Kuramdan Uygulamaya Türkçe Öğretimi

Yeni Programa Uygun Olarak Hazırlanmıştır. Kuramdan Uygulamaya Türkçe Öğretimi Editörler: Emine Gül ÖZENÇ • Mehmet ÖZENÇ Editörler: Doç. Dr. Emine Gül ÖZENÇ - Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ÖZENÇ Kuramdan Uygulamaya TÜRKÇE ÖĞRETİMİ ISBN 978-625-7880-33-6 DOI 10.14527/9786257880336 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © 2020, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Eylül 2020, Ankara Yayın-Proje: Şehriban Türlüdür Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kaplan Kapak Tasarım: Pegem Akademi Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Ltd. Şti. Çetin Emeç Bulvarı 1314. Cadde No: 37A-B Çankaya/ANKARA Tel: (0312) 472 58 55 Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 46661 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40 ÖN SÖZ Yirminci yüzyılın sonları ile içinde bulunduğumuz yüzyılda devrim niteliğindeki gelişmelerle birlikte kimi değişimler yaşanmış ve yaşanmaya da devam etmektedir. Bu gelişmelerden her alan kendi yapısı gereğince etkilenmiş ve iletişim alanında da köklü değişiklikler yaşanmıştır. Örneğin insanlar, yüz yüze iletişimden uzaklaşıp daha çok sosyal medya aracılığıyla iletişim kurmaya başlamışlardır. Ancak ne olursa olsun sosyal bir varlık olan insan, diğer insanlarla birçok iletişim ortamında ilişki kurmak ve anlama-anlatma çabasını sürdürmek zorundadır. İletişim kurmanın yolları çeşitlenmiş olsa da iletişim kurmamızı sağlayan temel aracımız dildir. Dilin hayatımızdaki bu önemi, onun öğretimi noktasında da kendini göstermektedir. Ülkemizde anadili olarak Türkçenin öğretimi, okulöncesi kurumlarda başlayıp ardından daha yoğun biçimde ilkokul ve ortaokul düzeyindeki Türkçe dersleri ile gerçekleştirilmektedir. Bir sonraki öğrenim ortamları olan liselere geçişte, öğrencilerin gerçekleştirilen merkezi sınavlarda başarılı olabilmeleri için Türkçenin temel dil bilgisi kurallarını bilmelerinin yanı sıra okuduğunu anlama, yorumlama ve çıkarımda bulunma becerilerine de sahip olmaları beklenmektedir. Son yıllarda bu türden Türkçe sorularına verilen doğru cevap sayısı giderek azalmaktadır. Bu sonuçlar, sekiz yıl boyunca verilen Türkçe dersleri ile öğrencilerin okuduğunu anlama ve yorumlama becerilerini geliştirmede eksik mi kalındığı sorusunu gündeme getirmektedir. Türkçe öğretimi ile ilgili yazılan kitaplara bakıldığında, ilk ve ortaokullar için eski ve yeni programa göre yazılan, çoğu kuramsal bilgi içeren çok sayıda kitabın okuyucuya sunulduğu görülmüştür. Bu bağlamda Türkçe öğretimine ilişkin kuramsal ve uygulamaya dönük bilgiyi aynı çatı altında bütünleştiren bir eserin, öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının yararına sunulmasının uygun olacağı düşünülmüştür. Özellikle Sınıf ve Türkçe öğretmeni olmak üzere öğrenim gören öğretmen adaylarının lisans derslerinde, öğretmenlerin sınıf içi uygulamalarında ve Türkçe öğretimi alanında çalışan araştırmacıların çalışmalarında faydalanabileceği bu eserin, beklenti ve ihtiyaçları karşılayarak sürece katkı sağlayacağı düşüncesi mutluluk vericidir. Yüksek Öğretim Kurulu tarafından oluşturulan güncel Sınıf Öğretmenliği Lisans Programı Türkçe Öğretimi dersi içeriğine uygun olarak hazırlanan, günümüzde uygulanmakta olan “Türkçe Dersi Öğretim Programı”nı yansıtan bu eser, bazı bölümler içerisindeki kare kod uygulamalarıyla da diğer çalışmalardan farklılık arz etmektedir. Türkçe dersini okutan bir öğretmenin sahip olması gereken bilgiler, kitap içerisinde bulunan on altı bölümde yer almaktadır. Bu bölümlerde; dil öğretimi ve çocuklarda dil gelişiminden Türkçe dersi öğretim programına, te- iv Kuramdan Uygulamaya Türkçe Öğretimi mel dil becerilerinin kazanımından okuma-yazma güçlüklerinin tanılanmasına ve giderilmesine, metindeki ana düşünceyi belirleme ve bu sürece ilişkin izlenecek yöntemlerin öğretilmesine, Türkçe derslerinin işleniş sürecine ilişkin kuramsal bilgilerden örnek uygulamalara kadar birçok konu ele alınmıştır. Kitabın daha nitelikli olabilmesi için alandaki bilgi ve deneyimlerini öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının ihtiyaçlarına uygun biçimde bütüncül bir anlayışla kaleme aldıkları bölümleri titizlikle defalarca gözden geçiren, yoğun gayret gösteren bölüm yazarlarımıza ve kitabın basımı aşamasında destek olan Pegem Akademi Yayıncılık ekibine teşekkür ederiz. Anlatım olanakları ve sözvarlığı bakımından son derece zengin olan Türkçenin öğretimine katkı sağlaması ve faydalananlarının bol olması dileğiyle… 17.08. 2020 Yazarlar Adına Editörler Doç. Dr. Emine Gül ÖZENÇ Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ÖZENÇ Bölümler ve Yazarları Editörler: Doç. Dr. Emine Gül ÖZENÇ - Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ÖZENÇ 1. Bölüm: Dil Öğretimi-Çocuklarda Dil Gelişimi Doç. Dr. Emine Gül ÖZENÇ - Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-3161-4251 2. Bölüm: Türkçe Dersi Öğretim Programı Doç. Dr. H. Gülhan ORHAN KARSAK - Kırklareli Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-5927-6341 3. Bölüm: Türkçe Öğretiminde Çağdaş Uygulamalar -Yöntem ve TekniklerDr. Öğr. Üyesi Suna CANLI - Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-4720-1905 4. Bölüm: Okuma Eğitimi Dr. Nurcan ÜSTÜNDAĞ ŞENER - Marmara Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-1987-1717 5. Bölüm: Yazma Eğitimi Doç. Dr. H. Gülhan ORHAN KARSAK - Kırklareli Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-5927-6341 6. Bölüm: Dinleme Eğitimi Dr. Öğr. Üyesi Fatih Mehmet CİĞERCİ - Harran Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-4175-7048 7. Bölüm: Anlama ve Anlama Becerilerinin Geliştirilmesi Doç. Dr. Murat BAŞAR - Uşak Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-6635-4563 Doktora Öğrencisi Zeynel Ersin ÖZCAN - Milli Eğitim Bakanlığı ORCID No: 0000-0003-2308-9602 Prof. Dr. Cihangir DOĞAN - Marmara Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-1473-7866 8. Bölüm: Okuma ve Teknoloji, Görsel Okuma ve Sunu, Medya Okuryazarlığı Dr. Zeynep AYDEMİR - Marmara Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-3002-1809 vi Kuramdan Uygulamaya Türkçe Öğretimi 9. Bölüm: Okuryazarlık (Literacy) Doç. Dr. Emine Gül ÖZENÇ - Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-3161-4251 