z w ią z a n ą z p r o b l e m a t y k ą u b ó ­ s tw a i o p i e k i n a d s i e r o t a m i i w d o w a m i ( J k 1 ,2 7 ; 2 ,2 -6 ), t o w y ła n ia s ię t u s p ó jn y , w i e l o k r o t n i e p o ś w i a d c z o n y , a w ię c h is to r y c z n ie w ia r y ­ g o d n y o b r a z w s p ó l n o ty , w k t ó r e j u b o d z y t r a k t o w a n i b y li w s z c z e g ó l­ n i e u p r z y w ile jo w a n y s p o s ó b . W i e l u e g z e g e tó w s ta w ia w ty m m ie js c u p y t a n i e , czy K o ś c ió ł j e r o ­ z o lim s k i p r o p a g o w a ł u b ó s t w o j a k o p e w ie n r e lig ijn y i d e a ł ? I n n y m i s ło w y - c z y m o ż n a m ó w ić o s z c z e g ó ln e j „ p o b o ż n o ś c i u b o g i c h ” (Ar40 K . B e r g e r , T h e o lo g ig e s c h ic h te d e r U r c h riste n tu r y , s. 18 8 ; C h . B u r c h a r d , D e r J a k o - b u s b r ie f s. 1 1 3 . 41 R . P . M a r t i n , J a m e s , s. lx x v ii-lx x x v i; L. T . J o h n s o n , T h e L e tte r o f J a m e s , s. 1 5 9 n .; C h . B u r c h a r d , D e r J a k o b u s b r ie f s. 1 8 -2 0 ; W . P o p k ę s , D e r B r ie f d e s J a k o b u s , s. 2 .1 6 - 1 8 . 42 E . B a m m e l , T W N T 6 , s. 91 ln .; W . P r a t s c h e r, D e r H e r r e n b r u d e r J a k o b u s , s. 6 3 -6 5 ; J. L. M a r t y n , G a la tia n s , s. 2 0 7 . - 78 - J A K U B , B R A T P A Ń S K I I J E R O Z O L IM S K A W S P Ó L N O T A U B O G IC H m en fró m m ig keit) w „ J a k u b o w y m ” K o ś c ie le 43? W ię k s z o ś ć e g z e g e tó w o d r z u c a d z i ś t a k ą h i p o t e z ę . Z a u w a ż a j ą o n i, ż e o r ę d z i e L is tu J a ­ k u b a k o n c e n t r u j e s ię r a c z e j n a s o l i d a r n o ś c i s p o łe c z n e j b o g a ts z y c h z b ie d n ie js z y m i44. J e d n a k ż e b liż s z a a n a l i z a t e g o p is m a d o w o d z i, ż e c z ł o n k o w i e w s p ó l n o ty , o d w o łu ją c e j s ię d o a u t o r y t e t u J a k u b a , c z u li s ię z o b o w i ą z a n i d o c z e g o ś w ię c e j n iż ty lk o c h a r y t a ty w n e j tr o s k i 0 o s o b y s p o ł e c z n i e u p o ś l e d z o n e . N a w e t je ś l i w p r a k ty c e p r o b l e m u b ó s tw a m i a ł b y ć ro z w ią z y w a n y p r z e z d z i e l e n i e s ię s w y m m a j ą t ­ k ie m p r z e z o s o b y b o g a t s z e z b ie d n ie js z y m i ( J k 1 ,2 7 ; 2 ,1 5 n .) , t o j e d ­ n a k s a m o u b ó s t w o m a w J a k u b o w e j w s p ó l n o c i e s z c z e g ó ln y s t a t u s te o lo g ic z n y . U b o d z y s ą t u b o w ie m n i e ty lk o p r z e d m i o t e m o p ie k i 1 tr o s k i, a l e z p u n k t u w i d z e n i a w ia r y s ą p r z e d e w s z y s tk im „ d z i e d z i ­ c a m i K r ó l e s t