Nigidius Figulus Swoboda

P.
Nigidii Figuli Operum reliquiae, collegit emendavit enarravit quaestiones

Nigidianas praemisit Antonius Swoboda.
Nigidius Figulus.
Vindobonae, Tempsky, 1889.
http://hdl.handle.net/2027/uva.x001152200
Generated for lromerom (University of Michigan) on 2015-11-01 13:07 GMT / http://hdl.handle.net/2027/uva.x001152200
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Public Domain in the United States,

Google-digitized
http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
We have determined this work to be in the public domain

in the United States of America. It may not be in the
public domain in other countries. Copies are provided
as a preservation service. Particularly outside of the
United States, persons receiving copies should make
appropriate efforts to determine the copyright status
of the work in their country and use the work accordingly.
It is possible that current copyright holders, heirs or
the estate of the authors of individual portions of the
work, such as illustrations or photographs, assert copyrights
over these portions. Depending on the nature of subsequent
use that is made, additional rights may need to be obtained
independently of anything we can address. The digital
images and OCR of this work were produced by Google,
Inc. (indicated by a watermark on each page in the
PageTurner). Google requests that the images and OCR
not be re-hosted, redistributed or used commercially.
The images are provided for educational, scholarly,
non-commercial purposes.
AND THE
PRESENTED BY
LIBRARY OF THE
New York Alumni

From the Hertz books
Thomas Randolph Price

UNIVERSITY OF VIRGINIA
P. NIGIDII FIGULI
OPERUM RELIQUIAE
COLLEGIT EMENDAVIT ENAEEAVIT
QUAESTIONES NIGIDIANAS
PEAEMISIT
ANTONIUS SWOBODA.
PEAGAE VINDOBONAE LIPSIAE

F. TEMPSKY. p TEMPSKY G. FREYTAG.
BIBLIOPOLA ACADEMIAE LITTERAEUM CAESAEEAE VINDOBONENSIS
MDCCCLXXXVUII.
'X
Typis descripsit
PA
IBB3
149720
Adolphus Holzhausen.
Vindobonae.
Hwoboda,
Quaestiones
Nigidianaje.
SCRIPSIT
ANTOMUS SWOBODA
QUAESTIONES NIGIDIANAE
£>uechelerus in fine commentationis, qua anno h. s. LVIII. in 'Museo
Rhenano' de P. Nigidii Figuli fragmentis quibusdam egit, haec dixit: 'Moge
sich endlich einmal verwirklichen der mehrfach gehegte, durch mehre und
darunter treffliche Arheiten erleichterte Plan einer alle Fragmente umfassenden
Monographie iiber den melir kenntniss- als geistreichen Mann /' sed optata
haec qui expleret, nemo adhuc exstitit, quamquam nonnulli, velut iam
anno h. s. XXXXV. Menzelius quidam in litteris ad Mart. Hertzium missis,
Ios. Kleinius in 'quaestionibus Nigidianis' anno MDCCCLXI. editis p. 7,
se in ingenii illius viri inter Romanos iuxta Varronem doctissimi monu-
mentis congerendis disponendis illustrandis versari professi sunt. nimirum
reliquiae Nigidianae pro multitudine librorum, quos ille scripsit, perpaucae

eaeque maximam partem tenuissimae sunt, ut vix unius e multis illis libris
argumentum accurate circumscribere possis neque, si in posterioris aetatis
scriptoribus doctrinae Nigidianae vestigia indagare velis, nisi si fragmento

ipsius auctoris nomen additum sit, habeas, ubi tuto pedem ponas. neque
cur tam pauca fragmenta ad nos pervenerint, causa in obscuro erit, si
respexeris ea, quae Gellius Noct. Att. XVIIII, 14, 3, quo loco Nigidii ob-
scuritatem subtilitatemque vituperavit, dixit: 'cum Varronis quidem monu-
menta rerum ac disciplinarum, quae per litteras condidisset, in propatulo
frequentique usu ferrentur, Nigidianas commentationes non proinde in
volgus exire'. et rectissime Hertzius in libello, quem anno h. s. XXXV.
'de P. Nigidii Figuli studiis operibus' conscripsit, p. 45 Nigidii,
atque
quamvis doctissimus fuerit, quamvis omnium fere eruditionis humanae disci-
plinarum gnarus, obscuram vitam fuisse ait, obscuriorem memoriam, hoc
tamen ita, ut summam doctrinae famam retineret. me quoque, cum omnia
Nigidii fragmenta denuo post Rutgersii syllogam anno MDCXVIII. Lug-

duni Batavorum in 'Variarum lectionum' 1. III. cap. XVI. (p. 246 — 298)
editam colligenda corrigenda enarranda susciperem, spe, qua magnum ex
hac opera fructum ad litterarum Romanarum historiam redundare posse
opinatus sum, falsum esse confiteor. nonnulla tamen aut iis, quae cum
alii tum Hertzius in commentatione illa, qua materiam propositam tantum
non exhausit, invenerant, addenda aut corrigenda inveni. de his igitur
accuratius exponam, ea autem, quae iam alii, inprimis Hertzius, de singulis
l*
Nigidii operibus recte exposuerunt, cum acta agere nolim, non repetam,
praesertim cum nuper, hoc opusculo iam maximam partem confecto, in
lucem prodierit Arminii Roehrigii libellus, cui inscripsit 'De P. Nigidio
Figulo capita duo', diss. inaug. Lipsiensis* is enim priore huius libelli parte,
quem fragmentorum futurae prolegomena esse voluit, inquisivit,
editionis
a quibus scriptoribus et quo modo Nigidii doctrina adhibita esset: neque
tamen quamquam singulos deinceps scriptores perscrutatus est, multum
profecit; nimirum in tanta fragmentorum raritate operum Nigidianorum
propagatio plerumque dispici nequit. altero capite Roehrigius 'de Nigidii
studiis operumque doctrina et singulis rebus' egit; sed plurima in hac parte
aliis debet, de suo admodum pauca addidit. ceterum et in 'quaestionibus'
et in fragmentorum 'enarratione' ea, quae Roehrigius proposuit, ubi ex re
esse videbatur, respexi. # i(m f^l-fJi^-h/1^" WJ;'0 lf b~%°,
I.
De grammaticis Nigidii studiis quidquid ex parcis fragmentis erui
potest, Hertzius 1. 1. p. 9 — 23 exploravit. opus Nigidii grammaticum —
cuius reliquias praeter Rutgersium Eggerus collegit in 'Serm. lat. vet. rell.'
p. 50 — 58, — librorum fuit minimum undetriginta; undetricesimus enim

a Gellio X, 5 commemoratur. quos libros 'commentarios
grammaticos'
inscriptos locorum
fuisse Gellianorum, quibus inscriptionis mentio fit, con-
sensu comprobatur, contra quem nihil facit, quod Nonius, cuius in talibus
rebus minima est auctoritas, aliquot locis aliam praebet inscriptionem.
Hoc opus Hertzius certo aliquo ordine, quod 'systema' vocare solemus,
caruisse, immo libros singulos non ex singulis commentariis, sed unum-
quemque e multifaria observationum seu capitum vel commentariolorum
farragine compositum fuisse contendit, hac in re, ut mihi quidem videtur,
iustum modum egressus, id quod iam Mercklinius in 'Berl. Jahrb. fiir
wissenschaftl. Kritik' a. MDCCCXXXXVI., tom. I, p. 630 animadvertit,
qui rectissime mihi haec dixisse videtur: 'Eine eigentliche ars scheint, wie
auch der Titel ausspricht, des Nigidius Werk nicht gewesen zu sein, ebenso-
loenig mag das Princip der Analogie, zu dem er sich bekannte, uberall das
leitende gewesen sein, aber auch so schimmert durch den zerrissenen Bau seiner
Commentare eine Ordnung und Entwicklung hindurch.'
Sed videamus, quibus argumentis quo iure Hertzius, cum contrarium
contenderet, nisus sit.') ac primum neglegendum non est, ipsum p. 21
') Roehrigius p. 40 Hertzii sententiam ita comprobare studuit, ut res similes, quas
in eodem libro tractatas fuisse exspectes, dissipatas, dissimiles in eodem libro interdum
confusas fuisso adparere e fragmentis inter se collatis: Suetonii rell. p. 289, 1 (= I. syllogae
meae) etNon.p.437, 23(111.); Gell. XIII, 26 (25), 1— 3 (XXXV.) et Gell. ibid. 4 (XXXVI. sqq.)
perperam contenderet.
concedere, ampliore expositione Nigidium 'de natura atque ordine litterarum,
quas grammatici vocales adpellant' (Gell. N. A. XVIIII, 14) disseruisse et
praecepta de casibus, qui dicuntur, declinationis libro XXIII. proposuisse.
tamen reliquias sine libri, cuius quaeque sunt, notis servatas ulla cum pro-
babilitate in ordinem redigi posse, ita ut ad singulos libros, quorum frag-
mentis similitudo quaedam cum illis esset, singulae referrentur, negavit,
duplici commotus ratione, et quod ex certorum librorum reliquiis nullo
modo certi quicquam de singulorum librorum argumento elici posset, et
quod Gellii verba, quae N. A. XVII, 7 leguntur, praecipuum suae sententiae
adminiculum praeberent, ut Nigidius, 'prout aliquid notatu dignum ipsi
obvenisset, hoc nullo
ordine per argumentum ipsum praescripto in com-
mentarios rettulisse putandus esset,. qui deinde vel per ipsum vel postea
ex schedis eius essent evulgati' c. Gellius enim, cum Nigidii
p.
(1.
16).
sententiam profert ex 'tertio vicesimo grammaticorum commentariorum'
anguste perquam et obscure illum
disserere dicit, 'ut signa rerum ponere
videas ad subsidium magis memoriae suae, quam ad legentium disciplinam'.
hanc igitur de scribendi ratione sententiam Hertzius collato loco s. comm.
XVIIII, ad id opus universum rettulit. sed ille locus, ubi comparatio
14,
3
inter Varronem et Nigidium 'doctrinarum multiformium variarumque artium,

quibus humanitas erudita est, columina' (ut Gellii verba mea faciam) in-
stituitur, ipse eum docere potuit ea verba non tantum ad grammaticos
commentarios sed, ut recte Mercklinius c. statuit, omnino ad Nigidii

1.
,
genus dicendi vel potius docendi pertinere. itaque solis fragmentis, quibus
numeri librum significantis index additus est, in hac quaestione tractanda
nobis utendum est.
Iam, quae nobis de singulorum librorum argumentis innotuerunt,
enumerabo Hertzii verbis, ubi ab eo dissentio, additis. egit Nigidius
in IIII. de significationis differentia vocum synonymarum 'sempiternum'
1.
et 'perpetuum'; vid. fragm. syllogae meae = Suet. rell. p. 289,

I.
1.
in VIIII. et X. de verbis incohativis, quae dicuntur, vid. fragm. II. = Non.

1.
p. 127, 11 ('irascere') et fragm. IH. = Non. 437, 23 ('vetustiscere').

p.
Hertz. p. 10 sq. 'libri VIIII. fragmentum de activa verbi alicuius

:
deponentis agit forma, X. de verbis derivatis in 'sco' exeuntibus'.

1.
in XI. de adiectivis in 'osus' cadentibus vid. fr. Iin. = Gell. IIII,

9,
sq.
1.
1
;
in XVIII. de verbo 'tintinnire' vid. fr. VIIII. =Non. p. 40, 12. quod
1.
fragmentum Hertz. (p. 11, adn. non ad hoc opus rettulit.

1)
in XVnII. de significationis discrimine inter formas 'fit' et 'facitur'; vid.

1.
fr. X. = Non. p. 507, 12. Hertz. p. 11: 'de forma 'facitur', quod argu-
quod ex libro nono deprompsimus, est affine'.
ei,
mentum
in XX. de adverbiis in 'im' desinentibus; vid. fr. XI. = Non. p. 104, 27.
1.
Hertz.: 'de adverbiis motus'.

6
in 1. XXIII. de tempore, quod 'esse' et 'erit' significarent, cum participio

praeteriti coniuncta; vid. fr. XXXIIII. — Gell. XVII, 7.
in 1. XXIIII. de accentu et orthographia, ita ut similes declinationis formas
distingueret; vid. fr. XXXV. = Gell. XIII, 26, 1 sqq.
in 1. XXV. de verhis derivatis in -urio; vid. fr. XXXX. = Non. p. 144, 18.
in 1. XXVIIII. de etymo vocabulorum 'avarus' et 'locuples'; vid. fr. XXXXII.
= Gell. X, 5, 1.
Hunc indicem fragmentorum qui perlegerit, facile intelleget systema,
quod vocamus, inesse nullum. neque tamen, puto, negare licet Nigidium
per singulos vel etiam per plures commentarios singulas quasdam materias
sibi tractandas sumpsisse. nam nequo eodem libro de diversis rebus
neque de unius eiusdemque modi rebus diversis libris eum egisse, quantum
quidem ex his fragmentis cognoscitur, probabile fit. dolendum sane est, quod
non plura ex certo quodam libro nobis servata sunt: sed vel sic vestigia
longioris de materiis quibusdam disputationis hic illic inesse videntur.
veluti quae Nonius p. 127, 10 (M.) s. v. Irascere ex libro VIIII., et quae
p. 437, 25 s. v. Vetustiscere ex libro X. refert, ea ita inter se cohaerere
opinor, ut utroque libro Nigidium de verbis incohativis disputavisse statuen-
dum sit. ad libram XI., quo teste Gellio III

I, 9, 1 de voce 'religiosus'
Nigidius egit, ea etiam referenda esse videntur, quae apud eundem III, 12
de adiectivis 'bibax' et 'bibosus' e Nigidio proferuntur. sed num recte
Mercklinius ind. lect. Dorpat. a. MDCCCLXI. p. 15 omnia fere praeterea,

quae de adiectivis in 'osus'
terminatis vel apud Gellium VI, 12, VIII, 12
vel apud Nonium leguntur p. 113, 3 s. v. Formidulosum, p. 133, 22 s. v.
Laboriosum, p. 168, 22 s. v. Suspiciosum, p. 172, 23 s. v. Somniculosus;
p. 126, 3 s. v. Invidiosum, p. 21, 29 s. v. Virosae, p. 28, 24 s. v. Mulierosi,
p. 305, 23 s. v. Famosum, p. 433, 26 s. v. Morosa, p. 463, 2 s. v. Disci-
plinosus, — num haec, inquam, omnia Merklinius recte ad Nigidii 1. XI.
rettulerit, maxime dubium est. ctenim si hos locos singulos accuratius
examinamus, primum prorsus temere Mercklinium Gellii locum VI, 12
huc adscivisse videmus, nulla alia de causa quam quod ibi in verbis
quibusdam Scipionis, quae ad illustrandum huius capitis, quo de 'tunicis
agitur, argumentum a grammaticis disquisitionibus alienissimum
chiridotis'
adferuntur, duo adiectiva 'vinosus' et 'virosus' leguntur, quorum prius
Nigidium exempli causa posuisse Gellius III, 12 auctor est. Nonianorum
deinde locorum quattuor primos e Gell. VIIII, 12 sumptos esse Kretzsch-
merus dissert. 'de auctoribus A. Gellii grammaticis' conscriptae p. 31
(edit. alt. a. MDCCCLXVI.) perspexit, qui etiam animadvertit, cetera,
quae cursim Gellius ibi adnotat, a Nonio esse relicta. quod contra Merck-
linius dicit, Nonium 'invidiosum' versibus Lucilii, qui apud Gellium non
leguntur, illustrare, ibi ita explicat Nonius ('quod sit vitabile ad videndum'),
ut adpareat, hoc exemplum non cum illis, quae apud Gellium 1. c. et apud
Nonium locis ex eo capite Gellii haustis leguntur, coniunctum fuisse.
Gellius enim ibi de verbis, quae 'in utramque partem significatione adversa
et reciproca' dicantur, agit. quae cum ita sint, iam quasi fundamento
caret coniectura, qua Mercklinius hunc Nonii locum, qui est s. v. Invidiosum,
Nigidio tribuit, eos autem quattuor locos, de quibus Kretzschmerum recte
iudicasse dixi, Nonium Gellio debere negavit. Jfotymt' £#..{(•»), Ln &£'.,<. \'i)
Sed iam in caput Gellianum modo saepius commemoratum inquira-
mus, ut, quid in eo conscribendo compilator ille a Nigidio mutuatus sit,
cognoscamus. profert quidem ille Nigidii verba ad originem et rationem verbi
'infestum' explicandas: 'Infestum est a festinando dictum: nam qui instat
alicui eumque properans urget opprimereque eum studet festinatque aut
contra de cuius periculo et exitio festinatur, is uterque infestus dicitur ab
instantia atque imminentia fraudis, quam vel facturus cuipiam vel passurus
est.' at num eodem modo Nigidius etiam de adiectivis in 'osus' de-
sinentibus disputaverit, ut duplicem eorum significationis rationem explicaret,
quam maxime dubito, cum Gellius 1. c. §. 9 exemplo Sallustiano utatur,
quod Nigidium non adhibuisse constat, et ex loco N. A. IIII, 9 id tantum
adpareat, Nigidium statuisse omnia illius modi adiectiva, ut 'vinosus',

'mulierosus', 'religiosus', 'copiam quandam immodicam' alicuius rei signi-
ficare et idcirco, ut Gellius ait, 'in culpas cadere'. impugnat vero Gellius
ibidem sect. 12 miram hanc Nigidii explicationem, quam, si re vera totum
cap. 12 libri VIIII. e Nigidio sumptum esset, ipsius verbis potuisset re-
futare. exemplis autem Nigidianis cum alia, quae bono tantum sensu dici
possint, tum 'disciplinosus' opponit. itaque exemplum ex Catone de-
promp(,um, quo Nonius huius vocabuli notionem p. 463, 2 illustrat, certe
non Nigidius attulerat. neque ea Nigidii esse possunt, quae Nonius p. 305,
23 sqq. profert: 'Fama est rursus infamia; unde et famosum dictum est
infame'. nam exemplum proponitur ex Aeneidis 1. IIII. neque, id quod
gravius est, ipsa explicatio ad Nigidianam quadrat.
Restant igitur tres loci Noniani, quos a Nigidio profectos esse a
probabilitate non abhorret: p. 28, 24 'Mulierosi') dicti mulierum appetentes.
Afranius Vopisco: 'Homo mulierosus confert alio me ilico'; p. 21, 30
'Virosae mulieres dicuntur virorum appetentes vel luxuriosae. Lucilius
satirarum lib. VII.: 'Dixi: ad principium venio: vetulam atque virosam
|
Uxorem cedam potius, quam castrem egomet me.' Afranius Divortio:
') Idem verbum in fragmento Nigidii apud Gell. IIII, 9, 2 servato commemoratur;
itaque de hoc loco Mercklinio non sum oblocutus, quamquam P. Schmidtius 'De Nonii
auct. gramm.' p. 96 parum caute dicit Gellium 1. c. ita de eodem verbo disputare, ut
nulla cum Nonio adpareat communio. certe notanda est huius loci Noniani et alterius,
cuius lemma est 'Virosae', similitudo magna, vix casui tribuenda.
8
'Vigilans ac sollers, sicca, sana, sobria: |

Virosa non sum; et si sim, non
desunt mihi,'| Qui ultro dent: aetas integra est, formae satis'; p. 433, 26:
'Morata, Morigera et Morosa hanc habent distantiam, quod (morata est
bene instituta,) morigera (morem gerens, obsequens, morosa) contrariis
et perversis moribus. Afranius Vopisco : 'Dum (me) morigeram, dum morosam
praebeo, Deinde aliquid dedita opera controversiae | Concinno, laedo inter-
[
dum contumeliis/ sed vel de hoc, quem novissimum posui, loco dubita-
tionem movet id, quod sequenti exemplo e 'M. Tullii de senectute' libro
sumpto certe Nigidius uti non potuit. contra probabilior fortasse coniectura,
qua hic locus ad Nigidium refertur, ei videbitur esse, qui respexerit, hunc
quoque locum, ut primum eorum, quos modo attuli, ad Afranianorum
exemplorum ordines pertinere, de quibus cf. Paul. Schmidtium 'De Nonii
Marcelli auctoribus grammaticis' p. 95 sq.
Sed ut iam eo, unde deflexi, revertar, in libro XX. Nigidius de ad-
verbiis in 'im' exeuntibus egit. cuius verba apud Nonium p. 104, 30 haec
leguntur: 'cuius modi genus adverbiorum, a verbis motus quod venit, ut
expulsim, cursim.' huius disputationis, qua de adverbiis in 'im' cadentibus
egit, reliquias dispersas apud Nonium deprehendisse mihi videor. loci enim
Noniani, ubi huius modi frustula Nigidiana exstant, et ille, quem modo
commemoravi, et hic, qui legitur p. 40, 21 sqq.: 'Canatim, suatim, bovatim
canum et suum et boum genere. Nigidius commentariis grammaticis: 'sunt
etiam adsimulanter dicta haec: canatim, suatim, bovatim, quae ab anima-

libus sumuntur,' hi duo loci iis adverbiorum ordinibus continentur, quos ex
capitibus primis duobus Nonianis depromptos P. Schmidtius in egregia
dissertatione s. c. p. 115 sqq. subconspectu proposuit et e glossario
uno
quodam, quod in undecimo quoque capite Nonius in usum vocavit, manasse
recte statuit. in iis autem adverbiorum ordinibus, qui in duobus primis
capitibus leguntur, inter XXXXVIIII adverbia non minus XXIIII sunt, quae
in 'im' exeunt, quorum exempla, quae adferuntur, praeter unum ('Indis-
criminatim' p. 127) e Varron. de 1. L. XVIII. prolatum omnia ex scriptoribus
Nigidio aetate superioribus sumpta sunt.') accedit, quod inter adverbia
illa V sunt a 'verbis motus' i. e. motum significantibus, non, ut Mercero
visum est, transitivis, derivata: 'expulsim' p. 104, 'fluctuatim' p. 111, 'in-
cursim' p. 127, 'properatim' p. 155, 'tractim' p. 178. praeterea id memo-
ratu dignum est, quod Schmidtius 1. c. p. 118 observavit: in his adverbiorum
ordinibus exempla proferri ex scriptis, quorum apud Nonium aut nusquam
alibi aut tantum in cap. XI. 'de indiscretis adverbiis' mentio fit, id quod
mihi indicio esse videtur, Nonii in his partibus auctorem non solum a re-
liquis fuisse diversum, sed etiam fontibus bonis atque antiquis usum esse,
J) Cf. infra p. 15 et ibid. adn. 1.

