Είναι η Πρέβεζα συνέχεια της αρχαίας Νικόπολης; / Is Preveza the continuation of ancient Nicopolis?

Είναι η Πρέβεζα συνέχεια της αρχαίας Νικόπολης; * Σας ευχαριστώ κ. πρόεδρε της συνεδρίας. Σεβασμιώτατε, κ. Βουλευτά, κ. Αντιπεριφερειάρχα, κ. Δήμαρχε, κ. πρόεδρε του Ε.ΚΟ.Ν.Υ, συμπολίτισσες και συμπολίτες που αφήσατε το καθιερωμένο γυναικείο καρναβάλι της Πρέβεζας για να είστε εδώ, καλησπέρα σας. Καλησπερίζω ιδιαίτερα τις ερίτιμες κυρίες και τους αξιότιμους κυρίους συνέδρους του 22ου Νεφρολογικού Επιστημονικού Σεμιναρίου και τους καλωσορίζω στην πόλη μας. Καλώς ήλθατε στον τόπο που συνδέθηκε ιστορικά με δύο από τους ισχυρότερους μονάρχες της παγκόσμιας ιστορίας: τον Οκταβιανό, μετέπειτα Αύγουστο Καίσαρα και τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή. Ο πρώτος, με τη νίκη του στη ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ., έθεσε τη βάση για την απαρχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της Ρωμαϊκής Ειρήνης, της Pax Romana, και μετά από 41 χρόνια απόλυτης εξουσίας, έγινε ο μακροβιότερος Ρωμαίος αυτοκράτορας. Ο δεύτερος, στο μέσον περίπου της ηγεμονίας του, το 1538, θα κατατρόπωνε τον συνασπισμένο στόλο των Χριστιανικών κρατών του τότε γνωστού κόσμου, στη ναυμαχία που έμεινε στην ιστορία ως η ναυμαχία της Πρέβεζας, και θα συνέχιζε την απόλυτη εξουσία του για συνολικά 46 χρόνια, μένοντας στην ιστορία ως Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής ή Νομοθέτης και ο μακροβιότερος σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό το δίπολο Ναυμαχίας του Ακτίου–Ναυμαχίας της Πρέβεζας, Οκταβιανού Αυγούστου–Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, Αρχαίας Νικόπολης–Πρέβεζας, Δύσης και Ανατολής, θα είναι εμφανές στο περιθώριο των εργασιών του Συνεδρίου σας, τις δύο επόμενες ημέρες, καθώς γνωρίζω ότι θα επισκεφθείτε τόσο τον εκτεταμένο ερειπιώνα της αρχαίας Νικόπολης όσο και τα αξιολογότερα μνημεία της φιλοξενούσας πόλης, της Πρέβεζας. Πρέβεζα σημαίνει Πέρασμα, Πέραμα. Γιατί αυτό ακριβώς είναι η Πρέβεζα, το πέρασμα από την Ήπειρο στην Ακαρνανία. Είναι βέβαια και πέρασμα από το Ιόνιο προς τον Αμβρακικό. Διπλό, δηλαδή, Πέρασμα. Τώρα που το σκέφτομαι, Πέρασμα δεν είναι και ο νεφρός; Μέσω αυτού δεν περνούν τα βρώμικα στοιχεία του αίματος και με τη διαδικασία της κάθαρσης αποβάλλονται; Να λοιπόν που Πρέβεζα και νεφρός, θα μπορούσε να πει κανείς, είναι το ίδιο πράγμα. Ένα Πέρασμα. Άλλωστε, η ετυμολογική ρίζα της λέξης Πρέβεζα είναι το Περ/Πορ, από τα οποία προκύπτουν το * Η ομιλία εκφωνήθηκε την 28η Φεβρουαρίου 2014, στην εναρκτήρια εκδήλωση του 22ου Επιστημονικού Σεμιναρίου Νεφρολογίας, που διοργανώθηκε από το Ελληνικό Κολλέγιο Νεφρολογίας και Υπέρτασης (Ε.ΚΟ.Ν.Υ.), στην Πρέβεζα, από 28 Φεβρουαρίου έως 2 Μαρτίου 2014. Της συνεδρίας προήδρευαν ο πρόεδρος του Σεμιναρίου ιατρός κ. Μάνθος Δαρδαμάνης και ο πρόεδρος του Ε.ΚΟ.Ν.Υ. καθηγητής κ. Δημήτριος Βλαχάκος. ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΕΒΕΖΑ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ ; περνώ, Πέραμα, Πέραν (το Πέραν της Κωνσταντινούπολης), Περαία (στη Θεσσαλονίκη), Πειραιάς, Πόρος. Άλλη μια, κοινή με την ιατρική, λέξη, που έχει την έννοια του Περάσματος. Η δική μας, όμως, Πρέβεζα έφτασε στη γλωσσολογική αυτή μορφή μέσω της σλαβικής λέξης perevoz, που τόσο ωραία αντιστοιχεί σχεδόν γράμμα-γράμμα με την αρχαιοελληνική λέξη περαίωση, που σημαίνει διαπεραίωση, πέρασμα στην απέναντι όχθη, στην απέναντι πλευρά. Το σλαβικό perevoz μέσω της αλβανικής γλώσσας έγινε prevez και έναρθρα prevez-a. Το Πέρασμα. Διά μέσου της ετυμολογίας, προκαταρκτικά εύχομαι η Πρέβεζα να γίνει το Πέρασμα σε μια νέα εποχή για την Ελληνική Νεφρολογική Επιστημονική κοινότητα ! Η σημερινή ομιλία με τον τίτλο-ερώτημα που δώσαμε, δεν έρχεται να καλύψει τα επιστημονικά κενά που υπάρχουν αναφορικά με το εάν η Πρέβεζα είναι όντως η συνέχεια της αρχαίας Νικόπολης ή μια νέα πόλη που οικοδόμησαν και ίδρυσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι. Μια τέτοια προσέγγιση θα κούραζε το ακροατήριο, παρά τις βάσιμες αντιρρήσεις του ομιλητή για τις ισχύουσες απόψεις περί της συνέχειας των δύο πόλεων. Θα προσπαθήσω, αντίθετα, να κάμω μια σύντομη ιχνηλάτηση, ιστορική και τοπογραφική, του τόπου που φιλοξενείστε, πάνω στο δίπολο αρχαία ΝικόποληΠρέβεζα. Κυρίες και κύριοι σύνεδροι, Στον θαλάσσιο χώρο μεταξύ Λευκάδας και Πρέβεζας διεξήχθη στις πρώτες μέρες του Σεπτεμβρίου του 31 π.Χ. μία από τις σημαντικότερες ναυμαχίες της αρχαιότητας, γνωστής με το όνομα του μικρού ακρωτηρίου που στέκει απέναντι από την Πρέβεζα, του Ακτίου, η οποία σηματοδότησε την αρχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Όποιοι και αν ήταν οι λόγοι που προκάλεσαν τη ναυμαχία του Ακτίου, όποιοι και αν ήταν οι λόγοι της ήττας του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας στη ναυμαχία αυτή, η γραπτή ιστορία που μας έχει παραδοθεί είναι ιδωμένη από την πλευρά του νικητή και έτσι η αλήθεια θα παραμείνει αιώνια άγνωστη. Το γεγονός είναι επίρρωση του αποφθέγματος του Ουίνστον Τσώρτσιλ «History will be kind to me, for I intend to write it», δηλαδή «Η ιστορία θα με κρίνει θετικά, γιατί θα είναι γραμμένη από μένα.» Από την εξιστόρηση των μετά τη ναυμαχία του Ακτίου γεγονότων, όπως μας την παρέδωσαν τρεις τουλάχιστον ιστορικοί της εποχής εκείνης, ο Σουητώνιος στα λατινικά και οι Στράβωνας και Δίων ο Κάσσιος στα ελληνικά, μαθαίνουμε πως ο Οκταβιανός διέταξε να κατασκευαστεί, στον χώρο όπου είχε στρατοπεδεύσει πριν τη μάχη, ένα τρόπαιο της νίκης του, ώστε να θυμίζει αιώνια στον κόσμο το κατόρθωμά του στο Άκτιο. Τμήματα του μνημείου αυτού σώζονται μέχρι τις μέρες μας και αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα ερείπια της αρχαίας Νικόπολης. Ήταν μνημειώδες κτηριακό συγκρότημα που είχε τη μορφή υπαίθριου ιερού και περιελάμβανε έναν βωμό, έναν χώρο θυσίας, προς τους θεούς τον Απόλλωνα, τον Ποσειδώνα και τον Άρη, οι οποίοι βοήθησαν τον Οκταβιανό να νικήσει κατά ξηρά και θάλασσα τους αντιπάλους του, όπως αναφέρει η λατινική επιγραφή που σώζεται σε σπαράγματα και στην αρχική της θέση διέτρεχε την πρόσοψη του τροπαίου μνημείου. Τα υπολείμματα της επιγραφής, με έξυπνο τρόπο διατρέχουν και σήμερα τον χώρο, ώστε ο επισκέπτης να μπορεί με την φαντασία του να την ανασυνθέσει. 2 ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΟ 22Ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΑΣ Κάτω από την επιγραφή υπήρχαν 36 διαφορετικά μπρούτζινα έμβολα, λάφυρα των πλοίων του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας, από δεκήρους έως μονήρους, τα οποία κοσμούσαν την πρόσοψη. (Επεξηγώ αυτήν την, κατά λέξη, αναφορά των ιστορικών από δεκήρους έως μονήρους: Υπήρχαν, δηλαδή, έμβολα από πλοία που είχαν δέκα σειρές κουπιών έως και με μία σειρά κουπιών). Από τα έμβολα αυτά δεν σώζεται παρά ένα μόνο ελάχιστο κομμάτι μπρούτζου, καθώς και οι λαξευμένες στην πέτρα θήκες, μέσα στις οποίες είχαν προσαρμοστεί οι προς το σκάφος άκρες των εμβόλων και οι οποίες μαρτυρούν για το μέγεθος και τον αριθμό τους και επιβεβαιώνουν τα όσα οι ιστορικοί της εποχής εκείνης μας παρέδωσαν στα κείμενά τους. Το μνημείο τρόπαιο ήταν μόνο η αρχή των έργων που ο Οκταβιανός σχεδίαζε να κατασκευαστούν. Στη συνέχεια, μια ολόκληρη πόλη δημιουργείται, που έφερε το όνομα Νικόπολις, ώστε να διαιωνιστεί η νίκη του Οκταβιανού Αυγούστου. Με διαταγή του, χιλιάδες Ελλήνων της δυτικής Ελλάδας εγκατέλειψαν τις πόλεις τους και εγκαταστάθηκαν στη νέα πόλη, με ειδικά προνόμια και ελευθερίες. Η παρά το Άκτιον Νικόπολη, ή Ακτία Νικόπολις, ή Νικόπολις Ιερά, όπως επιγράφεται στα νομίσματά της που παράγονταν στο δικό της νομισματοκοπείο, ήταν ελεύθερη πόλη, δηλαδή πόλη χωρίς δούλους, και κατοικήθηκε από περισσότερους των 200.000 πολίτες, όπως μπορεί να υπολογιστεί από την έκτασή της, το μέγεθος του θεάτρου της και την ανάγκη ύδρευσής της από μεγάλες πηγές πόσιμου νερού, που απέχουν από αυτήν περισσότερο από 50 χιλιόμετρα. Το υδραγωγείο της Νικόπολης, ένα τεραστίου μεγέθους υδραυλικό έργο για τις ημέρες του, έφερνε πόσιμο νερό από την ίδια πηγή που υδρεύεται και σήμερα η Πρέβεζα, η Φιλιππιάδα και η Λευκάδα και το οποίο μπορείτε να γευθείτε και εσείς από τις βρύσες των δωματίων του ξενοδοχείου σας. Η περιτειχισμένη ρωμαϊκή Νικόπολη είχε έκταση περίπου 1.500 στρεμμάτων και τα τείχη της είχαν μήκος 5 χιλιομέτρων περίπου. Η πόλη κατασκευάστηκε σύμφωνα με τα ρωμαϊκά πολεοδομικά πρότυπα, και κατοικήθηκε από φορείς ελληνικού πολιτισμού, καθώς ο πληθυσμός της απαρτιζόταν από κατοίκους πόλεων της Ηπείρου, της Αιτωλοακαρνανίας και της Λευκάδας, που όπως προείπα είχαν υποχρεωθεί να εγκαταλείψουν τις πόλεις τους και να κατοικήσουν την Νικόπολη. Η ελληνική πόλη που δημιούργησε ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, είχε το βλέμμα της στραμμένο προς τη δύση, προς τη Ρώμη. Η μεγαλύτερη πύλη των τειχών της δεν ήταν προς βορράν, στον φυσικό της, δηλαδή, σύνδεσμο με την Ηπειρωτική ενδοχώρα, αλλά στα δυτικά. Η μνημειώδης δυτική πύλη οδηγούσε σε ένα από τα τρία λιμάνια της Νικόπολης και ήταν στραμμένη προς τον θαλάσσιο χώρο όπου διεξήχθη η νικηφόρα για τον Αύγουστο ναυμαχία του Ακτίου και πέραν αυτού κοίταζε προς την πρωτεύουσα Ρώμη. Τα νερά του υδραγωγείου διοχετεύονταν πάνω από την πύλη και έρρεαν στα Νυμφαία, δύο κτήρια του συγκροτήματος της πύλης, που αγκάλιαζαν δεξιά και αριστερά τον δρόμο προς το λιμάνι του Ιονίου. Από τα δημόσια κτήρια της ρωμαϊκής πόλης σώζονται σε καλή κατάσταση το Ωδείο, τα Κεντρικά Λουτρά, και το Παλάτι, στα οποία δεν αναφέρομαι εκτενέστερα, καθώς εύκολα μπορείτε να διαβάσετε γι’ αυτά σε κάθε οδηγό της αρχαίας Νικόπολης, ή για τα οποία θα σας πληροφορήσουν οι ξεναγοί στον περίπατό σας στον ερειπιώνα. 3 ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΕΒΕΖΑ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ ; Αντίθετα, θα αναφερθώ λεπτομερέστερα στους αγώνες που τελούνταν στη Νικόπολη κάθε 4 χρόνια. Ονομάζονταν Άκτια και φιλοξενούνταν στον ιερό χώρο του Προαστείου της Νικόπολης, που βρίσκεται εκτός των τειχών της, βόρεια της πόλης, στον χώρο όπου είχε στρατοπεδεύσει ο Οκταβιανός πριν τη ναυμαχία του Ακτίου. Τον όρο Προάστειον διασώζει ο Στράβωνας και εκεί υπήρχαν το Τρόπαιο της Νίκης, αυτό που σήμερα ονομάζουμε Μνημείο του Αυγούστου, το μεγάλο Θέατρο, το στενόμακρο Στάδιο, το Γυμνάσιο και οι βόρειες Θέρμες, τα λουτρά, δηλαδή, για τους αθλητές. Μπορούμε να πούμε ότι το Προάστειον ήταν ο χώρος αναψυχής των Νικοπολιτών και γύμνασης των νέων της. Τα Άκτια ήταν ιδιαίτερα σημαντικοί αγώνες στην εποχή τους και για αυτόν τον λόγο κάνω εκτενέστερη αναφορά σε αυτά. Ήταν αγώνες ισολύμπιοι, που σημαίνει εφάμιλλοι των Ολυμπιακών αγώνων και οι Ακτιονίκες απολάμβαναν τις τιμές των Ολυμπιονικών. Ο Οκταβιανός, αφού πρώτα καθιέρωσε τη διεξαγωγή των αγώνων κάθε τέσσερα χρόνια, στις αρχές Σεπτεμβρίου, σε ανάμνηση της νίκης του στη ναυμαχία του Ακτίου, ενέταξε τους αγώνες στην περίοδο. Η αρχαία Ελληνική αγωνιστική περίοδος είναι ένας όρος εν πολλοίς άγνωστος. Τι ήταν, λοιπόν, η περίοδος; Ήταν χρονικό διάστημα 4 ετών, στη διάρκεια του οποίου, όποιος αθλητής κατόρθωνε, στο άθλημα που αγωνιζόταν, να είναι πρώτος νικητής και στους 4 σημαντικότερους αθλητικούς αγώνες της ελληνικής αρχαιότητας, γινόταν περιοδονείκης. Αποδείκνυε, δηλαδή, ότι δεν ήταν ένας περιστασιακός νικητής σε κάποιον από τους ιερούς αγώνες, αλλά ένας «νικητής διαρκείας», θα μπορούσαμε να πούμε. Ποιοι αγώνες αποτελούσαν την περίοδο; Τα Ίσθμια της Κορίνθου, τα Νέμεα της Νεμέας, τα Πύθια των Δελφών και φυσικά τα Ολύμπια των Ηλείων. Οι πρώτοι τρεις τελούνταν κάθε δύο χρόνια και τα τελευταία κάθε τέσσερα. Αυτό το οποίο έκανε ο Οκταβιανός για να αναδείξει τους νέους Αγώνες και να προπαγανδίσει με τον τρόπο αυτόν την δύναμή του, ήταν να εντάξει τα Άκτια στους μεγάλους αγώνες της Ελληνικής αρχαιότητας, να τα εντάξει, δηλαδή, στην αγωνιστική περίοδο. Έτσι, εάν κάποιος αθλητής νικούσε στο άθλημά του στα Άκτια και άλλους τρεις από τους προαναφερθέντες αγώνες, θεωρούνταν περιοδονείκης. Η ένταξη των Ακτίων στην περίοδο τα έκανε έναν από τους σημαντικότερους αγώνες όχι μόνο της εποχής του Αυγούστου αλλά για αιώνες μετά από αυτόν, όπως αποδεικνύεται από τους πολλούς Ακτιονίκες, που αναφέρονται σε σωζόμενες επιγραφές. Στα τέλη του 4ου αιώνα ο Χριστιανισμός κατάφερε να εκτοπίσει την εθνική θρησκεία, από την προνομιακή θέση που αυτή κατείχε, και να οικειοποιηθεί τα προνόμιά της, ενώ σαν χτες (στις 27 Φεβρουαρίου) του 380 ο Χριστιανισμός αναγνωρίστηκε ως επίσημη θρησκεία του Ρωμαϊκού κράτους. Έτσι, το 393, απαγορεύτηκαν όλοι οι αθλητικοί αγώνες, καθώς θεωρήθηκαν ότι συνδέονται με την εθνική λατρεία. Οι διώξεις των Χριστιανών είχαν σταματήσει από το 313 και η νέα θρησκεία είχε αρχίσει να εξαπλώνεται σε όλη την αυτοκρατορία και στη Νικόπολη. Τον Χριστιανισμό πρωτοδίδαξε στην περιοχή της Νικόπολης ο απόστολος των Εθνών Παύλος, τον χειμώνα του 65-66 μ.Χ., στο τελευταίο του ταξίδι από τη Μακεδονία στην Ήπειρο. Πέρασε τον χειμώνα του, διαχείμασε, όπως έγραψε στον 4 ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΟ 22Ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΑΣ Τίτο, στη Νικόπολη, η οποία ήταν και παραμένει και θα είναι πράγματι το χειμαδιό της Ηπείρου. Η παράδοση λέει ότι δίδαξε, όσους λίγους τον άκουσαν, 11 χιλιόμετρα πριν φτάσει στη Νικόπολη, στη θέση που σήμερα είναι γνωστή ως «Λιθάρι», πάνω στο δρόμο που ένωνε την αρχαία Νικόπολη με την ενδοχώρα της Ηπείρου. Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές ο απόστολος Παύλος εκείνο τον χειμώνα συνελήφθη στη Νικόπολη και οδηγήθηκε στη Ρώμη, όπου μαρτύρησε ένα χρόνο αργότερα. Ο σπόρος του λόγου του αποστόλου Παύλου βλάστησε στη Νικόπολη και οι καρποί του είναι εμφανείς από τα ερείπια των μεγάλων χριστιανικών ναών που κτίστηκαν κυρίως κατά τον 5ο και 6ο μ.