w a ” ( J k 2 ,5 ). W ie lu k o m e n ta to r ó w p rz y p u sz c z a , że a d r e s a c i L istu J a k u b a , w n a t u r a l n y s p o s ó b d ą ż ą c y d o w z b o g a c e n i a s ię i z a s p o k o j e n i a sw y c h s p o łe c z n y c h a m b ic ji, p o s t a w i e n i z o s t a j ą p r z e z a u t o r a n a g r a ­ n ic y d w ó c h ś w ia tó w : u b ó s tw a i b o g a c t w a , p o k o r y i p y c h y , z a z d r o ś c i i d o b ro c z y n n o ś c i, o b ie c a n e g o k ró le s tw a i „ te g o ś w ia ta ” . A n ty te z a u b ó s tw a i b o g a c t w a j e s t w ię c d l a a u t o r a L i s t u J a k u b a a n t y t e z ą n ie ty le e k o n o m i c z n ą , ile p r z e d e w s z y s tk im a k s jo l o g ic z n ą i t e o lo g ic z n ą . W b r e w n a t u r a l n y m a s p i r a c j o m d o p i ę c i a s ię w g ó r ę p o s z c z e b la c h s p o łe c z n e j d r a b i n y , a d r e s a c i lis t u m a j ą u t o ż s a m i ć s ię z u b o g im i, k tó r z y s ą , je ś l i ty lk o m i ł u j ą B o g a , w y b r a n i p r z e z N ie g o n a d z i e d z i ­ c ó w J e g o k r ó l e s t w a ( J k 2 ,5 )45. W ty m s e n s ie u b ó s tw o j e s t w J a k u ­ b o w e j w s p ó l n o c i e w p r a w d z ie n ie ż y c io w y m i d e a ł e m , a l e j e d n a k z p u n k t u w i d z e n i a w ia ry - s t a n e m s z c z e g ó ln ie b ło g o s ła w io n y m p rz e z P a n a . Z a p r e z e n t o w a n y p o w y ż e j i d e a ł J a k u b o w e j w s p ó l n o ty u b o g ic h w y d a je s ię , w o d n i e s i e n i u d o K o ś c io ła j e r o z o l i m s k i e g o , h is to r y c z n ie w ia r y g o d n y . R ó w n i e ż c z ło n k o w i e g m in y z Q u m r a n c h ę t n i e n a z y w a ­ li s ie b i e u b o g im i ( l Q p H a b 1 2 ,3 -1 0 ; 1 Q M 1 1 ,1 3 ; 1 3 ,1 4 ; 1 Q H 1 3 ,1 6 -2 2 ; 4 Q 1 7 1 2 ,9 ; 3 ,1 0 ; 4 Q 4 3 4 1,1; 4 Q 4 9 1 fr a g . 11, k o l. 1 ,1 1 )« . N a p o d s t a w i e Ł u k a s z o w e j a lu z ji w D z 6 ,7 R . P . M a r t i n w y s u n ą ł h i p o ­ 43 Z o b . W . G . K ü m m e l , E in le itu n g in d a s N e u e T e sta m e n t, s. 3 6 5 ; P . H . D a v i d s , T h e E p is tle o f J a m e s in M o d e m D is c u s s io n , A N R W 2 5 ( 1 9 8 8 ) 5 , s. 3 6 4 2 n . 44 C h . B u r c h a r d , D e r J a k o b u s b r ie f, s. 1 0 2 n . 45 R . P. M a r t i n f a m e s , s. lxxxv; L. T . J o h n s o n , T h e L e tte r o f J a m e s , s. 8 3 -8 8 ; W . P o p ­ k ę s, D e r B r ie f d e s J a k o b u s , s. 2 l n . 