10. Bölüm: Okuma-Yazma Güçlüklerinin Tanılanması ve Giderilmesi Dr. Öğr. Üyesi Hidayet DİKİCİ - Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-1977-966X 11. Bölüm: Metin Türleri ve Metinlerden Anlam Kurma Dr. Öğr. Üyesi Selva BAKKALOĞLU - Selçuk Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-2025-4169 12. Bölüm: Hızlı Okuma Teknikleri Dr. Öğr. Üyesi Cafer ÇARKIT - Gaziantep Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-4126-2165 13. Bölüm: Ana Fikir ve Ana Fikir Öğretim Yöntemleri Dr. Mehmet Fatih KAYA - Uşak Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-8494-8429 14. Bölüm: Dil Bilgisi Öğretimi Dr. Öğr. Üyesi Hasan KURNAZ - Gaziantep Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-5804-946X 15. Bölüm: Türkçe Öğretiminde Ölçme ve Değerlendirme Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ÖZENÇ - Gaziantep Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-6339-4092 16. Bölüm: Türkçe Dersi İşleniş Süreci ve Örnek Uygulamalar Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ÖZENÇ - Gaziantep Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-6339-4092 İÇİNDEKİLER Ön Söz .................................................................................................................................... iii Bölümler ve Yazarları .............................................................................................................v 1. BÖLÜM DİL ÖĞRETİMİ-ÇOCUKLARDA DİL GELİŞİMİ 1. Dil ve Tanımı.......................................................................................................................1 2. Dilin Özellikleri .................................................................................................................3 2.1. İnsanlar Arasında İletişimi Sağlaması ....................................................................3 2.2. Tabii-Doğal Bir Vasıta Olması .................................................................................4 2.3. Kendine Has Kanunlarının Olması ........................................................................4 2.4. Canlı Bir varlık Olması.............................................................................................4 2.5. Temelinin Bilinmeyen Zamanlarda Atılmış Olması ............................................5 2.6. Gizli Antlaşmalar Sistemi Olması ...........................................................................5 2.7. Seslerden Örülmüş Olması ......................................................................................5 2.8. İçtimaî Bir Müessese Olması ...................................................................................6 3. Dilin Doğuşu ve İlgili Kuramlar .......................................................................................6 3.1. Güneş Dil Kuramı .....................................................................................................6 3.2. Yansıtma Kuramı.......................................................................................................7 3.3. Ünlem Kuramı ...........................................................................................................7 3.4. İş Kuramı ....................................................................................................................7 3.5. Beden Dili (Jest) Kuramı ..........................................................................................8 3.6. Müzik Kuramı ...........................................................................................................8 3.7. Mistik Kuramı ...........................................................................................................8 4. Çocuklarda Dil Edinimi ve Gelişimi (0-5 Yaş arası)......................................................8 5. Okul Çağında Dil Gelişimi..............................................................................................10 6. Çocuklarda Dil Öğrenimi ...............................................................................................11 7. Dil Öğretim Kuramları ....................................................................................................12 7.1. Davranışçı Kuram ...................................................................................................12 7.2. Bilişsel Kuram ..........................................................................................................12 7.3. Dilbilimsel-Psikolinguistik Kuram .......................................................................13 7.4. Bütüncül Dil Kuramı ..............................................................................................13 7.5. Sosyal Etkileşim Kuramı ........................................................................................14 Özet ........................................................................................................................................14 Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları ................................................................................15 Kaynaklar...............................................................................................................................16 viii Kuramdan Uygulamaya Türkçe Öğretimi 2. BÖLÜM TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI 1. Türkçe Öğretiminin Tarihçesi ........................................................................................19 1.1. 1981 ve Öncesinde Uygulanmış Türkçe Dersi Öğretim Programları ..............19 1.2. 2005-2015 Yılları Arasında Uygulanmış Türkçe Dersi Öğretim Programları ..............................................................................................21 1.3. 2015 ve Sonrasında Uygulanmış Türkçe Dersi Öğretim Programları .............22 2. 