9
inter quos Nigidii commentarios fuisse. ea saltem, quae sub lemmate Ex-
pulsim iis Nigidii verbis, quae supra attuli, praecedunt, sumpta e Varronis
'Sera parecte' (sive 'Serapi') satira, et ipsa iam a Nigidio adlata esse
videntur. itaque non sine conicias, primarium illius ad-
probabilitate
verbiorum glossarii fontem Nigidii opus fuisse, licet talia exempla, qualia
sunt p. 127 s. v. Insanum ex Sallustii hist. I. II. et p. 147 s. v. Obsecun-
I.,
dattter e Nigidii de diis lib.
Nigidii commentariis grammaticis hausta
e
esse nequeant atque etiam adverbiorum in 'im' desinentium praeter illud
'indiscriminatim' exempla nonnulla aliunde petita sint. id vero non ita
dico, quasi putarem, exemplum p. 178, 26 s. v. Tractim a Nonio ex Plauti
Amphitruone prolatum ex commentario Sisennae petitum esse, quem Plauti
(I,
interpretem eundem Amphitruonis locum 157 'quid ego illum tractim
si
1,
tangam, ut dormiat?') tetigisse comperimus ex Charisio p. 221, Keil.:
9
'tractim' Plautus in Amphitruone; ubi Sisenna 'pro lente', inquit, 'non ut
Maro Georgicon quarto "tractimque susurrant" inquit'. atque aliis etiam
duobus locis Nonius cum Sisenna conspirat:
Non. p. 4: Sisenna ap. Charis. p. 198, 24:
9,
'Examussim' dicitur examinate ad 'examussim' Plautus in Amphitruone

:
regulam vel coagmentum: est enim 'examussim est optima'. ubi Sisenna
amussis regula fabrorum, quam archi- 'pro examinato' inquit. amussis autem
tecti, cum opus probant, rubrica inest tabula rubricata, quae dimittitur
linunt. Plautus Amphitruone e. s. examinandi operis gratia, an rectum

q.
opus surgat.
Non. p. 179, 30: Sisenna ap. Charis. p. 221, 6:
Tuatim, tuo more. Plautus Amphi- tuatim. Plautus in Amphitruone. ubi
truone: 'ecce rem iam tuatim facit.' Sisenna 'utnostratim. significat autem
tuo more'.
ipsum autem Sisennae commentarium Nonio praesto fuisse recte Schmidtius
s. s. p. 41 negat, quod 'Tractim' lemma non ex commentario Plautino,
1.
sed ex adverbiorum glossario Nonius hauserit, neque 'Tuatim' in ordine

Plautino est. atque hoc quidem argumentum verissimum est. non autem
quadrat alterum, quod profert Schmidtius, argumentum, quod auctoribus
Varrone recentioribus Nonius usus sit.rem ei, cum 'aliquam,
quam ob
ut dicit, Nonianarum Xeêwv cum Sisennae fragmentis communionem' subesse
negari nequeat, veri simile esse videtur, Nonium libros excussisse Sisenna
multo recentiores, qui tamen ab eius scriptis magnam partem duxerint
originem. videmus igitur Schmidtium vulgatam sententiam a Ritschelio
Parerg. p. 376 sqq. et 385 expositam secutum Sisennam Plauti interpretem
eundem atque L. Cornelium Sisennam oratorem et rerum Romanarum
scriptorem ducere. sed recte Bergkius Philologi XXVIIII., p. 328 in
t.
'thes. philol.' haec contendit: 'Der Grammatiker Sisenna, inquit, darf nicht
10
mit dem Historiker verwechselt porro Buechelerus 'Lat. Decl.'

werden.'
(a. 1879) p. 122, adn. 3 hunc, de quo agimus, Sisennam aetate Hadriano
inferiorem fuisse statuit.') certe suo iure Teuffelius hist. litt. Eom. p. 247
(ed. IIII.)
dicit, quicumque sine opinione praeiudicata locum Charisii, quem
»-. ,.Bupra exscripsi, p. 221, 9 legerit, non posse non intellegere, iam Sisennam
//
<t .
Vergilium respexisse. sed mittamus haec atque ipsis Nonii et Sisennae

l-V'"<' locis inter se comparatis exploremus, num ille, vel, ut rectius dicam, auctor
illius, huic sua debere possit. nam hoc modo duas simul res me evicturum
esse spero: neque Sisennam, sive ille historicus, sive posterioris aetatis
grammaticus fuit, Nonii fontem esse potuisse, et falsum esse Ritschelium,
cum hunc Sisennam veterem rerum scriptorem esse eo comprobare studeret,
quod inter quinque Sisennae reliquias apud Charisium servatas tres essent,
quibus de adverbiis in 'im' exeuntibus ageretur, quae L. Cornelium
Sisennam in historia sua adamasse Gellius XII, 15 narrat.
Atque ea sane, quae apud Nonium p. 179, 30 leguntur, ita comparata

sunt, ut in iis Sisennae verba in brevius contracta esse videri possint.
sed nequaquam id in reliquos locos Nonianos cadit. immo verbi 'tractim'
explicatio, quae apud Nonium legitur: 'ut sensim, id est diutine, longo
tractu', et amplior et melior est, quam Sisennae: 'pro lente', quod male
loco verbi 'sensim' positum esse videtur. quod autem ad locos Nonii
et Charisii quibus 'examussim' explicatur, utriusque explicationis
attinet,
adparet et consensus in verbo 'examinate' sive 'examinato' et discrepantia

in definitione rei, quae 'amussis' dicitur, quae differentia tanta est, ut
recte cum Keilio verba 'amussis autem surgat' non Sisennae, sed Charisio
. . .
(vel Iulio Romano) tribuas; antecedentia autem Sisennae verba 'pro

examinato', si cum Nonianis 'examinate ad regulam vel coagmentum' con-
feras, compendium redolent. praeterea, dum Charisius Sisennae ad Amphi-
truonis locum adnotationem simpliciter refert, apud Nonium tres adferuntur
loci Plautini: ex Amphitruone, e Milite (III, 1, 37), e Menaechmis, deni-
que duo Varroniani ex satura, quae inscribitur: 'zaTpb; tb xacStov' et ex
'quaestion. Plautin.' lib. II. ne autem exemplum ex Amphitruone petitum
primarium, reliqua subsiciva esse putes, in ordine exemplorum Plautinorum
'Examussim' lemma ita positum est, ut adpareat, locum Militis gloriosi
esse primarium exemplum, quod Schottmuellerum (symb. philol. Bonn.
'
p. 809) secuti germanice Stammcitat' adpellamus, cf. Schmidt, 1. c. p. 20.
itaque si Plauti interpres, quo Nonius usus est, Sisennae commentarium in
usum vocavit, miros nos habere debet, quod id non in explicando eodem
Amphitruonis loco, quem Sisenna explicaverat, fecit. iam nihil aliud restat,
J) Ante Iulium Romanum (saec. III. init.) eum fuisse constat, cum huius scrinia
Charisius locis commemoratis compilaverit.
11
quam ut utrumque Plauti interpretem, et Sisennam et eum, quem Nonius

adhibuit, communi fonte') usum esse sumamus, unde num etiam exempla
illa, quae modo commemoravimus, praeter Varronis locum ex quaest. Plaut.
1. II., quem certe ex alio fonte additum esse arbitror, hausta sint, decerni
nequit. 'Tractim' lemmatis explicatio unde hausta esse mihi videatur, supra
p. 9 indicavi. idem fortasse de lemmate 'Tuatim' pronuntiare licet. apud
Nonium enim p. 40, 21 sqq. haec legi memineris: 'Canatim, suatim, bovatim,
canum et suum et boum genere. Nigidius commentariis grammaticis: sunt
etiam adsimulanter dicta haec: canatim, suatim, bovatim, quae ab anima-
libus sumuntur.'in quibus Nigidii verbis 'adsimulanter' non idem signi-
ficat, quod nostrum 'in ahnlicher Weise', ut Georges id in lexico suo inter-
pretatus est, quae est vis verbi 'adsimiliter', Plaut. Bacch. v. 951 exstantis,
sed adsimulationem aliquam fieri i. e. aliquid vel ad exemplum quoddam
conformari vel cum exemplo comparari indicat. unde consequitur, adverbia,
de quibus antea Nigidium egisse e verbis 'etiam adsimulanter' intellegitur,
et ipsa a morum similitudine sumpta fuisse. et cum ea, quae Nonius 1. c.
profert, ab animalium nominibus derivata sint, ea, quae antecesserunt, ab
hominibus sumpta fuisse putanda sunt. huius modi autem esse adparet
Huatim, nostratim'.itaque etiam 'Tuatim' lemma e Nigidio et in Sisennae

commentarium et per glossarium illud adverbiorum in Nonii librum abiisse
existimo idque eo magis, quod lemma 'Tuatim', cum sit in Nonii cap. II.
sub littera T septimum decimum, non magno spatio a lemmatis, quae sunt
ibidem 4. 'Taxim' ... 7. 'Tractim', a Schmidtio p. 117 in adverbiorum ordines
receptis distat. neque enim neglegendum est in adverbiorum ordinibus
Nonianis simillimum lemma inveniri 'Rusticatim' p. 166, 20 et alia, quae a
rebus quidem sumpta, tamen non dissimilia sunt: 'Frustatim', 'Ossiculatim',
'Testatim', 'Visceratim'. opinari porro aliquis possit, sed argumento com-
probari nequit, ex hoc Nigidii libro XX. etiam sumpta esse, quae Donatus,
qui etiam duobus aliis locis Nigidium auctorem commemorat,2) ad Terent.
Phorm. I, ('Protinus in pedes') adnotat: 'Protinam fuit, et sic
4, 13
Nigidius legit', unde colligendum esse Nigidium commentarios in Terentii
fabulas scripsisse cum alii negaverunt tum Ritschelius Parerg. p. 364.
Mea autem de huius operis indole sententia haud scio an confirmari
possit, si respicimus, qualia Nigidii fragmenta in singulis libris Gellius
proferat. ac iam Mercklinius monuit, et fragmenta disputationis de adiectivis
in 'osus' (III, 12; IIII, 9) et etymologias adiectivorum 'infestus' (VIIII, 12)
') Iiunc Nigidium fuisse vel ab eo pependisse ne suspicari quidem audeo.

2) Certe inde, quod Nigidium a Donato tantum in adnotationibus ad Phorm. act. I.
(4, 4 ; 4, 13) et II. (1, 3) commemoratum invenimus (v. fr. LVUII LXI.), nequaquam, id
quod Roebrigio p. 28 videtur, Figulum 'de his Phormionis versibus', quamquam res, de
quibus agitur, diversae sunt, tamen in uno eodemque capite exposuisse consequitur.
12
atque 'locuples' et 'avarus' (X, 5) in libris inter se excipientibus servata
esse. sed paulo plus etiam ea, quam indicavi, ratione adhibita enucleari
posse existimo. Gellius enim XVIIII, 14, 4 se ea quae infra 'ad de-
monstrandum scripturae Nigidii genus' exempli gratia protulit e libro, quem
fusiorem expositionem, non solum, ut Hertzius p. 21 dicit, 'de vocalibus',
sed omnino de litteris continuisse ex ipsis fragmentis a Gellio adlatis intel-
legitur, paulo ante legisse dicit. quae verba nisi, ut ea, quae Gellius
XVII, 2 de Quadrigarii libro I. dicit: 'quem librum legimus biduo proximo
superiore', ad iteratam lectionem pertinent, id quod nisi certa eius rei argu-
menta adsunt, statuere vix licet, indicio sunt gravissimo primum in Nigidii
opere materiam non ad artem') redactam fuisse; deinde Gellium, cum dudum
'Noctes Atticas' scribere coepisset,commentarios legisse atque
Nigidianos
inde quaedam excerpsisse et suo operi inseruisse.2) quod recte nos con-
cludere adparere puto e fragmentorum, quae Gellius servavit, indice infra
posito, quo simul meam de singulorum Nigidii librorum compositione senten-
tiam comprobaturus sum. quorum librorum numeros, ubi a Gellio proferuntur,
ibi adposui, ceteris locis librorum numeris non illustratis notam ? adscripsi ;
simul locos ad eundem Nigidii librum vel ad libros inter se arte cohaerentes
referendos uncis coniunxi.

ENigidiilibro: in Gellii libro: argumentum :
m, 12 de adiectivis 'bibax' et 'bibosus'.

XI. ( IIII,
9 de adiectivis in -osus exeuntibus.

VIII, 14 de etymo adiectivorum'vanus'et'stolidus'.3)
VHII, 12, 6 de etymo adiectivi 'infestus'.
X,4 'verba non positu fortuito, sed quadam vi
et ratione naturae facta esse.'
XXVIIII. X, 5 de etymo adiectivorum 'avarus' et 'locuples'.
X, 11, 2 de primaria significatione vocis 'mature'.
XI, 11 quid differat inter 'mentiri' et 'mendacium
dicere'.
XIII, 6, 3 'rusticus fit sermo, si adspires perperam.'
XXIIII. XIII, 26 de accentu et orthographia.
? XIII, 10, 4 de etymo 'fratris' vocabuli.
? XV, 3, 4 de etymo verbi 'autumo'.
XXIII. XVII, 7 de tempore quod 'esse' et 'erit' significent
cum participio praeteriti coniuncta.
') In ea de Hnguae elementis primo loco erat agendum, quod a Nigidio non factum
esse, eGellii verbis supra commemoratis adparere videtur, cum Gellius iam, antequam XVIIII.
librum conscripsit, Nigidii opere usus sit.
2) De Gellii excerpendi more in universum cf. eius praef. § 2. 11 sqq.
3) Cf. infra p. 18.

13
ENigidii libro: in Gellii libro: argumentum:

? XVII, 13 de particula 'quin'.
? XVIIII, 14, 6 sqq. de litteris.
videmus igitur inter quindecim locos ne duos quidem argumenti prorsus

similis inveniri, qui longiore spatio inter se distent, sed fere omnia huius
modi fragmenta vel eodem fibro Gelliano vel finitimis libris contineri, quod
fieri vix potuit, si neque singuli libri Nigidiani ampliore de singulis materiis
expositione constitissent neque Gellius iis ita, ut supra dixi, usus esset, sed
ordinem eorum neglexisset, id quod sane per operis sui rationem facere potuit.
qua in re noli mihi opponere Gellium iam XII, 14, ubi se vocabuli 'saltem'
explicationem in commentariis Nigidii nusquam invenisse dicit, non incuriose
eos se legisse adfirmare, et XVII, 4, 11, se, 'cum adulescentulus Romae prae-
1),
textam et puerilem togam mutasset' (cf. § a Sulpicio Apollinari monitum,
etyma vocum 'vanus' et 'stolidus1 scripta esse in libris Nigidii, ea requisivisse
et repperisse dicit: de quibus locis quid existimandum sit, infra 19 sq.
p.
ostendam. fragmentum autem, quo de prava adspiratione agitur (XIII,
6,
3),
quod ad Nigidii XXIIII. rettuli, cave cum illius de litteris praeceptis potius
1.
')
quam cum iis, quae de accentu et orthographia praescripsit (cf. Gell. XIII, 26),
coniungere malis. nam Nigidium 'h' non esse litteram, sed notam adspiratio-
nis tradidisse Mario Victorino VI., Keil. edocemur.
8,
p. 16
t.
a
Sed coniectura mea falsus essem, recte Kretzschmerus c. p. 57 ea,

si
I.
quae Gellius II, tradidit, ad Nigidium auctorem revocasset. sententiam

3
enim de adspiratione singularem, quae hoc capite exponitur, Varrone, de

a
quo cf. Charis. 73, 17, alienam potius Nigidio convenire putavit. sed ipsa
h p.
ratio, qua mos litteram 'plerisque vocibus verborum firmandis roborandis-

que' inserendi explicatur 'studio et exemplo linguae Atticae', cum ut
a
Varronis, ita Nigidii ingenio, quippe qui etiam vocabulorum origines in
a
ipsis stirpibus Latinis quaerere solitus sit,2) prorsus abhorreat, argumento est
Gellium auctorem recentiorem secutum esse.
h.
1.
Fragmentum X, servatum Eggerus c. 50 primo loco posuit, sed

p.
4
1.
verbis illis etymologiae, quam Nigidius XXVIIII. tractavit, quasi funda-

1.
mentum iaci consentaneum est. quod Kretzschmerus p. 55 haec dicit: 'si

si
quis ex sequenti capite librum undetricesimum supplere velit, nisi argumento

aliunde petito ducatur, videat, ne nubem pro Iunone captet', mihi argu-
mentum haud spernendum index locorum supra descriptus praebere videtur,
ita ut hoc fragmentum ad XXVIIII. vel (propter Gellii verba: 'in eam rem
1.
multa argumenta dicit') ad proxime antecedentem referre non dubitem.