46 H . H . E ß e r , T B N T , s. 8 2 . - 79 - B A R T O SZ ADA M C ZEW SK I t e z ę , ż e d o je r o z o l i m s k i e j w s p ó l n o ty u c z n ió w J e z u s a n a l e ż a ł o w ie lu b ie d n ie js z y c h k a p ł a n ó w , e k o n o m i c z n i e w y z y s k iw a n y c h p r z e z a r c y k a p ł a ń s k ą p l u t o k r a c j ę . J a k u b m ó g ł s ta w a ć a k ty w n ie w ic h o b r o n i e , c o te ż , b y ć m o ż e , d o p r o w a d z i ł o d o j e g o m ę c z e ń s k ie j ś m ie r c i z w y ­ r o k u A n n a s z a I I 47. J e d n a k ż e ź r ó d e ł j e r o z o l i m s k i e g o s z a c u n k u d la u b o g ic h s z u k a ć n a l e ż y n i e w Q u m r a n , g d z i e p o j ę c i e t o n ie n a l e ż a ł o d o c e n t r a l n y c h s a m o o k r e ś l e ń g m in y , a n i t e ż n ie w s p o łe c z n y c h k o n f l i k t a c h , d r ę c z ą ­ cy ch J u d e ę e p o k i p o s th e r o d ia ń s k ie j. O b ie tn ic a o d z ie d z ic z e n ia k r ó ­ le s t w a p r z e z u b o g ic h , p r z y w o ła n a w L iś c ie J a k u b a j a k o t e z a z n a n a j u ż w c z e ś n ie j a d r e s a t o m ( J k 2 ,5 ), j e s t z p e w n o ś c ią e c h e m b ł o g o s ł a ­ w ie ń s t w a u b o g ic h , p r o k l a m o w a n e g o z m o c ą p r z e z s a m e g o h i s t o ­ r y c z n e g o J e z u s a ( Ł k 6 ,2 0 p a r .; p o r . 1 K o r 1 ,2 7 )48. T o J e z u s t a k m o c n o w s w y c h b ł o g o s ła w i e ń s tw a c h łą c z y ł p o k o r n e z n o s z e n i e u b ó ­ s tw a i c i e r p i e n i a z o b i e t n i c ą s z c z e g ó ln e g o u d z i a ł u w k r ó l e s t w i e B o ­ g a ( Ł k 6 ,2 0 -2 3 p a r . ) . W s p ó l n o t a j e r o z o l i m s k a , w id z ą c a w J e z u s i e z a p o w i a d a n e g o M e s j a s z a - K r ó l a , z p e w n o ś c ią c z u ł a s ię , z g o d n i e z J e g o n a u k ą , b ło g o s ł a w i o n a p r z e z B o g a w ła ś n ie j a k o w s p ó l n o t a u b o g ic h . Ż y ł a d u c h e m p r o k l a m o w a n e g o p r z e z J e z u s a k r ó le s t w a , w k t ó r y m u b o d z y m a j ą s z c z e g ó ln y u d z i a ł. J a k u b brat P a ń sk i - przyw ódca m esja nisty czn ej w spó lno ty „ b ło g osła w ion y ch ub og ich” C z y J a k u b , b r a t P a ń s k i, m ó g ł m i e ć j a k i ś u d z i a ł w w y p r a c o w a n iu s a m o ś w i a d o m o ś c i j e r o z o l i m s k i e g o K o ś c io ła j a k o m e s j a n is ty c z n e j w s p ó l n o t y „ b ł o g o s ł a w i o n y c h u b o g i c h ” ? Z p e w n o ś c ią t o n i e o n n a d a ł p i e r w o t n e j g m i n ie t a k i e w ł a ś n i e u k i e r u n k o w a n i e . Z a ż y c ia J e z u s a n ie n a l e ż a ł d o g r o n a je g o u c z n ió w . N ie u w a ż a ł s w e g o „ b r a ­ t a ” , k t ó r e g o z n a ł o d d z i e c iń s tw a ( M k 6 ,3 ), z a o b ie c y w a n e g o p r z e z c a ł e p o k o l e n i a M e s ja s z a . N i e z n a c z y t o j e d n a k , ż e n ie p o d z i e l a ł g ł o s z o n y c