2018’de Yürürlüğe Giren ve 2019’da Uygulamaya Konan İlkokul ve Ortaokul (1-8. sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı .........................28 2.1. Genel Amaç .............................................................................................................28 2.2. Değerlerimiz ............................................................................................................28 2.3. Tematik Yaklaşım ....................................................................................................29 2.4. Öğrenme-Öğretme Süreci......................................................................................29 2.5. Temalar ve Konu Önerileri ....................................................................................29 2.6. Metin Türlerinin Dağılımı .....................................................................................31 2.7. Metin Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar........................................................32 2.8. Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın Yapısı .........................................................33 2.8.1. Kazanımlar .....................................................................................................33 2.8.2. Öğrenme Alanları ..........................................................................................33 2.8.2.1. Dinleme .................................................................................................33 2.8.2.2. Konuşma ................................................................................................34 2.8.2.3. Okuma ...................................................................................................35 2.8.2.4. Yazma .....................................................................................................37 2.9. Ölçme Değerlendirme Yaklaşımı ..........................................................................39 Özet ........................................................................................................................................40 Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları ................................................................................41 Kaynaklar...............................................................................................................................42 3. BÖLÜM TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE ÇAĞDAŞ UYGULAMALAR-YÖNTEM VE TEKNİKLERGiriş ........................................................................................................................................45 1. Türkçe Öğretiminde Değişen Yaklaşım Anlayışı .........................................................47 2. Türkçe Öğretiminde Dilsel Becerilerin Geliştirilmesi .................................................51 3. Türkçe Öğretiminde Yararlanılabilecek Yöntem ve Teknikler ...................................56 3.1. Türkçe Öğretiminde Yararlanılabilecek Yöntemler ............................................57 3.2. Türkçe Öğretiminde Yararlanılabilecek Teknikler..............................................58 4. Türkçe Öğretiminde Bütünleştirilmiş Öğrenme- Öğretme Yaklaşımı ......................62 Özet ........................................................................................................................................67 Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları ................................................................................68 Kaynaklar...............................................................................................................................70 İçindekiler ix 4. BÖLÜM OKUMA EĞİTİMİ Giriş ........................................................................................................................................73 1. Okuma Eğitiminin Temel Etmenleri .............................................................................74 1.1. Fizyolojik Etmenler ................................................................................................74 1.2. Sosyolojik Etmenler ...............................................................................................75 1.3. Psikolojik Etmenler ................................................................................................76 1.4. Bilişsel Etmenler .....................................................................................................76 2. Okuma Sürecinin Gelişim Aşamaları ............................................................................77 3. Okumanın Amaçları ........................................................................................................79 4. Okumanın Geliştirilmesi .................................................................................................80 5. Okuma Tür, Yöntem ve Teknikleri .................................................................................81 5.1. Tam Okuma .............................................................................................................81 5.2. Seçmeli-Esnek Okuma ...........................................................................................81 5.3. Öğretici Metinleri Okuma .....................................................................................81 5.5. Sesli Okuma .............................................................................................................82 5.6. Sessiz Okuma ...........................................................................................................83 5.7. Göz Atarak Okuma .................................................................................................83 5.8. Özetleyerek Okuma ................................................................................................84 5.9. Not Alarak Okuma .................................................................................................84 5.10. İşaretleyerek Okuma.............................................................................................85 5.11. TahminEderek Okuma .........................................................................................85 5.12. Grup Olarak Okuma ............................................................................................85 5.13. Soru Sorarak Okuma ............................................................................................86 5.14. Söz Korosu .............................................................................................................86 5.15. Okuma Tiyatrosu ..................................................................................................86 