Quinque loci Gelliani certis Nigidii libris tribui nequeunt. quorum tres
(XI, 11, XV, XVIII, 14, sqq.) in libris Gellii leguntur, qui alia
4,
3,
Cf. etiam adnotat. ad hoc fr. (XXX VIIII). Cf. Hertz. s. s. p. 20.
1.
')
2)
14
Nigidiana omnino non continent, duo (XIII, 10, 4, XVII, 13, 11) cum frag-
mentis in iisdem libris servatis nullo cognationis vinculo coniuncti sunt; ni-
mirum complures Nigidii libros continenter Gellius legit. sed vel ex his
duobus locis unus, qui exstat N. A. XIII, 10, 4,') ita comparatus est, ut
Gellium vocis 'fratris 'etymon 'sororis' explicationi, quam ex Antistio Labeone
protulerat, de memoria sua adiecisse probabiliter statuas, qua re simul causa
explicatur, cur libri titulus et numerus non indicentur, id quod Mercklinius
ann. philol. suppl. III., p. 653 ea coniectura explicare studuit, ut etiam
Nigidii sententiam ex Antistio Labeone transvectam esse censeret. sed
Antistium in eis, quae sect. 3 secuntur, a Gellio respici Kretzschmerus 1. c. p. 66
negavit, idque suo quamquam Mercklinius ann. philol. a.
iure; nam,
MDCCCLXI., p. 717 contrarium contendit, Nigidii illud veriloquium nequa-
quam ut ovum ovo simile est Antistii definitionibus etymologicis vocabulorum
'sororis' (h. 1.), 'viduae' (Dig. L., 16, 242), 'matronae' (Gell. XVIII, 6, 7, cf.
Kretzschm. p. 66), quippe quae aperte prodant iuris consulti indolem.
Quae supra p. 4 de formis 'facitur' et 'fit' dixi, cum mea de hoc Nonii
loco (p. 507, 14) restituendo sententia cohaerent. Nigidii enim verba corrup-
tissima ibi haec leguntur: 'id, quod dico, huius modi est: tui facit sciexa facitur
tinaetaee'. ultimas syllabas sensu cassas omittebant editores ante Mercerum,

quos secutus est Quicheratius, qui cum Rutgersio (p. 262) et Eggero c.
(1.
p. 51) scripsit: 'id quoel dico, huius modi est: xctel!, facit; xoteTxat, facitur',
quasi Nigidius Graeca verba Latinis, non Latina Graecis explicasset! meJius,
sententiam spectas, sed audacius coniecit Rothius: 'uti facit xoteT, ita
si
facitur tmsxzoh est'. obscurarum autem illarum syllabarum, quae in fine enun-
tiati exstant, nemo certam adhuc medelam invenit. ego quidem, ut Rothius,
duas in iis latere voces puto, quarum alteram 'est' fuisse codicis Pari-
e
siensis 7667, qui est praecipuus, scriptura -'tineta ('tinetea' expuncto altero 'e')
esse' colligo, altera verbi Graeci forma passiva, quae vocatur, in -Tat
terminata fuisse videtur. itaque, ut brevis sim, scribendum censeo: 'id quod
dico huius modi est: uti facit TOie(t, i)ta facitur Ttjj.aTat est', ut Nigidius, quae
erat eius consuetudo,2) significationis discrimen inter 'fit' et 'facitur' statuisse
idque verbis Graecis illustrasse putandus sit. quod discrimen sane verum
non est; sed Nigidius cum alia de verborum significatione temere statuit, tum
ad hanc sententiam Titinii loco adduci potuit, quem fortasse ipse attulit. nam
Figulum praeceptis suis exempla pleraque addidisse, id quod per se proba-
Gellii verbis XVIII,
4,
bile est, 11: 'Quas . . repertas cum primarum

e
IIII, 'Nigidius versum ex

9,
significationum exemplis. et antiquo

.,'
. . . .
1
'Fratris' autem vocabulum P. Nigidius, homo impense doctus, non minus arguto sub-
')
tilique et4u.o> interpretatur 'frater, inquit, est dictus quasi fere alter.'
:
Vide fragmenta (Suet. rell. 289, 1), III. (Non. p. 437, 23), XXXXIII. (Serv. Dan.
I.
p.
J)
ad. Georg. 47), XXXXVIIII. = Gell. XI, 11.

I,
15
carmine refert' adparet;') Titinii autem hunc locum, quem post Nigidii ex-
plicationem Nonius posuit, ab ipso Figulo adlatum esse, eo veri similius fit,
quod Titinianorum exemplorum apud Nonium nulli ordines inveniuntur. sunt
igitur Titinii verba, quae Nigidium respexisse puto, haec: 'stultitia cupidinis
|
Petiint consilium, b6na bonorum gratia | Parvi ut faciatur'.
Magis autem in ea re ab Hertzio dissentio, quod non dubito, quin ea,
quae Nonius p. 40, 15 s. v. 'Tintinnire' e Nigidii libro XVIII. operis nomine
omisso adfert, ad hoc opus grammaticum referenda sint, quamquam Hertzius
1. c. p. 11, adn. 1 hoc fragmentum a Rutgersio 1. c. p. 286 inter reliquias
librorum 'de diis' recte positum esse putavit. ac falsum esse Rutgersium con-
staret, si verba, quae antecedunt, ex Afranii 'Vopisco' sumpta: 'Tintinnire
ianitoris impedimenta audio' iam a Nigidio, ad quem exemplum ex eadem
fabula s. v. 'Mulierosi' prolatum referendum esse videtur, adlata fuisse firmis
argumentis ostendi posset; sed neque hoc certum est neque ex ipsis frag-
menti verbis certa elucet sententia. nihilo minus tamen fortasse, ad utrum
Nigidii opus probabilius id referatur, coniectura enucleari potest.2) sunt
enim verba haec: 'itaque ex re in saliaribus adtanus tintinnat, id est sonat'.
in his explicatio e. sonat' potius Nonio quam Nigidio tribuenda esse videtur.
'i.
pro scriptura 'adtanus' prorsus obscura Rutgersius restituit 'Altunus', nomen

non minus obscurum, Lipsius 'Albanus', quod pro 'Albano monte' positum
esse putavit; 'altanus' autem, quod significat speciem venti,3) quae quid
h. sibi velit, non adsequor, iam editiones Aldina et Iunii exhibent. vides
1.
igitur, cum obscura pro obscuris substituendo res non clarior fiat, prae-
stare nihil nos de hoc verbo aut explicando aut emendando scire con-
fiteri. neque hoc mirum est in re tantis tenebris circumfusa, ut Iordanus,
postquam in libro, cui inscripsit 'Kritische Beitrdge zur Geschichte der lafeini-
schen Sprache 211 — 224 de reliquiis carminis Saliorum sub finem
p.
egit,
disputationis haec profiteatur: 'Im Uebrigen tappen wir im Dunkeln, nur
dass durch Bergks gldnzenden Scharfsinn der Anfang aufgehellt zu sein scheint'*)
Cf. praeterea fr. Vim. (Non. p. 40, 12) et LX. (Don. ad Ter. Phorm.
4,
I,
13).
J)
Hoc fragmentum Roehrigius p. 52, adn. cum Lipsio ad opus 'de diis' rettulit et sic
2)
scribi iussit: 'Itaque ex aere in Saliaribus Albanus tintinnat.' 'Nam,' inquit, 'Albae quoque
Salios fuisse C. L. VI. 2170 sq. saep. confirmatur (cf. Marquardt. 'Roem. Alt.' VI. p. 410;
I.
Preller. p. 347).' quasi his comprobaretur Nigidium verbis 'in Saliaribus' non simpliciter
I.
Romanorum, sed Albanorum sacra significasse.

De hoc vento cf. Vitruv.
10 et Suet. rell. p. 233,
I,
6,
(Reiff.).
3
3)
In
hac rei obscuritate verbi illius, quod adhuc crux interpretum fuit, explicationem
4)
quandam, quae mihi in mentem venit, non sum ausus supra commemorare, sed hoc loco pro-
ponam. fortasse scriptura optimis codd. tradita retinenda est ita, ut tantummodo 'attanus'
pro 'adtanus' scribamus. cuius vocis interpretationem adsequi mihi videor adhibitis et Festi
loco, qui est p. 18, 11 Muell., partim iam a Muellero in Festi adnot.
et glossis quibusdam,
commemoratis, quarum accuratiorem notitiam Goetzii, quem de earum origine litteris adieram,
16
tenuissimum autem priscae illius Saliorum poesis fragmentum hoc, de quo

agimus, loco Nonius nobis servavit. persuasum enim habeo, ad verba 'in
Saliaribus' non 'sacris', ut Rutgersio aliisque visum est, sed 'carminibus'
intellegendum esse. certe pluralem non minus quam singularem numerum,
qui dicitur, in huius modi exemplis proferendis adhiberi potuisse, e locis
Varronianis inter collatis de ling. Lat. VII, 26 'in carmine Saliorum',
se VIIII,
61 'Saliorum carminibus' adparet. 'carminis' autem vel 'carminum' voca-
bulum potuisse, praeter Festi locum p. 325 A 15: 'qui deus in
omitti
Saliaribus Saeturnus nominatur', etiam ea Varronis verba argumento esse
videntur, quae sunt de 'de 1. L.' VII, 27, ubi boni codices omnes haec
praebent: 'ab eadem voce 'Canite', pro quo in Saliari versu scriptum est
'Cante' hoc versu: 'divum empta cante, divum deo supplicante'. 'versu' hoc
modo bis a Varrone poni non potuit. sed cave credas Andreae Spengelio,
qui p. 128 editionis a se recognitae 'fortasse', ait, 'hoc versu — supplicante'
ab alio addita sunt'. offensio autem illa ut vitaretur, iam cuius cura in
is,
codicis littera insigniti lectionibus variis cognoscitur, quas Victorius in
B
editione Gryphiana adnotavit, pro priore 'versu' scripsit 'carmine'. ego autem
'versu', ut quod proxima linea irrepserit, expungendum, sed 'carmine' mente
e
tantum supplendum censeo et sic iam Iordanum 'Krit. Beitr.' p. 222 tacite
;
hunc locum correxisse video. ex Saliorum igitur carminibus Nigidium hoc,

Iiberalitati maximae debeo. legimus igitur in Pauli Festo: 'Athanuvium est poculi fictilis
genus, quo in sacrificiis utebantur sacerdotes Romani.' adnotat Muellerus: 'athanuvium]
boni codd., quantum intelligo. 'atanuvium' vg. Lindem., quod a Graeco ocTavov q. Trjyavov
i.
deduxit Dac. at Trjyavov non est poculum, et praestat confiteri, priorem vocabuli partem
obscuram videri. ultimae syllabae eaedem sunt, quae in voc. 'simpuvium', alius vasis ponti-
ficalis nomine.' hoc de ultimis syllabis rectissime adnotavit, non item, quae de prioribus
contra Dacerium statuit. nam etiam 'poculum' ita, ut Graecorum arTavov ('Tiegel, Napf) con-
formatum esse et forma nomen accipere potuisse negari nequit. codicum autem auctoritas
a
obstare non debet, quominus 'tt' pro 'th' scribamus. quod facimus, formam nanciscimur,
si
quam ab 'attani' voce derivatam esse puto. quae coniectura commendatur quam maxime
Philoxeni, quem vocant, glossa p. 22, 15 ed. Vulcanii = Corp. gloss. lat. vol. II, p. 22, 47:
'Atnanulus ay<ov. V£petoa. oxeuoo xeijj.rjXiov,' ubi Scaliger bene correxit oyyeTov, sed temere pro
'atnanulus' 'atanuvius' scripsit Pauli habita ratione. immo 'athanulus' subesse adparet neque
nos discrepantia inter Pauli Festum et Philoxeni glossarium ex optimis fontibus haustum
miros habere potest. en habes attani formam deminutivam, cuius cum 'attanuvium' vocabulo
fere eadem est cognatio, quae inter 'simpulum' et 'simpuvium' intercedit. nam generis
diversitas contra nihil valet; cf. Kuehneri gramm. 107, p. 302, Neue I2, 321, Appel
1.
13
§.
'de genere neutro intereunte'. ceterum cf, gloss. Salomonis: 'Attanubo: genus vasis' et
Papiae 'Attanuba: genus vasis', glossae Isidori p. 669 et 670 ed. Vulcan.:
unde pendent
'Atanulum: genus vasis', et 'Attanabo: genus vasis', et glossa apud Maium Class. auctt. VI,
p. 509: 'Atanulum: genus vasis'. harum glossarum forma genuina 'attanulum' utrum Pauli
e
'attanuvium' orta (cf. Loewe Prodr. p. 234) an ex alio fonte, qui certe non liber glossarum
fuit, sumpta sit, dubitari potest.
17
de quo agitur, loco verba protulisse statuo. ex quo, si verum est, efficitur,
ut falsi sint, qui pro codicum scriptura 'ex re' editionis Aldinae lectionem 'ex
aere' receperunt, veluti Lipsius Rutgersius Eggerus. sed ne temere me illud
statuisse putes, vide, si non de carmine Saliari, sed tantum de sacrorum
Saliarium caerimonia mentionem fieri
sumamus, quam inepta sint verba
'ex re', quam parum apta, si grammaticas dicendi normas spectes, correctio
'ex aere'. contra negari nequit verba ex Saliorum carmine adlata 'ex re' dicta
adpellari potuisse, ita ut 'ex re' idem sit quod 'quemadmodum postulatur ipsa
re', sive sequentibus verbis 'adtanus titinnat' significata, si e libro grammatico
hoc fragmentum excerptum est, sive ante enarrata, si in libro 'de diis' Nigidius
haec dixit, et significatione non multum ab adverbio 'apte' differat. quae
cum ita sint, sequitur, ut, quoniam ea, quae apud Nigidium antecesserunt,
ignoramus, ex verbis, utri operi adsignanda sint, decernere non possimus,
etsi facilior ea explicatio esse videatur, ut ad grammaticum librum haec
referamus neque abundanter 'ex re' iuxta 'itaque' dictum esse sumamus. sed
alia nobis circumspicienda sunt argumenta, quibus haec sententia fulciatur.
neque iis nos destitutos esse sentio. ac primum huius modi enuntiato in libro
'de diis' XVIII.
locus non esse videtur, cum e fragmento apud Macrobium
Sat. III, 4, 6 servato, ubi de 'Penatibus' Nigidius agit, intellegatur eum

materiam, quam teste Arnobio 'adv. nat.' III, 40, p. 138, 5 Reiff. libro XVI.
tractavit, libro XVIIII. nondum reliquisse. deinde animadvertendum est,
quod e lemmatis a Schmidtio 1. c. p. 108 sqq. congestis adparet, lemma 'Tin-

tinnire' in uno ex iis verborum ordinibus positum esse, in quibus duae etiam
Nigidii reliquiae grammaticae insunt s. v. 'Irascere' p. 127, 8 et s. v. 'Nixurire'
p. 144, 18. quae cum diserte e commentariis grammaticis sumptae esse
dicantur, veri est dissimile glossatorem, ut hoc verbo utar, si quando titulum
omiserit, non idem opus intellegi voluisse, cum in adverbiorum ordinibus, ubi
p. 147, 24 s. v. 'Obsecundanter' fragmentum non e commentariis grammaticis,
qui p. 40, 24 et p. 104, 30 commemorantur, sed e libro 'de diis' sumptum
legitur, id ipso operis titulo significatum sit. hoc argumentum sane non
valeret, si quis cum Hertzio librarii errore post 'Nigidius' verba 'de diis'
excidisse statueret; quae coniectura sane audacior tum demum accipi posset,
si gravioribus argumentis comprobaretur. quod secus esse vidimus.
Porro etiam coniecturae ratio mihi reddenda est, qua nisus supra p; 12
Gellii N. A. VIII, 14 etyma adiectivorum 'vanus' et 'stolidus' exposita fuisse
indicavi, quamquam in capitis lemmate, quod solum nobis servatum est, hae
voces non commemorantur. at legimus alio loco, XVIII, 4, 11 : 'etyma quoque
harum vocum ('vanus' et 'stolidus') et origines scriptas esse dicebat (Sulpicius)
in libris Nigidianis. quas requisitas ego et repertas cum primarum signi-
ficationum exemplis, ut commentariis harum noctium inferrem, notavi et in-
tulisse iam me aliquo in loco commentationibus istis existimo.' id quod
S w o b o d a , Qnaestiones Nigidianae. 2
18
factum esse VIII, 14 dudum viri docti intellexerunt;

caput enim illud
origines vocabulorum a Nigidio exploratas continuisse lemmate edocemur.
quod autem Schmidtius p. 143 maiorem loci Noniani, qui est sub lemmate
'Vanum' p. 416, 22, partem Gellio tribuendam esse Hertzium ann. phil.
a. MDCCCLXII, dicit, neque prorsus convenit Hertzii
p. 789 demonstrasse
sententiae neque ea res ipsa vera est. nam Hertzius commotus et
similitudine, quae intercedere ei videbatur inter Nonii definitiones 'Vanum
est leve, inane', 'Vanum est mendax' et Gellii verba XVIII, 4, 10, quae ex
Apollinari se audivisse dicit'), et dissimilitudinc, quae ccteroqui intercedit, in
Nonii opus h. 1. Nigidiana quasi per rivulum aliquem fluxisse contendit, quem
Gellii ipsius libri VIII. caput XIIII. fuisse posse non negavit. verum non
solum id negandum est, sed negandum omnino a Nigidio illas explicationes
Nonii repetitas esse, collatis Gellii verbis, quae supra exscripsi, 'quas . . . cum
primarum significationum exemplis. . .' (exemplorum certe apud Nonium nec
vola nec vestigium est, sed loci Vergilii Sallustii Ciceronis inveniuntur), atque
accuratius inspectis ipsis Gellii vcrbis, quibus Hertzius nisus est, e quibus
luce clarius adparet 'veterum doctissimos' unam significationem primariam
'trttgerisch' (vel 'prahlerisch'), non vero eam, quam Nonius primo loco profert,
'leve, inane', huic vocabulo adsignasse.