h p r z e z N i e g o id e a ł ó w lu b b y ł d o J e z u s o w e g o o r ę d z i a n a ­ s ta w io n y n ie p r z y c h y ln i e . J a k w s k a z a n o w y ż e j, r e l a c j e M a r k a i J a n a n a t e m a t s t o s u n k u J a k u b a i p o z o s ta ł y c h „ b r a c i ” d o z i e m s k ie g o J e ­ z u s a p r a w d o p o d o b n i e n ie s ą te o l o g i c z n i e b e z s t r o n n e 49. O c e n a p o ­ 47 R . P . M а г t i n , /o r n e s , s. lx v i. 48 L. T . J o h n s o n , T h e L e tte r o f J a m e s , s. 2 2 8 . 49 P o r . t a k ż e J. P a i n t e r , W h o W a s J a m e s ? w : T h e B r o th e r o f J e s u s , s. 2 9 - 3 1 . - 80- J A K U B , B R A T P A Ń S K I I J E R O Z O L IM S K A W S P Ó L N O T A U B O G IC H s ta w y J a k u b a j e d y n i e n a p o d s t a w i e d a n y c h , z a w a r ty c h w ty c h d w ó c h E w a n g e l ia c h , m o ż e b y ć d o ś ć m y l ą c a . W b re w d o ś ć ro z p o w s z e c h n io n e m u o d c z a só w A . v o n Н а т а с ­ к а m n i e m a n i u , w y d a j e s ię d o ś ć w ą t p l i w e , b y ź r ó d ł e m a u t o r y t e t u J a k u b a w j e r o z o l i m s k i e j w s p ó l n o c i e b y ło w y ł ą c z n i e j e g o p o k r e ­ w i e ń s t w o z J e z u s e m . W y d a j e s ię m a ł o p r a w d o p o d o b n e , b y n a j ­ s ta rs z a w s p ó ln o ta u c z n ió w J e z u s a p rz y ję ła J a k u b a z a sw e g o lid e ­ r a ty l k o d l a t e g o , ż e b y ł o n p r a w d o p o d o b n i e n a j s t a r s z y m z b r a c i P a n a ( M k 6 ,3 ) . W e d ł u g w c z e s n e j t r a d y c j i J e z u s u k a z a ł s ię b o ­ w ie m J a k u b o w i d o p ie r o p o K e fa s ie , D w u n a s tu i „ p ię c iu s e t b r a ­ c i a c h r ó w n o c z e ś n i e ” (1 K o r 1 5 ,6 n .) , z a ś p r z e d t e m - j a k z g o d n i e tw ie r d z ą e w a n g e liś c i - J a k u b d o g r o n a u c z n ió w J e z u s a n ie n a l e ­ ż a ł . W ż a d n y m z p i s m N o w e g o T e s t a m e n t u ( ł ą c z n i e z J k 1 ,1 ) n i e m a ś la d ó w b u d o w a n ia a u t o r y t e tu J a k u b a n a b a z ie je g o fiz y c z n e ­ g o p o k re w ie ń s tw a z J e z u s e m . R . E i s e n m a n w y s u n ą ł s w e g o c z a s u h i p o t e z ę , w e d łu g k t ó r e j p r z e ­ ję c i e p r z e z J a k u b a p r z y w ó d z tw a n o w e g o m e s j a ń s k i e g o r u c h u o d b y ­ ło s ię n a z a s a d z i e e le k c ji z u d z i a ł e m c a ł e g o l u d u , p o d o b n i e j a k t o b y ło w p r z y p a d k u w a lc z ą c y c h a r c y k a p ł a n ó w z r o d z in y M a c h a b e u s z ó w 50. Z p e w n o ś c ią h i p o t e z a t a j e s t d u ż o b a r d z i e j z a k o r z e n i o n a w r e a l i a c h P a le s t y