5.16. Ezberleme...............................................................................................................87 5.17. Metinlerle İlişkilendirme .....................................................................................87 5.18. Tartışarak Okuma .................................................................................................87 5.19. Hızlı Okuma ..........................................................................................................87 5.20. Eleştirel Okuma.....................................................................................................88 6. Okuma Becerisinin Geliştirilmesi İçin Kullanılabilecek Etkinlikler .........................88 Özet ........................................................................................................................................95 Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları ...............................................................................96 Kaynaklar...............................................................................................................................98 x Kuramdan Uygulamaya Türkçe Öğretimi 5. BÖLÜM YAZMA EĞİTİMİ 1. Neden Yazma Becerisi Geliştirilmeli? ......................................................................... 101 2. Yazma Becerisi ............................................................................................................... 102 3. Yazmanın Bileşenleri..................................................................................................... 105 4. Nasıl Etkin Bir Yazar Olunur? ..................................................................................... 107 5. Yazma Amaçları ve İlkeleri ......................................................................................... 109 6. Yazma Stratejileri ........................................................................................................... 111 7. Yazma Yaklaşımları ....................................................................................................... 113 7.1. Ürün Odaklı Yaklaşım ......................................................................................... 114 7.2. Tarz Odaklı Yaklaşım........................................................................................... 114 7.3. Süreç Odaklı Yaklaşım......................................................................................... 114 8. Yazmaya İlişkin Öğrenme Türleri ............................................................................... 115 9. İlkokul ve Ortaokul için Örnek Yazma Görevleri ..................................................... 116 10. Yazma Öğretiminin Teknolojiyle Bütünleştirilmesine Örnekler .......................... 118 11. Yazma Etkinliklerinin Değerlendirilmesi ................................................................ 120 Özet ..................................................................................................................................... 121 Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları ............................................................................. 122 Kaynaklar............................................................................................................................ 126 6. BÖLÜM DİNLEME EĞİTİMİ Giriş ..................................................................................................................................... 129 1. Dinleme ve Dinlemeyi Etkileyen Faktörler ............................................................... 129 2. Dinleme Türleri ............................................................................................................. 131 2.1. Katılımlı Dinleme ................................................................................................ 132 2.2. Katılımsız Dinleme ............................................................................................. 132 2.3. Seçici Dinleme ..................................................................................................... 132 2.4. Eleştirel Dinleme ................................................................................................. 133 2.5. Yaratıcı Dinleme .................................................................................................. 133 2.6. Empatik Dinleme ................................................................................................ 134 2.7. Not Alarak Dinleme ........................................................................................... 134 2.8. Estetik Dinleme ................................................................................................... 134 2.9. Bilgi Edinmek İçin Dinleme .............................................................................. 135 3. Dinleme Eğitimi ve Dinleme Stratejileri .................................................................... 135 4. Dinleme/İzleme Becerilerini Geliştirmeye Yönelik Etkinlikler .............................. 139 4.1. Dikte Çalışmaları ................................................................................................. 140 4.2. Dinleneni Yazma Çalışmaları ............................................................................. 140 İçindekiler xi 4.3. Boşluk Doldurma Çalışmaları............................................................................ 140 4.4. Örnek Durumlar Geliştirme Çalışmaları ........................................................ 140 4.5. Görselleştirme ...................................................................................................... 141 4.6. Hikâye Haritası .................................................................................................... 141 4.7. Drama ................................................................................................................... 141 4.8. Teknoloji Tabanlı Dinleme/İzleme Çalışmaları ............................................... 141 Özet ..................................................................................................................................... 