Χ. αιώνες. Σώζονται τα ερείπια 6 βασιλικών, οι τρεις από τις οποίες είναι αρκετά μεγάλες και διακοσμημένες με ψηφιδωτά δάπεδα εξαιρετικής τέχνης. Οι δύο από αυτές φέρουν το όνομα των επισκόπων που τις ανακαίνισαν, Δουμετίου και Αλκίσσωνος, ενώ η τρίτη είναι ο κοιμητηριακός ναός της Νικόπολης και σε αυτόν θα σταθώ για να αναφέρω κάτι που δύσκολα θα διαβάσετε ή θα ακούσετε. Σε πρόσφατη ανασκαφή στον κοιμητηριακό αυτό ναό, που είναι γνωστός ως βασιλική Δ’, βρέθηκε μία σαρκοφάγος εξαιρετικής καλλιτεχνικής ποιότητας, μέσα στην οποία υπήρχαν τα οστά ενός ακέφαλου σώματος, προφανέστατα μάρτυρα του Χριστού. Η σαρκοφάγος χρονολογείται τον 6ο μ.Χ. αιώνα και είναι φτιαγμένη από μάρμαρο της Προποντίδας. Ήταν φερμένη, δηλαδή, από την Κωνσταντινούπολη και είναι, σύμφωνα με την αρχαιολόγο που την μελέτησε, «το μοναδικό παράδειγμα εισηγμένης πολυτελούς σαρκοφάγου του τύπου της που έχει βρεθεί στην Ελλάδα, και οπωσδήποτε περιείχε τα λείψανα επιφανούς νεκρού». Η σαρκοφάγος ήταν τοποθετημένη μέσα στο ιερό του ναού, στην πρόθεση, και για να μπει εκεί έπρεπε να δημιουργηθεί είσοδος στον εξωτερικό τοίχο του ναού, η οποία χρησίμευε και ως πρόσβαση στον ειδικό αυτό χώρο προσκυνήματος. Δεν μπορώ να μην αναφέρω το γεγονός ότι ο επίσκοπος της Νικόπολης Αλκίσσων, παρέδωσε το πνεύμα του σε φυλακή της Κωνσταντινούπολης τον 6ο μ.Χ. αιώνα, μετά από σκληρή αντιπαράθεση με τον πατριάρχη Αναστάσιο. Μία τέτοια ταφή στον χώρο του ιερού μαρτυρεί ότι πρόκειται για ένα σημαντικό μάρτυρα της εκκλησίας. Πεντακόσια χρόνια μετά την ίδρυσή της, στα μέσα δηλαδή του 5ου μ.Χ. αιώνα, η ρωμαϊκή Νικόπολη είχε ήδη συρρικνωθεί στο ένα έκτο περίπου της αρχικής της έκτασης, όπως μαρτυρούν τα σωζόμενα επιβλητικά βυζαντινά τείχη της που κατασκευάστηκαν την εποχή εκείνη για να την προφυλάξουν από τις αλλεπάλληλες επιδρομές των βόρειων εισβολέων, οι οποίες είχαν ήδη ξεκινήσει από τα μέσα του 4ου μ.Χ. αιώνα και πλήθαιναν όσο περνούσαν τα χρόνια. Η Νικόπολη παρόλα ταύτα, ήδη από τις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα, ήταν η έδρα της επαρχίας της Παλαιάς Ηπείρου και θα κρατούσε τα ηνία μεταξύ των Ηπειρωτικών πόλεων μέχρι το 900 μ.Χ. Το θέατρο και το στάδιο δεν είχαν πλέον την αίγλη των ρωμαϊκών χρόνων, καθώς οι αθλητικοί αγώνες είχαν ήδη απαγορευθεί και το μεγαλύτερο τμήμα του δομικού υλικού του σταδίου χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των νέων μεγάλων τειχών, που, όπως ανέφερα, ήταν αναγκαία για την άμυνα της πόλης από τις αυξανόμενες επιδρομές των βαρβαρικών λαών που κατέβαιναν από την Βαλκανική. Βησιγότθοι, Οστρογότθοι, Βάνδαλοι, Σλάβοι, Ούνοι και Βούλγαροι συναριθμούνται μεταξύ αυτών. 5 ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΕΒΕΖΑ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ ; Περιέργως, ή και εσκεμμένως, η μεγαλύτερη πύλη των βυζαντινών τειχών της Νικόπολης είναι και πάλι η δυτική. Η πύλη σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση και εσφαλμένα ονομάζεται Αραπόπορτα. Η Νικόπολη ήθελε ακόμα να βλέπει προς τη Δύση, παρά το γεγονός ότι ανήκε στην ανατολική Αυτοκρατορία. Έστεκε, όμως, στο δυτικότερο άκρο της. Στη μεθόριο. Οι συνεχείς επιδρομές ανάγκασαν τους εναπομείναντες κατοίκους της Νικόπολης να βρουν καταφύγιο σε ασφαλέστερους τόπους, σε καστρουπόλεις. Έτσι, οι γειτονικές οχυρές θέσεις που είχαν αφεθεί στα χρόνια του Αυγούστου για να κατοικηθεί η Νικόπολη, γίνονται οι ίδιες αποδέκτες των πληθυσμιακών υπολειμμάτων της Νικόπολης. Οι Ρωγοί, η Βόνιτσα, η Άρτα και η Ρηνιάσσα δέχονται, μεταξύ άλλων πόλεων, τους Νικοπολίτες που αδυνατούν να αμυνθούν στην ευάλωτη και πεδινή θέση όπου έστεκε η πόλη τους. Η Νικόπολη, λοιπόν, αντιστρόφως ανάλογα της ξαφνικής και απότομης δημιουργίας της εγκαταλείπεται σταδιακά και συρρικνώνεται συνεχώς, με ελάχιστους, ίσως, κατοίκους της να παραμένουν μετά τον 11ο αιώνα και να διαβιούν στον ερειπιώνα τής άλλοτε ισχυρής ιερής πόλης του Αυγούστου. Η έδρα της μητρόπολης μεταφέρθηκε στη Ναύπακτο και ο εκεί μητροπολίτης πήρε τον τίτλο του Νικοπόλεως και Ναυπάκτου. Οι ιστορικές πηγές σιωπούν και τα αρχαιολογικά ευρήματα δεν μπορούν να μαρτυρήσουν για το εάν υπήρχε έστω και ελάχιστη ζωή στη Νικόπολη μετά τον 11ο αιώνα. Η πόλη χίλια χρόνια μετά τη δημιουργία της έμελλε να ερημωθεί. Τα επόμενα πεντακόσια χρόνια παραμένουν σιωπηλά για τη Νικόπολη και την περιοχή της. Μισή χιλιετία σιωπής των πηγών είναι πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα για να μπορέσει κάποιος να ισχυριστεί ότι συνέχεια της Νικόπολης αποτελεί μια πόλη που δεν είχε καν δημιουργηθεί μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα. Παρόλους τους ευσεβείς πόθους των σύγχρονων μελετητών να βλέπουν την Πρέβεζα ως ιστορική συνέχεια της Νικόπολης, οι ιστορικές, εκκλησιαστικές και αγιολογικές πηγές του 12ου, 13ου και 14ου αιώνα αρνούνται οποιαδήποτε μνεία ακόμη και του τοπωνυμίου, παρότι είναι πολύ λεπτομερείς ως προς την τοπογεωγραφία της Ηπείρου. Η αναφορά στο όνομα Πρέβεζα σε δύο μη χρονολογημένα αντίγραφα του Χρονικού του Μορέως, που μόνο παλαιογραφικά μπορούν να προσδιοριστούν πριν τα τέλη του 14ου αιώνα, θα πρέπει, κατά τη γνώμη μας, να ελεγχθεί από τους φιλολόγους και παλαιογράφους. Σε αυτό συνάδει και η διαπίστωση ότι το μοναδικό χρονολογημένο χειρόγραφο της αραγωνικής/ισπανικής εκδοχής του Χρονικού του Μορέως, του 1393, δεν αναφέρει τίποτε απολύτως για την Πρέβεζα. Έτσι ανοίγονται νέα ερευνητικά ερωτήματα, όχι μόνο για την Πρέβεζα, αλλά για την χρονολόγηση της ελληνικής και γαλλικής παραλλαγής του Χρονικού του Μορέως. Στις αρχές του 16ου αιώνα, μία ακόμη ναυμαχία θα επαναφέρει την προσοχή του τότε γνωστού κόσμου και πάλι στην ίδια περιοχή. Για μια ακόμη φορά, την ίδια εποχή του χρόνου, τον Σεπτέμβριο, Δύση και Ανατολή έρχονται να αναμετρηθούν στην ίδια θαλάσσια περιοχή. Στα νερά της μεθορίου Δύσης και Ανατολής. Στα νερά του Ιονίου. Τη θέση του Οκταβιανού από τη Δύση θα πάρει ο συνασπισμένος στόλος 6 ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΟ 22Ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΑΣ των Χριστιανικών κρατών της Ευρώπης υπό τον ναύαρχο Αντρέα Ντόρια και του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας από την Ανατολή θα πάρει ο Οθωμανικός στόλος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Αυτή τη φορά η νίκη θα πάει στην Ανατολή. Η ναυμαχία της Πρέβεζας, του Σεπτεμβρίου του 1538, θα κάνει τον Οθωμανικό στόλο του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα κυρίαρχο της Μεσογείου για αρκετά χρόνια και θα τοποθετήσει, εν μια νυκτί, την Πρέβεζα στον παγκόσμιο χάρτη. Την Πρέβεζα που δεν είχε καλά-καλά κλείσει τα 60 χρόνια ύπαρξής της. Διαπιστώνουμε, εδώ, μια παράλληλη πορεία των δύο πόλεων. Όπως η Νικόπολη έτσι και η Πρέβεζα έγινε απότομα γνωστή στον τότε κόσμο από το αποτέλεσμα μιας ναυμαχίας. Έχω υποστηρίξει από άλλο βήμα ότι η δημιουργία της Πρέβεζας, ως οικισμού, ταυτίζεται με την κατασκευή του κάστρου της Μπούκας, που κτίστηκε από τον Οθωμανό σουλτάνο Μωάμεθ Β΄ τον Πορθητή, το 1478, στην είσοδο του Αμβρακικού κόλπου για να υποστηρίξει την σχεδιαζόμενη επίθεσή του κατά της Ιταλίας και την κατάκτηση της Παλαιάς Ρώμης. Η κατασκευή του κάστρου της Μπούκας έπαιξε, κατά τη γνώμη μου, σημαντικό ρόλο στην επιτυχή επίθεση του Μωάμεθ κατά της Ιταλίας το 1480. Ο αιφνίδιος, όμως, θάνατός του τον επόμενο χρόνο έβαλε τέλος στα μεγαλεπήβολα σχέδιά του. Ο αρχικός σκοπός για τον οποίο κτίστηκε το κάστρο ήταν η υπεράσπιση της εισόδου του Αμβρακικού κόλπου, ώστε αυτός να χρησιμοποιηθεί ως φυσικός ναύσταθμος του Οθωμανικού στόλου στον χώρο του Ιονίου. Ο στρατηγικός ρόλος της κίνησης αυτής επιβεβαιώνεται όχι μόνο κατά την εκστρατεία του Μωάμεθ εναντίον της Ιταλίας, δύο χρόνια μετά την κατασκευή του κάστρου, αλλά και μερικά χρόνια αργότερα, το 1538, όταν ο Οθωμανός ναύαρχος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα χρησιμοποίησε τον κόλπο ως ναύσταθμο πριν την ναυμαχία της Πρέβεζας και ως ορμητήριο εναντίον του Χριστιανικού Στόλου του Αντρέα Ντόρια. Έτσι, το κάστρο της Μπούκας αποτέλεσε τον πυρήνα για τη δημιουργία ενός μικρού, αρχικά, οικισμού στη βόρεια πλευρά του, όπως μας πιστοποιούν σχέδια και αναφορές της εποχής. Η Πρέβεζα πήρε μορφή οικισμού και το 1605, όταν οι Σταυροφόροι επέδραμαν και την λεηλάτησαν, είχε τριάντα σπίτια εκτός του κάστρου και άλλα τόσα μέσα στο οχυρό. Οι Βενετσιάνοι, που κυριαρχούν στον Ιόνιο και Αδριατικό χώρο, επιτίθενται και καταλαμβάνουν το κάστρο τον Σεπτέμβριο του 1684, στις αρχές του 6ου Βενετοτουρκικού πολέμου. Αναγκάζονται, όμως, να παραδώσουν την πόλη στους Τούρκους με το τέλος του πολέμου αυτού. Οι Οθωμανοί οχυρώνουν ξανά την πόλη με ένα νέο κάστρο, στη βόρεια πλευρά της, καθώς η συνθήκη του Κάρλοβιτς τους απαγόρευε να οχυρώσουν τη θέση του ανατιναχθέντος κάστρου της Μπούκας. Το νέο οχυρό ήταν η αρχική φάση του κάστρου που σήμερα ονομάζουμε του Αγίου Αντρέα, στην καρδιά της σύγχρονης Πρέβεζας, εδώ ακριβώς που βρισκόμαστε. Οι Βενετοί επανέρχονται το 1717 και καταλαμβάνουν την Πρέβεζα υπό τις διαταγές του ναυάρχου Αντρέα Πιζάνι, ο οποίος μετατρέπει το τζαμί του 7 ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΕΒΕΖΑ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ ; Οθωμανικού κάστρου σε ναό του Αποστόλου Ανδρέα. Ένας δεύτερος απόστολος, μετά τον Παύλο που πρώτος δίδαξε τους Νικοπολίτες, τιμάται από τότε στην πόλη μας, τόσο από την ρωμαιοκαθολική κοινότητα –ο ναός της είναι μέχρι σήμερα αφιερωμένος στον Άγιο Απόστολο Ανδρέα– όσο και από την Ορθόδοξη κοινότητα, που αφιερώνει και αυτή ναό στη μνήμη του Αγίου. Η δεύτερη Βενετική περίοδος της Πρέβεζας θα διαρκούσε 80 χρόνια και θα ήταν πολύ δημιουργική για την πόλη και τους κατοίκους της. Σταδιακά, κατέστη η εμπορική πύλη της Ηπειρωτικής ενδοχώρας και της Ακαρνανίας προς την Βενετία, και ο ιχθυοτρόφος Αμβρακικός θα αποδεικνυόταν, για μια ακόμη φορά, πηγή πλούτου για τους Πρεβεζάνους. Σε αυτόν θα προστεθεί και άλλος ένας πλουτοπαραγωγός παράγοντας. Ο ελαιώνας, που επί Βενετών δημιουργήθηκε και επεκτάθηκε για να καλύψει σχεδόν το σύνολο της περιοχής υπό Βενετική κυριαρχία, του Territorio, δηλαδή, της Πρέβεζας. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου η Πρέβεζα ευημερεί και πληθαίνει όπως μαρτυρούν οι πολλοί νεόκτιστοι τότε ναοί. Η πλειονότητα μπορώ να πω των σήμερα υπαρχόντων ναών της πόλης κατασκευάστηκαν στα πρώτα χρόνια της δεύτερης Ενετικής περιόδου. Όπως όλες, όμως, οι μεγάλες δυνάμεις και αυτοκρατορίες, έτσι και η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας κατελύθει το 1797 από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη και έτσι η Πρέβεζα περιήλθε, ειρηνικά αυτήν τη φορά, σε Γαλλικά χέρια, στη Γαλλική Αυτοκρατορία, θα μπορούσαμε να πούμε. Δεν ήταν, όμως, ειρηνική η μετάβαση στην κυριαρχία του Αλή πασά, τον επόμενο χρόνο, καθώς συνδέεται με την χειρότερη καταστροφή της πόλης από το ασκέρι του Σατράπη της Ηπείρου και του γιού του Μουχτάρ, γεγονός που είναι ιστορικά καταγεγραμμένο ως ο Χαλασμός της Πρέβεζας. Η πρώτη προσωρινή κατάληψη της Πρέβεζας από τον Αλή πασά διεκόπη δύο χρόνια αργότερα από μια δημιουργική εξαετία αυτονομίας. Μιας περιόδου που η Πρέβεζα αποτελούσε, εν τοις πράγμασι, τμήμα της Ιονίου Πολιτείας, των Επτανήσων δηλαδή. Όπως πετυχημένα αναφέρει το σύντομο κείμενο, που παρουσιάζει την πόλη μας στον τόμο των περιλήψεων του Συνεδρίου σας, η Πρέβεζα θα μπορούσε να ήταν το «όγδοο Επτάνησο» που ήρθε και κόλλησε στην Ηπειρωτική ακτή. Το 1912 η Πρέβεζα έγινε, επιτέλους, και κατά το κράτος Ελληνική, αφού εντάχθηκε στο γρήγορα διευρυνόμενο μικρό Βασίλειο. Έτσι, διεκόπει η δισχιλιετής αυτοκρατορική της πορεία, αφού από το 31 π.Χ. μέχρι το 1912 ανήκε κατά σειρά στη Ρωμαϊκή, Βυζαντινή, Βενετική, Γαλλική και Οθωμανική Αυτοκρατορία. Κυρίες και κύριοι σύνεδροι, Δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα ποια από τις δύο περιόδους είναι πιο πολυτάραχη. Αυτή της Νικόπολης ή της Πρέβεζας; Η δεύτερη, λόγω της χρονικής γειτνίασής της με τις μέρες μας μάς φαίνεται πιο περίπλοκη απ’ ό,τι φαντάζει η χιλιόχρονη πορεία της πόλης του Αυγούστου. Μπορώ όμως, με βεβαιότητα, να πω ότι ο τόπος στον οποίο φιλοξενείστε αναγνωρίζεται στην ιστορία ως διαφιλονικούμενο Πέρασμα, όπου οι διάφοροι κατακτητές άφησαν τα ίχνη τους στα οχυρωματικά έργα 8 ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΟ 22Ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΑΣ και τα ποικίλα κάστρα που προκαλούν να μας υποδεχθούν αφηγούμενα σιωπηλά τα γεγονότα που τα πλαισίωσαν. Με συγχωρείτε εάν σας κούρασα με την ιστορική αναδρομή 2000 χρόνων μέσα σε 35 λεπτά της ώρας. Ελπίζω να μην σας φάνηκαν αιώνες. Σας ευχαριστώ. 9 ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΕΒΕΖΑ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ ; Είναι η Πρέβεζα συνέχεια της αρχαίας Νικόπολης; * Νίκος Δ. Καράμπελας Ο τόπος διεξαγωγής του 22ου Επιστημονικού Σεμιναρίου Νεφρολογίας συνδέεται ιστορικά με δύο από τους ισχυρότερους μονάρχες της παγκόσμιας ιστορίας: τον Οκταβιανό, μετέπειτα Αύγουστο Καίσαρα και τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή. Ο πρώτος, με τη νίκη του στη ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ., έθεσε τη βάση για την απαρχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της Ρωμαϊκής Ειρήνης, της Pax Romana, και μετά από 41 χρόνια απόλυτης εξουσίας, έγινε ο μακροβιότερος Ρωμαίος αυτοκράτορας.