De Nigidii apud posteros auctoritate Verrii Flacci
si quaerimus,
nulla fere ratio est habenda. is enim tantum in historicis, ut ita dicam, libris
'de orthographia' saepius Nigidium respexisse videtur (cf. enarrat. fr. LVI =
Mar. Victorin. art. gramm. I, 4, tom. VI, P- 8, 16 Keil.). in Iibris 'de verborum
significatu' eum paene neglexit. certe in Festi epitoma doctrinae Nigidianae
praeter unum locum p. 90, 7 M., ubi e duobus 'fratris' vocabuli veriloquiis
alterum Nigidio deberi iam Muellerus coll. Gell. XIII, 10 animadvertit, nulla
adparent vestigia. nam duo loci, quos praeterea Roehrigius p. 4, adn. 3
Hertzium secutus attulit: Paul. ex Festo p. 226, 20 s. v. 'Protinam' (coll. Nig.
fr. LX = Don. ad Ter. Phorm. I, 4, 13); Paul. ex Festo p. 119, 2 s. v. 'Locu-
pletes' (coll. fr. XXXXIIII = Gell. X, 5, 2), huc non faciunt. quorum altero
loco id tantum comprobatur etiam Verrium vel ignotum eius auctorem in
versu Terentiano non 'protinus', sed 'protinam' legisse; de altero loco ipse
Hertzius p. 18 concessit fatendum esse 'in universum similia omnes fere, qui
de hoc vocabulo 'locupletes' locuti essent, proferre'.
Plurimas 'grammaticorum commentariorum' reliquias Gellio et
autem
Nonio debemus. quorum hic quibus praeter Gellium usus sit auctoribus,
nescimus, illum ipsum commentarios Nigidii legisse crederemus, etiamsi non
ipse diceret his locis: XII, 14, 4; XVIII, 4, 11; XVIIIL 14, 4. primus autem
'vanos' proprie dici, non ut vulgus diceret, desipientis aut hebetes aut ineptos, sed,
*)
ut veterum doctissimi dixissent, mendaces et infidos et levia inaniaque pro gravibus et veris
astutissime componentes.
19
horum locorum Hertzio vanae opinationis ansam dedit. dicit enim Gellius
s. 3 sq. : 'erat, qui diceret legisse se in grammaticis commentariis P. Nigidii
'saltem' ex dictum, quod esset 'si aliter', idque ipsum dici solitum per de-
eo
fectionem, nam plenam esse sententiam: 'si aliter non potest'. sed id nos in
isdem commentariis P. Nigidii, cum eos non, opinor, incuriose legissemus,
nusquant invenimus.' tamquam Nigidiana proferuntur,
tamen ea, quae h. 1.
in universum indoli eius rationique etymologiarum convenire Hertzius libri

identidem commemorati p. 20 demonstravit : solebat enim Nigidius voca-
bulorum origines in stirpibus Latinis quaerere, solebat saepius eo veriloquii
genere uti, quod Gellius h. 1. §. 5 vituperat, ut plures voces in unam contractas
vel potius 'pressas', quod verbum Donatus ad Terent. Phorm. I, 4, 4 usurpat,
esse diceret. unde cum probabile esset Gellii in hac re auctorem memoria
non lapsum esse, sed re vera in Nigidianis commentariis ea legisse, quae
Gellius invenisse negat, Hertzio nihil restare videbatur, nisi ut duae huius
se
operis editiones veteribus notae fuisse putarentur; 'videtur igitur', inquit p. 21,
'Nigidius, postquam opus, nec ipsum certo aliquo ordine compositum, sed exi.n,»,,,, £,
singulis animadversionibus et disputationibus, prout fors tulisset, conflatumy,*;;
in publicum iam emiserat, postea hic illic additamenta adiecisse notulasque

adspersisse, quae deinde in libros post illa descriptos poterant transferri.' ad
hanc vero coniecturam Hertzius nimio studio suae de huius operis com-
positione sententiae adductus esse videtur. iam enim Mercklinius in censura
sua (Berl. Jahrb. 1846, I, p. 632) simplicius hoc ita explicari posse dixit, ut
Gellium memoria falsum esse statuamus. 'Gellius', inquit, 'hatte die Schriften
des Nigidius friiher ('cum . . . legissemus') nnd erinnerte sich nicht, die
gelesen
Etymologie von saltem gefunden zu haben. Erfand sie nicht in seinen Excerpten,
und schwerlich waren ihm die comm. gramm. zur Hand, um sich seiner Be-
hauptung zu vergewissern.' sed opponi potest libros Nigidianos Gellio etiam
'paulo ante', ut ipse dicit, quam XVIIII, 14 scripsit, praesto fuisse, atque
idem h. 1. exspectandum fuisse, quod Gellius loco simillimo, de quo egimus,
XVIII, postea autem Mercklinius ipse meliorem huius
4, 11 se fecisse dicit.
loci explicationem invenit ann. phil. suppl. III, p. 689. et causam, cur priorem
explicationem reliquerit, hanc profert, ut eius verbis utar: 'weil Gellius seine
Noctes zu sehr verschiedener Zeit geschrieben und ebenso die Bilcher des Nigidius
zu sehr verschiedener Zeit gelesen haben lcann' , id quod ego supra probare
studui. nititur autem altera Mercklinii explicatio loco simili Gelliano XV,
30, 3 sqq.: 'nam cum quaereretur, 'petorritum' quali forma vehiculum cuiatis-
que linguae vocabulum esset, et faciem vehiculi ementitus est longe alienam
falsamque et vocabulum Graecum esse dixit atque significare volucres rotas
interpretatus est, commutataque una littera 'petorritum' esse dictum volebat,
quasi 'petorrotum', scriptum etiam hoc esse a Valerio Probo contendit.' (de
homine quodam garrulo et inepto sermo est.) 'ego cum Probi multos admodum
2*
20
commentationum libros adquisierim, neque scriptum in his inveni nec usquam

alioqui Probum scripsisse credo.' huius igitur et eius, de quo agimus, loci
indolem prorsus eandem pariterque de utroque iudicandum esse Mercklinius
statuit.'Hier wie dort/ ait, 'sind jene Angaben uber Probus und Nigidius aus
der Luft gegriffen und dienen nur zur Charakteristik der anspruchsvollen Halb-
gelehrten , ilber Gellius in den Augen seiner Leser mit der Versicherung,
welche
dass er trotz aller Belesenheit in den Schriften des Probus und Nigidius jene
Angaben nicht angetroffen, den Sieg davongetragen zu haben sich schmeichelt.'
Mercklinius iudicavit; num autem de utroque loco idem
de altero loco recte
existimandum sit, dubitare possis, cum illo loco eum, qui ad Prqbum pro-
vocat, 'argutissimas nugas dixisse' legamus, hoc loco, ubi de 'saltem' voce dis-
putatur, ipse Gellius, quamquam 'tot verba in paucissimas litteras cludere
improbae cuiusdam subtilitatis' esse dicit, verba 'si aliter non potest' a signi-
ficatione huius voculae non abhorrere concedat; illic vocabuli 'petorritum'
certissimam explicationem opponat, de 'saltem' particula melius, quod pro-
ponat, ipse non habeat, sed dicat: 'censuimus igitur amplius quaerendum'.
verum tamen profligari posse mihi videtur haec quaestio collato loco, qui
utriusque horum locorum quandam prae se fert similitudinem: dico libri XVIII.
caput IIII., ubi prorsus ut XV, 30 homo male sciolus irridetur §. 2 — 9, atque
ut XII, 14 Gellius ab alio quodam ad Nigidii commentarios grammaticos
relegatur §. 10, nisi quod requisita se repperisse Grellius narrat §.11. quid
vero, si tamen vel hanc rem fictam esse adparet e verbis: 'quas requi-
sitas . . . ut commentariis harum noctium inferrem, notavi' collatis et cum
eiusdem capitis sectione prima, ubi, quo tempore hoc factum sit, ita indicatur:
'cum iam adulescentuli Romae praetextam et puerilemtogammutassemus',
et cum praefationis §. 4: 'quoniam longinquis per hiemem noctibus in agro,
sicuti dixi, terrae Atticae commentationes hasce ludere ac facere exorsi
sumus, idcirco eas inscripsimus 'noctium' esse Atticarum'? Gellium enim,
quo tempore Athenas se contulit, iuvenem triginta fere annorum fuisse scimus.
quae cum ita sint, facile intellegitur eum bono animo illo loco XVIII, 4, 11
se origines vocum 'vanus' et 'stolidus' iam aliquo in loco Noctibus suis
inseruisse 'existimare', ut ait, contra XII, 14,4 eum, quamquam nondum
totum Nigidii opus perlegerat, adfirmare potuisse, se fictam illam 'saltem' vocis
explicationem nusquam in commentariis eius invenisse, quod ut magis exor-
naret suamque industriam legentibus commendaret, addidit haec: 'cum eos
non incuriose legissemus.'
De tempore denique, quo hoc Nigidii opus editum sit, nihil omnino
certius erui potest. id tamen constat Nigidium, quippe qui anno a. Chr. n.
XXXXV. mortuus sit'), commentarios grammaticos scripsisse, antequam
') Cf. Suetonii fr. 85 ed. Reifferscheid. in Hieronymi ad hunc annum (01. 183, 4)
adnotatione servatum : 'Nigidius Figulus Pythagoricus et magus in exilio moritur.' con
21
Varronis de lingua Latina libri in lucem prodierunt. nihilo minus pro certo
pronuntiare licet, in praeceptis nonnullis tradendis Nigidium Varronis auctori-
tatem secutum esse, cuius rei testimonio sunt verba Marii Victorini vol. VI,
p. 8, 16 Keil.: 'Nigidius Figulus in commentariis suis nec k posuit nec qu
nec x, idem h non esse litteram, sed notam adspirationis tradidit,' quibuscum
conferas Prisciani verba I, 16, p. 13 Hertz. (fr. 105 ap. Wilmannsium 'De M.
Terentii Varr. libr. gramm.'): 'auctoritas tam Varronis, quam Macri teste
Censorino nec k nec q nec x in numero adhibet litterarum,' quae ad Varronis
'de antiquitate litterarum' libros pertinere recte Wilmannsius I. c. p. 124
statuit, quod opus, utpote Attio missum, circa a. LXXX. a. Chr. n. scriptum
esse constat. reliqua autem Varronis fragmenta, quae ad eandem rem
spectant, apud Wilm. fr. 56 et 58 e libro III. 'de sermone Lat. ad Marc.' et 95
e libro 'de grammatica', certe aetate inferiora sunt quam opus Nigidii.
Quod si statuo Nigidium quaedam ex Varronis doctrina sumpsisse,

nolim tamen cum Ritschelio (opusc. III, 377) dicere Nigidium totum e
Varroniana doctrina pependisse. nam non solum praeter fragmentum illud
desunt alia, quibus id comprobetur,') sed adsunt etiam loci Nigidiani, qui cum
Varronis doctrina consociari nequeunt.2) ipse enim Wilmannsius 1. c. p. 90,
adn. 1 in rebus nonnullis Lucilii magis quam Varronis vestigia Nigidium

pressisse contendit, id quod ei e fragmentis in Gellii 1. XIII, cap. 26 servatis
adparere videbatur. in iis enim apertam inter
at ne hoc quidem verum est.
Nigidium et Lucilium Varronemque dissensionem conspici ut tibi persuadeas,

comparationem sis institue locorum infra exscriptorum:
Nigidii fr. XXXV (Gell. XIII, 26, 2) : Lucilii libri VIIII. fr. 13, v. 17 M. :
'deinde voculatio qui poterit servari, '. porro hoc sit 'filiu' Luci' ; | feceris
. .
si non sciemus in nominibus, ut Valeri, i solum, ut Corneli Cornificique I men-

utrum interrogandi an vocandi sint? daci' Furique. addes e, cum 'dabi'
nam interrogandi secunda syllaba Furei' |
iusseris.'
firmari hoc Ciceronis testimonio (Tim. c. 1, ubi Nigidii tamquam mortui mentionem facit)
bene monuit Roehrigius 1. s. c. p. 28, adn. 1.
*) Illud enim, quo agitur de 'ayyjj.a' littera, i. e.N ante gutturalem, quae dicitur, (fr. 107),
simile Nigidii fragmento LIIII
(Gell. XVIIII, 14, 7), e libris 'de origine I.L.' sumptum est, qui
quo tempore scripti sint, ignoramus. ceterum in hac re utrique iam Attius praecesserat, cf.
Ritschel. opusc. IIII, p. quod autem Willmannsius p. 48 putare videtur Nigidium, ut
144 sqq.
pronuntiandi rationem 'sermonem' vocaret (cf. fr. XXXVIIII = Gell. XIII, 6), Varronis exemplo
commotum esse, hoc nihili est.
2) Huc non audeo locum referre apud Gell. X, 4 servatum (de verbis 'quadam vi
ot ratione naturae factis' ; vide supra p. 13), unde Roehrigius 1. c. p. 41 collegit Nigidium
a Varronis doctrina, qui et contra
analogiam et pro analogia disputavit, deinde neu-
tram rationem plane rectam esse docuit, 'recessisse'. nam fortasse nihil aliud fecit Nigidius,
nisi quod, cur videri possent verba esse naturalia magis quam arbitraria, argumentis multis
illustravit.
22
superiore tonost, quam prima, deinde Varronis fr. 17 (Charis. p. 78, 4):
novissima deicitur; at in casu vocandi 'Lucius et Aemilius et cetera nomina,
summo tonost prima, deinde gradatim quae ante V habent I, duplici I gene-
descendunt.' tivo singulari finiri debent, ne necesse
sit adversus observationem nominum nominativo minorem fieri genetivum,
idque Varro tradens adicit vocativum quoque singularem talium nominum
per duplex I
scribi debere, sed propter differentiam casuum corrumpi.'
Nigidiifr.XXXVII(Gell.XIII, 26, 4): Lucilii fr. VI et VII libri VIIII.,
'si 'huius terrai'
scribas, i littera sit e quibus adparet commendasse illum
extrema, si 'huic terrae', per e scri- rationem eorum, qui 'ai' genetivo et
bendum est.' dativo ('huic Terentiai', 'Orbiliai'),
'ae' nominativo plur. ('hi Syllae', 'Gral-
bae') adhiberent. vid. Muelleri com-

ment. p. 222 sq.
hos ad locos tertius accedit apud Gell. XVIIII, 14, 8 servatus. discrepat enim
et a Lucilii et a Varronis praeceptis sententia Nigidii, quam ibi legimus:
'Graecos non tantae inscitiae arcesso, qui
scripserunt, quantae, ou ex o et u
qui ei') ex e et i: illud enim inopia fecerunt, hoc nulla re subacti.'2) haec
qui dixit, is 'ei' pro non magis scribere potuit in casibus nominum dis-
'i'
cernendis, quam in qualibet alia syllaba. quod tenemus, de alio fragmento

si
Nigidiano a Gellio XIII, 26 locis illis modo commemoratis interposito (§.
4)
I
aliter nobis statuendum erit atque Wilmannsius 90, adn. et L. Muellerus

p.
in comment. ad Lucilii libri VIIII. fr. XI fecerunt. sed quo facilius meam 1
declarem sententiam, infra verba Nigidii correcta iuxta Lucilii fragmentum,

quod huc pertinet, ponam:
Nigidius: Lucilius:
i
'si 'huius amici' vel 'huius magni' 'Iam puerei venere.' postremum
e
scribas, unum facito extremum, sin facito atque ut pueri plures fiant.
i,
i
vero 'hii magnii', 'hii amicii', casu faci' solum, 'pupilli pueri, Lucili'
si
i
multitudinisrecto, tum ante scri- hoc uniu' fiet.'

i
bendum erit atque id ipsum facies in Cum Lucilio Varro consentit, cf. Wil-
similibus.' manns. p. 90 et fr. 44.
Rutgersius Eggerus Wilmannsius L. Muellerus Buechelerus ('lat.
Declinat.' p. 38) scriptura, quam codices praeter optimum (utor Hertzii
Q
'Ei' pro 'i' restitui f/. Acihy.

-',
codicibus.
-''
C&}-
,
e
*)
Roehrigius p. 41 haec adnotat, quae probare nullo modo possum: 'A Gellio Nigidii
2)
praeceptum in brevius contractum esse censeo, ut, uuid voluerit, non plane perspiciamus.
quod autem Graecis ou ex et scribentibus veniam dandam esse dicit, quia inopia fecerint,
u
o
non de vetere diphlhongo ou = ou, sed de monophthongo oj = u cogitandum est' — id quod

monere superfluum erat — 'nec de Romanorum veteie diphthongo ei vel pingui inter
e
i
;
et sonanti, sed de longa eum disseruisse putabimus'.

i
i
23
e',
siglis) praebent: 'tum ante i scribendum erit recepta reliqua ad haec verba
i.e. ad Lucilii sententiam accommodanda censuerunt. id vero quominus facia-
mus, obstat, quod non solum in illud 'e' post 'erit' deest, sed etiam codicum,
Q
in quibus adest, nonnulli bis 'hii' exhibent, 'magnei' et 'amicei' tantum
II)
X
(Z
in II, in reliquis praeter Q, qui 'magni' praebet, 'magnii' (in 'magni
T
0
i')
X
.
et 'amicii' (in 'amici exaratum est. qua de causa iam Hertzius in ed.
T
i')
.
mai. scripsit 'hii magnii', 'hii amicii', atque Ad. Eussnerus in Hertzii adpendice
ad coniecit: 'tum scribendum erit', quod probo. videmus igitur
h.
ante
1.
i
Nigidium alia via atque Lucilium idem egisse: ut, quemadmodum signi-
ficationis inter voces synonymas differentias expiscari studuit, de quo studio
cf. Hertz. c. p. 15, ita formas casuum similes scribendo discerneret. ut enim
1.
ille Attii pro scribendi rationem ad nominum casus discernendos in usum

ei
suum converterat, ita Nigidius eodem consilio commotus geminatione usus est,
in qua adhibenda eo ab Attio differt, quod etiam litteram geminare, quam
i
cum illo grammatico 'ei' scribere maluit.
Sed in alia re, quam Gellius in eodem cap. XXVI. libri XIII. sub finem
refert, sententia sua, qua productam per 'ei' scribere noluit, defecisse
4
a
§.
videri potest; videri inquam, nam re vera eum sibi constitisse puto. legimus
enim: 'mi' qui scribit in casu interrogandi, velut cum dicimus 'mi studiosus',
per unum scribat, non per e; at cum mei, tum per et scribendum est,
e
i
i
quia dandi casus est'. in genetivo 'mi' scribendo Buechelerum secutus sum
(cf. 'lat. Declin.' p. 112), quamquam haec genetivi forma ceteroquin non
obviam fit. codices et in genetivo et in dativo 'mei' exhibent, nisi quod

h.
1.
in dativus 'miei' (mi ei T) legitur, quem Longolius, Lachmannus ad

T
Z
Q
Lucret. IIII, 602, p. 246, Eggerus c. 52 non debebant probare. dissimiles

p.
1.
enim formas non opus erat discernere neque omnino forma, in qua omissum,
h
pro scriptum est, Nigidio tribuenda est. contra loci sententia paene clamat,
ei
ut cum Buechelero genetivum 'mi' scribamus, unde male intellectis Nigidii

'
verbis ideoque additis litteris 'ei', ut supra in codicibus quibusdam ad 'magni',
'amici' recte additum est, dativus 'miei' oriri potuit. vero ex me quaeras,
'i'
si
cur adeo rem Nigidius ad arbitrium suum inverterit, cur non potius in gene-
tivo 'mei', in dativo 'mi' scribi voluerit, fortasse etiam huius rei causa intellegi
potest, modo consideres eum, ut genetivum 'terrai' in dativum 'terrae' in
i,
terminavit (vid. supra 22), ita etiam 'mi' sine genetivo quam dativo, qui
p.
et ipse 'mi' sonabat, aptius existimare, dativum 'mei' autem ad analogiam
dativorum 'rei', 'spei' explicare potuisse.')

Memorabilius autem aliud inventum esset, recte Nigidio esset tributum
si
apicis usum dico, quem ad illum referendum esse Usenerus Mus. Rhen. tom.
Ceterum de formis genetivi 'mi', dativi 'mei' explicaudis cf. adnotationem ad fr.
')
XXXVUI (Gell. XUI, 26, 4).