142 Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları ............................................................................. 143 Kaynaklar............................................................................................................................ 144 7. BÖLÜM ANLAMA VE ANLAMA BECERİLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ 1. Anlama ........................................................................................................................... 147 2. Anlama Modelleri ......................................................................................................... 149 2.1. Geleneksel Model ................................................................................................. 149 2.2. Bilişsel Model........................................................................................................ 150 2.3. Yapılandırıcı Model ............................................................................................. 150 2.3.1. Etkileşimsel Model ..................................................................................... 151 2.3.2. Süreç Modeli................................................................................................ 151 3. Anlama Sürecinde Önemli Değişkenler ..................................................................... 152 3.1. Metinle İlgili Değişkenler ................................................................................... 152 3.2. Okuyucu İle İlgili Değişkenler ........................................................................... 153 4. Anlama Becerilerini Geliştirme................................................................................... 153 4.1. Anlama Sürecince Temel Beceriler .................................................................... 154 4.2. Okuduğunu Anlama Becerilerini Geliştirme ................................................... 155 4.3. Dinlediğini Anlama Becerilerini Geliştirme ...................................................161 5. Anlama Becerilerini Geliştirmede Kullanılabilecek Bazı Sınıf İçi Uygulamalar .. 163 Özet ..................................................................................................................................... 164 Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları ............................................................................. 165 Kaynaklar............................................................................................................................ 167 8. BÖLÜM OKUMA VE TEKNOLOJİ, GÖRSEL OKUMA VE SUNU, MEDYA OKURYAZARLIĞI 1. Okuma ve Teknoloji ..................................................................................................... 169 2. Görsel Okuma ve Sunu ................................................................................................ 174 2.1. Görsel Nedir? ........................................................................................................ 174 2.2. Görsel Okuma ve Sunu........................................................................................ 175 xii Kuramdan Uygulamaya Türkçe Öğretimi 2.3. Metinlerde Kullanılan Görsel Materyal Türleri .............................................. 176 2.3.1. Grafik, Tablo ve Çizelge ............................................................................. 176 2.3.2. Resim, Çizim ve Karikatür ...................................................................... 179 2.4. Görsel Okuma Kazanımları ve Örnekleri ........................................................ 180 2.5. Görsel Sunu Kazanımları ve Örnekleri ............................................................ 183 3. Görsel Okuryazarlık...................................................................................................... 184 4. Medya Okuryazarlığı ................................................................................................... 186 4.1. Medya ve Dijital Okuryazarlık Becerilerinin Türkçe Öğretim Programındaki Yeri.............................................................................................. 190 4.2. Türkçe Dersi Öğretim Programında Medya ve Dijital Okuryazarlık Becerilerine Yönelik Kazanımlar ....................................................................... 192 Özet ..................................................................................................................................... 197 Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları ............................................................................. 197 Kaynaklar............................................................................................................................ 199 9. BÖLÜM OKURYAZARLIK (LITERACY) 1. Okuryazarlık Teriminin Tarihçesi............................................................................... 201 2. Değişen Tanımlarla Okuryazarlık Kavramı ............................................................... 202 3. Yirminci ve Yirmi Birinci Yüzyıl Okuryazarlığı ........................................................ 204 4. Okuma-Yazma ve Okuryazarlık Arasındaki Farklılıklar ......................................... 206 4.1. Okuma-Yazmanın Kod Çözmeye; Okuryazarlığın Anlamlandırmaya Dayalı Olması ....................................................................................................... 207 4.2. Okuma-Yazmanın Bir Kategori; Okuryazarlığın İse Bir Derece Belirtmesi ................................................................................................. 207 4.3. Okuma-Yazmanın Simge Sisteminin Basılı Ortamdaki Harfler Olması; Okuryazarlığın Simge Sisteminin Bütünü Olması ............................ 208 4.4. Okuma-Yazmanın Belirli Statik Tanımlanmasının Yapılmış Olması; Okuryazarlığın Tanımlanma Sürecinin Devam Etmesi ................................. 208 5. Okuryazarlık Düzeyleri ................................................................................................ 208 5.1. Birinci Düzey: Temel Okuryazarlık ................................................................... 208 5.2. İkinci Düzey: İşlevsel (Fonksiyonel) Okuryazarlık ......................................... 208 5.3. Üçüncü Düzey: Multifonksiyonel (Çok İşlevli) Okuryazarlık ....................... 