(1) Ο δεύτερος, στο μέσον περίπου της ηγεμονίας του, το 1538, θα κατατρόπωνε τον συνασπισμένο στόλο των Χριστιανικών κρατών του τότε γνωστού κόσμου, στη ναυμαχία που έμεινε στην ιστορία ως η ναυμαχία της Πρέβεζας,(2) και θα συνέχιζε την απόλυτη εξουσία του για συνολικά 46 χρόνια, μένοντας στην ιστορία ως Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής ή Νομοθέτης και ο μακροβιότερος σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό το δίπολο Ναυμαχίας του Ακτίου – Ναυμαχίας της Πρέβεζας, Οκταβιανού Αυγούστου – Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, Αρχαίας Νικόπολης – Πρέβεζας, Δύσης και Ανατολής θα είναι εμφανές στο περιθώριο των εργασιών του Συνεδρίου σας, κατά τις επισκέψεις σας τόσο στον εκτεταμένο ερειπιώνα της αρχαίας Νικόπολης όσο και τα αξιολογότερα μνημεία της φιλοξενούσας πόλης, της Πρέβεζας. Αυτό το δίπολο αποτελεί το θέμα της εναρκτήριας ομιλίας του Σεμιναρίου. Η ομιλία με τον τίτλο-ερώτημα που του δώσαμε, δεν έρχεται να καλύψει τα επιστημονικά κενά που υπάρχουν αναφορικά με το εάν η Πρέβεζα είναι όντως η συνέχεια της αρχαίας Νικόπολης ή μια νέα πόλη που οικοδόμησαν και ίδρυσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι. Μια τέτοια προσέγγιση θα κούραζε το ακροατήριο, παρά τις βάσιμες αντιρρήσεις του ομιλητή για τις ισχύουσες ιστορικές απόψεις περί της συνέχειας των δύο πόλεων.(3) Θα προσπαθήσω, αντίθετα, να κάμω μια σύντομη ιχνηλάτηση, ιστορική και τοπογραφική, του τόπου που φιλοξενείστε, πάνω στο δίπολο Αρχαία Νικόπολη – Πρέβεζα. Αρχαία Νικόπολη. Η αρχαία Νικόπολη ιδρύθηκε από τον Οκταβιανό, αμέσως μετά τη νίκη του στη ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ., στην προσπάθειά του να προβάλει και προπαγανδίσει τη νίκη του, να ελέγξει στρατιωτικά το χώρο και να εκρωμαΐσει τη δυτική Ελλάδα. Η πόλη κτίσθηκε μεν με πρότυπα ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής οργάνωσης, κατοικήθηκε, όμως, από φορείς ελληνικού πολιτισμού, αφού ο πληθυσμός της αποτελείτο κυρίως από κατοίκους πόλεων της Ηπείρου, της Αιτωλοακαρνανίας και της Λευκάδας, στους οποίους δόθηκαν κίνητρα και προνόμια για να μετοικήσουν σε αυτήν. Έτσι, η Νικόπολη αναπτύχθηκε ραγδαία, καθώς ο συνδυασμός της στρατηγικής θέσης της και των προνομίων που της παραχώρησε ο ιδρυτής της είχαν ως αποτέλεσμα τη συρροή πολιτών από διάφορα μέρη της * Η ακόλουθη περίληψη με ενδεικτική βιβλιογραφία συμπεριλήφθηκε στο τεύχος περιλήψεων των εισηγήσεων του 22ου Επιστημονικού Σεμιναρίου Νεφρολογίας, που διανεμήθηκε στους κ.κ. συνέδρους. 10 ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΟ 22Ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΑΣ Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Διέθετε τρία λιμάνια και δικό της νομισματοκοπείο. Μεταξύ των δημοσίων κτηρίων της συναριθμούνται το μεγάλο θέατρο, το στάδιο, το ωδείο, τα δημόσια λουτρά και το υδραγωγείο.(1, 4) Το επιβλητικότερο όλων των κτηρίων της Νικόπολης στήθηκε στο λόφο όπου είχε στρατοπεδεύσει ο Οκταβιανός πριν τη ναυμαχία του Ακτίου, στο Προάστειο της πόλης –όπως το ονομάζει ο Στράβωνας– και αποτέλεσε το τρόπαιο της νίκης του. Ήταν ένα υπαίθριο ιερό, αφιερωμένο στους θεούς που βοήθησαν τον Οκταβιανό στη νίκη του, διακοσμημένο στην πρόσοψη της βάσης του με ορειχάλκινα έμβολα πλοίων, λάφυρα από τον νικημένο αντίπαλο στόλο.(1, 5) Στο μνημειακό σύνολο του Προαστείου εντάχθηκαν επίσης το θέατρο, το στάδιο, το γυμνάσιο και οι θέρμες, που υποστήριζαν την τέλεση των Ακτίων αγώνων. Ο Οκταβιανός αναβίωσε τους αγώνες αυτούς των Ακαρνάνων και τους ανέδειξε σε έναν από τους σημαντικότερους της αρχαιότητας, εντάσσοντάς τους στην αρχαιοελληνική αγωνιστική περίοδο, γεγονός που έκανε τα Άκτια ισάξια των Ολυμπιακών αγώνων.(1, 6, 7) Ο απόστολος των εθνών Παύλος δίδαξε στη Νικόπολη το χειμώνα του 65-66 μ.Χ. πριν οδηγηθεί στη Ρώμη, όπου και μαρτύρησε.(8) Ο σπόρος του λόγου του βλάστησε και η Νικόπολη αποτέλεσε κέντρο χριστιανοσύνης για αρκετούς αιώνες, με εξαιρετικά δείγματα ναοδομίας. Σώζονται ερείπια έξι μεγάλων ναών, τύπου βασιλικής, και δύο εξ αυτών διατηρούν εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτό διάκοσμο. Η Νικόπολη υπήρξε η εκκλησιαστική έδρα της Παλαιάς Ηπείρου. Την ξαφνική και απότομη δημιουργία της Νικόπολης, καθώς και τη μεγάλη άνθησή της κατά τους πρώτους αυτοκρατορικούς αιώνες, ακολούθησε μια σταδιακή και συνεχής συρρίκνωση. Μετά τα πρώτα 500, περίπου, χρόνια της ζωής της, περιορίστηκε στο 1/6 της αρχικής της έκτασης, όπως μαρτυρούν τα σωζόμενα βυζαντινά τείχη, που άρχισαν να οικοδομούνται στα μέσα του 5ου μ.Χ. αιώνα.(1, 9) Τα επόμενα 500 χρόνια, ήταν περίοδος συνεχών επιδρομών εχθρικών εθνών που εισέβαλλαν από την Βαλκανική και είχαν ως τελικό αποτέλεσμα την οριστική και ολοκληρωτική εγκατάλειψη της Νικόπολης και την εγκατάσταση των κατοίκων της σε καστρουπόλεις της περιοχής, όπως π.χ. η Βόνιτσα, οι Ρωγοί, η Άρτα και η Ρηνιάσσα. Για τους επόμενους πέντε αιώνες οι πληροφορίες σχετικά με τη Νικόπολη είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Ο ερειπιώνας στέκεται και φθείρεται σταδιακά. Διοικητικά, η περιοχή υπάγεται, διαδοχικά, στο Θέμα Νικοπόλεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, στους δεσπότες της Σερβικής δυναστείας της Ηπείρου, στο Δουκάτο των Τόκκο της Κεφαλονιάς, στους Αλβανούς ηγεμόνες της Ηπείρου και καταλαμβάνεται οριστικά από τους Οθωμανούς το 1463.(3, 10) Πρέβεζα. Η πολύ καλά προφυλαγμένη περιοχή του εσωτερικού λιμανιού της αρχαίας Νικόπολης, στον όρμο Βαθύ, πιθανότατα φιλοξένησε τον όποιο εναπομείναντα πληθυσμό της. Ο πιθανός αυτός οικισμός, αγνώστου μέχρι σήμερα οικονύμιου, ενσωματώθηκε φυσιολογικά στον οικισμό που προέκυψε μετά την οχύρωση του νοτιότερου άκρου της Ηπείρου, της εισόδου του Αμβρακικού κόλπου, με την κατασκευή του κάστρου της Μπούκας, το 1478.(3, 10) Το σημείο αυτό αποτελεί το πέρασμα από την Ήπειρο στην Ακαρνανία και από το Ιόνιο στον Αμβρακικό και έτσι το Πέρασμα, ως τοπωνύμιο, ονοματοθέτησε το νέο κάστρο και τον σταδιακά αναπτυσσόμενο οικισμό που δημιουργήθηκε στη βόρεια πλευρά του. Μέσω της σλαβικής και της αλβανικής γλώσσας το Πέρασμα έγινε Πρέβεζα. 11 ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΕΒΕΖΑ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ ; Η κατασκευή του κάστρου της Μπούκας, της μεσαιωνικής δηλαδή Πρέβεζας, ήταν μέρος των αμυντικών έργων του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή στην περιοχή, ώστε ο Αμβρακικός κόλπος να αποτελέσει ασφαλή ναύσταθμο του Οθωμανικού στόλου στο βόρειο Ιόνιο, κατά την προγραμματισμένη επίθεσή του στην Ιταλική χερσόνησο. Τελικός σκοπός ήταν η κατάληψη της παλαιάς Ρώμης, μετά την εκπόρθηση της Νέας Ρώμης το 1453. Τα σχέδια του Μωάμεθ υλοποιήθηκαν μόνο μερικώς, με την κατάκτηση του Ότραντο το 1480, αλλά δεν ολοκληρώθηκαν, μετά τον αιφνίδιο θάνατό του τον επόμενο χρόνο.(10, 11) Η ναυμαχία της Πρέβεζας του 1538 μεταξύ του Οθωμανικού στόλου υπό τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα και του συνασπισμένου στόλου των Χριστιανικών κρατών υπό τον Αντρέα Ντόρια, τοποθέτησε την μόλις 60χρονη Πρέβεζα στον ιστορικό και γεωγραφικό χάρτη του τότε γνωστού κόσμου με μεγαλύτερα γράμματα. Η ναυμαχία ήταν μια οδυνηρή αποτυχία για τον δυτικό κόσμο και σηματοδότησε την κυριαρχία των Οθωμανών του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή στη Μεσόγειο μέχρι τη ναυμαχία της Ναυπάκτου.(2, 12) Η Πρέβεζα, όντας στην μεθόριο Δύσης και Ανατολής, υπήρξε πόλη που διεκδικήθηκε από πολλούς και πέρασε στην κυριαρχία διαφόρων δυνάμεων της εποχής στη διάρκεια της 500χρονης και πλέον ιστορίας της, η οποία επιγραμματικά έχει τις ακόλουθες περιόδους: 1463. Κατάληψη της περιοχής από τους Οθωμανούς Τούρκους.(3, 10, 11) 1478. Κατασκευή του Κάστρου της Μπούκας.(3, 10) 1478-1684. Α΄ Οθωμανική περίοδος.(3, 13) 1500. Προσπάθεια κατάληψής της από τους Βενετούς.(3, 13) 1605. Προσωρινή κατάληψή της από τους Ιππότες του αγίου Στεφάνου της Πίζας.(14) 1684-1701. Α΄ Βενετική περίοδος.(3, 13, 15) 1701-1718. Β΄ Οθωμανική περίοδος.(13, 16) 1718-1797. Β΄ Βενετική περίοδος.(13, 17, 18) 1797-1798. Γαλλική κατοχή.(13, 19) 1798-1800. Α΄ περίοδος Αλή πασά.(13) 1800-1806. Αυτονομία. Συμπολιτεία του Ακρωτηρίου.(20) 1806-1820. Β΄ περίοδος Αλή πασά.(13) 1820-1912. Γ΄ Οθωμανική περίοδος.(13) 21.10.1912. Ένταξή της στο Ελληνικό Κράτος.(21) Η Πρέβεζα, το Πέρασμα, θα μπορούσε, συγκυριακά, να παραλληλιστεί με τους νεφρούς, καθώς και αυτοί είναι ένα πέρασμα των ακάθαρτων στοιχείων του αίματος, που με τη διαδικασία της κάθαρσης αποβάλλονται. Εύχομαι η Πρέβεζα να γίνει το πέρασμα σε μια νέα εποχή για την Ελληνική Νεφρολογική επιστημονική κοινότητα ! Βιβλιογραφία. 1. Ζάχος Κ., Καλπάκης Δ., Καππά Χ., Κύρκου Θ., Νικόπολη. Αποκαλύπτοντας την πόλη της νίκης του Αυγούστου, Αθήνα 2008. 2. Toledo-Mansilla P., Notes concerning the Battle of Preveza (1538) according to the testimony of Ottoman chroniclers and historians of 16th and 17th centuries and later times, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 139-167. 12 ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΟ 22Ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΑΣ 3. Καράμπελας Ν.Δ., Το κάστρο της Μπούκας (1478-1701). Η οχυρωμένη Πρέβεζα μέσα από τις πηγές, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 395-433. 4. Sheppard S., Actium 31 BC. Downfall of Antony and Cleopatra, Oxford-New York 2009. 5. Ζάχος Κ.Λ., Το Μνημείο του Οκταβιανού Αυγούστου στη Νικόπολη. Το τρόπαιο της ναυμαχίας του Ακτίου, Αθήνα 2001. 6. Παυλογιάννης Ο., Αλμπανίδης Ε., Τα Άκτια της Νικόπολης: Νέες Προσεγγίσεις, στο: Νικόπολις Β΄. Πρακτικά του Δευτέρου Διεθνούς Συμποσίου για τη Νικόπολη (11-12 Σεπτεμβρίου 2002), Πρέβεζα 2007, τ. Ι, σελ. 57-76. 7. Ζάχος Κ.Λ., Άκτια. Αθλητικοί αγώνες των αυτοκρατορικών χρόνων στη Νικόπολη της Ηπείρου, Αθήνα 2008. 8. Μελέτιος Μητροπολίτης Νικοπόλεως, Ο Απόστολος Παύλος στην Νικόπολη, στο: Νικόπολις Β΄. Πρακτικά του Δευτέρου Διεθνούς Συμποσίου για τη Νικόπολη (11-12 Σεπτεμβρίου 2002), Πρέβεζα 2007, τ. Ι, σελ. 123-133. 9. Κωνσταντάκη Α., Σκανδάλη Μ., Συνεσίου Ε., Νικόπολις. Δύο περίπατοι, Πρέβεζα 2000. 10. Karabelas N.D., The Ottoman conquest of Preveza and its first castle, στο: XVI. Türk Tarih Kongresi : Kongreye sunulan bildiriler : Ankara, 20-24 Eylül 2010, Ankara 2014 (υπό έκδοση). 11. Καράμπελας Ν.Δ., Η κατάκτηση της «Πρέβεζας» από τον Μωάμεθ Β΄, στο: Πρακτικά του Α΄ Πανηπειρωτικού Συνεδρίου «Ιστορία-Λογιοσύνη: Η Ήπειρος και τα Ιωάννινα από το 1430 έως το 1913» (Ιωάννινα 28.02 - 03.03.2013), Ιωάννινα (υπό έκδοση). 12. Pujeau E., Preveza in 1538: The background of a very complex situation, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 121-138. 13. Σαββίδης Α.Γ.Κ., Η τουρκική κατάληψη της Πρέβεζας από τα Βραχέα Χρονικά, στο: Η Ιστορία της Πρέβεζας (Πρακτικά Α΄ Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου, Πρέβεζα, 22-24 Σεπτεμβρίου 1989), Πρέβεζα 1993, σελ. 25-41. 14. Δόνος Δ., Πολιτική, πειρατεία και τέχνη. Η δήωση της Πρέβεζας από τους ιππότες του Αγίου Στεφάνου το έτος 1605, Πρεβεζάνικα Χρονικά, τχ. 45-46, Πρέβεζα 2009, σελ. 63-116. 15. Δόνος Δ., Στρατηγήματα. Η κατάληψη της Πρέβεζας από τον Morosini (1684) μέσα από συναφείς πηγές, Πρεβεζάνικα Χρονικά, τχ. 43-44, Πρέβεζα 2007, σελ. 66-111. 16. Karabelas N.D., Ottoman Fortifications in Preveza in 1702. The first Phase of the Castle of Iç Kale, Journal of the Center for Ottoman Studies Ankara University (ΟΤΑΜ) 32, Ankara 2013, σελ. 47-66 17. Δόνος Δ., Ο πόλεμος των λέξεων και των εικόνων. Τεκμήρια για τις βενετικές επιχειρήσεις στον Αμβρακικό κόλπο κατά τα έτη 1716 και 1717, Πρεβεζάνικα Χρονικά, τχ. 47-48, Πρέβεζα 2011, σελ. 42-101. 18. Δόνος Δ., Παρατηρήσεις για την πολεοδομική εξέλιξη της Πρέβεζας κατά το 17ο και 18ο αιώνα, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 435-459. 19. Curlin J.S., «Remember the Moment when Previsa fell»: The 1798 Battle of Nicopolis and Preveza, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 265-296. 20. Παπαγεωργίου Κ.Γ., Η Συμπολιτεία των Ηπειρωτικών πόλεων των ακτών του Ιονίου (1800-1806). (Πρέβεζα-Πάργα-Βόνιτσα-Βουθρωτό). Μια λαμπρή σελίδα της ηπειρωτικής ιστορίας, Αθήνα 2005. 21. Καράμπελας Ν.Δ., Η απελευθέρωση της Πρέβεζας. 21 Οκτωβρίου 1912, Αθήνα 1992. 13 

ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΕΒΕΖΑ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ; Νίκος Δ. Καράμπελας Πρόεδρος του Ιδρύματος Ακτία Νικόπολις, Πρέβεζα Ο τόπος διεξαγωγής του 22ου Επιστημονικού Σεμιναρίου Νεφρολογίας συνδέεται ιστορικά με δύο από τους ισχυρότερους μονάρχες της παγκόσμιας ιστορίας: τον Οκταβιανό, μετέπειτα Αύγουστο Καίσαρα και τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή. Ο πρώτος, με τη νίκη του στη ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ., έθεσε τη βάση για την απαρχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της Ρωμαϊκής Ειρήνης, της Pax Romana, και μετά από 41 χρόνια απόλυτης εξουσίας, έγινε ο μακροβιότερος Ρωμαίος αυτοκράτορας.(1) Ο δεύτερος, στο μέσον περίπου της ηγεμονίας του, το 1538, θα κατατρόπωνε τον συνασπισμένο στόλο των Χριστιανικών κρατών του τότε γνωστού κόσμου, στη ναυμαχία που έμεινε στην ιστορία ως η ναυμαχία της Πρέβεζας,(2) και θα συνέχιζε την απόλυτη εξουσία του για συνολικά 46 χρόνια, μένοντας στην ιστορία ως Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής ή Νομοθέτης και ο μακροβιότερος σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό το δίπολο Ναυμαχίας του Ακτίου - Ναυμαχίας της Πρέβεζας, Οκταβιανού Αυγούστου - Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, Αρχαίας Νικόπολης - Πρέβεζας, Δύσης και Ανατολής θα είναι εμφανές στο περιθώριο των εργασιών του Συνεδρίου σας, κατά τις επισκέψεις σας τόσο στον εκτεταμένο ερειπιώνα της αρχαίας Νικόπολης όσο και τα αξιολογότερα μνημεία της φιλοξενούσας πόλης, της Πρέβεζας. Αυτό το δίπολο αποτελεί το θέμα της εναρκτήριας ομιλίας του Σεμιναρίου. Η ομιλία με τον τίτλο-ερώτημα που του δώσαμε, δεν έρχεται να καλύψει τα επιστημονικά κενά που υπάρχουν αναφορικά με το εάν η Πρέβεζα είναι όντως η συνέχεια της αρχαίας Νικόπολης ή μια νέα πόλη που οικοδόμησαν και ίδρυσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι. Μια τέτοια προσέγγιση θα κούραζε το ακροατήριο, παρά τις βάσιμες αντιρρήσεις του ομιλητή για τις ισχύουσες ιστορικές απόψεις περί της συνέχειας των δύο πόλεων.(3) Θα προσπαθήσω, αντίθετα, να κάμω μια σύντομη ιχνηλάτηση, ιστορική και τοπογραφική, του τόπου που φιλοξενείστε, πάνω στο δίπολο Αρχαία Νικόπολη - Πρέβεζα. Αρχαία Νικόπολη. Η αρχαία Νικόπολη ιδρύθηκε από τον Οκταβιανό, αμέσως μετά τη νίκη του στη ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ., στην προσπάθειά του να προβάλει και προπαγανδίσει τη νίκη του, να ελέγξει στρατιωτικά το χώρο και να εκρωμαΐσει τη δυτική Ελλάδα. Η πόλη κτίσθηκε μεν με πρότυπα ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής οργάνωσης, κατοικήθηκε, όμως, από φορείς ελληνικού πολιτισμού, αφού ο πληθυσμός της αποτελείτο κυρίως από κατοίκους πόλεων της Ηπείρου, της Αιτωλοακαρνανίας και της Λευκάδας, στους οποίους δόθηκαν κίνητρα και προνόμια για να μετοικήσουν σε αυτήν. Έτσι, η Νικόπολη αναπτύχθηκε ραγδαία, καθώς ο συνδυασμός της στρατηγικής θέσης της και των προνομίων που της παραχώρησε ο ιδρυτής της είχαν ως αποτέλεσμα τη συρροή πολιτών από διάφορα μέρη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Διέθετε τρία λιμάνια και δικό της νομισματοκοπείο. Μεταξύ των δημοσίων κτηρίων της συναριθμούνται το μεγάλο θέατρο, το στάδιο, το ωδείο, τα δημόσια λουτρά και το υδραγωγείο.(1,4) Το επιβλητικότερο όλων των κτηρίων της Νικόπολης στήθηκε στο λόφο όπου είχε στρατοπεδεύσει ο Οκταβιανός πριν τη ναυμαχία του Ακτίου, στο Προάστειο της πόλης όπως το ονομάζει ο Στράβωνας - και αποτέλεσε το τρόπαιο της νίκης του. Ήταν ένα υπαίθριο ιερό, αφιερωμένο στους θεούς που βοήθησαν τον Οκταβιανό στη νίκη του, διακοσμημένο 32 στην πρόσοψη της βάσης του με ορειχάλκινα έμβολα πλοίων, λάφυρα από τον νικημένο αντίπαλο στόλο.(1,5) Στο μνημειακό σύνολο του Προαστείου εντάχθηκαν επίσης το θέατρο, το στάδιο, το γυμνάσιο και οι θέρμες, που υποστήριζαν την τέλεση των Ακτίων αγώνων. Ο Οκταβιανός αναβίωσε τους αγώνες αυτούς των Ακαρνάνων και τους ανέδειξε σε έναν από τους σημαντικότερους της αρχαιότητας, εντάσσοντάς τους στην αρχαιοελληνική αγωνιστική περίοδο, γεγονός που έκανε τα Άκτια ισάξια των Ολυμπιακών αγώνων.(1,6,7) Ο απόστολος των εθνών Παύλος δίδαξε στη Νικόπολη το χειμώνα του 65-66 μ.Χ. πριν οδηγηθεί στη Ρώμη, όπου και μαρτύρησε.(8) Ο σπόρος του λόγου του βλάστησε και η Νικόπολη αποτέλεσε κέντρο χριστιανοσύνης για αρκετούς αιώνες, με εξαιρετικά δείγματα ναοδομίας. Σώζονται ερείπια έξι μεγάλων ναών, τύπου βασιλικής, και δύο εξ αυτών διατηρούν εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτό διάκοσμο. Η Νικόπολη υπήρξε η εκκλησιαστική έδρα της Παλαιάς Ηπείρου. Την ξαφνική και απότομη δημιουργία της Νικόπολης, καθώς και τη μεγάλη άνθησή της κατά τους πρώτους αυτοκρατορικούς αιώνες, ακολούθησε μια σταδιακή και συνεχής συρρίκνωση. Μετά τα πρώτα 500, περίπου, χρόνια της ζωής της, περιορίστηκε στο 1/6 της αρχικής της έκτασης, όπως μαρτυρούν τα σωζόμενα βυζαντινά τείχη, που άρχισαν να οικοδομούνται στα μέσα του 5ου μ.Χ. αιώνα.(1,9) Τα επόμενα 500 χρόνια, ήταν περίοδος συνεχών επιδρομών εχθρικών εθνών που εισέβαλλαν από την Βαλκανική και είχαν ως τελικό αποτέλεσμα την οριστική και ολοκληρωτική εγκατάλειψη της Νικόπολης και την εγκατάσταση των κατοίκων της σε καστρουπόλεις της περιοχής, όπως π.χ. η Βόνιτσα, οι Ρωγοί, η Άρτα και η Ρηνιάσσα. Για τους επόμενους πέντε αιώνες οι πληροφορίες σχετικά με τη Νικόπολη είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Ο ερειπιώνας στέκεται και φθείρεται σταδιακά. Διοικητικά, η περιοχή υπάγεται, διαδοχικά, στο Θέμα Νικοπόλεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, στους δεσπότες της Σερβικής δυναστείας της Ηπείρου, στο Δουκάτο των Τόκκο της Κεφαλονιάς, στους Αλβανούς ηγεμόνες της Ηπείρου και καταλαμβάνεται οριστικά από τους Οθωμανούς το 1463.(3,10) Πρέβεζα. Η πολύ καλά προφυλαγμένη περιοχή του εσωτερικού λιμανιού της αρχαίας Νικόπολης, στον όρμο Βαθύ, πιθανότατα φιλοξένησε τον όποιο εναπομείναντα πληθυσμό της. Ο πιθανός αυτός οικισμός, αγνώστου μέχρι σήμερα οικονύμιου, ενσωματώθηκε φυσιολογικά στον οικισμό που προέκυψε μετά την οχύρωση του νοτιότερου άκρου της Ηπείρου, της εισόδου του Αμβρακικού κόλπου, με την κατασκευή του κάστρου της Μπούκας, το 1478. (3,10) Το σημείο αυτό αποτελεί το πέρασμα από την Ήπειρο στην Ακαρνανία και από το Ιόνιο στον Αμβρακικό και έτσι το Πέρασμα, ως τοπωνύμιο, ονοματοθέτησε το νέο κάστρο και τον σταδιακά αναπτυσσόμενο οικισμό που δημιουργήθηκε στη βόρεια πλευρά του. Μέσω της σλαβικής και της αλβανικής γλώσσας το Πέρασμα έγινε Πρέβεζα. Η κατασκευή του κάστρου της Μπούκας, της μεσαιωνικής δηλαδή Πρέβεζας, ήταν μέρος των αμυντικών έργων του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή στην περιοχή, ώστε ο Αμβρακικός κόλπος να αποτελέσει ασφαλή ναύσταθμο του Οθωμανικού στόλου στο βόρειο Ιόνιο, κατά την προγραμματισμένη επίθεσή του στην Ιταλική χερσόνησο. Τελικός σκοπός ήταν η κατάληψη της παλαιάς Ρώμης, μετά την εκπόρθηση της Νέας Ρώμης το 1453. Τα σχέδια του Μωάμεθ υλοποιήθηκαν μόνο μερικώς, με την κατάκτηση του Ότραντο το 1480, αλλά δεν ολοκληρώθηκαν, μετά τον αιφνίδιο θάνατό του τον επόμενο χρόνο.(10,11) Η ναυμαχία της Πρέβεζας του 1538 μεταξύ του Οθωμανικού στόλου υπό τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα και του συνασπισμένου στόλου των Χριστιανικών κρατών υπό τον Αντρέα Ντόρια, τοποθέτησε την μόλις 60χρονη Πρέβεζα στον ιστορικό και γεωγραφικό χάρτη του τότε γνωστού κόσμου με μεγαλύτερα γράμματα. Η ναυμαχία ήταν μια οδυνηρή αποτυχία για τον δυτικό κόσμο και σηματοδότησε την κυριαρχία των Οθωμανών του Σουλεϊμάν του 33 Μεγαλοπρεπή στη Μεσόγειο μέχρι τη ναυμαχία της Ναυπάκτου.(2, 12) Η Πρέβεζα, όντας στην μεθόριο Δύσης και Ανατολής, υπήρξε πόλη που διεκδικήθηκε από πολλούς και πέρασε στην κυριαρχία διαφόρων δυνάμεων της εποχής στη διάρκεια της 500χρονης και πλέον ιστορίας της, η οποία επιγραμματικά έχει τις ακόλουθες περιόδους: 1463. Κατάληψη της περιοχής από τους Οθωμανούς Τούρκους.(3,10,11) 1478. Κατασκευή του Κάστρου της Μπούκας.(3,10) 1478-1684. Α΄ Οθωμανική περίοδος.(3,13) 1500. Προσπάθεια κατάληψής της από τους Βενετούς.(3,13) 1605. Προσωρινή κατάληψή της από τους Ιππότες του αγίου Στεφάνου της Πίζας.(14) 1684-1701. Α΄ Βενετική περίοδος.(3,13,15) 1701-1718. Β΄ Οθωμανική περίοδος.(13,16) 1718-1797. Β΄ Βενετική περίοδος.(13,17,18) 1797-1798. Γαλλική κατοχή.(13,19) 1798-1800. Α΄ περίοδος Αλή πασά.(13) 1800-1806. Αυτονομία. Συμπολιτεία του Ακρωτηρίου.(20) 1806-1820. Β΄ περίοδος Αλή πασά.(13) 1820-1912. Γ΄ Οθωμανική περίοδος.(13) 21.10.1912. Ένταξή της στο Ελληνικό Κράτος.(21) Η Πρέβεζα, το Πέρασμα, θα μπορούσε, συγκυριακά, να παραλληλιστεί με τους νεφρούς, καθώς και αυτοί είναι ένα πέρασμα των ακάθαρτων στοιχείων του αίματος, που με τη διαδικασία της κάθαρσης αποβάλλονται. Εύχομαι η Πρέβεζα να γίνει το πέρασμα σε μια νέα εποχή για την Ελληνική Νεφρολογική επιστημονική κοινότητα ! Βιβλιογραφία 1. Ζάχος Κ., Καλπάκης Δ., Καππά Χ., Κύρκου Θ., Νικόπολη. Αποκαλύπτοντας την πόλη της νίκης του Αυγούστου, Αθήνα 2008. 2. Toledo-Mansilla P., Notes concerning the Battle of Preveza (1538) according to the testimony of Ottoman chroniclers and historians of 16th and 17th centuries and later times, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 139-167. 3. Καράμπελας Ν.Δ., Το κάστρο της Μπούκας (1478-1701). Η οχυρωμένη Πρέβεζα μέσα από τις πηγές, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 395-433. 4. Sheppard S., Actium 31 BC. Downfall of Antony and Cleopatra, Oxford-New York 2009. 5. Ζάχος Κ.Λ., Το Μνημείο του Οκταβιανού Αυγούστου στη Νικόπολη. Το τρόπαιο της ναυμαχίας του Ακτίου, Αθήνα 2001. 6. Παυλογιάννης Ο., Αλμπανίδης Ε., Τα Άκτια της Νικόπολης: Νέες Προσεγγίσεις, στο: Νικόπολις Β΄. Πρακτικά του Δευτέρου Διεθνούς Συμποσίου για τη Νικόπολη (11-12 Σεπτεμβρίου 2002), Πρέβεζα 2007, τ. Ι, σελ. 57-76. 7. Ζάχος Κ.Λ., Άκτια. Αθλητικοί αγώνες των αυτοκρατορικών χρόνων στη Νικόπολη της Ηπείρου, Αθήνα 2008. 8. Μελέτιος Μητροπολίτης Νικοπόλεως, Ο Απόστολος Παύλος στην Νικόπολη, στο: Νικόπολις Β΄. Πρακτικά του Δευτέρου Διεθνούς Συμποσίου για τη Νικόπολη (11-12 Σεπτεμβρίου 2002), Πρέβεζα 2007, τ. Ι, σελ. 123-133. 9. Κωνσταντάκη Α., Σκανδάλη Μ., Συνεσίου Ε., Νικόπολις. Δύο περίπατοι, Πρέβεζα 2000. 34 10. Karabelas N.D., The Ottoman conquest of Preveza and its first castle, στο: XVI. Türk Tarih Kongresi: Kongreye sunulan bildiriler : Ankara, 20-24 Eylül 2010, Ankara 2014 (υπό έκδοση). 11. Καράμπελας Ν.Δ., Η κατάκτηση της «Πρέβεζας» από τον Μωάμεθ Β΄, στο: Πρακτικά του Α΄ Πανηπειρωτικού Συνεδρίου «Ιστορία-Λογιοσύνη: Η Ήπειρος και τα Ιωάννινα από το 1430 έως το 1913» (Ιωάννινα 28.02 03.03.2013), Ιωάννινα (υπό έκδοση). 12. Pujeau E., Preveza in 1538: The background of a very complex situation, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 121-138. 13. Σαββίδης Α.Γ.Κ., Η τουρκική κατάληψη της Πρέβεζας από τα Βραχέα Χρονικά, στο: Η Ιστορία της Πρέβεζας (Πρακτικά Α΄ Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου, Πρέβεζα, 22-24 Σεπτεμβρίου 1989), Πρέβεζα 1993, σελ. 25-41. 14. Δόνος Δ., Πολιτική, πειρατεία και τέχνη. Η δήωση της Πρέβεζας από τους ιππότες του Αγίου Στεφάνου το έτος 1605, Πρεβεζάνικα Χρονικά, τχ. 45-46, Πρέβεζα 2009, σελ. 63-116. 15. Δόνος Δ., Στρατηγήματα. Η κατάληψη της Πρέβεζας από τον Morosini (1684) μέσα από συναφείς πηγές, Πρεβεζάνικα Χρονικά, τχ. 43-44, Πρέβεζα 2007, σελ. 66-111. 16. Karabelas N.D., Ottoman Fortifications in Preveza in 1702. The first Phase of the Castle of Iç Kale, Journal of the Center for Ottoman Studies Ankara University (ΟΤΑΜ) 32, Ankara 2013, σελ. 47-66 17. Δόνος Δ., Ο πόλεμος των λέξεων και των εικόνων. Τεκμήρια για τις βενετικές επιχειρήσεις στον Αμβρακικό κόλπο κατά τα έτη 1716 και 1717, Πρεβεζάνικα Χρονικά, τχ. 47-48, Πρέβεζα 2011, σελ. 42-101. 18. Δόνος Δ., Παρατηρήσεις για την πολεοδομική εξέλιξη της Πρέβεζας κατά το 17ο και 18ο αιώνα, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 435-459. 19. Curlin J.S., «Remember the Moment when Previsa fell»: The 1798 Battle of Nicopolis and Preveza, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 265-296. 20. Παπαγεωργίου Κ.Γ., Η Συμπολιτεία των Ηπειρωτικών πόλεων των ακτών του Ιονίου (1800-1806). (ΠρέβεζαΠάργα-Βόνιτσα-Βουθρωτό). Μια λαμπρή σελίδα της ηπειρωτικής ιστορίας, Αθήνα 2005. 21. Καράμπελας Ν.Δ., Η απελευθέρωση της Πρέβεζας. 21 Οκτωβρίου 1912, Αθήνα 1992. 35 Oργάνωση - Γραμματεία free spιrιt Getting you there! ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ - ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Πρόεδρος: Βλαχάκος Δημήτριος Αντιπρόεδρος: Φουρτούνας Κωνσταντίνος Γεν. Γραμματέας: Κουλουρίδης Ευστάθιος Ταμίας: Δαρδαμάνης Μάνθος Ειδ. Γραμματέας: Ψημένου Ερασμία Μέλη: Γιατράς Ιωάννης Γράψα Ειρήνη ΤΟΠΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Σφαιρόπουλος Γιώργος Ζουριδάκης Ανδρέας Γιαννάτος Ευάγγελος Κατσαρού Ειρήνη Αυδίκου Κωνσταντίνα Μπαλτά Λαμπρινή ΠΡΟΕΔΡΟΣ 22ου ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ Δαρδαμάνης Μάνθος 3 Περιεχόμενα ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ .................................................................................................... 6 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ...................................................................... 7 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ • ΤΥΠΟΙ ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΥΡΙΑΣ - ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ Κωνσταντίνα Αυδίκου............................................................................. 12 • ΤΙ ΡΟΛΟ ΠΑΙΖΕΙ Η ΔΙΑΙΤΑ, ΑΝ ΠΑΙΖΕΙ, ΣΤΗΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΝΕΦΡΩΣΙΚΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ (ΝΣ); Κωνσταντίνος Παναγοδήμος.................................................................. 19 • Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΕΦΡΙΚΗΣ ΒΙΟΨΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΝΕΦΡΙΚΗΣ ΒΛΑΒΗΣ Δημήτριος Χατζηγιαννακός .................................................................... 21 • Η ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓιΑ ΤΟΥ ΦΡΑΓΜΟΥ ΔΙΗΘΗΣΗΣ ΣΤΗ ΠΡΩΤΕΪΝΟΥΡΙΚΗ ΝΟΣΟ Κυριάκος Ιωάννου ................................................................................. 24 • ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΕΒΕΖΑ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ; Νίκος Δ. Καράμπελας ............................................................................ 32 • ΜΙΚΡΟΛΕΥΚΩΜΑΤΙΝΟΥΡΙΑ ΚΑΙ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ Αθανάσιος Σιούλης ................................................................................ 36 • ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΥΡΙΑ: ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ, ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ, ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ Μαρία Καλιεντζίδου ............................................................................... 39 • ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΟΙΔΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Ευστάθιος Κουλουρίδης ........................................................................ 