n y I w ., n iż z a p r o p o n o w a n a p r z e z A . v o n H a r n a c k a t e o r i a s e m i c k ie g o k a l if a tu . M o ż n a o c z y w iś c ie d y s k u to w a ć , c z y J a k u b rz e c z y w iś c ie z o s t a ł w y b r a n y n a p r z e ł o ż o n e g o j e r o z o l i m ­ s k ie j w s p ó l n o ty p r z e z r z u c e n i e lo s ó w b ą d ź a k l a m a c j ę lu d u . J e d n a k z a p r o p o n o w a n y p rz e z R . E is e n m a n a m o d e l „ m a c h a b e js k i” w y ra ź ­ n ie p o k a z u j e , ż e J a k u b , b y z o s t a ć z a a k c e p t o w a n y m j a k o l i d e r p r z e z z w o le n n i k ó w s w e g o p o p r z e d n i k a , m u s i a ł b y ć g o d n y m k o n t y n u a t o ­ r e m j e g o m is ji. R ó w n ie ż d l a R . E i s e n m a n a n ie u l e g a w ię c w ą t p l i ­ w o ś c i, ż e b r a t P a ń s k i b y ł n i e ty lk o g e n e a lo g ic z n y m , a l e p r z e d e w s z y s tk im d u c h o w y m s p a d k o b i e r c ą J e z u s a 51. N a j p r a w d o p o d o b n i e j z a t e m J a k u b z a w s z e , p r z y n a j m n ie j w ja k i ś o g ó ln y s p o s ó b , b y ł d u c h o w o z w ią z a n y z r e li g ij n o -s p o ł e c z n y m i i d e ­ a ł a m i s w e g o „ b r a t a ” . T a k ż e J a k u b o w i, p o d o b n i e j a k J e z u s o w i, b l i ­ s k a b y ła z a p e w n e g ł o s z o n a j u ż p r z e z J a n a C h r z c i c ie la id e a r y c h łe g o n a s t a n i a s ą d u B o g a i J e g o k r ó l o w a n i a ( M k 1 ,2 -8 .1 5 p a r .; p o r . J k 50 R . E i s e n m a n , M a c c a b e e s , Z a d o k ite s , C h r is tia n s a n d Q u m r a n . A N e w H y p o th e s is o f Q u m r a n O r igin s, S tu d ia P o s t -B ib lic a 3 4 , L e id e n 1 9 8 3 , s. 3 6 n . 6 4 n . 51 T a m z e , s. 5 . - 8 1 - B A R T O SZ ADA M C ZEW SK I 2 ,5 .1 2 n .; 5 , l - 6 ) 52. B li s k a m u t e ż z a p e w n e b y ła , z a p o w i a d a n a p r z e z p r o r o k ó w , id e a m e s j a ń s k ie j o d n o w y I z r a e l a j a k o s p r a w ie d li w e g o k r ó l e s t w a , w k tó r y m u b o d z y n ie b ę d ą j u ż w ię c e j p o n i ż a n i i w y z y s k i­ w a n i ( p o r . n p . Iz 1 1 ,1 -9 ; 6 1 ,1 -3 ) . J a k u b n ie p o t r a f i ł j e d n a k u z n a ć s w e g o „ b r a t a ” z a o c z e k iw a n e g o p r z e z p o k o l e n i a M e s ja s z a . D o p i e ­ r o g d y o b ja w ił m u s ię w y w y ż sz o n y J e z u s (1 K o r 1 5 ,7 ), u w ie r z y ł w N i e g o j a k o „ P a n a c h w a ły ” ( J k 2 ,1 ) i s t a ł s ię J e g o s łu g ą ( J k 1 ,1 ). D o p i e r o w ó w c z a s m ó g ł s t a ć s ię c z ł o n k ie m , a z c z a s e m l i d e r e m w s p ó l n o ty , p o jm u j ą c e j s ie b i e j a k o 1 2 p o k o l e ń