209 6. Türkçe Dersi Öğretim Programında Okuryazarlık Kavramı (1-8.Sınıf) ............... 210 Özet ..................................................................................................................................... 210 Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları ............................................................................. 211 Kaynaklar............................................................................................................................ 211 İçindekiler xiii 10. BÖLÜM OKUMA-YAZMA GÜÇLÜKLERİNİN TANILANMASI VE GİDERİLMESİ 1. Okuma Becerisi ............................................................................................................ 213 2. Yazma Becerisi ............................................................................................................... 214 3. Okuma- Yazma Becerilerinin Edinilmesini Etkileyen Etmenler ............................ 215 3.1. Okuma Güçlüğü (Disleksi) ................................................................................. 216 3.2. Yazma Güçlükleri ................................................................................................. 219 4. Öğrenme Güçlüğünün Tanılanması ve Okuma-Yazma Becerilerinin Değerlendirilmesi .................................................................................. 221 4.1. Okuma Güçlüğü Olan Çocukların Eğitsel Değerlendirilmesi ....................... 222 4.2. Yazma Güçlüğü Olan Öğrencilerin Eğitsel Değerlendirilmesi ...................... 225 5. Okuma-Yazma Güçlüğü Olan Öğrencilerin Desteklenmesi ................................... 226 5.1. Okuma Becerileri İçin Öğretimsel Stratejiler ................................................... 227 5.2. Yazma Becerileri İçin Öğretimsel Stratejiler .................................................... 228 Özet ..................................................................................................................................... 231 Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları ............................................................................. 231 Kaynaklar............................................................................................................................ 233 11. BÖLÜM METİN TÜRLERİ VE METİNLERDEN ANLAM KURMA 1. Metin Tanımı ................................................................................................................. 239 2. Metin Türleri .................................................................................................................. 240 2.1. Bilgilendirici Metin .............................................................................................. 240 2.1.1. Makale .......................................................................................................... 242 2.1.2. Deneme ....................................................................................................... 242 2.1.3. Söyleşi ........................................................................................................... 242 2.1.4. Anı ............................................................................................................... 243 2.1.5. Günlük ......................................................................................................... 243 2.1.6. Biyografi ....................................................................................................... 243 2.1.7. Dilekçe.......................................................................................................... 243 2.2. Öyküleyici Metin ................................................................................................. 244 2.2.1. Masal ............................................................................................................ 245 2.2.2. Hikâye .......................................................................................................... 245 2.2.3. Destan .......................................................................................................... 245 2.2.4. Halk Hikâyeleri ........................................................................................... 245 2.2.5. Efsane ........................................................................................................... 245 2.2.6. Roman .......................................................................................................... 246 xiv Kuramdan Uygulamaya Türkçe Öğretimi 2.2.7. Tiyatro .......................................................................................................... 246 2.2.8. Fabl ............................................................................................................... 246 2.3. Şiir ......................................................................................................................... 248 3. Metinlerden Anlam Kurma ......................................................................................... 249 3.1. Metin İçi Anlam Kurma ...................................................................................... 250 3.2. Metin Dışı Anlam Kurma ................................................................................... 250 3.3. Metinlerarası Anlam Kurma .............................................................................. 250 Özet ..................................................................................................................................... 251 Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları ............................................................................. 253 Kaynaklar............................................................................................................................ 254 12. BÖLÜM HIZLI OKUMA TEKNİKLERİ Giriş ..................................................................................................................................... 257 1. Hızlı Okuma Nedir? ...................................................................................................... 258 2. Hızlı Okuma Ne İşe Yarar ............................................................................................ 