53 • ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ Λάμπρος Κ. Μιχάλης .............................................................................. 57 • ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΥΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΥΗΣΗ Ιωάννης Εμμ. Γραμματικάκης ................................................................ 58 • ΝΕΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΝΕΦΡΙΤΙΔΑ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟΥ ΕΡΥΘΗΜΑΤΩΔΟΥΣ ΛΥΚΟΥ (ΣΕΛ) Ε. Φράγκου, Δημήτριος Τ. Μπούμπας .................................................... 61 • ΟΙΚΟΓΕΝΗΣ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΑΙΜΑΤΟΥΡΙΑ. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΕ ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΥΡΙΑ ΚΑΙ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΒΛΑΒΗ Άλκης Πιερίδης ...................................................................................... 63 4 • MCD, FSGS: ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Μιλτιάδης Γερόλυμος ............................................................................ 67 • ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ ΝΟΣΟΥ ΕΛΑΧΙΣΤΩΝ ΑΛΛΟΙΩΣΕΩΝ: IGM ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ C1Q ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ Ιωάννα Ρέβελα....................................................................................... 71 • ΜΕΜΒΡΑΝΟΫΠΕΡΠΛΑΣΤΙΚΗ ΣΠΕΙΡΑΜΑΤΟΝΕΦΡΙΤΙΔΑ ΚΑΙ C3 ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ Σοφία Λιονάκη ....................................................................................... 73 • ΠΡΩΤΕΪΝΟΥΡΙΑ ΣΕ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ: MGUS, ΑΜΥΛΟΕΙΔΩΣΗ Δήμητρα Μπαχαράκη ............................................................................. 76 • ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΥΡΙΑ ΣΤΗ ΔΡΕΠΑΝΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ (ΔΝ) Λαμπρινή Μπαλτά .................................................................................. 79 • ΥΠΕΡΤΑΣΙΚΗ ΝΕΦΡΟΣΚΛΗΡΥΝΣΗ Δημήτριος Βλαχάκος ............................................................................. 82 • ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ ΤΟΥ MAMMALIAN TARGET OF RAPAMYCIN (MTOR INHIBITORS) ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΥΞΗΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ ΤΟΥ ΑΓΓΕΙΑΚΟΥ ΕΝΔΟΘΗΛΙΟΥ (ANTI-VEGF) Κωνσταντίνος Φουρτούνας .................................................................... 85 • ΛΙΠIΔΙΑ ΚΑΙ ΠΡΩΤΕΪΝΟΥΡIΑ Βασίλειος Τσιμιχόδημος ........................................................................ 88 • ΤΟ ΚΟΡΤΙΚΟΕΥΑΙΣΘΗΤΟ ΝΕΦΡΩΣΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Ιωάννης Ντότης ..................................................................................... 92 • ΚΟΡΤΙΚΟΑΝΘΕΚΤΙΚΟ ΝΕΦΡΩΣΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Κωνσταντίνος Δ. Κολλιός ....................................................................... 94 • ΝΕΦΡΙΤΙΔΑ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟΥ ΕΡΥΘΗΜΑΤΩΔΟΥΣ ΛΥΚΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Στέλλα Σταμπουλή ................................................................................. 99 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΡΟΕΔΡΩΝ - ΟΜΙΛΗΤΩΝ ....................................................... 101 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ................................................................................................ 105 ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΕΒΕΖΑ................................................................... 107 5 Πρόσκληση Αγαπητοί Συνάδελφοι, Το Ελληνικό Κολλέγιο Νεφρολογίας και Υπέρτασης (Ε.ΚΟ.Ν.Υ), στο πλαίσιο του προγράμματος της Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης, διοργανώνει το 22ο Επιστημονικό Σεμινάριο με θέμα «Πρωτεϊνουρικά Σύνδρομα», στην Πρέβεζα (ξενοδοχείο “MARGARONA ROYAL”), 28 Φεβρουαρίου - 02 Μαρτίου 2014. Η θεματολογία του Σεμιναρίου είναι ποικίλη και επίλεκτη και αποσκοπεί να καλύψει την παρούσα γνώση και πρακτική στο πλαίσιο του ανωτέρω θέματος. Τόσο οι Ομιλητές και Εισηγητές όσο και οι Πρόεδροι των Διαλέξεων και των Στρογγυλών Τραπεζιών είναι διακεκριμένοι συνάδελφοι του χώρου της Νεφρολογίας, της Παθολογίας και άλλων ειδικοτήτων και εξειδικεύσεων της Κλινικής Ιατρικής Επιστήμης. Σας προσκαλούμε να λάβετε μέρος στο Σεμινάριο και να συμμετάσχετε ενεργά σε μια δημιουργική ανταλλαγή απόψεων. Με τον τρόπο αυτόν, πιστεύουμε ότι το Σεμινάριο θα έχει την αντίστοιχη επιτυχία προηγούμενων εκδηλώσεων του Ε.ΚΟ.Ν.Υ. Παράλληλα με το επιστημονικό πρόγραμμα θα έχουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε και τις ομορφιές της Πρέβεζας. Ο Πρόεδρος του Ε.ΚΟ.Ν.Υ. Καθηγητής Δημήτριος Βλαχάκος 6 επιστημονικό πρόγραμμα Παρασκευή 28 Φεβρουαρίου 2014 17:00-18:00 Προσέλευση - Εγγραφές 18:00-19:30 Λευκωματουρία I Προεδρείο: Γρ. Μυσερλής, Α. Αβδελίδου Τύποι λευκωματουρίας - Σύγχρονες Απόψεις Κ. Αυδίκου Λευκωματουρία - Δίαιτα Κ. Παναγοδήμος Ο ρόλος της νεφρικής βιοψίας στη διάγνωση και πρόγνωση της νεφρικής βλάβης Δ. Χατζηγιαννακός Η παθοφυσιολογία του φραγμού διήθησης στη πρωτεϊνουρική νόσο Κ. Ιωάννου Συζήτηση 18:00-18:20 18:20-18:40 18:40-19:00 19:00-19:20 19:20-19:30 20:00-20:30 Τελετή Έναρξης - Χαιρετισμοί (Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Πρέβεζας - Αίθουσα «Ν. Κονεμένος») Πρόεδρος 22ου Επιστημονικού Σεμιναρίου Μ. Δαρδαμάνης Πρόεδρος Ε.ΚΟ.Ν.Υ. Δ. Βλαχάκος Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης κ.κ. Χρυσόστομος Δήμαρχος Πρέβεζας Χ. Μπαΐλης Διοικητής Νοσοκομείου Πρέβεζας Ν. Γεωργάκος Πρόεδρος Ιατρικού Συλλόγου Πρέβεζας Ε. Μπακόλας 7 20:30-21:00 Διάλεξη Είναι η Πρέβεζα συνέχεια της Αρχαίας Νικόπολης; Προεδρείο: Μ. Δαρδαμάνης, Δ. Βλαχάκος Ομιλητής: Ν.Δ. Καράμπελας 21:30 Δείπνο 8 Σάββατο 1 Μαρτίου 2014 09:00-10:30 09:00-09:20 09:20-09:40 09:40-10:00 10:00 -10:10 Λευκωματουρία II Προεδρείο: Π. Πασαδάκης, Κ. Στυλιανού Μικρολευκωματινουρία και Σακχαρώδης Διαβήτης Αθ. Σιούλης Λευκωματουρία: παθοφυσιολογία, επιπλοκές, πρόγνωση Μ. Καλιεντζίδου Ο ρόλος της λευκωματουρίας στην εξέλιξη της νεφρικής βλάβης Στ. Παναγούτσος Συζήτηση 11:10-11:25 Λευκωματουρία III Προεδρείο: Σ. Φούσας, Λ. Μιχάλης Παθοφυσιολογία του οιδήματος και θεραπεία Ε. Κουλουρίδης Νεφρική και καρδιαγγειακή νόσος Λ. Μιχάλης Λευκωματουρία και κύηση Ι. Γραμματικάκης Συζήτηση 11:25-11:40 Διάλειμμα 11:40-12:05 Διάλεξη Νεφρίτιδα του λύκου Προεδρείο: Π. Ζηρογιάννης, Ε. Κοκολίνα Ομιλητής: Δ. Μπούμπας Συζήτηση 10:10-11:25 10:10-10:30 10:30-10:50 10:50-11:10 12:00-12:05 12:25-12:30 Διάλεξη Οικογενής μικροσκοπική αιματουρία. Η εξέλιξή της σε λευκωματουρία και χρόνια νεφρική βλάβη Προεδρείο: Δ. Γρέκας, Ν. Νικολακάκης Ομιλητής: Α. Πιερίδης Συζήτηση 12:30-13:30 Συζήτηση με τους ειδικούς 12:05-12:30 9 13:30-15:00 Γενική Συνέλευση 15:00-17:00 Μεσημβρινή διακοπή 17:00-18:30 18:20-18:40 Πρωτοπαθείς νεφρικές νόσοι Προεδρείο: Δ. Γούμενος, Μ. Μαλλιάρα MCD, FSGN: σύγχρονες απόψεις στη διάγνωση και θεραπεία Μ. Γερόλυμος Παραλλαγές στην MCD, IgM, C1q nephropathy Ι. Ρέβελα MPGM - C3 nephropathy Σ. Λιονάκη Νεότερα στην αιτιοπαθογένεια της μεμβρανώδους σπειραματοπάθειας Δ. Γούμενος Συζήτηση 18:40-19:00 Διάλειμμα 19:00-20:15 Η λευκωματουρία σε συστηματικά νοσήματα Προεδρείο: Ειρ. Γράψα, Γ. Βλαχοπάνος MGUS αμυλοείδωση Δ. Μπαχαράκη Λευκωματουρία στη δρεπανοκυτταρική νεφροπάθεια Λ. Μπαλτά Υπερτασική νεφροσκλήρυνση Δ. Βλαχάκος Συζήτηση 17:00-17:20 17:20-17:40 17:40-18:00 18:00-18:20 19:00-19:20 19:20-19:40 19:40-20:00 20:00-20:15 20:45-21:00 Διάλεξη Αντί-VEGF, mTOR inhibitors Προεδρείο: Αθ. Διαμαντόπουλος, Αγγ. Ζέρβα Ομιλητής: Κ. Φουρτούνας Συζήτηση 21:00 Δείπνο 20:15-21:00 10 Κυριακή 2 Μαρτίου 2014 10:00-10:30 10:20-10:30 Διάλεξη Λιπίδια και λευκωματουρία Προεδρείο: Ι. Στεφανίδης, Χ. Ντιούδης Ομιλητής: B. Τσιμιχόδημος Συζήτηση 11:30-11:45 Λευκωματουρία στα παιδιά Προεδρείο: Φ. Παπαχρήστου, Ν. Πρίντζα Κορτικοευαίσθητο νεφρωσικό σύνδρομο στα παιδιά Ι. Ντότης Κορτικοανθεκτικό νεφρωσικό σύνδρομο στα παιδιά Κ. Κολλιός Νεφρίτιδα του Συστηματικού ερυθηματώδους λύκου στην παιδική και εφηβική ηλικία Στ. Σταμπουλή Συζήτηση 11:45-12:00 Συμπεράσματα - Λήξη Σεμιναρίου 10:30-11:45 10:30-10:50 10:50-11:10 11:10-11:30 11 Ευρετήριο Προέδρων - Ομιλητών Αβδελίδου Αφροδίτη Επιμελήτρια Α΄ Νεφρολογικού Τμήματος, Γενικό Νοσοκομείο Γρεβενών, Γρεβενά Αυδίκου Κωνσταντίνα Νεφρολόγος, Επιμελήτρια Α΄ ΕΣΥ, Υπεύθυνη Μονάδας Τεχνητού Νεφρού, Γενικό Νοσοκομείο Λευκάδας, Λευκάδα Βλαχάκος Δημήτριος Καθηγητής Παθολογίας - Νεφρολογίας, Υπεύθυνος Νεφρολογικής Μονάδας, Β΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «ΑΤΤΙΚΟΝ», Αθήνα Βλαχοπάνος Γεώργιος Νεφρολόγος, Επικουρικός Ιατρός Νεφρολογικού Τμήματος, Γενικό Νοσοκομείο «ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ» Βούλας, Αθήνα Γερόλυμος Μιλτιάδης Νεφρολόγος, Επικουρικός Επιμελητής Β΄, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, Πάτρα Γούμενος Δημήτριος Καθηγητής Νεφρολογίας, Διευθυντής Νεφρολογικού Κέντρου, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Πατρών, Πάτρα Γραμματικάκης Ιωάννης Μαιευτήρας Γυναικολόγος, Επιμελητής Β΄ ΕΣΥ, Γ΄ Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Π.Γ.Ν. «Αττικό», Αθήνα Γράψα Ειρήνη Νεφρολόγος, Επίκουρη Καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημιακή Νεφρολογική Κλινική, Νοσοκομείο «ΑΡΕΤΑΙΕΙΟ», Αθήνα Γρέκας Δημήτριος Ομότιμος Καθηγητής Παθολογίας - Νεφρολογίας, Διευθυντής Μονάδας Τεχνητού Νεφρού, Κεντρική Κλινική “EUROMEDICA”, Θεσσαλονίκη Δαρδαμάνης Μάνθος Διευθυντής Μονάδας Τεχνητού Νεφρού, Γενικό Νοσοκομείο Πρέβεζας, Πρέβεζα Διαμαντόπουλος Αθανάσιος Αμ. Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. Διευθυντής Νεφρολογικού Τμήματος, Γενικό Νοσοκομείο Πατρών «ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ», Πάτρα Ζέρβα Αγγελική Διευθύντρια Νεφρολογικού Τμήματος, Γενικό Νοσοκομείο Κυπαρισσίας, Κυπαρισσία 101 Ζηρογιάννης Πάνος Νεφρολόγος, τ. Διευθυντής Νεφρολογικής Κλινικής, Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Γ. ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ», Πρόεδρος Εταιρείας Διάδοσης Ιπποκρατείου Πνεύματος, Αθήνα Ιωάννου Κυριάκος Νεφρολόγος, Νεφρολογική Κλινική Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας Καλιεντζίδου Μαρία Νεφρολόγος, Διευθύντρια Νεφρολογικού Τμήματος, Γενικό Νοσοκομείο Καβάλας, Καβάλα Καράμπελας Δ. Νίκος Πρόεδρος του Ιδρύματος Ακτία Νικόπολις, Πρέβεζα Κοκολίνα Ελισάβετ Συντονίστρια Διευθύντρια Νεφρολογικού Τμήματος, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Λάρισας, Λάρισα Κολλιός Κωνσταντίνος Επίκουρος καθηγητής Παιδιατρικής - Παιδιατρικής Νεφρολογίας, Γ΄ Παιδιατρική Κλινική Α.Π.Θ., «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ» Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη Κουλουρίδης Ευστάθιος Παθολόγος - Νεφρολόγος, Διευθυντής Νεφρολογικού Τμήματος, Γενικό Νοσοκομείο Κέρκυρας, Κέρκυρα Λιονάκη Σοφία Επιμελήτρια Β΄, Νεφρολογικό Τμήμα, Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «ΛΑΪΚΟ», Αθήνα Μαλλιάρα Μαρία Διευθύντρια Νεφρολογικού Τμήματος, Γενικό Νοσοκομείο Κατερίνης, Πρόεδρος Ιατρικού Συλλόγου Πιερίας, Κατερίνη Μιχάλης Λάμπρος Καθηγητής Καρδιολογίας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Ιωάννινα Μπαλτά Λαμπρινή Νεφρολόγος, Επιμελήτρια Β΄, Μονάδα Τεχνητού Νεφρού, Γενικό Νοσοκομείο Πρέβεζας, Πρέβεζα Μπαχαράκη Δήμητρα Επιμελήτρια Α΄ Νεφρολογικού Τμήματος, Β΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «ΑΤΤΙΚΟΝ», Αθήνα Μπούμπας T. Δημήτριος Καθηγητής Παθολογίας, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιατρική Σχολή, Συνεργαζόμενος Ερευνητής ΙΙΒΕΑΑ, Αθήνα 102 Μυσερλής Γρηγόριος Νεφρολόγος, Διευθυντής Ε.Σ.Υ., Χειρουργική Κλινική Μεταμοσχεύσεων, «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ» Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη Νικολακάκης Νικόλαος Παθολόγος - Νεφρολόγος, τ. Διευθυντής Νεφρολογικού Τμήματος, Γενικό Νομαρχιακό Νοσοκομείο Ρεθύμνου, Κρήτη Ντιούδης Χρίστος Διευθυντής Ε.Σ.Υ., Υπεύθυνος Μονάδας Τεχνητού Νεφρού, Γενικό Νοσοκομείο Δράμας, Δράμα Ντότης Ιωάννης Παιδίατρος - Εντατικολόγος, Επιμελητής Ε.Σ.Υ., Α΄ Παιδιατρική Κλινική Α.Π.Θ., «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ» Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη Παναγοδήμος Κωνσταντίνος Διευθυντής Μονάδας Τεχνητού Νεφρού, Γενικό Νοσοκομείο Μεσολογγίου, Μεσολόγγι Παναγούτσος Στυλιανός Αναπληρωτής Καθηγητής Νεφρολογίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αλεξανδρούπολη Παπαχρήστου Φώτιος Καθηγητής Παιδιατρικής - Παιδιατρικής Νεφρολογίας Α.Π.Θ., «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ» Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη Πασαδάκης Πλούμης Καθηγητής Νεφρολογίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αλεξανδρούπολη Πιερίδης Άλκης Νεφρολόγος, Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Λευκωσίας, τ. Διευθυντής Νεφρολογίας Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας, Τ/Associate Professor of Nephrology MAYO Clinic, Rochester Mn, USA Πρίντζα Νικολέττα Επίκουρη Καθηγήτρια Παιδιατρικής - Παιδιατρικής Νεφρολογίας Α.Π.Θ., «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ» Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη Ρέβελα Ιωάννα Νεφρολόγος, Κλινική «City Clinic», Aθήνα Σιούλης Αθανάσιος Νεφρολόγος, Διευθυντής Ε.Σ.Υ., Α΄ Παθολογική Κλινική Α.Π.Θ., Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «ΑΧΕΠΑ», Θεσσαλονίκη 103 Σταμπουλή Στέλλα Λέκτορας Παιδιατρικής Α.Π.