24
XXIIII. p. 108 contendit, sed argumentis non comprobavit. dicit enim, post-
quam de studio syllabas breves et productas discernendi egit, haec: 'Wer
wohl der vorvarronische Gelehrte war, der jene Theorie zuerst aufstellte und den
apex erfand? in anderem Zusammenhang zu fiihrenden Unter-
Ich greife einer
suchung vor, wenn ich ihn Nigidius Figulus nenne.' sed promisso Usenerus non
stetit. nec, puto, si accuratius argumenta circumspexisset, reperire potuit,
quibus hanc opinionem confirmaret. ') nam sola temporis ratio ad Nigidium
quadrat, cum vetustissima apicis exempla saeculi urbis septimi exeuntis et
ineuntis octavi sint.2) ceteroqui non solum nulla re indicatur Figulum apicem
invenisse, sed sunt, quae contra eam opinionem faciant. primum enim Nigi-
dius aeque ac Varro, de quo conferas ipsius Useneri verba 1. c., non tam
vocales productas a brevibus distinguendi, quam voces eiusdem formae, sed
diversae significationis discernendi studiosum se praebet. deinde cum in
universum duae statui possint rationes, quibus vocales' productae significa-
bantur, de quibus cf. Weissbrodtium, 'Philologi' tom. XXXXIII. p. 444, adn. 1,
prior, qua vocales a, e, u geminabantur, pro I ei scribebatur, altera, qua I
longa et supra a e u nec non supra o apex adhibebatur, Nigidium potius ad
illam quam ad hanc scribendi rationem inclinasse videmus, ita ut, si ea, quae
p. 22 sq. exposui, vera sunt, etiam i litteram geminare non dubitaret. quae
cum ita sint, confitendum est nos non minus ignorare, quis apicis usum in-
I
venerit, quam, quis longa, quae inde a Sullae temporibus adhibebatur, primus
usus sit.
II.
Pauciora etiam atque tenuiora, quam commentariorum grammaticorum
reliquiae, amplissimi operis 'de diis' conscripti fragmenta sunt, quod libros
minimum undeviginti (vel potius viginti) complexum esse e Macrobii Sat.
III, 4, 6 intellegitur,
ubi liber 'nonus decimus' commemoratur. sed tot librorum
ne fragmenta quidem totidem, quibus diserte auctoris nomen adiectum est,
nostram aetatem tulerunt. servata enim nobis non plus decem sunt apud
Arnobium 'adv. nat.' 1. III. Macrobium Servium Nonium Gellium. inter
quae quattuor tantum sunt, ubi libri Nigidiani numerus simul indicatur,
ita ut de ordine disputationis, quem Nigidius in hoc opere componendo secutus
'
c'. t, ') Roehrigius p. 41 prorsus in Useneri sententiam abiit nec tamen eam argumentis eom-
probavit. nam quae protulit, argumentorum nomine omnino indigna sunt. dicit enim temporis
rationem ad Nigidium optime quadrare; et confirmari hanc coniecturam eo, quod Verrius
Flaccus — quem Nigidii doetrinam ad grammaticam et ortho*graphiam spectantem non spre-
visse Roehrigius adfirmat, id quod non prorsus verum esse vidimus — apicis usum in litteris
Romanis divulgaverit (cf. Schadyum 'De Mar. Victor.' p. 47).
2) Cf. Brambachii librum 'Neugestaltung der lat. Orthogr.' p. 24; C I L. I, 626: DlvO
IVLIO et ibid. 485 ; 492.
25
sit, prorsus nihil constet. nihil aliud enim comperimus, quam quarto libro
eum egisse de variis deorum regnis et aetatibus secundum Orpheum et magos
(teste Servio Dan. ad Buc. IIII,

10); Hbris XVI. et XVIIII. de Penatibus (cf.
Arnob. III, 40, p. 138, 5 Reiff. et Macr. Sat. III, 4, 6). primi autem libri frag-
mentum (ap. Non. s. v. Obsecundanter p. 147, 25) Hertzius 'De Nig. stud.' p. 35
dicit 'vel ad generale aliquod ethices praeceptum vel ad aureae aetatis de-
scriptionem spectare.' quorum illud veri similius esse Roehrigius 1. c. p. 50
intellexit collato Ciceronis de nat. deor. libri I. initio, ubi ille quaestionem de
natura deorum et ad agnitionem animi pulcherrimam et ad moderandam religio-
nem necessariam esse docet hominesque duce natura deos cognovisse adfirmat.
Fragmentorum igitur servatorum neque numerus neque ambitus tantus
esse videtur, ut iis nisi alias huius operis in scriptoribus reliquias indagemus.
causa autem, cur tam raro eius mentio facta sit, in aperto est, praesertim si
Servii (ad Aen. X, 175) verba inspexeris: 'Nigidius solus est post Varronem;
licet Varro praecellat in theologia, hic in communibus litteris: nam
uterque utrumque scripserunt.' Varroniani nimirum nominis splendore, ut in
grammaticis, ita in theologicis rebus enarrandis Nigidii memoria et auctoritas
obscuratae sunt. neque Gellius hoc opus legisse videtur.') reconditioris tantum
doctrinae investigatores Nigidii 'de diis' libros non neglegebant. inter quos
Cornelius Labeo referendus est, homo doctus III. p. Chr. n. saeculi exeuntis,
cuius ex scriptis Arnobium ea, quae in libro III. in irridendis diversis
Romanorum de diis opinionibus profert, sumpsisse Kettnerus comprobavit in

libello 'Cornelius Labeo' inscripto, programmati Portensi a. MDCCCLXXVII.
praeposito. inter sententias autem virorum doctorum, quas Arnobius breviter
proponit, sunt etiam quaedam Nigidii: p. 133, 18 de Matre deum, p. 138,3
et 5 de Penatibus et e Graeca fabula et ex Etruscorum disciplina explicandis,
p. 139, 2 de Laribus. ac de Penatibus Macrobius III,
4, 62) fere eadem refert
atque Arnobius, quae ex eodem fonte3) certe derivata sunt, quamquam non
ex ipso Labeone a Macrobio ea excerpta esse adparet vel ex his verbis: 'sed
qui diligentius eruunt veritatem' (sc. quam Varro, quamquam, quae secuntur,
et ipsa Varronis sunt') collatis cum Arnobii 'nec defuerunt, qui . . .' et inde,
') Id tamen nos non, ut Kretschmerus 1. c. p. 58 dubitanter sane monuit, impedit, quo-
minus ea, quae Noctt. Att. II, 26, 19 exstant: 'nostris autem veteribus caesia dicta est, quae a
Graecis ifXauxwî; , ut Nigidius ait, de colore caeli, quasi caelia,' cum Hertzio (v. p. 36) ad
libros 'de diis' referamus, cum Gellius haec vel ex ipso Frontone, quem ea dicentem facit, vel
aliunde petere potuerit.
2) Cum hoc loco conferenda sunt scholia ad Aen. I, 378, II, 325, III, 119.
3) Cf. Linkium quaestt. de Macr. Sat. fontt. p. 33 sqq. et Wissowam de Macr. Sat. fontt.
p. 61 — 44; Traube var. libam. crit. Monac. 1883 p. 23 — 38 Fonteium, quem Labeone et Iam-
blicho usum esse putat, Macrobii auctorem esse comprobare studuit.
4) Cf. Eyssenhardtium Martiani Capell. praef. p. XXXVII et XXXIII sq. et Wissowam
Hermae t. XXII. p. 51.
26
quod Macrobius, cum nomina eorum, quos compilavit, reticere soleat, ipse
dicit Cornelium quoque Labeonem 'de dis Penatibus' eadem existimare. ad
eundem fontem fortasse etiam fragmentum Nigidianum apud Macrob. I, 9, 6
servatum, ubi de Iano agitur, redit. sed dubito, an alius Macrobii locus')
I, 12, 20, ubi 'quorundam' de Maia opinionem adfert, quibus Cornelium
Labeonem consentire dicit, ad Nigidium sit referendus. inter 'quosdam' enim,
quos Arnobius III, 32, p. 133, 10 terram, 'quod cunctis sufficiat animantibus
victum', Matrem esse Magnam dixisse refert, etiam Nigidium fuisse argu-
mento esse videntur Arnobii verba, quae infra p. 133, 18 leguntur: 'non ipsa
denique Mater deum , quam Nigidius autumat matrimonium tenuisse Saturni,
dea recte poterit nuncupari.' ne autem mihi opponas non potuisse eundem,
qui 'Matrem deum' terram esse 'physieorum' more, ut vocabulum Macrobio
usitatum meum faciam, statuerit, eam uxorem Saturni habere, respicias
primum Graecos quoque IVav matrem (cf. Paus. X, 12, 5 : Sib xXYj^te wtipa
Yaim) posteriore illa aetate cum Cybele i. e. 'Matre Magna', uxore Kpivou, vel
cum Ari|j.YjTpt confudisse, deinde Martianum Capellam I, p. 21, 10 Eyss. Satur-
num cum Vesta consociasse eam ipsam ob causam, quod illa Tellus, Tellus
autem 'Mater Magna' esse putabatur (cf. Eyss. praef. in Mart. Cap. p. XXXV).
accedit, quod easdem de Telluris nominibus sententias, quas Arnobius 1. c.

refert, iam Varronem cognovisse e loco Augustini De civ. dei VII, 24 adparet,
quem Merkelius proll. in Ovid. Fastt. p. CCXXIII
inter fragmenta libri XVI.
'rer. divin.' posuit: 'eandem' (Tellurem), inquit (Varro), 'dicunt Matrem

Magnam: quod tympanum habeat, significari esse orbem terrae: quod turres
in capite, oppida: quod sedens fingatur' (sic correxit Zoega: 'sedes fingantur'
codd.), 'circa eam cum omnia moveantur, ipsam non moveri : quod Gallos, huic
deae ut servirent, fecerunt, significat eos, qui semine indigeant, terram sequi
oportere' . . . 'Tellurem', inquit, 'putant esse Opem, quod opera fit melior:
matrem, quod plurima pariat: magnam, quod cibum pariat: Proserpinam,
quod ex ea proserpant fruges: Ve«tam, quod vestiatur herbis. sic alias deas',
inquit, 'non absurde ad illam revocant.' . . . et dicit : 'cum quibus opinio maiorum
de his deabus, quod plures eas putarunt esse, non pugnat.'
cum his, quaeso,
conferas Arnobii verba: 'terram quidam e vobis, quod cunctis sufficiat ani-
mantibus victum, Matrem esse dixerunt Magnam, eandem hanc alii, quod
salutarium seminum frugem gerat, Cererem esse pronuntiant, nonnulli autem
Vestam, quod in mundo stet sola, ceteris eius partibus mobilitate in perpetua
constitutis.' vides igitur magnam esse et similitudinem et dissimilitudinem,
ita tamen comparatam, ut dubitari nequeat, quin Varronis disputatio com-
mune fuerit exemplum, quod ab Augustino accuratius expressum est. nam
') Eum locum in hoc caput ceteroqui, exceptis §§. 20 — 29, e fonte- Macrobio Cen-
sorino Solino communi haustum intrusum esse Wissowa comprobavit de Macr. fontt. p. 17.
27
verba 'matrem, quod cibum pariat' fortasse iam in suo exemplari corrupta
. . .
legerat Augustinus; certe corrupta sunt et secundum Arnobii verba in hunc

fere modum corrigenda esse videntur: 'matrem, quod cibum pariat, magnam,
quod plurimum pariat'. contra in iis, quae apud Arnobium leguntur, non
solum Opis nomen omissum est, sed reliqua partim ab ipso Labeone immutata
sunt (veluti ab eo profecta sunt haec: 'quod cunctis sufticiat animantibus
victum', quibuscum conferri possunt similia verba de re simili ab eodem ad-
hibita Macr. Sat. I, 12, 22; Proserpinae loco Cererem posuit), partim ab
Arnobio depravata. huius enim errori tribuendae videntur ineptiae, quae in
loco, quem exscripsi, ultimo leguntur: 'Vestam, quod in mundo stet sola.
.',
.
quas iis, quae Varro ante, ubi de Matre Magna disputavit, apte exposuerat,
male huc translatis (dico verba 'quod sedens fingatur . . non moveri') ortas
,
.
existimo. unde, verum est, quod conieci, simul adparet Labeonem
si
e•sse
Varronis illa verba non omisisse. quae cum ita sint, aut iam Varro eius
Nigidii sententiae, qua Matrem deum uxorem Saturni fuisse dixit, mentionem
iniecerat,') aut Cornelius Labeo inspecto Nigidii opere eam adiunxerat. quod
sumere malis, tamen id non contra meam facit sententiam, qua Nigidium
si
eadem fere, quae c. Varro de Matre Magna refert, sensisse statuo, cum
1.
Labeoni, Nigidium cum iis, quae apud Varronem legerat, non consentire
si
invenisset, illius opinio aut omnino non, utpote quae non ad hanc de Tellure
disputationem pertineret, aut aliter adferenda fuerit atque adiunctam eam
fuisse ex Arnobii verbis colligitur. in Varronis autem verbis duae res sunt
animadvertendae: primum, quod non tamquam sua illa proponit, sed aliorum
opiniones refert, easque non Graecorum, sed tales, quae Romanam originem
et originationibus prolatis et 'Opis' deae nomine adiecto prodant; deinde,
quod opiniones illas non, quemadmodum Arnobius eas proponit, ut inter se
pugnantes refert, sed 'posse fieri' dicit, 'ut eadem res et una sit et in ea
quaedam res sint plures', atque omnino ita disputat, ut non singulos singulas,
quas refert, opiniones amplexos esse dicat, sed etiam unius hominis omnes
esse posse concedat. itaque iure aliquo conici possit Varronis hac in re
auctorem Nigidium fuisse, praesertim cum simili modo teste Macrobio
9,
I,
is
Ianum eundem esse atque Apollinem et Dianam et in hoc uno utrumque ex-
primi numen adfirmaverit.
Haec coniectura vera est, Nigidii opus ante a. a. Chr. n. XXXXVII.,
si
quo ultimo 'Antiquitates rerum divinarum' editae sunt, scriptum esse videtur.
ceterum dolendum est quam maxime, quod hanc quaestionem, quae ratio
inter Varronem et Nigidium in rebus divinis enarrandis intercesserit, frag-
mentorum subsidiis destituti ne instituere quidem, nedum ad liquidum per
Tale quid interdum factum esse intellegitur Gell. III, 10, 2; Serv. Dan. ad
e
')
Georg. 19.
I,
28
ducere possumus. nonnulla huc pertinentia Wissowa Herm. tom. XXII. p. 52

et 54 tetigit, sed de hac quidem re non recte eum iudicasse postea exponam.
Iam ad Macrobii tandem locum redeamus, quem fortasse ad Nigidium
referendum esse p. 26 indicavi. dicuntur igitur I, 12, 20 quidam, quibus
Cornelius Labeo consentiat, Maiam, cui mense Maio res divina celebretur,
terram esse adfirmare, hoc nomen adeptam a magnitudine, sicuti et Mater
Magna in sacris vocetur; tum ita pergit Macrobius: 'adsertionemque aesti-
mationis suae etiam hinc colligunt, quod sus praegnans ei mactatur, quae
hostia propria est terrae. et Mercurium ideo illi in sacris adiungi dicunt, quia
vox nascenti homini terrae contactu datur ultima verba profecto ingenium
.'.
. .
Nigidii obscurae atque reconditae doctrinae amantis redolent. quod studium

doctrinae arcanae Nigidio sane cum nonnullis aliis commune fuit. sed esse
totam hanc sententiam Nigidii non solum ex
is,
comprobari videtur, quod
eo
mea quidem sententia, 'Magnam Matrem' terram esse dixit, sed etiam eo,
quod alteri duobus Labeonis auctoribus primariis, Varronem dico, haec
e
vix tribui possunt, cum Merkelius collatis iis, quae apud Macrobium prae-
cedunt: 'contendunt alii Maiam Mercurii matrem mensi nomen dedisse, hinc
maxime probantes, quod hoc mense mercatores onmes Maiae pariter Mercu-
rioque sacrificant', cum aliis quibusdam locis Varrone haustis probabiliter

e
statuerit (proll. in Ovid. Fastt. CLXXXII etCCII) Maiam Varrone ita, ut
p.
a
ab Ovidio Fast. V, 85, pro dea 'communi' habitam esse videri e. pro femina
i.
mortali immortali facta, quam universi colerent (cf. Serv. Aen. VIII, 275).
e
Sequitur apud Macrobium longior Labeonis de Bona Dea, quam et

ipsam 'terram' esse dicit, disputatio, quae quidem antiquis nititur auctoribus,
sed in qua, quid sit Varronis, quidNigidii, quid Labeonis ipsius, discerni nequit.
Apud Martianum Capellam unum tantum doctrinae Nigidianae vestigium
exstat. locus enim, quo de sedecim regionibus caeli') et de diis in iis habi-
tantibus secundum Etruscorum disciplinam, admixtis tamen rebus alienis,
exponitur, 41 — 61, p. 17, — 18, 27 Eyss., ita comparatus est, ut totam
I,
1.
hanc disputationem ex auctore quodam desumptam esse adpareat; nam optime

Eyssenhardtius edit. XXXVI haec observavit: 'nimirum in universa fabula
p.
contexenda primarias partes inter deos agunt Apollo, Mercurius, Venus: his
igitur in caeli istis regionibus, sua somnia exornasset, nemo dubitabit, quin
si
aliquem locum assignasset: sed ne verbo quidem tanguntur.' hunc igitur

locum, cum Krahnerus (de Varr. philosophia p. 24) Varroni tribuisset, cuius
plurima sunt, quae Martianus in rebus mythologicis enarrandis adhibuit,
Eyssenhardtius c. p. XXXVI ad Nigidium rettulit. Martiani autem auctorem
I.
Cohaeret haec 'templi' divisio cum arte fulguratoria et augurali Etruscorum. cf.
')
O. Muellerum 'Die Etrusker' II2, p. 131 sq., Marquardtium 'ROm. Staatsverw.' III2, p. 413. sed
etiam ad alias res rite instituendas ea usui erat; vide Deeckii 'Etr. Forsch.' IIII, p. 81.
29
Schmeisserus 'Die etruskische Disciplin' (Liegnitziae a. 1881) p. 35, adn. 165,

sive e Varrone, sive e Nigidio eam pendere putamus, fortasse recte dixit
Cornelium Labeonem fuisse, quamquam certis argumentis haec opinio fulciri
nequit, nisi forte similitudo, quae inter Macrobii
(I,
12, 23) verba Cornelio
e
hausta 'sunt, qui dicant hanc deam' (Bonam Deam, quam Terram esse vult)
'potentiam habere Iunonis, ideoque regale sceptrum in sinistra manu
ei
additum', et Martiani haec intercedit: 'ex bis septena (regione) Saturnus eius-
que caelestis Iuno consequenter acciti', alicuius momenti esse videtur.
Sed ut ad Eyssenhardtii sententiam redeam, qui Martiani auctorem haec
sed Nigidio mutuatum esse statuit, nuper Wissowa in
ei
non Varrone,
e
e
commentatione 'Die Ueberlieferung ilber die rbmischen Penaten' inscripta,

Hermae tom. XXII. p. 55 sq., quamquam argumentationem illius viri doctissimi
aliqua ex parte parum ad comprobandam eam sententiam valere concessit,
tamen adstipulatus est: neque ego re iterum iterumque reputata habeo, cur
argumentis, quibus Wissowa fontem huius loci non Varronem, sed Nigidium
esse sibi persuasit, obloquar. primum enim, cum re vera plurima, quae c.
1.
leguntur, Etruscam redoleant disciplinam, probabilius haec ad Nigidium re-
feruntur, quem de Etruscorum placitis fusius egisse scimus, quam ad Varro-
nem, quem ea non obiter tantum occasione data tetigisse, sed etiam longiore
expositione illustrasse vix credi potest. deinde, quamquam magna intercedit
similitudo inter Martiani verba haec 41) 'ac mox Iovis scriba praecipitur
(I,
:
pro suo ordine ac ratis modis caelicolas advocare praecipueque senatores

deorum, qui Penates ferebantur Tonantis ipsius, quorumque nomina
quoniam publicari secretum caeleste non pertulit, ex eo, quod omnia
pariter repromittunt, nomen eis consensione perfecit,' et haec, quae apud
Arnobium exstant III, 40: 'Varro, qui sunt introrsus atque in imis pene-
tralibus caeli, deos esse censet, quos loquimur (sc. Penates), nec eorum
numerum nec nomen sciri. hos Consentes et Complices Etrusci aiunt et
nominant, quod una oriantur et occidant una, ...sed eos summi Iovis con-
siliarios ac participes existimari', — quamquam magna est haec locorum simili-
tudo, tamen differentia, quae inter locum utrumque intercedit, notanda est, cum
Varro de Penatibus in universum, Martianus de Iovis Penatibus verba faciat,
quae discrepantia explicatur adhibitis Arnobii verbis (ibid.), quibus Nigidium
e
comperimus disciplinas Etruscas secutum quattuor Penatium genera statuisse,

ex quibus alios Iovis esse, alios Neptuni, inferorum tertios, mortalium hominum
quartos. ad Nigidium autem locus Martiani eo magis referendus esse videtur,
quod accedit altera inter huius loci auctorem et Varronem discrepantia, quam
Wissowa neglexit: nomen enim 'Consentes' alter a 'consentiendo' factum esse
dicit, alter inde explicat, 'quod una oriantur et occidant una'.
Sed ut in hac re diiudicanda cum Wissowa facio, ita non possum
sententiam probare, quam vir ille doctissimus de ratione, quae inter Varronem
30
et Nigidium in Penatium origine et indole definienda intercesserit, profert, et