259 3. Okuma Hızının Tespiti ................................................................................................. 260 4. Hızlı Okuma Teknikleri ................................................................................................ 260 4.1. Hızlı Okuma Engellerinin Giderilmesine Yönelik Teknikler ......................... 260 4.1.1. Geri Sıçramaları Engelleme Teknikleri .................................................... 261 4.1.2. Seslendirme ve Dudak Kıpırdatmalarını Engelleme Teknikleri ........... 261 4.1.3. Parmakla/Kalemle İzlemeyi Engelleme Teknikleri ................................ 262 4.2. Okuma Hızının Artırılmasına Yönelik Teknikler ............................................ 262 4.2.1. İSOAT Tekniği............................................................................................. 262 4.2.2. Görsel Algı Kapasitesini Genişletme Teknikleri (Göz Egzersizleri) .... 263 4.2.3. Seçmeli Okuma Teknikleri ........................................................................ 264 4.2.3.1. Ön Bakış Tekniği ............................................................................... 264 4.2.3.2. Göz Gezdirme Tekniği...................................................................... 264 4.2.3.3. Kaymağını Alma Tekniği.................................................................. 265 4.2.3.4. Tarama (Yerini Bulma) Tekniği ....................................................... 267 5. Hızlı Okumada Kelime Hazinesinin Önemi ............................................................. 268 Özet ..................................................................................................................................... 268 Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları ............................................................................. 269 Kaynakça............................................................................................................................. 271 İçindekiler xv 13. BÖLÜM ANA FİKİR VE ANA FİKİR ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Giriş ..................................................................................................................................... 273 1. Ana Fikir ile ilgili Kavramlar ....................................................................................... 274 2. Ana Fikir (Ana Düşünce)............................................................................................. 275 3. Ana Fikir ve Konu ......................................................................................................... 277 4. Ana Fikir Belirleme ve Üstbilişsel Beceriler ............................................................. 278 5. Ana Fikir Öğretimi........................................................................................................ 279 6. Ana Fikir Öğretim Yöntemleri .................................................................................... 282 6.2. Doğrudan Öğretim Stratejisi (Direct Instruction Paradigm) ....................... 283 6.2. Gerekli Okuma (Essential Reading) .................................................................. 285 6.3. Yazarın Amaçlı Mesajı (AIM Modeli) (The Author’s Intended Message (AIM)) .................................................................................................. 288 7. Ana Fikir Öğretimi Sürecinde Önemli Noktalar ...................................................... 290 7.1. Amaç Belirleme ................................................................................................... 291 7.2. Planlama ve Hazırlık ........................................................................................... 292 7.3. Duyuşsal Özellikler ve Hazırlık.......................................................................... 292 7.4. Bilişsel Özellikler ve Hazırlık.............................................................................. 293 7.5. Anlam Dünyası, Ön Bilgiler ve Bağlam ........................................................... 293 7.6. Sınıf İçi Etkinlikler .............................................................................................. 293 7.7. Metin Türleri......................................................................................................... 294 7.8. Metin Ögeleri ....................................................................................................... 294 7.9. Bireysel Farklılıklar ............................................................................................. 295 7.10. Dil Becerileri....................................................................................................... 295 7.11. Strateji, Yöntem ve Teknik Kullanmak ............................................................ 296 8. Örnek Bir Ders Süreci................................................................................................... 296 Özet ..................................................................................................................................... 301 Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları ............................................................................. 301 Kaynaklar............................................................................................................................ 302 14. BÖLÜM DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİ Giriş ..................................................................................................................................... 305 1. Dil Bilgisi Nedir? ........................................................................................................... 306 2. Dil Bilgisi Öğretimi ....................................................................................................... 307 3. Dil Bilgisi Öğretiminin Amaçları ................................................................................ 309 4. Dil Bilgisi Öğretiminde Yöntem .................................................................................. 310 4.1. Tümdengelim Yöntemi ........................................................................................ 311