Θ., «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ» Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη Στεφανίδης Ιωάννης Καθηγητής Παθολογίας - Νεφρολογίας, Διευθυντής Νεφρολογικής Κλινικής, Ιατρικό Τμήμα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Λάρισας, Λάρισα Στυλιανού Κωνσταντίνος Νεφρολόγος, Επιμελητής Α΄, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου, Κρήτη Τσιμιχόδημος Βασίλειος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Ιωάννινα Φουρτούνας Κωνσταντίνος Αναπληρωτής Καθηγητής Παθολογίας - Νεφρολογίας, Νεφρολογική Κλινική, Ιατρικό Τμήμα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Λάρισας, Λάρισα Φούσας Στέφανος Επίκουρος Καθηγητής Καρδιολογίας, Συντονιστής Διευθυντής Καρδιολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά «Τζάνειο», Πειραιάς Χατζηγιαννακός Δημήτριος Νεφρολόγος, Διευθυντής Νεφρολογικού Τμήματος, Γενικό Νοσοκομείο Μελισσίων «ΑΜΑΛΙΑ ΦΛΕΜΙΝΓΚ», Αθήνα 104 Λίγα λόγια για την Πρέβεζα Μια στενή λωρίδα γης, με σχήμα περίτεχνο και περίπλοκο, μέσα στην οποία η θάλασσα εισχωρεί βαθειά και δημιουργεί όρμους και κολπίσκους και ακρωτήρια, ήρθε και ρίζωσε στο νοτιότερο άκρο της Ηπείρου, στο Πέρασμα για την είσοδο του Αμβρακικού, απέναντι από το φημισμένο για την ομώνυμη ναυμαχία ακρωτήριο του Ακτίου. Στο άκρο της λωρίδας αυτής στέκεται η Πρέβεζα της οποίας η ιστορική και πολιτισμική πορεία είναι συνυφασμένη περισσότερο με αυτές των Ιονίων Νήσων και λιγότερο με της Ηπείρου, αφού οι Βενετοί και οι Γάλλοι την κατείχαν για σχεδόν ένα αιώνα. Αυτό είναι εμφανές στον επισκέπτη της Πρέβεζας με μία σύντομη βόλτα στα στενά της, με μια φευγαλέα ματιά στους ναούς και τα καμπαναριά της, με μια γεύση των παραδοσιακών γλυκών και φαγητών της, που παραπέμπουν συνεχώς στα Επτάνησα. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η Πρέβεζα είναι το «όγδοο Επτάνησο», που θέλησε να γίνει περισσότερο Ηπειρώτικο από τη γειτονική της Λευκάδα και κόλλησε στην Ηπειρωτική γη, με την οποία συνδέεται μέσω ενός στενού ισθμού. Η ιστορία της πολυτάραχη, με τους κατακτητές να αλλάζουν συνεχώς, όπως συμβαίνει σε κάθε τόπο που στέκει στη μεθόριο. Η κουλτούρα της πολυπολιτισμική, όπως κάθε λιμανιού που βρίσκεται στα σύνορα. Στα όρια της Δύσης με την Ανατολή, στα όρια Ορθοδοξίας και Καθολικισμού. Εκεί ανήκει η Πρέβεζα. Ξενοδοχείο “Margarona Royal” Το ξενοδοχείο Margarona Royal βρίσκεται σε προνομιακή θέση πάνω στον Αμβρακικό Κόλπο, απέχοντας μερικά λεπτά από το κέντρο και το λιμάνι της Πρέβεζας. Τα άνετα δωμάτια του, οι μεγάλοι χώροι υποδοχής, το μπαρ και το εστιατόριο με τις μεγάλες βεράντες με θέα τη πισίνα και τη θάλασσα, είναι μερικά από τα σημεία φιλοξενίας του ξενοδοχείου. Επίσης διαθέτει μεγάλη πισίνα και τρεις αίθουσες πολλαπλών χρήσεων. Το Margarona Royal ενσωμάτωσε νέες οικολογικές τεχνολογίες ώστε να προσφέρει στους επισκέπτες του όλες τις σύγχρονες ανέσεις με σεβασμό στο περιβάλλον. Ξενοδοχείο “Margarona Royal” 48100, Πρέβεζα, Τηλ.: 26820 24360, Fax: 26820 24369 Oργάνωση - Γραμματεία free spιrιt Getting you there! Θεσσαλονίκης 12, 153 44 Γέρακας, Τηλ.: 210 6048260 Fax: 210 6047457, E-mail: mschismenou@free-spirit.gr 107 

Είναι η Πρέβεζα συνέχεια της αρχαίας Νικόπολης; * * Η ομιλία εκφωνήθηκε την 28η Φεβρουαρίου 2014, στην εναρκτήρια εκδήλωση του 22ου Επιστημονικού Σεμιναρίου Νεφρολογίας, που διοργανώθηκε από το Ελληνικό Κολλέγιο Νεφρολογίας και Υπέρτασης (Ε.ΚΟ.Ν.Υ.), στην Πρέβεζα, από 28 Φεβρουαρίου έως 2 Μαρτίου 2014. Της συνεδρίας προήδρευαν ο πρόεδρος του Σεμιναρίου ιατρός κ. Μάνθος Δαρδαμάνης και ο πρόεδρος του Ε.ΚΟ.Ν.Υ. καθηγητής κ. Δημήτριος Βλαχάκος. Σας ευχαριστώ κ. πρόεδρε της συνεδρίας. Σεβασμιώτατε, κ. Βουλευτά, κ. Αντιπεριφερειάρχα, κ. Δήμαρχε, κ. πρόεδρε του Ε.ΚΟ.Ν.Υ, συμπολίτισσες και συμπολίτες που αφήσατε το καθιερωμένο γυναικείο καρναβάλι της Πρέβεζας για να είστε εδώ, καλησπέρα σας. Καλησπερίζω ιδιαίτερα τις ερίτιμες κυρίες και τους αξιότιμους κυρίους συνέδρους του 22ου Νεφρολογικού Επιστημονικού Σεμιναρίου και τους καλωσορίζω στην πόλη μας. Καλώς ήλθατε στον τόπο που συνδέθηκε ιστορικά με δύο από τους ισχυρότερους μονάρχες της παγκόσμιας ιστορίας: τον Οκταβιανό, μετέπειτα Αύγουστο Καίσαρα και τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή. Ο πρώτος, με τη νίκη του στη ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ., έθεσε τη βάση για την απαρχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της Ρωμαϊκής Ειρήνης, της Pax Romana, και μετά από 41 χρόνια απόλυτης εξουσίας, έγινε ο μακροβιότερος Ρωμαίος αυτοκράτορας. Ο δεύτερος, στο μέσον περίπου της ηγεμονίας του, το 1538, θα κατατρόπωνε τον συνασπισμένο στόλο των Χριστιανικών κρατών του τότε γνωστού κόσμου, στη ναυμαχία που έμεινε στην ιστορία ως η ναυμαχία της Πρέβεζας, και θα συνέχιζε την απόλυτη εξουσία του για συνολικά 46 χρόνια, μένοντας στην ιστορία ως Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής ή Νομοθέτης και ο μακροβιότερος σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό το δίπολο Ναυμαχίας του Ακτίου–Ναυμαχίας της Πρέβεζας, Οκταβιανού Αυγούστου–Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, Αρχαίας Νικόπολης–Πρέβεζας, Δύσης και Ανατολής, θα είναι εμφανές στο περιθώριο των εργασιών του Συνεδρίου σας, τις δύο επόμενες ημέρες, καθώς γνωρίζω ότι θα επισκεφθείτε τόσο τον εκτεταμένο ερειπιώνα της αρχαίας Νικόπολης όσο και τα αξιολογότερα μνημεία της φιλοξενούσας πόλης, της Πρέβεζας. Πρέβεζα σημαίνει Πέρασμα, Πέραμα. Γιατί αυτό ακριβώς είναι η Πρέβεζα, το πέρασμα από την Ήπειρο στην Ακαρνανία. Είναι βέβαια και πέρασμα από το Ιόνιο προς τον Αμβρακικό. Διπλό, δηλαδή, Πέρασμα. Τώρα που το σκέφτομαι, Πέρασμα δεν είναι και ο νεφρός; Μέσω αυτού δεν περνούν τα βρώμικα στοιχεία του αίματος και με τη διαδικασία της κάθαρσης αποβάλλονται; Να λοιπόν που Πρέβεζα και νεφρός, θα μπορούσε να πει κανείς, είναι το ίδιο πράγμα. Ένα Πέρασμα. Άλλωστε, η ετυμολογική ρίζα της λέξης Πρέβεζα είναι το Περ/Πορ, από τα οποία προκύπτουν το περνώ, Πέραμα, Πέραν (το Πέραν της Κωνσταντινούπολης), Περαία (στη Θεσσαλονίκη), Πειραιάς, Πόρος. Άλλη μια, κοινή με την ιατρική, λέξη, που έχει την έννοια του Περάσματος. Η δική μας, όμως, Πρέβεζα έφτασε στη γλωσσολογική αυτή μορφή μέσω της σλαβικής λέξης perevoz, που τόσο ωραία αντιστοιχεί σχεδόν γράμμα-γράμμα με την αρχαιοελληνική λέξη περαίωση, που σημαίνει διαπεραίωση, πέρασμα στην απέναντι όχθη, στην απέναντι πλευρά. Το σλαβικό perevoz μέσω της αλβανικής γλώσσας έγινε prevez και έναρθρα prevez-a. Το Πέρασμα. Διά μέσου της ετυμολογίας, προκαταρκτικά εύχομαι η Πρέβεζα να γίνει το Πέρασμα σε μια νέα εποχή για την Ελληνική Νεφρολογική Επιστημονική κοινότητα ! Η σημερινή ομιλία με τον τίτλο-ερώτημα που δώσαμε, δεν έρχεται να καλύψει τα επιστημονικά κενά που υπάρχουν αναφορικά με το εάν η Πρέβεζα είναι όντως η συνέχεια της αρχαίας Νικόπολης ή μια νέα πόλη που οικοδόμησαν και ίδρυσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι. Μια τέτοια προσέγγιση θα κούραζε το ακροατήριο, παρά τις βάσιμες αντιρρήσεις του ομιλητή για τις ισχύουσες απόψεις περί της συνέχειας των δύο πόλεων. Θα προσπαθήσω, αντίθετα, να κάμω μια σύντομη ιχνηλάτηση, ιστορική και τοπογραφική, του τόπου που φιλοξενείστε, πάνω στο δίπολο αρχαία Νικόπολη-Πρέβεζα. Κυρίες και κύριοι σύνεδροι, Στον θαλάσσιο χώρο μεταξύ Λευκάδας και Πρέβεζας διεξήχθη στις πρώτες μέρες του Σεπτεμβρίου του 31 π.Χ. μία από τις σημαντικότερες ναυμαχίες της αρχαιότητας, γνωστής με το όνομα του μικρού ακρωτηρίου που στέκει απέναντι από την Πρέβεζα, του Ακτίου, η οποία σηματοδότησε την αρχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Όποιοι και αν ήταν οι λόγοι που προκάλεσαν τη ναυμαχία του Ακτίου, όποιοι και αν ήταν οι λόγοι της ήττας του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας στη ναυμαχία αυτή, η γραπτή ιστορία που μας έχει παραδοθεί είναι ιδωμένη από την πλευρά του νικητή και έτσι η αλήθεια θα παραμείνει αιώνια άγνωστη. Το γεγονός είναι επίρρωση του αποφθέγματος του Ουίνστον Τσώρτσιλ «History will be kind to me, for I intend to write it», δηλαδή «Η ιστορία θα με κρίνει θετικά, γιατί θα είναι γραμμένη από μένα.» Από την εξιστόρηση των μετά τη ναυμαχία του Ακτίου γεγονότων, όπως μας την παρέδωσαν τρεις τουλάχιστον ιστορικοί της εποχής εκείνης, ο Σουητώνιος στα λατινικά και οι Στράβωνας και Δίων ο Κάσσιος στα ελληνικά, μαθαίνουμε πως ο Οκταβιανός διέταξε να κατασκευαστεί, στον χώρο όπου είχε στρατοπεδεύσει πριν τη μάχη, ένα τρόπαιο της νίκης του, ώστε να θυμίζει αιώνια στον κόσμο το κατόρθωμά του στο Άκτιο. Τμήματα του μνημείου αυτού σώζονται μέχρι τις μέρες μας και αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα ερείπια της αρχαίας Νικόπολης. Ήταν μνημειώδες κτηριακό συγκρότημα που είχε τη μορφή υπαίθριου ιερού και περιελάμβανε έναν βωμό, έναν χώρο θυσίας, προς τους θεούς τον Απόλλωνα, τον Ποσειδώνα και τον Άρη, οι οποίοι βοήθησαν τον Οκταβιανό να νικήσει κατά ξηρά και θάλασσα τους αντιπάλους του, όπως αναφέρει η λατινική επιγραφή που σώζεται σε σπαράγματα και στην αρχική της θέση διέτρεχε την πρόσοψη του τροπαίου μνημείου. Τα υπολείμματα της επιγραφής, με έξυπνο τρόπο διατρέχουν και σήμερα τον χώρο, ώστε ο επισκέπτης να μπορεί με την φαντασία του να την ανασυνθέσει. Κάτω από την επιγραφή υπήρχαν 36 διαφορετικά μπρούτζινα έμβολα, λάφυρα των πλοίων του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας, από δεκήρους έως μονήρους, τα οποία κοσμούσαν την πρόσοψη. (Επεξηγώ αυτήν την, κατά λέξη, αναφορά των ιστορικών από δεκήρους έως μονήρους: Υπήρχαν, δηλαδή, έμβολα από πλοία που είχαν δέκα σειρές κουπιών έως και με μία σειρά κουπιών). Από τα έμβολα αυτά δεν σώζεται παρά ένα μόνο ελάχιστο κομμάτι μπρούτζου, καθώς και οι λαξευμένες στην πέτρα θήκες, μέσα στις οποίες είχαν προσαρμοστεί οι προς το σκάφος άκρες των εμβόλων και οι οποίες μαρτυρούν για το μέγεθος και τον αριθμό τους και επιβεβαιώνουν τα όσα οι ιστορικοί της εποχής εκείνης μας παρέδωσαν στα κείμενά τους. Το μνημείο τρόπαιο ήταν μόνο η αρχή των έργων που ο Οκταβιανός σχεδίαζε να κατασκευαστούν. Στη συνέχεια, μια ολόκληρη πόλη δημιουργείται, που έφερε το όνομα Νικόπολις, ώστε να διαιωνιστεί η νίκη του Οκταβιανού Αυγούστου. Με διαταγή του, χιλιάδες Ελλήνων της δυτικής Ελλάδας εγκατέλειψαν τις πόλεις τους και εγκαταστάθηκαν στη νέα πόλη, με ειδικά προνόμια και ελευθερίες. Η παρά το Άκτιον Νικόπολη, ή Ακτία Νικόπολις, ή Νικόπολις Ιερά, όπως επιγράφεται στα νομίσματά της που παράγονταν στο δικό της νομισματοκοπείο, ήταν ελεύθερη πόλη, δηλαδή πόλη χωρίς δούλους, και κατοικήθηκε από περισσότερους των 200.000 πολίτες, όπως μπορεί να υπολογιστεί από την έκτασή της, το μέγεθος του θεάτρου της και την ανάγκη ύδρευσής της από μεγάλες πηγές πόσιμου νερού, που απέχουν από αυτήν περισσότερο από 50 χιλιόμετρα. Το υδραγωγείο της Νικόπολης, ένα τεραστίου μεγέθους υδραυλικό έργο για τις ημέρες του, έφερνε πόσιμο νερό από την ίδια πηγή που υδρεύεται και σήμερα η Πρέβεζα, η Φιλιππιάδα και η Λευκάδα και το οποίο μπορείτε να γευθείτε και εσείς από τις βρύσες των δωματίων του ξενοδοχείου σας. Η περιτειχισμένη ρωμαϊκή Νικόπολη είχε έκταση περίπου 1.500 στρεμμάτων και τα τείχη της είχαν μήκος 5 χιλιομέτρων περίπου. Η πόλη κατασκευάστηκε σύμφωνα με τα ρωμαϊκά πολεοδομικά πρότυπα, και κατοικήθηκε από φορείς ελληνικού πολιτισμού, καθώς ο πληθυσμός της απαρτιζόταν από κατοίκους πόλεων της Ηπείρου, της Αιτωλοακαρνανίας και της Λευκάδας, που όπως προείπα είχαν υποχρεωθεί να εγκαταλείψουν τις πόλεις τους και να κατοικήσουν την Νικόπολη. Η ελληνική πόλη που δημιούργησε ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, είχε το βλέμμα της στραμμένο προς τη δύση, προς τη Ρώμη. Η μεγαλύτερη πύλη των τειχών της δεν ήταν προς βορράν, στον φυσικό της, δηλαδή, σύνδεσμο με την Ηπειρωτική ενδοχώρα, αλλά στα δυτικά. Η μνημειώδης δυτική πύλη οδηγούσε σε ένα από τα τρία λιμάνια της Νικόπολης και ήταν στραμμένη προς τον θαλάσσιο χώρο όπου διεξήχθη η νικηφόρα για τον Αύγουστο ναυμαχία του Ακτίου και πέραν αυτού κοίταζε προς την πρωτεύουσα Ρώμη. Τα νερά του υδραγωγείου διοχετεύονταν πάνω από την πύλη και έρρεαν στα Νυμφαία, δύο κτήρια του συγκροτήματος της πύλης, που αγκάλιαζαν δεξιά και αριστερά τον δρόμο προς το λιμάνι του Ιονίου. Από τα δημόσια κτήρια της ρωμαϊκής πόλης σώζονται σε καλή κατάσταση το Ωδείο, τα Κεντρικά Λουτρά, και το Παλάτι, στα οποία δεν αναφέρομαι εκτενέστερα, καθώς εύκολα μπορείτε να διαβάσετε γι’ αυτά σε κάθε οδηγό της αρχαίας Νικόπολης, ή για τα οποία θα σας πληροφορήσουν οι ξεναγοί στον περίπατό σας στον ερειπιώνα. Αντίθετα, θα αναφερθώ λεπτομερέστερα στους αγώνες που τελούνταν στη Νικόπολη κάθε 4 χρόνια. Ονομάζονταν Άκτια και φιλοξενούνταν στον ιερό χώρο του Προαστείου της Νικόπολης, που βρίσκεται εκτός των τειχών της, βόρεια της πόλης, στον χώρο όπου είχε στρατοπεδεύσει ο Οκταβιανός πριν τη ναυμαχία του Ακτίου. Τον όρο Προάστειον διασώζει ο Στράβωνας και εκεί υπήρχαν το Τρόπαιο της Νίκης, αυτό που σήμερα ονομάζουμε Μνημείο του Αυγούστου, το μεγάλο Θέατρο, το στενόμακρο Στάδιο, το Γυμνάσιο και οι βόρειες Θέρμες, τα λουτρά, δηλαδή, για τους αθλητές. Μπορούμε να πούμε ότι το Προάστειον ήταν ο χώρος αναψυχής των Νικοπολιτών και γύμνασης των νέων της. Τα Άκτια ήταν ιδιαίτερα σημαντικοί αγώνες στην εποχή τους και για αυτόν τον λόγο κάνω εκτενέστερη αναφορά σε αυτά. Ήταν αγώνες ισολύμπιοι, που σημαίνει εφάμιλλοι των Ολυμπιακών αγώνων και οι Ακτιονίκες απολάμβαναν τις τιμές των Ολυμπιονικών. Ο Οκταβιανός, αφού πρώτα καθιέρωσε τη διεξαγωγή των αγώνων κάθε τέσσερα χρόνια, στις αρχές Σεπτεμβρίου, σε ανάμνηση της νίκης του στη ναυμαχία του Ακτίου, ενέταξε τους αγώνες στην περίοδο. Η αρχαία Ελληνική αγωνιστική περίοδος είναι ένας όρος εν πολλοίς άγνωστος. Τι ήταν, λοιπόν, η περίοδος; Ήταν χρονικό διάστημα 4 ετών, στη διάρκεια του οποίου, όποιος αθλητής κατόρθωνε, στο άθλημα που αγωνιζόταν, να είναι πρώτος νικητής και στους 4 σημαντικότερους αθλητικούς αγώνες της ελληνικής αρχαιότητας, γινόταν περιοδονείκης. Αποδείκνυε, δηλαδή, ότι δεν ήταν ένας περιστασιακός νικητής σε κάποιον από τους ιερούς αγώνες, αλλά ένας «νικητής διαρκείας», θα μπορούσαμε να πούμε. Ποιοι αγώνες αποτελούσαν την περίοδο; Τα Ίσθμια της Κορίνθου, τα Νέμεα της Νεμέας, τα Πύθια των Δελφών και φυσικά τα Ολύμπια των Ηλείων. Οι πρώτοι τρεις τελούνταν κάθε δύο χρόνια και τα τελευταία κάθε τέσσερα. Αυτό το οποίο έκανε ο Οκταβιανός για να αναδείξει τους νέους Αγώνες και να προπαγανδίσει με τον τρόπο αυτόν την δύναμή του, ήταν να εντάξει τα Άκτια στους μεγάλους αγώνες της Ελληνικής αρχαιότητας, να τα εντάξει, δηλαδή, στην αγωνιστική περίοδο. Έτσι, εάν κάποιος αθλητής νικούσε στο άθλημά του στα Άκτια και άλλους τρεις από τους προαναφερθέντες αγώνες, θεωρούνταν περιοδονείκης. Η ένταξη των Ακτίων στην περίοδο τα έκανε έναν από τους σημαντικότερους αγώνες όχι μόνο της εποχής του Αυγούστου αλλά για αιώνες μετά από αυτόν, όπως αποδεικνύεται από τους πολλούς Ακτιονίκες, που αναφέρονται σε σωζόμενες επιγραφές. Στα τέλη του 4ου αιώνα ο Χριστιανισμός κατάφερε να εκτοπίσει την εθνική θρησκεία, από την προνομιακή θέση που αυτή κατείχε, και να οικειοποιηθεί τα προνόμιά της, ενώ σαν χτες (στις 27 Φεβρουαρίου) του 380 ο Χριστιανισμός αναγνωρίστηκε ως επίσημη θρησκεία του Ρωμαϊκού κράτους. Έτσι, το 393, απαγορεύτηκαν όλοι οι αθλητικοί αγώνες, καθώς θεωρήθηκαν ότι συνδέονται με την εθνική λατρεία. Οι διώξεις των Χριστιανών είχαν σταματήσει από το 313 και η νέα θρησκεία είχε αρχίσει να εξαπλώνεται σε όλη την αυτοκρατορία και στη Νικόπολη. Τον Χριστιανισμό πρωτοδίδαξε στην περιοχή της Νικόπολης ο απόστολος των Εθνών Παύλος, τον χειμώνα του 65-66 μ.