1. c. p. 54: 'Die Varronische Theorie ist dann von Nigidius wtiter ausgebildet
worden: wahrend jener die Penaten der Etrusker in den engsten Zusammenhang
mit Jupiter gebracht hatte, lehrte er, dass es nicht nur Penates Iovis gdbe'
'
Wir konnen aber das Verhaltniss des Nigidius zu Varro in der Auffassung der
tuskischen Penaten noch genauer feststellen . . .' et antea p. 52: ' Nigidius Figulus
acceptirte die von Varro vorgetragene Herleitung der romischen Penaten aus
Troja vollkommen.' videmus igitur Wissowam prorsus non dubitare, quin,
si qua Varroni et Nigidio communia sint, hic ab illo utpote auctoritate prae-
cellente pendeat. sed ex his quidem rebus, quas ille proposuit, nequaquam
talem inter Varronem et Nigidium rationem intercedere colligitur, ut neces-
sario illum huic praecessisse statuendum sit, contrarium vero fingi non liceat.
neque omnino Wissowae sententia ad temporum rationes quadrare videtur.
nam, ne id opponam ex iis, quae supra p. 27 disputavi, si quidem recte
a me disputata sunt, consequi Varronem Nigidii opus theologicum respexisse:
certe, cum 'Antiquitates rerum divinarum' exeunte a. XXXXVII. a. Chr. n.
confectke sint, veri simile non est Nigidium demum post eas editas uno anno, dico
quadragesimum sextum, — nam a. XXXXV. mortuus est, — exulantem') tot
libros 'de diis' composuisse et ad eos componendos opus Varronis modo

Romae editum ei iam praesto fuisse. haec contra Wissowae aliorumque
opinionem praeiudicatam sufficiant.
Iam ad reliqua Nigidii opera theologica progrediamur. ut enim in hoc,

de quo modo egimus, opere ad deorum cognitionem pertinente, illum non
solum eorum definitiones proposuisse, sed etiam cultus caerimonias non
neglexisse e fragmento apud Nonium s. v. 'Liba' p. 210, 30 servato intellegitur,
ita etiam ei theologiae parti, quae ad hominum usum spectabat, — divinationis
varia genera dico — toti exponendae operam dedit. quam arte enim divina-
tionem cum deorum interpretatione cohaerere Nigidius existimaverit, ex
Servii scholio ad Aen. X, 175 comperimus: 'interpres medium est: nam et
deoram interpretator et hominum, quibus divinas indicat mentes, interpres
vocatur. et notandum, quod ait Nigidius Figulus, has artes ita inter sese esse
coniunctas, ut alterum sine altero esse non possit.' quae verba, si considera-
veris, facile tibi persuadebis Nigidium has artes coniunctissimas etiam
operibus inter se excipientibus tractasse. itaque post opus 'de diis' per-
fectum ille libros 'de augurio' conscripsisse videtur, cuius operis praeter
verba modo commemorata, siquidem, utvidentur, ad hocopus pertinent, unum
tantum fragmentum 'ex libro primo augurii privati' sumptum2) apud Gellium
J) Cf. Cic. ad Fam. IIII, 13; Kleinii

'Quaestt. Nigid.' p. 21.
2) Cur Roehrigius 1. c. p. 49 ea, quae Martianum Nigidio debere vidimus, ad hoc opus
quam ad libros de diis referre maluerit, non adsequor. cf. Marquardtii-Wissowae 'Roem.
Staatsverw.' III, p. 413, Muelleri 'Etr.' II, p. 165 sq.
31
VII, 6, 10 exstat. ut autem hoc opere Figulus disciplinam Romanam tractavit,

ita 'de extis' i. e. de Etruscorum doctrina haruspicina teste Gellio XVI, 6, 12
peculiarem librum composuit.
De somniis quoque librum scripsit, e cuius fragmento unico apud
Laurentium Lydum 'de ostentis' c. XXXXV. servato, ubi fulminis per
somnium visi faustum praedicatur omen, fulguralem Etruscorum disciplinam
ab eo non neglectam esse adparere iam Hertzius 1. c. p. 44 monuit. ceterum
somniorum interpretatio potius Chaldaeorum quam Etruscorum propria erat.')
Quid quod etiam, tonitrus quam haberent vim ad futurarum rerum
praedictionem,Nigidius tradidit, si quidem Laurentio Lydo ftdes habenda
est, quam ei C. B. Hasius in praefatione editionis et Hertzius 1. s. p. 33
habuerunt. haec enim praebet Lydus 'de ostentis' c. 27 — 38 : 'e.Yjnepov |3pov-
Toaxcxtav Tcxixr,v xpo; t»jv ffeXYJv»jv xaTa tcv 'Pu)ptat9v «ti-fo'jXov ex twv Tdffôq xa6'
epptYjveiav xpbc, Xeîv.' in edit. praef. p. XXXII omnes,

sed Curtius Wachsmuthius
quae in Lydo reperiuntur, disputationes astrologicas tantum, si Byzantinorum
spectes tempora, aliquid momenti habere, ad illustrandas Romanorum Etrus-
corumve antiquitates sacras nihil valere contendit. atque Etruscos ex solo
tonitru vaticinari non esse solitos (cf. Muelleri 'Etr.' II, p. 177) hodie iam
inter omnes constat, cum apud nullum bonae fidei scriptorem huius rei mentio
1),
fiat. uno loco, quo Hertzius, ut contrarium demonstraret, usus est (p. 33, adn.
Cic. de div. 33, 72 lectio vulgata 'et tonitruales libri' iam genuina codicum
I,
optimorum scriptura 'et rituales libri' explosa est. tamen Romanis etiam
solum tonitrum omen fuisse notum est, quo comitia habere prohiberentur
(cf. Muellerum ibid.), id quod in causa esse potuit, cur Nigidius hanc quoque
de tonitruum significationibus doctrinam excoleret. atque concedit Wachs-
muthius p. XXXI credi posse Nigidium, ut alios auctores, quorum scripta
Lydus in suum usum convertit, hoc libello non Etruscorum, sed Chaldaeorum
doctrinam explicavisse, quamquam, qui Nigidii esse fertur, librum suppositum
esse mavult.-) qua in re falsus esse mihi videtur. negari quidem nequit,
quod iam Hasius et Hertzius observaverunt, pleraque hoc 'diario' contineri
aetatis Iustinianeae vestigia, veluti ad ieiunium Christianorum respici p. 72,
3
ed. Wachsm. in adn. ad III. diem Decembr., ad imperatoriam potestatem

saepius; his addi potest inprimis hic locus: p. 65, ad VI. Septemb.: .'Suvajj.ic
5
.
.
eaTai TaTc, Yuvail;i xpeiTTwv optime ad Theodoram Iustiniani

xot' auTa;', quae
$)
uxorem referri possunt. antiqui autem coloris vestigia fere omnia sunt ob-
litterata. quae Hasius, quantum fieri potuit, in interpretatione latina restituere
studuit. sed hoc studio in errorem abreptus est, cum verba, quae sunt p. 61,
1
ad diem X. mensis Iulii: . . '£xot)/iav 6ewv xai aya6tov xoXXuiv xpooSov SYjXoT', sic
.
Cf. Schmeisseri 'Quaest. Etrusc.' p. 22 sq.

')
Secuti sunt eum Schmeisserus 'Die etr. DUcipl.' 37 Roehrigius c. p. 26.

1.
p.
2)
;
32
vertit: 'deorum immortalium praesentiam, bonorum complurium incrementum

declarat' (!); quamquam dii ceteroquin non commemorantur, et ex iis, quae
p. 38, 11 leguntur, . ..'6eaite a<p6ovot xat Swpeai tpiX6xt|j.ot xai Imrtxoi aYwvec,' . . ,
intellegere debebat non de diis, sed de 'egregio spectaculorum multorumque

bonorum eventu' hoc loco verba fieri. contra re vera antiquae originis
vestigia deprehendisse mihi videor his locis: p. 61, 10: 'eav fipovTYJaYj, eic, eva tYjv
reavTtov Suvajjuv eX6etv <ppaiêr outoc, ce eaxat toTc, xpOYjji.aaiv aStvuoTaToc,.' p. 69, 1: 'ex
Stjrovoia; tojv xpaTouvTwv 6 S»jjji.o; zepteaTat,' quae Hasius sic vertit: 'ex.dissensione
principum plebs superior erit' ; p. 7 1, 14 : . . . ''rije, auyxXYJTou zoXXoi a6ujj.Ja <p6apYjacvTai':
'magna pars amplissimi ordinis maerore animi exstinguetur.'

Sed videamus, quibus de causis Wachsmuthius hunc, qui Nigidii esse
fertur, libellum, vaniloquentiae') sane plenum, suppositum quam a Lydo
vel ab eius auctore foede interpolatum et immutatum habere maluerit, cum
aliis locis duobus Lydianis, c. 45 et p. 19, 16 — 20, 7, Nigidianae doctrinae
reliquias adgnoscere non dubitaverit. primum igitur id eum offendit, quod
ratio, qua hoc 'diarium' instituitur, in quo, quid quoque die tonitrus significet
futurum, indicatur, eo nititur, quod lunae domicilium sit Cancer, cum obser-
vatio a Iunio, i. e. ab eo mense, quo sol Cancrum ingreditur, incipiat. eam
enim esse causam, cur Iunius mensis primo loco positus esset, non, quod eo
tempore tonare inciperet, id quod voluit Burinius (Acad. des inscr. et bell.
lettr., Compt. rend. 1764, p. 197), quem Hertzius p. 33 secutus est, rectissime
Wachsmuthius perspexit. hanc vero de domiciliis zodiaci doctrinam, quae

imperatorum aetate immane quantum propagata est, iam Nigidii temporibus
Romae receptam esse non modo ignorari, sed veri esse dissimillimum contendit
p. XXXI. quod cur contenderit, nescio, cum haec fuerit antiqua astrologorum
ratio, ut singulis planetis certa quaedam zodiaci signa ut domus tribuerent
et quaererent, in quo signo, utrum in sua an in aliena domo, singulae essent
stellae erraticae (cf. Haebler. 'Astrol. im Alterth.' progr. Zwickav. a. 1879, p. 14),
apud Romanos autem quanto opere iam ante Nigidii aetatem Chaldaeorum
disciplina floruerit, notum sit. itaque Nigidium, si omnino astrologiae peritus
fuit, id quod testantur Lucanus Phars. I, 639 sqq., schol. ad h. Suet. Aug.
1.,
c. 94, Cass. Dio XXXXV, l2), Augustin. De civ. dei V, hanc de 'domiciliis'
3,
doctrinam non ignorasse adfirmare licet. sed huic argumento Wachsmuthius
Ea irridetur iam ab anonymo in Crameri Anecd. Oxon. III, p. 187: 'taf; Se AuSou u.av-
S; ')
1'x
Teiat;, Ixeivo;, te (t>covTr)iou (cod. (l>tovTou, cf. Diar. antiqu. stud. 1843, p. 511) xai OjVfOuXou
(cod. (t>rjyouXou) xat tou uûSoXoyouu^vou jcapa 'Ptop.atot; Toyt)Toc, amayfyyt, jjltj tcovu Tt jcpdaeê'
dvrjp outo; xai jcoXucpdpr)Toc, npb; Ta exeivou

ei'
tepaToXdyo; yap . . xai ye TctaTeuetc. tco AuSto 'I<odvvr),

6
d£ jcS'ij.jcOtu.i BpovToXdyta.'
Verba eius adscribere liceat: 'aptaTa yap tcov xaG' eauTov Trjv te tou no'Xou
2)
Staxdau.r)atv
xai oaa te xaG' lauTou; xai oaa aujj.u.tyvuvTe; dXXijXot;
Iv
touc, Ttov daT£pcov Stacpopd;, y'yvc'0'ev0t te
TaTc. ou.tXiat; xat ev Tatc, Statpiaeaiv aTcOTeXouat, Steyvto.'

33
ipse non multum tribuit: alterum multo gravius accedere dicit. observatio
enim instituitur secundum menses synodicos, quorum semper triginta dies
enumerantur, quamquam re vera undetriginta dies et tredecim fere horas
continent. atque hi menses synodici triginta dierum semper exaequantur h. 1.
ita mensibus anni civilis, ut novus mensis initium capiat a novilunio. profecto
Wachsmuthio concedendum est haec tam ridicula, tam supra modum inepta
esse, ut ea Nigidio attribuere vesani sit. itaque si quis tamen hoc diarium
tonitruale genuino fundamento superstructum esse existimat, hunc computum
ei recentiore interpolatione obtrusum esse statuat necesse est. hoc autem
quominus faciat, nequaquam id, quod Wachsmuthius opposuit, obstat: quod
p. 77, 24 verbis: ei (3povTYJaYj, dxav to ^to; tktyi\j.ayiai xai 5iywovoiai eaovTat, primo
Martio annus novus sit positus. nam hoc verum non est. nonne enim simil-
lima sunt, quae leguntur p. 79, ad diem XVI Martii : . . . 'uYtetvbv u.ev to Itoc.';
1
p. 80, 10 ad V Aprilis: . . .'uytetvbv Se tcv evtauTbv aYjnaivet,; p. 81, 15 ad XXV

April.: . . .'etpYJvYj dva- xdvTa tov evtauTiv3; p. 64, 6 ad XXII Aug.: . ..'xaXd
pteTptux; Ta xpdYptaTa ava wdvTa tov evtauTov'; p. 69, 9 ad XXVIIII Oct. : . . . 'exi-
voaoc, 6 evtauT^c,'?
Sed fortasse
longius etiam progredi atque vestigia indagare possumus,
e quibus re vera computum illum libello postea interpolatione intrusum esse
colligas. ac primum illud 2eX ofFendit, quod in ipsius diarii initio ante numeri
indicem a' scriptum est quodque nihil aliud significare potest, quam, ut
Hasius vertit: 'luna'. at nusquam alibi, quod sciam, in tota Graecitate aeXrjvYj
hoc modo usurpatum invenitur, ut sit 'dies'; neque Romani, si a novilunio
dies numerabant, ita dicere solebant : 'luna prima', ut significarent primum
mensis lunaris diem i. e. novam lunam. id quod luculenter adparet e Plinii
loco II, 17, 78: 'novissimam vero primamque (lunam) . . .' item Vergilius de
'quarto ortu' verba facit (Georg. I, 432), postquam v. 427 dixit : 'luna, rever-
tentes cum primum colligit ignis'.') ad hanc numerandi rationem optime
quadrant, quae in Suetonii fragmentis leguntur p. 210, 9 Reiff. 'septima autem
semis (luna) et vicesima secunda semis in suo orbe mediae sunt', p. 213, 3
'patitur autem quinta decima' (sc. casum luminis), p. 211, 11 "Tunc sol eclipsin
patitur quotiens luna tricesima'
. . ., e. novissima luna) 'ad eandem lineam,
(i.
qua sol vehitur, pervenit'. huic observationi nequaquam repugnat locus Plinia-
nus N. H. XXXV, ubi 'vicesima luna' dicuntur Graecorum Et/.dce;, cum
2,
2,
h. non a nova luna, sed omnino tantum civilis mensis dies numerentur, id
1.
quod Graecis usitatum erat. itaque iam hanc ob rem conicias Lydum vel
eius auctorem hoc diarium neque ipsum de suo finxisse neque in fonte, quo
e
haustum est, sic institutum invenisse, sed quod ibi invenerit, male tamquam
Hoc Vergilii loco collato eodem modo explicanda erunt verba 'quarta Iuna', quae
')
compluribus locis simillimis leguntur Reifferscheidio Suet. rell. p. 234 sqq. congestis.
a
Swoboda, QnaestioneB Nigidianae.

3
34
Diarium secundum menses lunares factum accepisse. confirmatur vero haec

coniectura, si ea conferimus, quae de ratione huius libelli tonitrualis praemissa
sunt. inscribitur sane quidem e<jYju.epoc, (3pcvToavcoxta atque dicit Laurentius a
nova luna per menses lunares se tonitruum coniectiones esse instituturum.
sed quid, quaeso, sibi volunt verba: 'et eYt xaaatc, xoHq ttjc, BtoCYiu.eiac, xapaSoaeat
tYjv aeXYJvYjv <paivovTat Xa(35vTec, ot apyjxioi . . . , xaX&c, av tic, apa xat tov aeXrjvYjc, clxov
eziXecjaiTG. &GTe axb tou Kapxivou xat evTau6a . . . XYj<J/ou.e6a tYjv twv PpovTtuv exiaxetkv '?
quid quaeso haec sibi volunt, si in iis, quae secuntur, ad lunae domum ita
tantum respicitur, ut Iunius mensis, quo sol Cancrum ingreditur, primus
ponatur ? estne haec peculiaris divinandi ratio ? minime, sed proprius tantum
enumerandi ordo. illa autem verba Hasius ita interpretatus est: 'si palam est
in omni augurali disciplina lunam ducem sumpsisse sibi veteres . . ., recte
aliquis lunae stationem item ducem eligat.' sic interpretari possumus, modo
ne hac interpretatione propriam verborum 'tov aeXrjvYje, otxov kvikifyxim aV vim
imminuere studeamus, quae ea est, ut per totam disputationem Cancri
ratio sit habenda. prorsus autem detorquetur sequentium verborum sententia,
si cum Hasio sic vertimus : 'quamobrem inde a Cancro hic quoque . . . co-
gnitionem instituemus.' nam ut omittam obscurius dictum esse 'inde a Cancro'
pro 'inde a mense, quo sol in Cancro est', verba 'XYjtJ/6u.e6a tYjv exiaxetj/iv' non
significant: 'instituemus cognitionem',') sed, ut omnino intellegantur, indigent
verborum 'axb tou Kapxivou', cum pro 'oaCo tou Kapxtvou XYjtj/6u.e6a ttjv exiaxetj/tv'
simili modo atque supra dictum est 'ttjv aeXrjvYjv Xa(36vTec. ext xapaocaeat' hic
quoque dici possit 'tov Kapxivov cf. praeterea p. 42, 4:
trj
XYjt)/6u.e6a ext exiaxe<J/et'.