id e a l n e g o I z r a e l a ( p o r . J k 1 ,1 ), k t ó r a w ie r z y ła , ż e t o w ła ś n ie J e z u s j e s t M e s ja s z e m , k t ó r y rz e c z y w iś c ie w p r o w a d z ił w I z r a e l u e s c h a t o l o g i c z n e k r ó le s t w o B o g a 53. T o w ła ś n ie g łę b o k i, d u c h o w y z w ią z e k J a k u b a z id e a ł a m i J e z u s a s t a ł s ię z a p e w n e o s t a t e c z n i e p r z y c z y n ą j e g o ś m ie r c i. G ł o s z e n i e , ż e „ B ó g w y b r a ł u b o g ic h w ty m ś w ie c ie n a d z ie d z ic ó w K r ó l e s t w a ” ( J k 2 ,5 ) ł a t w o m o g ł o b y ć u z n a n e z a z a g r a ż a j ą c e s p o ł e c z n e m u e s t a b l i s h ­ m e n t o w i , p o d o b n i e j a k w c z e ś n ie j m e s j a n is ty c z n e n a u c z a n i e J e z u s a . L a k o n i c z n a w z m i a n k a F la w iu s z a m o ż e b y ć w ty m w z g lę d z ie h i s t o ­ r y c z n ie w ia r y g o d n a : S a n h e d r y n p o d p r z e w o d n i c t w e m A n n a s z a I I m ó g ł s k a z a ć J a k u b a n a u k a m i e n o w a n i e w ła ś n ie d l a t e g o , ż e b y ł o n „ b r a t e m J e z u s a , z w a n e g o M e s j a s z e m ” {Ant. X X , 9 , 1 /§ 2 0 0 / ) 54. J a k u b n ie b y ł z a te m n a jp ra w d o p o d o b n ie j je ro z o lim s k im a s c e tą : n ie ś lu b o w a ł n a z i r e a t u a n i n ie b y ł s z c z e g ó ln ie z w ią z a n y z e ś w ią ty ­ n ią . N i e b y ł t e ż o s o b is ty m w r o g ie m a n i z a g o r z a ły m p r z e c iw n ik ie m A p o s t o ł a N a r o d ó w . N ie c z u ł s ię b a r d z i e j n iż in n i Ż y d z i z o b o w i ą z a ­ n y d o z a c h o w y w a n ia p r z e p i s ó w P r a w a M o jż e s z o w e g o . B y ł n a t o ­ m i a s t p r z y w ó d c ą w s p ó l n o ty , u w a ż a j ą c e j s ie b i e z a d o s k o n a ł e g o I z r a ­ e l a c z a s ó w o s ta t e c z n y c h , w k t ó r y m M e s ja s z J e z u s p r o k l a m o w a ł i w p r o w a d z i ł k r ó l e s t w o B o g a - k r ó le s t w o , w k tó r y m s z c z e g ó ln y u d z i a ł m a j ą m iłu ją c y P a n a u b o d z y . J a k u b c ie s z y ł s ię w te j w s p ó l n o ­ c ie w ie lk im a u t o r y t e t e m j a k o „ b r a t ” , a w ię c p r z e d e w s z y s tk im d u ­ c h o w y s p a d k o b i e r c a w ie l k ie g o N a u c z y c i e la i P a n a - J e z u s a C h r y - stusa ks. Bartosz A D A M C Z E W S K I 52 L. T . J o h n s o n , T h e L e tte r o f J a m e s , 119 ; W . P о p к e s, D e r B r ie f d e s J a k o b u s , s. 2 4 n . 53 P o r . R . B a u c k h a m , J a m e s a n d J e s u s , w: T h e B r o th e r o f J e s u s , s. 1 0 2 -1 0 4 . 54 W . P г a t s c h e r, D e r H e r r e n b r u d e r J a k o b u s , s. 2 6 0 .