Χ., στο τελευταίο του ταξίδι από τη Μακεδονία στην Ήπειρο. Πέρασε τον χειμώνα του, διαχείμασε, όπως έγραψε στον Τίτο, στη Νικόπολη, η οποία ήταν και παραμένει και θα είναι πράγματι το χειμαδιό της Ηπείρου. Η παράδοση λέει ότι δίδαξε, όσους λίγους τον άκουσαν, 11 χιλιόμετρα πριν φτάσει στη Νικόπολη, στη θέση που σήμερα είναι γνωστή ως «Λιθάρι», πάνω στο δρόμο που ένωνε την αρχαία Νικόπολη με την ενδοχώρα της Ηπείρου. Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές ο απόστολος Παύλος εκείνο τον χειμώνα συνελήφθη στη Νικόπολη και οδηγήθηκε στη Ρώμη, όπου μαρτύρησε ένα χρόνο αργότερα. Ο σπόρος του λόγου του αποστόλου Παύλου βλάστησε στη Νικόπολη και οι καρποί του είναι εμφανείς από τα ερείπια των μεγάλων χριστιανικών ναών που κτίστηκαν κυρίως κατά τον 5ο και 6ο μ.Χ. αιώνες. Σώζονται τα ερείπια 6 βασιλικών, οι τρεις από τις οποίες είναι αρκετά μεγάλες και διακοσμημένες με ψηφιδωτά δάπεδα εξαιρετικής τέχνης. Οι δύο από αυτές φέρουν το όνομα των επισκόπων που τις ανακαίνισαν, Δουμετίου και Αλκίσσωνος, ενώ η τρίτη είναι ο κοιμητηριακός ναός της Νικόπολης και σε αυτόν θα σταθώ για να αναφέρω κάτι που δύσκολα θα διαβάσετε ή θα ακούσετε. Σε πρόσφατη ανασκαφή στον κοιμητηριακό αυτό ναό, που είναι γνωστός ως βασιλική Δ’, βρέθηκε μία σαρκοφάγος εξαιρετικής καλλιτεχνικής ποιότητας, μέσα στην οποία υπήρχαν τα οστά ενός ακέφαλου σώματος, προφανέστατα μάρτυρα του Χριστού. Η σαρκοφάγος χρονολογείται τον 6ο μ.Χ. αιώνα και είναι φτιαγμένη από μάρμαρο της Προποντίδας. Ήταν φερμένη, δηλαδή, από την Κωνσταντινούπολη και είναι, σύμφωνα με την αρχαιολόγο που την μελέτησε, «το μοναδικό παράδειγμα εισηγμένης πολυτελούς σαρκοφάγου του τύπου της που έχει βρεθεί στην Ελλάδα, και οπωσδήποτε περιείχε τα λείψανα επιφανούς νεκρού». Η σαρκοφάγος ήταν τοποθετημένη μέσα στο ιερό του ναού, στην πρόθεση, και για να μπει εκεί έπρεπε να δημιουργηθεί είσοδος στον εξωτερικό τοίχο του ναού, η οποία χρησίμευε και ως πρόσβαση στον ειδικό αυτό χώρο προσκυνήματος. Δεν μπορώ να μην αναφέρω το γεγονός ότι ο επίσκοπος της Νικόπολης Αλκίσσων, παρέδωσε το πνεύμα του σε φυλακή της Κωνσταντινούπολης τον 6ο μ.Χ. αιώνα, μετά από σκληρή αντιπαράθεση με τον πατριάρχη Αναστάσιο. Μία τέτοια ταφή στον χώρο του ιερού μαρτυρεί ότι πρόκειται για ένα σημαντικό μάρτυρα της εκκλησίας. Πεντακόσια χρόνια μετά την ίδρυσή της, στα μέσα δηλαδή του 5ου μ.Χ. αιώνα, η ρωμαϊκή Νικόπολη είχε ήδη συρρικνωθεί στο ένα έκτο περίπου της αρχικής της έκτασης, όπως μαρτυρούν τα σωζόμενα επιβλητικά βυζαντινά τείχη της που κατασκευάστηκαν την εποχή εκείνη για να την προφυλάξουν από τις αλλεπάλληλες επιδρομές των βόρειων εισβολέων, οι οποίες είχαν ήδη ξεκινήσει από τα μέσα του 4ου μ.Χ. αιώνα και πλήθαιναν όσο περνούσαν τα χρόνια. Η Νικόπολη παρόλα ταύτα, ήδη από τις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα, ήταν η έδρα της επαρχίας της Παλαιάς Ηπείρου και θα κρατούσε τα ηνία μεταξύ των Ηπειρωτικών πόλεων μέχρι το 900 μ.Χ. Το θέατρο και το στάδιο δεν είχαν πλέον την αίγλη των ρωμαϊκών χρόνων, καθώς οι αθλητικοί αγώνες είχαν ήδη απαγορευθεί και το μεγαλύτερο τμήμα του δομικού υλικού του σταδίου χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των νέων μεγάλων τειχών, που, όπως ανέφερα, ήταν αναγκαία για την άμυνα της πόλης από τις αυξανόμενες επιδρομές των βαρβαρικών λαών που κατέβαιναν από την Βαλκανική. Βησιγότθοι, Οστρογότθοι, Βάνδαλοι, Σλάβοι, Ούνοι και Βούλγαροι συναριθμούνται μεταξύ αυτών. Περιέργως, ή και εσκεμμένως, η μεγαλύτερη πύλη των βυζαντινών τειχών της Νικόπολης είναι και πάλι η δυτική. Η πύλη σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση και εσφαλμένα ονομάζεται Αραπόπορτα. Η Νικόπολη ήθελε ακόμα να βλέπει προς τη Δύση, παρά το γεγονός ότι ανήκε στην ανατολική Αυτοκρατορία. Έστεκε, όμως, στο δυτικότερο άκρο της. Στη μεθόριο. Οι συνεχείς επιδρομές ανάγκασαν τους εναπομείναντες κατοίκους της Νικόπολης να βρουν καταφύγιο σε ασφαλέστερους τόπους, σε καστρουπόλεις. Έτσι, οι γειτονικές οχυρές θέσεις που είχαν αφεθεί στα χρόνια του Αυγούστου για να κατοικηθεί η Νικόπολη, γίνονται οι ίδιες αποδέκτες των πληθυσμιακών υπολειμμάτων της Νικόπολης. Οι Ρωγοί, η Βόνιτσα, η Άρτα και η Ρηνιάσσα δέχονται, μεταξύ άλλων πόλεων, τους Νικοπολίτες που αδυνατούν να αμυνθούν στην ευάλωτη και πεδινή θέση όπου έστεκε η πόλη τους. Η Νικόπολη, λοιπόν, αντιστρόφως ανάλογα της ξαφνικής και απότομης δημιουργίας της εγκαταλείπεται σταδιακά και συρρικνώνεται συνεχώς, με ελάχιστους, ίσως, κατοίκους της να παραμένουν μετά τον 11ο αιώνα και να διαβιούν στον ερειπιώνα τής άλλοτε ισχυρής ιερής πόλης του Αυγούστου. Η έδρα της μητρόπολης μεταφέρθηκε στη Ναύπακτο και ο εκεί μητροπολίτης πήρε τον τίτλο του Νικοπόλεως και Ναυπάκτου. Οι ιστορικές πηγές σιωπούν και τα αρχαιολογικά ευρήματα δεν μπορούν να μαρτυρήσουν για το εάν υπήρχε έστω και ελάχιστη ζωή στη Νικόπολη μετά τον 11ο αιώνα. Η πόλη χίλια χρόνια μετά τη δημιουργία της έμελλε να ερημωθεί. Τα επόμενα πεντακόσια χρόνια παραμένουν σιωπηλά για τη Νικόπολη και την περιοχή της. Μισή χιλιετία σιωπής των πηγών είναι πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα για να μπορέσει κάποιος να ισχυριστεί ότι συνέχεια της Νικόπολης αποτελεί μια πόλη που δεν είχε καν δημιουργηθεί μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα. Παρόλους τους ευσεβείς πόθους των σύγχρονων μελετητών να βλέπουν την Πρέβεζα ως ιστορική συνέχεια της Νικόπολης, οι ιστορικές, εκκλησιαστικές και αγιολογικές πηγές του 12ου, 13ου και 14ου αιώνα αρνούνται οποιαδήποτε μνεία ακόμη και του τοπωνυμίου, παρότι είναι πολύ λεπτομερείς ως προς την τοπογεωγραφία της Ηπείρου. Η αναφορά στο όνομα Πρέβεζα σε δύο μη χρονολογημένα αντίγραφα του Χρονικού του Μορέως, που μόνο παλαιογραφικά μπορούν να προσδιοριστούν πριν τα τέλη του 14ου αιώνα, θα πρέπει, κατά τη γνώμη μας, να ελεγχθεί από τους φιλολόγους και παλαιογράφους. Σε αυτό συνάδει και η διαπίστωση ότι το μοναδικό χρονολογημένο χειρόγραφο της αραγωνικής/ισπανικής εκδοχής του Χρονικού του Μορέως, του 1393, δεν αναφέρει τίποτε απολύτως για την Πρέβεζα. Έτσι ανοίγονται νέα ερευνητικά ερωτήματα, όχι μόνο για την Πρέβεζα, αλλά για την χρονολόγηση της ελληνικής και γαλλικής παραλλαγής του Χρονικού του Μορέως. Στις αρχές του 16ου αιώνα, μία ακόμη ναυμαχία θα επαναφέρει την προσοχή του τότε γνωστού κόσμου και πάλι στην ίδια περιοχή. Για μια ακόμη φορά, την ίδια εποχή του χρόνου, τον Σεπτέμβριο, Δύση και Ανατολή έρχονται να αναμετρηθούν στην ίδια θαλάσσια περιοχή. Στα νερά της μεθορίου Δύσης και Ανατολής. Στα νερά του Ιονίου. Τη θέση του Οκταβιανού από τη Δύση θα πάρει ο συνασπισμένος στόλος των Χριστιανικών κρατών της Ευρώπης υπό τον ναύαρχο Αντρέα Ντόρια και του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας από την Ανατολή θα πάρει ο Οθωμανικός στόλος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Αυτή τη φορά η νίκη θα πάει στην Ανατολή. Η ναυμαχία της Πρέβεζας, του Σεπτεμβρίου του 1538, θα κάνει τον Οθωμανικό στόλο του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα κυρίαρχο της Μεσογείου για αρκετά χρόνια και θα τοποθετήσει, εν μια νυκτί, την Πρέβεζα στον παγκόσμιο χάρτη. Την Πρέβεζα που δεν είχε καλά-καλά κλείσει τα 60 χρόνια ύπαρξής της. Διαπιστώνουμε, εδώ, μια παράλληλη πορεία των δύο πόλεων. Όπως η Νικόπολη έτσι και η Πρέβεζα έγινε απότομα γνωστή στον τότε κόσμο από το αποτέλεσμα μιας ναυμαχίας. Έχω υποστηρίξει από άλλο βήμα ότι η δημιουργία της Πρέβεζας, ως οικισμού, ταυτίζεται με την κατασκευή του κάστρου της Μπούκας, που κτίστηκε από τον Οθωμανό σουλτάνο Μωάμεθ Β΄ τον Πορθητή, το 1478, στην είσοδο του Αμβρακικού κόλπου για να υποστηρίξει την σχεδιαζόμενη επίθεσή του κατά της Ιταλίας και την κατάκτηση της Παλαιάς Ρώμης. Η κατασκευή του κάστρου της Μπούκας έπαιξε, κατά τη γνώμη μου, σημαντικό ρόλο στην επιτυχή επίθεση του Μωάμεθ κατά της Ιταλίας το 1480. Ο αιφνίδιος, όμως, θάνατός του τον επόμενο χρόνο έβαλε τέλος στα μεγαλεπήβολα σχέδιά του. Ο αρχικός σκοπός για τον οποίο κτίστηκε το κάστρο ήταν η υπεράσπιση της εισόδου του Αμβρακικού κόλπου, ώστε αυτός να χρησιμοποιηθεί ως φυσικός ναύσταθμος του Οθωμανικού στόλου στον χώρο του Ιονίου. Ο στρατηγικός ρόλος της κίνησης αυτής επιβεβαιώνεται όχι μόνο κατά την εκστρατεία του Μωάμεθ εναντίον της Ιταλίας, δύο χρόνια μετά την κατασκευή του κάστρου, αλλά και μερικά χρόνια αργότερα, το 1538, όταν ο Οθωμανός ναύαρχος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα χρησιμοποίησε τον κόλπο ως ναύσταθμο πριν την ναυμαχία της Πρέβεζας και ως ορμητήριο εναντίον του Χριστιανικού Στόλου του Αντρέα Ντόρια. Έτσι, το κάστρο της Μπούκας αποτέλεσε τον πυρήνα για τη δημιουργία ενός μικρού, αρχικά, οικισμού στη βόρεια πλευρά του, όπως μας πιστοποιούν σχέδια και αναφορές της εποχής. Η Πρέβεζα πήρε μορφή οικισμού και το 1605, όταν οι Σταυροφόροι επέδραμαν και την λεηλάτησαν, είχε τριάντα σπίτια εκτός του κάστρου και άλλα τόσα μέσα στο οχυρό. Οι Βενετσιάνοι, που κυριαρχούν στον Ιόνιο και Αδριατικό χώρο, επιτίθενται και καταλαμβάνουν το κάστρο τον Σεπτέμβριο του 1684, στις αρχές του 6ου Βενετο-τουρκικού πολέμου. Αναγκάζονται, όμως, να παραδώσουν την πόλη στους Τούρκους με το τέλος του πολέμου αυτού. Οι Οθωμανοί οχυρώνουν ξανά την πόλη με ένα νέο κάστρο, στη βόρεια πλευρά της, καθώς η συνθήκη του Κάρλοβιτς τους απαγόρευε να οχυρώσουν τη θέση του ανατιναχθέντος κάστρου της Μπούκας. Το νέο οχυρό ήταν η αρχική φάση του κάστρου που σήμερα ονομάζουμε του Αγίου Αντρέα, στην καρδιά της σύγχρονης Πρέβεζας, εδώ ακριβώς που βρισκόμαστε. Οι Βενετοί επανέρχονται το 1717 και καταλαμβάνουν την Πρέβεζα υπό τις διαταγές του ναυάρχου Αντρέα Πιζάνι, ο οποίος μετατρέπει το τζαμί του Οθωμανικού κάστρου σε ναό του Αποστόλου Ανδρέα. Ένας δεύτερος απόστολος, μετά τον Παύλο που πρώτος δίδαξε τους Νικοπολίτες, τιμάται από τότε στην πόλη μας, τόσο από την ρωμαιοκαθολική κοινότητα –ο ναός της είναι μέχρι σήμερα αφιερωμένος στον Άγιο Απόστολο Ανδρέα– όσο και από την Ορθόδοξη κοινότητα, που αφιερώνει και αυτή ναό στη μνήμη του Αγίου. Η δεύτερη Βενετική περίοδος της Πρέβεζας θα διαρκούσε 80 χρόνια και θα ήταν πολύ δημιουργική για την πόλη και τους κατοίκους της. Σταδιακά, κατέστη η εμπορική πύλη της Ηπειρωτικής ενδοχώρας και της Ακαρνανίας προς την Βενετία, και ο ιχθυοτρόφος Αμβρακικός θα αποδεικνυόταν, για μια ακόμη φορά, πηγή πλούτου για τους Πρεβεζάνους. Σε αυτόν θα προστεθεί και άλλος ένας πλουτοπαραγωγός παράγοντας. Ο ελαιώνας, που επί Βενετών δημιουργήθηκε και επεκτάθηκε για να καλύψει σχεδόν το σύνολο της περιοχής υπό Βενετική κυριαρχία, του Territorio, δηλαδή, της Πρέβεζας. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου η Πρέβεζα ευημερεί και πληθαίνει όπως μαρτυρούν οι πολλοί νεόκτιστοι τότε ναοί. Η πλειονότητα μπορώ να πω των σήμερα υπαρχόντων ναών της πόλης κατασκευάστηκαν στα πρώτα χρόνια της δεύτερης Ενετικής περιόδου. Όπως όλες, όμως, οι μεγάλες δυνάμεις και αυτοκρατορίες, έτσι και η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας κατελύθει το 1797 από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη και έτσι η Πρέβεζα περιήλθε, ειρηνικά αυτήν τη φορά, σε Γαλλικά χέρια, στη Γαλλική Αυτοκρατορία, θα μπορούσαμε να πούμε. Δεν ήταν, όμως, ειρηνική η μετάβαση στην κυριαρχία του Αλή πασά, τον επόμενο χρόνο, καθώς συνδέεται με την χειρότερη καταστροφή της πόλης από το ασκέρι του Σατράπη της Ηπείρου και του γιού του Μουχτάρ, γεγονός που είναι ιστορικά καταγεγραμμένο ως ο Χαλασμός της Πρέβεζας. Η πρώτη προσωρινή κατάληψη της Πρέβεζας από τον Αλή πασά διεκόπη δύο χρόνια αργότερα από μια δημιουργική εξαετία αυτονομίας. Μιας περιόδου που η Πρέβεζα αποτελούσε, εν τοις πράγμασι, τμήμα της Ιονίου Πολιτείας, των Επτανήσων δηλαδή. Όπως πετυχημένα αναφέρει το σύντομο κείμενο, που παρουσιάζει την πόλη μας στον τόμο των περιλήψεων του Συνεδρίου σας, η Πρέβεζα θα μπορούσε να ήταν το «όγδοο Επτάνησο» που ήρθε και κόλλησε στην Ηπειρωτική ακτή. Το 1912 η Πρέβεζα έγινε, επιτέλους, και κατά το κράτος Ελληνική, αφού εντάχθηκε στο γρήγορα διευρυνόμενο μικρό Βασίλειο. Έτσι, διεκόπει η δισχιλιετής αυτοκρατορική της πορεία, αφού από το 31 π.