'ex twv xept aeXYJvYjc, a'/Y)u.aTtau.t5v . Xau.(3avovTec,', et, quod gravissimum est
.
.
exemplum, p. 89, 5: '(exfcYjprjaeic, xpbc aeXrjvYjv) axb ttjc, 6eptvYjc, TpoxYjc,', quae signi-
ficant observationem sumptam a solstitio aestivo, e. in ea constellatione
i.
factam, qua sol est, ut Graeca adferam verba, 'xaTa ttjv evSexcttYjv tou Kapxivou
p.oTpav' (p. 89, 6). hoc loco collato simul ad genuinam huius fipovToaxoxiac,
formam cognoscendam adduci mihi videmur. ut enim hoc loco certi
e
temporis constellatione solis et lunae praedicitur, quid sit futurum, ita etiam
in Nigidii libro tonitruali tantum eorum uniuscuiusque mensis dierum ratio
haberi videtur, quibus lunain suadomoi. e. in Cancro est. utroque enim
loco pariter et solis et lunae positio observatur; in Labconis illo libello, nam
eius illum esse Lydus dicit, solis positio eadem manet, lunae variatur per
circulum zodiacum in hoc Nigidii libello luna manens in Cancro, sol singulis
;
mensibus per singula signa procedens fingitur. quae ratio quam bene ad illa
verba modo tractata quadret, manifestum est. cum autem Cancri, ut unius-
cuiusque signi, triginta sint partes, eae quoque a Nigidio accurate distinctae
Ad Hasii interpretationem quadrarent fere haec: oazo (vel ix) tou K«pxivou XYj<J/o'jjt£Ga
')
r)jv zY\$ ejriaxtAJ<et»; apîj7 (cf. p. 15, 7).

36
esse videntur.') en habes causam, quae Lydi turbas excitavit: invenerat is

fortasse in fonte suo:2) Mvjvl 'Jouviw aeX^vY)) ev a . . ., unde neglecto illo h tri-
ginta mensis synodici dies enumeratos esse collegit atque rcliqua ad hanc
opinionem, quantum potuit, accommodavit. subsidium autem coniecturae
huius haud spernendum in eo cernitur, quod in Palatino codice optimae notae
Bpovreaxoxia h. twv wvtYjiou tou 'Pwnaiou (capp. 39 — 41) Nigidianum libellum
—
(c. 27 38) non, ut in Caseolino codice, quem editores secuti sunt, sequitur,
sed ei antecedit; illa enim f. 185r — 186r, hic f. 186r — 190v continetur.
eandem dispositionem, quam falsissimam esse Wachsmuthius p. dixit XIIII
neque tamen argumentis comprobavit,3) tenere etiam codices Regium 2381
f. 70 v — 71 r et Venetum 324 f. 282 v — 284 r ex Hasii verbis (comment. de
Lydo p. XXXXVI) adparere videtur. quodsi haec dispositio vera sithabenda,
libellum Nigidii excipit disputatio, quam ipse Lydus Labeonis esse dicit
(c. 42), in Palatino sane omissa. Labeonis autem nomen cum Figulo etiam in
cap. III, ubi auctores suos Lydus indicat, coniunctum est ita (p. 6, 18), ut
Labeonem Nigidii quoque (3povToaxoraav exhibuisse a probabilitate non ab-
horreat. qua re simul rationis similitudo, quam supra p. 34 detexisse mihi
videor, optime explicari potest.
III.
Inter resnatura involutas, quarum acrem et diligentem investigatorem

a
Nigidium Cicero Tim. 1 adpellat, primum locum sine dubio obtinent stellarum
astrorumque effectus, quibus vita humana regi putabatur. intellegimus enim
ex variorum scriptorum locis ab Hertzio p. 29 sq. adlatis, a me supra p. 32
commemoratis, Nigidium doctrinae astrologicae auctoritate floruisse eiusque
rei memoriam splendidam ad posteros pervenisse. sed non solum ipse ille
studiis astrologicis deditus erat, sed alios multos artem eam docuisse videtur,
si quidem id conicere licet collatis verbis scholiastae Bobiensis (ad Cic. contra
Vatin. 6, 14) V, 2, p. 317 Or., qui narrat fuisse illis temporibus Nigidium
quendam, virum doctrina et eruditione studiorum praestantissimum, ad quem
') Id iam Nigidio notum fuisse non est, quod negemus, cum 'decanos' iam antiquis
temporibus astrologos distinxisse constet (cf. Haeblerum 1. c. p. 10). Varro certe illud non
ignorabat; cf. Plin. N. H. XVIII, 285 et286. Manilius in arte apotelesmatica exponenda singu-
lorum decanorum rationem habuit.
2) Eum fontem Graecum fuisse veri simile est, cum Lydum linguae Latinae parum
peritum fuisse Schultzius quaestt. Lyd. §. 2, p. 6 sq. demonstraverit.
3) Nam quod capp. 23
— 26 ibi falso Fonteio adscribi, cum Vicellio essent tribuenda,
p. XXH statuit, huc non facit. immo contendere aliquis possit non futurum fuisse, ut ea Fon-
teio adscriberentur, nisi iam in codice, ex quo in P transscripta sunt, cum capp. 39 — 41 con-
iuncta fuissent.
3*
30
plurimi convenirent; hanc ab obtrectatoribus veluti actionem minus proba-

bilem iactitatam esse, quamvis ipsi Pythagorae sectatores existimari vellent,
et Dionis Cassii verbis s. c. XXXX V, 1), quae certe ad astrologiam spectant
(1.
:
'xat xarca touto xai atTtav a>; Ttva; axoppiQTous StaTpt(ja; xotoujj.ivo; Jaêv'.') certe disci-
plinam astrologicam Figulus scripto opere tradidit, cuius indicem simulque
partitionem ex tribus locis cognovimus, quorum duobus (Serv. Dan. ad Georg.
I,43 et I,218) 'Sphaera Graecanica', tertio (Serv. Dan. ad Georg. 19)
I,
'Sphaera barbarica' commemoratur.
Sed priusquam de huius operis materia eiusque compositione quid
e
parcis fragmentis erui possit, quaeramus, de fontibus, per quos hae reliquiae
ad nos pervenerunt, mihi agendum est. plurima fragmenta in scholiis ad
Germanici Aratea Basileensibus, quae vocantur, et in Strozzianis nobis servata
sunt. agitur enim
de Orione scorpione interfecto p. 63, 13 — 64, ed. Breysig.
I.
(in
6
a
Strozzianis ibid. p. 122, — 13);

6
H. de Virgine p. 65, 20—66, (p. 126, 1—11);

5
ffl. de Geminis p. 68, 18—69, 13 (p. 127, 9—128, 3);

mi. de Leone p. 72, 1—14 (p. 131, 9—132, 5);

V. de Tauro p. 74, 12—20 (p. 135, 5-13);
VI. de Ariete p. 80, 8—81, (p. 143, 12—144, 9);
1
VII. de Piscibus 81, 20—82, 10 (p. 145, 9—146, 5);

p.
VIII. de Aquario p. 85, 13—86, (p. 154, 1—155, 6);

3
VIIII. de Capricomo p. 87, 11—89, 12 (p. 156, 3—158, 7);

X. de Sagittario p. 90, 10-15 (p. 159, 8—13).
quod haec omnia ad signiferi orbis sidera ex catasterismorum fabulis ex-

plicanda pertinent, id vix casui tribuendum est, quamquam Roberto cave
fidem habeas, qui Eratosth. Catast. rell. p. 16 inde concludit Nigidium de
duodecim tantum signis egisse, quae opinio refellitur collato scholio ad Georg.
192) sed certe qui illud consideraverit, hanc ipsam ob causam vix Eyssen-
I,
hardtio assentietur, qui in editione Martiani Capellae et scholiorum illorum

p. 489 duodecim praeterea locos, duos minores, decem ampliores, Nigidio
Ex rumore inde orto fortasse illa 'sacrilegii Nigidiani' mentio, quae in declamatione
')
in Sallustium 14 fit, profecta est, de qua disputavit, ita tamen ut nihil proficeret, Kleinius
5,
'Quaestt. Nigid.' p. 22.

Sed perperam hac occasione Roehrigras p. 32 usus est, ut haec adderet: 'ac
1.
c.
2)
fortasse huc Arnobii adv. nat. III, 41 verba de Curetibus et Dactylis Nigidio "in diversis
a
scriptis" tractatis' (dicere debebat pro Laribus habitis) 'spectant, de quibus in Cat. p. 56 R. et
schol. Germ. p. 59 B' (sic correxi, Roehrigius falso p. 58 indicat) 'apud ursam minorem agi
videmus'. . . at neminem praeter Roehrigium hoc videre puto; nam hoc loco tantummodo per
occasionem Curetum nomen commemoratur.
37
deberi contendit, ex quibus uno tantum loco') p. 68, 6 de signo quodam,

Geminos dico, agitur, quem locum e Nigidio siunptum esse recte Robertus
p. 21 iam eo improbavit, quod haec de Zetho et Amphione verba Catasteris-
morum fragmentum continuo excipiunt, a Nigidianis autem stellarum catalogo
secernuntur. ceterum in refutanda illa Eyssenhardtii opinione longus esse
nolo, cum eam falsa scholiorum imagine mente concepta niti constet, ob
quam ille singula quaeque aut ad Eratosthenis Catasterismos, quales codicibus
nobis servati sunt, aut ad Hyginum2) vel eius auctorem rettulit eaque, quae
ad neutrum fontem revocari posse ei videbantur, aut ipsius scholiastae aut
Nigidii esse dixit.3) veram autem rationem, quae inter has nonnullasque alias
fabularum syllogas et ipsum Eratosthenis opus intercedit, Robertus in egregiis
prolegomenis, quae Catasterismorum reliquiis praemisit, enucleare studuit.
neque eius disputationem Maassius in Analectis Eratosthenicis (Phil. Unters.
vol. evertisse mihi videtur, quamquam eum nonnullorum publice plausum
VI)
tulisse atque etiam Robertum in noviss. Prelleri Myth. Graec. ed. p. 22, adn. 5
sententiam suam immutasse tamen Maassii
operam non possum non
scio.
tumultuariam aliqua ex parte habere et Robertum contra ipsum quam brevis-
sime defendere.
Atque etiam si catalogos stellarum ab Eratosthene alienos esse Maassius

nobis persuasisset ita, ut iis subscribendum censeremus, quae 1. c. p. 33 dixit:
'ex amplo doctoque in Aratum commentario Catasterismos constat excerptos
esse:ibi primum catalogi stellarum cum mythica ceteraque doctrina astro-
nomica in eam formam, quam servaverunt Catasterismi, redacti su•nt', — si

hoc, inquam, concederemus, tamen nequaquam idem, quod Maassius de altera
Catasterismorum parte luculentis argumentis demonstrasse sibi visus est,
') Omitto, quae p. 70, 13—71, 4 secundum Philiscum de 'Asinis' in testa Cancri positis
narrantur, cum eadem apud Hyginum Astrol. II, 23, p. 65, 15 — 66, 5 Bunt. eodem modo reliquis
interposita legantur. communem enim Hygini et interpretis Germanici fontem Catasterismos
pleniores fuisse Robertus p. 14 comprobavit.
2) Ex eo una tantum fabula, quae est de Lepore p. 95, 19 — 97, 8 Breys. (Hyg. Astrol.
II, 33) sumpta est, id quod e verborum consensu adparet, sed eam posteriore demum aetate
ex Hygino interpolatam esse invictis argumentis , ut recte Robertus p. 1 4 indicat, ostendit
Bursianus ann. philol. MDCCCLXVI, p. 766, adn. 13.
3) Unam ex his fabulis, quae est de Canis ardore p. 94, 16 — 95, 17, nuperrime etiam
Eoehrigius 1. c. p. 32Nigidio tribuit. sed vereor, ut cuiquam persuaserit. nam praeterquam quod
haec fabula non ad zodiaci signum pertinet, obstat non solum, quod Amphis comicus auctor eius
esse dicitur, cum in iis, quae re vera Nigidii sunt, nusquam Nigidii nomine omisso primus
fons indicetur, sed etiam quod nequaquam hic locus aptissime, ut Roehrigio videtur, ad Nigidii
fragmentum p. 65, 20 — 67, 14 quadrat. potuisse autem Germauici scholiastam ex Eratosthene
haurire, quae alii, qui eodem fonte usi sunt, non exhibent, tribus exemplis confirmatur a
Roberto 1. c. p. 21 adlatis. ceterum Amphim etiam in Callistus fabula narranda Eratosthenis
auctorem fuisse constat; cf. Robertum 1. c. p. 12.
38
etiam de fabulis
ad sidera pertinentibus valeret. ') cur enim antiquiorem
fabularum syllogam, qua interpretem Arateum usum esse Maassius p. 54 sq.,
adn. 83 et p. 139 concedit, ab Eratosthene profectam esse negemus, causam
non video. immo quo modo opus prorsus spurium vulgo et quidem iam a
scriptoribus hac epitoma aetate non multo inferioribus pro genuino Erato-
sthenis opere haberi potuerit, vix intellegitur. Maassius sane p. 47, adn. 68
libelli titulum sive mera coniectura sive aperta fraude fictum esse contendit.
sed fraude cum alios, tum Hyginum deceptum esse, quem in Astrologia
Maassius ipse p. 54 praeter Catasterismorum libellum scholia Aratea adhibere
dicit, veri dissimile est. ad erroris autem originem explicandam non suf-
ficiunt rationes a Maassio p. 47, adn. 68 prolatae: ansam coniecturae Erato-
sthenis carmina de Mercurio Erigona conscripta dedisse. in 'Mercurio'
deque
enim 'Lyrae' et lactei circuli, in 'Erigona' Icari familiae catasterismos, quas
ad causas referendi essent, Eratosthenem ex fabulari historia explicasse. sed
quid multa: non opus est ad haec argumenta confugere, cum ne ea quidem,
quae de stellarum catalogis Maassius protulit, ad eius de horum origine opi-
nionem comprobandam valere Boehmius nuper Mus. Rhen. tom. XXXXII.
p. 286 sqq. optime demonstraverit.
Rationem igitur, quam inter Eratosthenem Nigidium aliosque fabularum

sideralium scriptores intercedere Robertus 1. c. statuit, brevitatis causa
stemmate hoc sub uno conspectu posito illustrare liceat:
(Eratosthenis de catasterismis opus) 2)
inde complura sumpsit

Catasterismi Nigidius
(cf. Rob. I. c. p. 32 et 35)
I I I
I
Hygini Avienus
(a)
Epitome Ampelius
Astrologia Graeca (3) lib. memorialis
[fabulae
|
Phaenomenis cap. II.

(t)
interpositae]. scholia scholia Dosithei fragrn.
(eap.IIII; Hyg.fab.
Eudocia scholia B(asileens.) P(arisina)
■- -
v cd. Schmidt. p. LV)
Sangerman. ad Germanici Aratea
ad Germanici
Aratea
w
scholia S(trozziana) scholia U(rbinatia)

ad Germanici Aratea [cf. Eob.l.c.p.2isqq. etp. 201 -220].
3)
Non magis Roehrigio (p. 30) Maassium id persuasisse video.

')
Hoc 'Catalogi' inscriptum fuisse Robertus conclusit ex scholio Ven. ad Iliad.

B
2)
XXII, 29: lauTou xaTaXoyoi;.

Iv
.WTop£t 'EpaToafHvij; toTc

.
.
De ratione inter Strozziana et Hygini Astrol. intercedente iam Freyus in progr.

3)
Roesseliensi a. MDCCCLXVII p. similem protulerat sententiam.

9
39
Iam vero de Ampelio quaedam mihi enarranda sunt. collatis enim fragmentis
Nigidianis in scholiis Arateorum Germanici servatis primus Woelfflinius ('De
L. Ampelii libro memoriali' Gottingae a. MDCCCLIIII) caput II. 'de duo-
decim signis' e Nigidio haustum esse perspexit. et hoc Ampelii caput non
ex diversis auctoribus conflatum vel ex scholiis Germanici, quae dicuntur,
haustum, sed totum ad Nigidium referendum esse ita, ut ex eo fragmenta
augeri possint, post Woelfflinium inprimis Buechelerus Mus. Rhen. t. XIII.
p. 179 sqq. comprobavit. neque eius sententia iis, quae contra eam Maassius
in Anal. Eratosth. p. 79 protulit, eo nimirum consilio ductus, ne iam Nigidius
tali sylloga 'catasterismorum' usus esse videretur, qualem ab Eratosthene
compositam esse Maassius negavit, labefactari et redargui potest.') etenim
primum Ampelius plerumque, ubi plures profert signi alicuius explicationes,
eam primam ponit, quam Nigidius teste scholiasta probaverat. ubi autem
id fieri non videtur, veluti §.11: 'Aquarius, qui putatur Ganymedes, dicitur
Deucalion', in scholio p. 85, 13 illam explicationem, quam Ampelius non ut
ab auctore suo probatam commemorat, ideo tantum omissam esse adparet,
quod modo p. 85, 8 sqq. ex alio fonte, qui est Eratosthenes (cf. Eobertum 1. c.
p. 144), narrata erat, quemadmodum scholiasta p. 81, 1, cum fabulam de Phrixo
et Helle, iam p. 79, 18 — 80, 7 narratam, iterum proferre nollet, de Nigidio,

postquam propriam eius explicationem rettulit, adnotasse satis habuit : 'cetera,
ut superius scripta sunt, refert'. deinde, ubi una tantum signi explicatio apud
Ampelium legitur, eadem est, quam scholiasta e Nigidio adfert. accedit
gravissimum argumentum, cuius vim frustra Maassius infringere conatus est,

id dico, quod Ampelius, quamquam singula in brevius contraxit atque etiam
Aristaei fabulam, quae schol. p. 86, 3 e Nigidio profertur, omisit, tamen non
solum pleniorem interdum exhibet enarrationem , veluti de Virgine, de
Sagittario, sed etiam de Librae signo fabulam narrat nusquam alibi obviam,
quam cur scholiasta non praebeat, causam in eo esse positam Buechelerus
1. c. p. 180 intellexit, quod ipse poeta, quem is interpretatur, hoc signum
tantum non neglexit. quod autem Maassius id tanto opere premit, quod aliorum
testimoniis in scholiis saepius Nigidius opponatur (veluti p. 66, 5 'sunt, qui
aliter memorent', p. 90, 15 'alii . . . dixerunt'), quasi, si ulla scholiastae fides
esset habenda, Nigidius non ea omnia narrasse posset, ob hanc ipsam causam,
quod eodem modo Ampelius varias variorum narrationes inter se opponit, iam
Nigidium id fecisse necessario concludendum esse vel ex eo, quod Robertus
p. 17 commemoravit, intellegere potuit. postquam enim a scholiasta Nigidii
de Croto sententia breviter indicata est p. 90, 10 — 15, adnotatur p. 90,
15 —-91, 1 alios Sagittarium pro Chirone habere, quamquam paulo ante in
Idem Roehrigium 1. c. p. 33 sq. sentire video.