Χ. μέχρι το 1912 ανήκε κατά σειρά στη Ρωμαϊκή, Βυζαντινή, Βενετική, Γαλλική και Οθωμανική Αυτοκρατορία. Κυρίες και κύριοι σύνεδροι, Δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα ποια από τις δύο περιόδους είναι πιο πολυτάραχη. Αυτή της Νικόπολης ή της Πρέβεζας; Η δεύτερη, λόγω της χρονικής γειτνίασής της με τις μέρες μας μάς φαίνεται πιο περίπλοκη απ’ ό,τι φαντάζει η χιλιόχρονη πορεία της πόλης του Αυγούστου. Μπορώ όμως, με βεβαιότητα, να πω ότι ο τόπος στον οποίο φιλοξενείστε αναγνωρίζεται στην ιστορία ως διαφιλονικούμενο Πέρασμα, όπου οι διάφοροι κατακτητές άφησαν τα ίχνη τους στα οχυρωματικά έργα και τα ποικίλα κάστρα που προκαλούν να μας υποδεχθούν αφηγούμενα σιωπηλά τα γεγονότα που τα πλαισίωσαν. Με συγχωρείτε εάν σας κούρασα με την ιστορική αναδρομή 2000 χρόνων μέσα σε 35 λεπτά της ώρας. Ελπίζω να μην σας φάνηκαν αιώνες. Σας ευχαριστώ. Είναι η Πρέβεζα συνέχεια της αρχαίας Νικόπολης; * * Η ακόλουθη περίληψη με ενδεικτική βιβλιογραφία συμπεριλήφθηκε στο τεύχος περιλήψεων των εισηγήσεων του 22ου Επιστημονικού Σεμιναρίου Νεφρολογίας, που διανεμήθηκε στους κ.κ. συνέδρους. Νίκος Δ. Καράμπελας Ο τόπος διεξαγωγής του 22ου Επιστημονικού Σεμιναρίου Νεφρολογίας συνδέεται ιστορικά με δύο από τους ισχυρότερους μονάρχες της παγκόσμιας ιστορίας: τον Οκταβιανό, μετέπειτα Αύγουστο Καίσαρα και τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή. Ο πρώτος, με τη νίκη του στη ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ., έθεσε τη βάση για την απαρχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της Ρωμαϊκής Ειρήνης, της Pax Romana, και μετά από 41 χρόνια απόλυτης εξουσίας, έγινε ο μακροβιότερος Ρωμαίος αυτοκράτορας.(1) Ο δεύτερος, στο μέσον περίπου της ηγεμονίας του, το 1538, θα κατατρόπωνε τον συνασπισμένο στόλο των Χριστιανικών κρατών του τότε γνωστού κόσμου, στη ναυμαχία που έμεινε στην ιστορία ως η ναυμαχία της Πρέβεζας,(2) και θα συνέχιζε την απόλυτη εξουσία του για συνολικά 46 χρόνια, μένοντας στην ιστορία ως Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής ή Νομοθέτης και ο μακροβιότερος σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό το δίπολο Ναυμαχίας του Ακτίου – Ναυμαχίας της Πρέβεζας, Οκταβιανού Αυγούστου – Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, Αρχαίας Νικόπολης – Πρέβεζας, Δύσης και Ανατολής θα είναι εμφανές στο περιθώριο των εργασιών του Συνεδρίου σας, κατά τις επισκέψεις σας τόσο στον εκτεταμένο ερειπιώνα της αρχαίας Νικόπολης όσο και τα αξιολογότερα μνημεία της φιλοξενούσας πόλης, της Πρέβεζας. Αυτό το δίπολο αποτελεί το θέμα της εναρκτήριας ομιλίας του Σεμιναρίου. Η ομιλία με τον τίτλο-ερώτημα που του δώσαμε, δεν έρχεται να καλύψει τα επιστημονικά κενά που υπάρχουν αναφορικά με το εάν η Πρέβεζα είναι όντως η συνέχεια της αρχαίας Νικόπολης ή μια νέα πόλη που οικοδόμησαν και ίδρυσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι. Μια τέτοια προσέγγιση θα κούραζε το ακροατήριο, παρά τις βάσιμες αντιρρήσεις του ομιλητή για τις ισχύουσες ιστορικές απόψεις περί της συνέχειας των δύο πόλεων.(3) Θα προσπαθήσω, αντίθετα, να κάμω μια σύντομη ιχνηλάτηση, ιστορική και τοπογραφική, του τόπου που φιλοξενείστε, πάνω στο δίπολο Αρχαία Νικόπολη – Πρέβεζα. Αρχαία Νικόπολη. Η αρχαία Νικόπολη ιδρύθηκε από τον Οκταβιανό, αμέσως μετά τη νίκη του στη ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ., στην προσπάθειά του να προβάλει και προπαγανδίσει τη νίκη του, να ελέγξει στρατιωτικά το χώρο και να εκρωμαΐσει τη δυτική Ελλάδα. Η πόλη κτίσθηκε μεν με πρότυπα ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής οργάνωσης, κατοικήθηκε, όμως, από φορείς ελληνικού πολιτισμού, αφού ο πληθυσμός της αποτελείτο κυρίως από κατοίκους πόλεων της Ηπείρου, της Αιτωλοακαρνανίας και της Λευκάδας, στους οποίους δόθηκαν κίνητρα και προνόμια για να μετοικήσουν σε αυτήν. Έτσι, η Νικόπολη αναπτύχθηκε ραγδαία, καθώς ο συνδυασμός της στρατηγικής θέσης της και των προνομίων που της παραχώρησε ο ιδρυτής της είχαν ως αποτέλεσμα τη συρροή πολιτών από διάφορα μέρη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Διέθετε τρία λιμάνια και δικό της νομισματοκοπείο. Μεταξύ των δημοσίων κτηρίων της συναριθμούνται το μεγάλο θέατρο, το στάδιο, το ωδείο, τα δημόσια λουτρά και το υδραγωγείο.(1, 4) Το επιβλητικότερο όλων των κτηρίων της Νικόπολης στήθηκε στο λόφο όπου είχε στρατοπεδεύσει ο Οκταβιανός πριν τη ναυμαχία του Ακτίου, στο Προάστειο της πόλης –όπως το ονομάζει ο Στράβωνας– και αποτέλεσε το τρόπαιο της νίκης του. Ήταν ένα υπαίθριο ιερό, αφιερωμένο στους θεούς που βοήθησαν τον Οκταβιανό στη νίκη του, διακοσμημένο στην πρόσοψη της βάσης του με ορειχάλκινα έμβολα πλοίων, λάφυρα από τον νικημένο αντίπαλο στόλο.(1, 5) Στο μνημειακό σύνολο του Προαστείου εντάχθηκαν επίσης το θέατρο, το στάδιο, το γυμνάσιο και οι θέρμες, που υποστήριζαν την τέλεση των Ακτίων αγώνων. Ο Οκταβιανός αναβίωσε τους αγώνες αυτούς των Ακαρνάνων και τους ανέδειξε σε έναν από τους σημαντικότερους της αρχαιότητας, εντάσσοντάς τους στην αρχαιοελληνική αγωνιστική περίοδο, γεγονός που έκανε τα Άκτια ισάξια των Ολυμπιακών αγώνων.(1, 6, 7) Ο απόστολος των εθνών Παύλος δίδαξε στη Νικόπολη το χειμώνα του 65-66 μ.Χ. πριν οδηγηθεί στη Ρώμη, όπου και μαρτύρησε.(8) Ο σπόρος του λόγου του βλάστησε και η Νικόπολη αποτέλεσε κέντρο χριστιανοσύνης για αρκετούς αιώνες, με εξαιρετικά δείγματα ναοδομίας. Σώζονται ερείπια έξι μεγάλων ναών, τύπου βασιλικής, και δύο εξ αυτών διατηρούν εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτό διάκοσμο. Η Νικόπολη υπήρξε η εκκλησιαστική έδρα της Παλαιάς Ηπείρου. Την ξαφνική και απότομη δημιουργία της Νικόπολης, καθώς και τη μεγάλη άνθησή της κατά τους πρώτους αυτοκρατορικούς αιώνες, ακολούθησε μια σταδιακή και συνεχής συρρίκνωση. Μετά τα πρώτα 500, περίπου, χρόνια της ζωής της, περιορίστηκε στο 1/6 της αρχικής της έκτασης, όπως μαρτυρούν τα σωζόμενα βυζαντινά τείχη, που άρχισαν να οικοδομούνται στα μέσα του 5ου μ.Χ. αιώνα.(1, 9) Τα επόμενα 500 χρόνια, ήταν περίοδος συνεχών επιδρομών εχθρικών εθνών που εισέβαλλαν από την Βαλκανική και είχαν ως τελικό αποτέλεσμα την οριστική και ολοκληρωτική εγκατάλειψη της Νικόπολης και την εγκατάσταση των κατοίκων της σε καστρουπόλεις της περιοχής, όπως π.χ. η Βόνιτσα, οι Ρωγοί, η Άρτα και η Ρηνιάσσα. Για τους επόμενους πέντε αιώνες οι πληροφορίες σχετικά με τη Νικόπολη είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Ο ερειπιώνας στέκεται και φθείρεται σταδιακά. Διοικητικά, η περιοχή υπάγεται, διαδοχικά, στο Θέμα Νικοπόλεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, στους δεσπότες της Σερβικής δυναστείας της Ηπείρου, στο Δουκάτο των Τόκκο της Κεφαλονιάς, στους Αλβανούς ηγεμόνες της Ηπείρου και καταλαμβάνεται οριστικά από τους Οθωμανούς το 1463.(3, 10) Πρέβεζα. Η πολύ καλά προφυλαγμένη περιοχή του εσωτερικού λιμανιού της αρχαίας Νικόπολης, στον όρμο Βαθύ, πιθανότατα φιλοξένησε τον όποιο εναπομείναντα πληθυσμό της. Ο πιθανός αυτός οικισμός, αγνώστου μέχρι σήμερα οικονύμιου, ενσωματώθηκε φυσιολογικά στον οικισμό που προέκυψε μετά την οχύρωση του νοτιότερου άκρου της Ηπείρου, της εισόδου του Αμβρακικού κόλπου, με την κατασκευή του κάστρου της Μπούκας, το 1478.(3, 10) Το σημείο αυτό αποτελεί το πέρασμα από την Ήπειρο στην Ακαρνανία και από το Ιόνιο στον Αμβρακικό και έτσι το Πέρασμα, ως τοπωνύμιο, ονοματοθέτησε το νέο κάστρο και τον σταδιακά αναπτυσσόμενο οικισμό που δημιουργήθηκε στη βόρεια πλευρά του. Μέσω της σλαβικής και της αλβανικής γλώσσας το Πέρασμα έγινε Πρέβεζα. Η κατασκευή του κάστρου της Μπούκας, της μεσαιωνικής δηλαδή Πρέβεζας, ήταν μέρος των αμυντικών έργων του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή στην περιοχή, ώστε ο Αμβρακικός κόλπος να αποτελέσει ασφαλή ναύσταθμο του Οθωμανικού στόλου στο βόρειο Ιόνιο, κατά την προγραμματισμένη επίθεσή του στην Ιταλική χερσόνησο. Τελικός σκοπός ήταν η κατάληψη της παλαιάς Ρώμης, μετά την εκπόρθηση της Νέας Ρώμης το 1453. Τα σχέδια του Μωάμεθ υλοποιήθηκαν μόνο μερικώς, με την κατάκτηση του Ότραντο το 1480, αλλά δεν ολοκληρώθηκαν, μετά τον αιφνίδιο θάνατό του τον επόμενο χρόνο.(10, 11) Η ναυμαχία της Πρέβεζας του 1538 μεταξύ του Οθωμανικού στόλου υπό τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα και του συνασπισμένου στόλου των Χριστιανικών κρατών υπό τον Αντρέα Ντόρια, τοποθέτησε την μόλις 60χρονη Πρέβεζα στον ιστορικό και γεωγραφικό χάρτη του τότε γνωστού κόσμου με μεγαλύτερα γράμματα. Η ναυμαχία ήταν μια οδυνηρή αποτυχία για τον δυτικό κόσμο και σηματοδότησε την κυριαρχία των Οθωμανών του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή στη Μεσόγειο μέχρι τη ναυμαχία της Ναυπάκτου.(2, 12) Η Πρέβεζα, όντας στην μεθόριο Δύσης και Ανατολής, υπήρξε πόλη που διεκδικήθηκε από πολλούς και πέρασε στην κυριαρχία διαφόρων δυνάμεων της εποχής στη διάρκεια της 500χρονης και πλέον ιστορίας της, η οποία επιγραμματικά έχει τις ακόλουθες περιόδους: 1463. Κατάληψη της περιοχής από τους Οθωμανούς Τούρκους.(3, 10, 11) 1478. Κατασκευή του Κάστρου της Μπούκας.(3, 10) 1478-1684. Α΄ Οθωμανική περίοδος.(3, 13) 1500. Προσπάθεια κατάληψής της από τους Βενετούς.(3, 13) 1605. Προσωρινή κατάληψή της από τους Ιππότες του αγίου Στεφάνου της Πίζας.(14) 1684-1701. Α΄ Βενετική περίοδος.(3, 13, 15) 1701-1718. Β΄ Οθωμανική περίοδος.(13, 16) 1718-1797. Β΄ Βενετική περίοδος.(13, 17, 18) 1797-1798. Γαλλική κατοχή.(13, 19) 1798-1800. Α΄ περίοδος Αλή πασά.(13) 1800-1806. Αυτονομία. Συμπολιτεία του Ακρωτηρίου.(20) 1806-1820. Β΄ περίοδος Αλή πασά.(13) 1820-1912. Γ΄ Οθωμανική περίοδος.(13) 21.10.1912. Ένταξή της στο Ελληνικό Κράτος.(21) Η Πρέβεζα, το Πέρασμα, θα μπορούσε, συγκυριακά, να παραλληλιστεί με τους νεφρούς, καθώς και αυτοί είναι ένα πέρασμα των ακάθαρτων στοιχείων του αίματος, που με τη διαδικασία της κάθαρσης αποβάλλονται. Εύχομαι η Πρέβεζα να γίνει το πέρασμα σε μια νέα εποχή για την Ελληνική Νεφρολογική επιστημονική κοινότητα ! Βιβλιογραφία. Ζάχος Κ., Καλπάκης Δ., Καππά Χ., Κύρκου Θ., Νικόπολη. Αποκαλύπτοντας την πόλη της νίκης του Αυγούστου, Αθήνα 2008. Toledo-Mansilla P., Notes concerning the Battle of Preveza (1538) according to the testimony of Ottoman chroniclers and historians of 16th and 17th centuries and later times, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 139-167. Καράμπελας Ν.Δ., Το κάστρο της Μπούκας (1478-1701). Η οχυρωμένη Πρέβεζα μέσα από τις πηγές, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 395-433. Sheppard S., Actium 31 BC. Downfall of Antony and Cleopatra, Oxford-New York 2009. Ζάχος Κ.Λ., Το Μνημείο του Οκταβιανού Αυγούστου στη Νικόπολη. Το τρόπαιο της ναυμαχίας του Ακτίου, Αθήνα 2001. Παυλογιάννης Ο., Αλμπανίδης Ε., Τα Άκτια της Νικόπολης: Νέες Προσεγγίσεις, στο: Νικόπολις Β΄. Πρακτικά του Δευτέρου Διεθνούς Συμποσίου για τη Νικόπολη (11-12 Σεπτεμβρίου 2002), Πρέβεζα 2007, τ. Ι, σελ. 57-76. Ζάχος Κ.Λ., Άκτια. Αθλητικοί αγώνες των αυτοκρατορικών χρόνων στη Νικόπολη της Ηπείρου, Αθήνα 2008. Μελέτιος Μητροπολίτης Νικοπόλεως, Ο Απόστολος Παύλος στην Νικόπολη, στο: Νικόπολις Β΄. Πρακτικά του Δευτέρου Διεθνούς Συμποσίου για τη Νικόπολη (11-12 Σεπτεμβρίου 2002), Πρέβεζα 2007, τ. Ι, σελ. 123-133. Κωνσταντάκη Α., Σκανδάλη Μ., Συνεσίου Ε., Νικόπολις. Δύο περίπατοι, Πρέβεζα 2000. Karabelas N.D., The Ottoman conquest of Preveza and its first castle, στο: XVI. Türk Tarih Kongresi : Kongreye sunulan bildiriler : Ankara, 20-24 Eylül 2010, Ankara 2014 (υπό έκδοση). Καράμπελας Ν.Δ., Η κατάκτηση της «Πρέβεζας» από τον Μωάμεθ Β΄, στο: Πρακτικά του Α΄ Πανηπειρωτικού Συνεδρίου «Ιστορία-Λογιοσύνη: Η Ήπειρος και τα Ιωάννινα από το 1430 έως το 1913» (Ιωάννινα 28.02 - 03.03.2013), Ιωάννινα (υπό έκδοση). Pujeau E., Preveza in 1538: The background of a very complex situation, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 121-138. Σαββίδης Α.Γ.Κ., Η τουρκική κατάληψη της Πρέβεζας από τα Βραχέα Χρονικά, στο: Η Ιστορία της Πρέβεζας (Πρακτικά Α΄ Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου, Πρέβεζα, 22-24 Σεπτεμβρίου 1989), Πρέβεζα 1993, σελ. 25-41. Δόνος Δ., Πολιτική, πειρατεία και τέχνη. Η δήωση της Πρέβεζας από τους ιππότες του Αγίου Στεφάνου το έτος 1605, Πρεβεζάνικα Χρονικά, τχ. 45-46, Πρέβεζα 2009, σελ. 63-116. Δόνος Δ., Στρατηγήματα. Η κατάληψη της Πρέβεζας από τον Morosini (1684) μέσα από συναφείς πηγές, Πρεβεζάνικα Χρονικά, τχ. 43-44, Πρέβεζα 2007, σελ. 66-111. Karabelas N.D., Ottoman Fortifications in Preveza in 1702. The first Phase of the Castle of Iç Kale, Journal of the Center for Ottoman Studies Ankara University (ΟΤΑΜ) 32, Ankara 2013, σελ. 47-66 Δόνος Δ., Ο πόλεμος των λέξεων και των εικόνων. Τεκμήρια για τις βενετικές επιχειρήσεις στον Αμβρακικό κόλπο κατά τα έτη 1716 και 1717, Πρεβεζάνικα Χρονικά, τχ. 47-48, Πρέβεζα 2011, σελ. 42-101. Δόνος Δ., Παρατηρήσεις για την πολεοδομική εξέλιξη της Πρέβεζας κατά το 17ο και 18ο αιώνα, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 435-459. Curlin J.S., «Remember the Moment when Previsa fell»: The 1798 Battle of Nicopolis and Preveza, στο: Πρέβεζα Β΄. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009), Πρέβεζα 2010, τ. Ι, σελ. 265-296. Παπαγεωργίου Κ.Γ., Η Συμπολιτεία των Ηπειρωτικών πόλεων των ακτών του Ιονίου (1800-1806). (Πρέβεζα-Πάργα-Βόνιτσα-Βουθρωτό). Μια λαμπρή σελίδα της ηπειρωτικής ιστορίας, Αθήνα 2005. Καράμπελας Ν.Δ., Η απελευθέρωση της Πρέβεζας. 21 Οκτωβρίου 1912, Αθήνα 1992. ιναι η Πρέβεζα συνεχεια της Αρχαιασ Νικοπολης ; Εναρκτηρια Ομιλία στο 22ο Επιστημονικο Σεμιναριο Νεφρολογίας 13 12