40
disputatione ex Catasterisrais hausta eadem opinio iam indicata, sed statim

reiecta est. cuius rei satis mirae eam esse causam, quod scholiasta alteram
quoque fabulam apud Nigidium narratam invenerat, luce clarius fit collatis
scholiastac verbisp. 69, 1: 'item dicit (Nigidius) Castorem etPollucem' cum
his Ampelii: 'alii Castorem et Pollucem dicunt.' itaque omnia, quae in Ampelii
capite altero leguntur, etiam ea, quae in scholiis desunt, veluti s. 12 verba:
'Pisces ideo, quia bello Gigantum Venus perturbata in piscem se trans-
figuravit', vel, quae exstant in s. 4, quae in schol. p. 70 e Nigidii fonte ad-
\ feruntur, Nigidii certissimum est.') ad quam sententiam bene quadrat
esse
ordo signorum, de quo cf. schol. p. 80, 8: 'Nigidius hunc arietem dicit ducem
et principium esse signorum.'
Sed iam ipse Woelff linius, cum id feliciter invenisset, eo adductus est,
ut etiam capita L, III., IIII., V. Ampelii fortasse ad Nigidium referenda esse
existimaret. tamen satis caute rem in medio relinquere maluit; quam post
eum alii tamquam certam pronuntiaverunt, veluti Wachsmuthius 1. c. p. XXIIII.
mihi autem haec opinio non probatur. atque de capite IIII. et V. Ampelii
breviter agendum erit, ubi fragmenta librorum 'de vento' tractabo. hoc loco
tantum de III.
capite 'de sideribus' inscripto meam proferam sententiam. nam
primum caput 'de mundo' utrum e Nigidii libro fluxerit necne, diiudicare non
audeo, cum simillima, inprimis de elementis quattuor et de circulis quinque,
apud plerosque scriptores legantur, quorum loci congesti sunt a Reifferscheidio
Suet. rell. p. 193 sqq.
Sed tertium caput a Nigidio alienum esse pro certo adfirmare possum.
nam praeterquam quod in eo reconditae doctrinae nec vola nec vestigium
est, planetae 'stellae erraticae' dicuntur, cum Nigidium eos 'errones' adpellasse
Varro apud Gell. III, 10, 2 testetur, quod vix tantum per iocum factum esse,
ut Hertzius De Nig. stud. p. 23, adn. suspicatus est, et ex Varronis verbis,
quibus Nigidius aliis opponitur, qui eas stellas erraticas dicebant, et inde con-
cludas, quod Apuleius eas 'erroneas' adpellavit hoc loco, quo de ioco omnino
non potest cogitari, De dogm. Plat. 1, 10: 'ceterae stellae, quas non recte
erroneas et vagas dicimus.' accedit, quod mirus ordo, quo planetae sic
enumerantur: Saturnus Sol Luna Mars Mercurius Iuppiter Venus, sine
dubio inde explicandus est, quod eodem ordine singuli dies inter se excipientes
ab his septem stellis nomina acceperant, de qua re confer Suetonii frag-
mentum p. 160 sqq. Reiff. ab Isidoro de nat. rer. III. servatum, sed illatis
noviciis Christianorum institutis corruptum. hunc autem morem singulos
septenorum dierum singulorum planetarum nominibus adpellandi multo
') Itaque Nigidii etiam sunt, quae in schol. Germ. post fragmenta supra commemorata
leguntur p. 66, 5— 67, 14; p. 69, 13— 70, 5; p. 86, 3— 18; p. 90, 15— 91, 1. de quibus praeter
Woelfflinium et Buechelerum cf. etiam Robertum 1. c. p. 16 sq.
41
demum post Nigidii tempora usu reeeptum esse constat.') itaque haec
Ampelius e fonte recentissimo hausit. ,
Sed alia etiam coniectura nobis examinanda est, qua, si vera esset,
reliquiarum Nigidianarum ad catasterismos enarrandos pertinentium numerus
augeretur: coniecturam Langii dico, qui in dissertatibne 'De nexu inter
Hygini opera mythologica et fabularum, qui nomen eius prae se fert, librum'
p. 7 fabulas quasdam syllogae, cui inscribitur 'Hygini fabulae', interpositas
ad Nigidium rettulit. cum enim fabulas, quae ad signa vel sidera enarranda
pertinent, interpolatas esse2) recte perspexisset, consensione magna, quam
esse inter complures earum et fragmenta Nigidiana in scholiis ad Aratea
Germanici servata animadvertit, commotus e libro, cuius praecipuus fons
Nigidii opus fuisset, eas profectas esse coniecit. atque ipse p. 7, adn. 2 has
indicavit fabulas huc pertinentes: 133. (p. 144 Schmidtii) de Ariete Liberi
duce, 177. (p. 30) de Callistone in ursam mutata, 192. (p. 122) 'Hyas' in-
scriptam, 194. (p. 125) de Arione, 195. (p. 125) de Orione. praeterea ad
signiferum orbem pertinent fabulae 196. (p. 125) Pan, 197. (p. 126) Venus,
130. (p. 112) Icarius. sed ex his omnibus tres tantum fabulae (133., 196.,
197.) narrationes Nigidianas continent, quas ex scholiis Germanici saepe

commemoratis B P et S U3) novimus. unde nihil de reliquarum, quas indicavi,

origine colligendum est, cum et tres illas et fabulas 192., 195. ex ipsis scholiis
') Cf. Idelerum 'Chronol.' II, p. 138; Mommsenium 'Chronol. Rom.' p. 313 sq.; gravissi-
mum testimonium est Cassii Dionis XXXVII, 18 sq. : to Sk tou; daTipa; toI>; §jctc< tou;
i;
Sfj
jcXdvYjTac, tovou.aauAouc, Ta; rj|jipa; dvaxetaOat xariotYj piv ujc' AtyujcTttov, jcdpeaTt 8e xat ijct jcdvTac,
jcdXat jcote toc, Xdytp e!jceTv dpijdu.evov
o?
dvGptojcouc,, ou ouv dpyaToi "EXXYjve; ouSau.5j auTO, oaa ye

y'
ejj.e elSivat, Y^jcioTavTO. dXX' ijcetSr) xat jcdvu vuv toTc, te ctXXoic, ajcaat xat auToT; toT; 'Ptou.aiot; £jct-
^topidtjei, xat YjSYj xat touto' acptat jcaTptov Tpdjcov Tivd iaTi, (3paj(u ti jcep't aurau StaXeÔYjvat PouXou.at
eqs. deinde post nugas quasdam huius usus rationem explicat ita: Tac, topac, tjjc, qu.ipac, xat tYjc.
vuxT0; djcb TYj; jcptoTYj; dpljdu.evoc, dptOu.eiv, xat ixeivYjv u.ev Tto Kpdvtp Stoo<ic,, TYjv oe ejcetTa Tto Att xat
TpiTYjv "Ape<.. ., xaToe TYjv Taîv Ttov xixXtov . xat touto xa\ auGtc, jcoiYjaa;, jcdaaj ydp outco; tcic,
.
.
xat e'ixoatv
i;
Tiaaapac, copac, jTepteXOtov, eupYjaetc, TYjv jiptoTYjv TYjc. ijctouaYjc, Yû.epa; topav tov ijXiov
dcptxvouu.ivYjv. xat touto xa< ejc1 ixetVtov Twv teaadptov xat e'!xoatv toptov xaTa tov a1)Tbv toTc, jcpdaOe
Xdyov jrpdija; ..
.
Hoc inde adparet, quod et siderum enarratio a talis operis consilio aliena est neque
2)
catasterismi commemorantur Leonis Nemei et Cancri (v. fab. XXX, p. 64 Schmidtii), quos
Hyginus in 'Astrologia' enarravit, neque Arietis a Phrixo immolati (fab. m, p. 39), quamquam
Hygino, ubi hunc catasterismum enarravit (Astrol. H, 20), iam haec fabula quasi ante oculos
versabatur, in qua plura de pelle arietis se dicturum esse promisit, id quod Robertus
1.
s. c.
p. 15 et p. 235 sq. sagacissime huc spectare intellexit, cui hanc potissimum ob causam ad-
sentior Hyginum praeter Genealogias et Astronomiam etiam tertium opus composuisse, quod
in deorum heroumque historiis exponendis versabatur.
80,8sqq.;87, sqq.; 81, 20 sqq. et p. 143,12 sqq.; 156, sqq.; 145,9 sqq.; fab.
p.
11
3
3)
195. potius ex schol. p. 93, 13 sqq. quam Nig. narratione (p. 63, 13) hausta est.
e
42
Germanici interpolatas esse constet. ') fabulam autem, quae est de Icario et
Erigona, quam ad 'Catalogos' Eratosthenis redire Langium 1. c. p. 52 non
fugerat, non e Nigidio, sed ex eodem fonte, quo Apollodorus usus est Bibl.
III, 14, 7, haustam esse Robertus rectc animadvertit quod 1. s. s. p. 39, adn.
autem in fab. 177. legimus Callistonem in ursam mutatam inter sidera re-
ceptam esse, diversam de hoc sidere Nigidius protulit sentcntiam, de qua
infra disputabo. qui vero Nigidium auctorem secutus est, quamquam ille
diversas etiam variorum scriptorum explicationes referre solebat, tamen, nisi,
ut Dositheus IIII.),
levissimus fuit excerptor, qualem in quattuor, de
(c.
quibus modo egi, fabulis tradendis intcrpolator se non praebuit, non potuit
eam neglegerc explicationem, quam auctor, quem secutus est, ceteris prae-
tulerat. Arionis denique fabula adhuc valet, quod Merkelius (proleg. in
de
Ovid. Fast. LXXXVIIII) dixit, quis eam fabulam ad novem illas stellas
p.
accommodaverit, 'ignorandum esse'. in Astrologia quidem Hygini 57,
p.
11 — 58, haec fabula paulo aliter narratur. sed neque hanc narrationem
4
mihi, ut Merkelio, probabile videtur ex Ovidio (Fast. II, 83 — 118) inter-

polatam esse neque de altera id statuere licet.
Dolendum denique est, quod quae in iis, quae apud Lydum 'De ostentis'
cap. et 102) praecedunt verbis (p. 30, sqq.): -coiaura nva nept tov Tu>pta^;v
ol
2
9
Bappwva NiyiSwv te xai 'AtouXrjiov Tcpou6Yjxav Nigidii sint, omnibus subsidiis

,
destituti dispicere nequimus, praesertim cum, ut Lydus p. 18 Figulum una
6,
cum Labeone producit, qui sine dubio ipse illum commemoraverat, ita etiam
hoc loco Lydo nomina Varronis et Nigidii iuxta Apuleium ideo poni pro-
a
babile sit, quod hic philosophus Madaurensis illos auctores primarios indi-
caverat, ad quos num partcs horum capitum et quae partes referendae essent,
ipse Laurentius ignorasse videtur. cuius rei cum non, ut par erat, rationem
haberet Wachsmuthius, ut singula singulis tribueret auctoribus, frustra de-
sudavit. veri simile enim est Apuleium et eorum nonnulla, ut non dicam
omnia, quae ad Ptolemaeum vel ad Plinium redire Wachsmuthius in adnota-
tione ostendit, quae est maxima horum capitum pars, ipsum 'attulisse et ea,
XXI Wachsmuthius ad eum recte rettulit (p. 25, 19 — 27, 2),
p.
p.
quae
vetustioribus auctoribus aliqua ex parte saltem debere. sed Wachsmuthio,
cum haec et pauca, quae Campestri esse XXVII docuit, ab hac quaestione
p.
seclusisset, praeter paucissima quaedam Chaldaica astrologica (p. 18, —

9
1
et p. 24, 12 — p. 25, 19), quae Nigidii esse neque negare, ut ille fecit, neque
Cf. Robertum c. p. 17, adn. 26, p. 13, adn. 18. contra hanc sententiam facere non
1.
')
videntur discrepantiae pusillae, quales hae sunt: fab. 196, p. 125, 19: 'quem Iovis postea
fulmine interfecit'; at in scholio 88,8 'consilio deum repentino ab iis discerptus, cf. p. 157,
p.
fab. 197, p. 126, ovum, cuius mentio fit, de caelo cecidisse dicitur, id quod in scholio deest.
4;
His capitibus de astrorum, inprimis solis et cometarum, vi ad res futuras signi-

2)
ficandas agitur.
43
sane contendere licet, solae observationes de signis tempestatis restabant,

quae leguntur p. 19, 16 — p. 20, 7. Nigidio profectas esse statuit
quas a
(p. XXIIII). quo facto iam non liabuit, quae Varroni adsignaret. ceterum
haec coniectura, etiamsi tam certa esset, quam incertam esse Roehrigius
quoque 1. c. p. 26 sq. intellexit, profecto non ad hoc astrologicum Nigidii opus
pertinet, ad cuius fragmenta ex his capitibus Lydianis nova adquirere non
possumus.
At vestigia astronomicae doctrinae Nigidianae servata nobis sunt a
Plinio N. H. VI, 211 — 218. addit enim Plinius sub finem huius libri, ut ipsius
utar verbis, 'etiam unam Graecae inventionis scientiam vcl exquisitissimae sub-
tilitatis, ut nihil desit in spectando terrarum situ indicatisque regionibus
noscatur, et cum qua cuique earum societas sit sive cognatio dierum ac
noctium, quibusque inter se pares umbrae et aequa mundi convexitas'. in
hac igitur de climatibus, quae dicuntur, disputatione, in qua ceteroqui nullus
auctor commemoratur, s. 217 in enarranda sexta 'comprehensione, qua con-
tinetur urbs Roma', leguntur haec: 'longissima spatia horarum aequinoctialium
XV addita VIIII parte unius horae, aut, ut Nigidio placuit, quinta.' hoc
loco nisus Brunnius De auctorum indicib. Plin. p. 52, cum verba s. 212: 'plura
sunt autem segmenta mundi, quae nostri circulos adpellavere, Graeci paral-
lelos' indicio esse intellexisset 'Graecam illam inventionem iam ante Plinium
a Romano aliquo scriptore fuisse pertractatam' neque casui illud tribueret,
quod in auctorum huius libri indice ultimus Romanorum additus est Nigidius,
Plinium, quae de segmentis mundi tradit, e Nigidio desumpsisse statuit, quem.
cum ipse in reliquis auctores sequeretur Graecos, tamen in sexta 'compre-
hensione' Graecorum rationes suis studiis emendare non neglexisse. Brunnii
sententiam ego quidem probandam censeo, quamquam Roehrigius 1. c. p. 9
hanc obiecit dubitationem: 'nonne Plinius Nigidii computationem longissimi

Romae diei aliunde scire et disputationi suae inserere potuit?' et Muellen-
hoffius 'Ueber die Weltkarte und Chorographie des Kaisers Augustus' Kieliae
a. MDCCCLVI, p. 54 Plinii in his sectionibus auctorem primarium Isidorum
Characenum fuisse suspicatus magis est quam argumentis comprobavit. nam
argumentum, quod e s. 220 petiit, omnino non contra meam sententiam facit,
cum ea, quae Plinius s. 219 sq. profert, ex alio atque praecedentia fonte eoque
recentiore hausta esse concedam, quia ita tantum error explicatur, quo Plinius
sequentium diligentissimos, quod supersit terrarum supra, tribus adsignasse
segmentis eosdemque etiam ante principium, quod ipse fecerit, circulos duos
posuisse dicit, quamquam hi circuli iam antiquioribus noti erant. ceterum
inprimis in hac parte Plinius rem prorsus turbavit. sed ss. supra indicatas
211 — 218 ex Romano pendere auctore his quoque argumentis confirmari mihi
videtur. primum altera correctio praeter illam, quae ad longissimum Romae
diem pertinet, legitur s. 218 (de septima 'divisione'): 'umbilico XXXV pedum
u
umbrae XXXVI, ut tamen in parte Venetiae exaequetur umbra gnomoni.'
quid quod ipsam computationem, quae hoc modo corrigitur, observatione
Anconae facta niti argumento estPlinii locus simillimus II, 72, 182 ? accedit,
quod omnino loca Romana vel Romanis nota plus respiciuntur, quam a Graeco
homine respici exspectamus.') atque maiorem etiam coniecturae a me pro-
batae quod Plinium vocabulis quibusdam Latinis usum esse
fidem facit,
videmus, quae vix adhibuisset, si Graecum secutus esset auctorem: veluti
gnomonem umbilicum adpellavit ss. 212, 213, 218, quod nomen satis lepidum
et a Graeco gnomonis nomine prorsus alienum praeter hos locos tantummodo
N. H. II, 182 ('umbilici, quem gnomonem appellant, umbra') de eadem re
adhibetur. quem locum, cuius omnino magna cum hoc, de quo agimus, capite
similitudo est, et ipsum Romano fonti deberi etiam res deinde commemoratae
argumento sunt. praeterea Plinius, cum alias pedibus umbilicos et umbras
metiatur, s.214 in describendo tertio circulo, qui etiam Siciliam mediam et
Sardiniam continet haec dicit: 'gnomonis C unciae umbram LXXVII uncia-
rum faciunt.'2) videmus igitur eum h. 1. mensura Romanorum propria uti,
cui nulla Graecorum respondet. Plinium autem, quem etiam in terrarum
mensuris adeo auctorum vestigia pressisse, ut eas ita, ut traditas invenisset,
aut stadiorum aut passuum numeris definiret, iam Oehmichenius (Act. soc. phil.
Lips. III, p. 439) docuit, sua ratione pro Graeca Romanam substituisse mensu-
ram ab omni veri specie abhorret.
Ergo, cum huius disputationis singularis doctrinae, plerumque sane

futtilis, plenae auctor Romanus fuisse videatur, facile iam, praesertim cum
Varronem aliam in his rebus rationem secutum esse e Martiani Capellae loco
VIII, Nigidio eam profectam esse concedetur. sed cum
876 intellegatur,3) a
Brunnius hoc fragmentum ad astrologicum Nigidii opus rettulerit, Roehrigius
1. c. p. 58 geographico operi tribuit, quod Nigidium 'de terris' conscripsisse
Kleinium (v. dissertat. s. c. sent. controv. VIIII, p. 26) secutus putat, nisus
Servii plenioris, qui dicitur, scholio ad Aen. XI, 715: 'Nigidius de terris: nam
et Ligures, qui Appenninum tenuerunt, latrones, insidiosi, fallaces, mendaces.'
in quibus 'de terris' scripsit Thilo: 'de terras' praebet cod. F(loriacensis)
Parisinus 7929 ('de erra' Daniel), in qua scriptura etiam 'de sphaera', quod
Masvicius coniecit, alii, inter quos Hertzius 1. c. p. 40, probaverunt, latere
') Inde, quod Romanus scriptor primus ea singulis circulis tribuit, etiam errorum fre-
quentia explicatur.
Conferenda etiam sunt eiusdem sectionis verba: 'longissimus dies est aequinoctialium
2)
horarum XIIII atque dimidiae cum tricesima unius horae' cum his Strabonis II, 134: IvTauOa
Yj jj.eytaTYj Yjfjipa e<mv wpaiv !oY|jj.epivcov Sexa teTTapwv xai Yjjj.(aou; (cf. Bergerum 'Die geogr.
Fragm. des Hipparch' MDCCCLXVIIII, p.53). fortasse etiam h. 1. Nigidius, quae Graeci fontes,
quibus usus est, exhibebant, de suo correxerat.
3) Cf. Eyssenhardtii praef. p. LVI sqq.
45
potest,') quamquam huius loci argumentum operi astronomico non convenire

videtur. sed qui fuerit sententiarum conexus, ignoramus. itaque Kleinii
opinio satis infirmo nititur fundamento. Pliniani autem loci argumentum non
minus ad astronomicum quam ad geographicum opus quadrat. ceterum opus
'de terris' si in Plinii manus venisset, mirandum esset, quod ille nusquam in
partibus chorographicis antecedentibus hunc librum adhibuit.
Iam ad operis Nigidiani materiam et rationem explicandam accedamus.
egit igitur Nigidius non solum de signis zodiaci, sed etiam de reliquis sideribus,
quorum ortum, columen, occasum definivit, neque planetas eum neglexisse e
Gellii loco supra commemorato (III, 10, 2) intellegitur. sed huius operis
praeter fabulas apud scholiastam Germanici et Ampelium servatas paucissima
tantum frustula supersunt, e quorum uno apud Serv. Dan. ad Georg. I, 43
servato, ubi aequinoctium vernale initium anni adpellatur, cum Breysigio
('De P. Nigidii Figuli fragm. ap. schol. Germ. serv.' Berolini a. MDCCCLIIII,
thes. 5) colligendum esse videtur Nigidium in 'Sphaera Graecanica' com-
putandis quoque anni temporibus operam navasse. sed de 'antisciis', quae
vocantur, i. e. de signis a singulis quattuor punctorum cardinalium aequa-
liter distantibus (de quibus cf. Scaligeri 'Castigationes et notas in Manil.
Astron.' p. 155 sqq. ed. a. MDC) eum mentionem fecisse concludi nequit e
loco Firmici Materni p. 15 ed. Basil. a. MDXXXIII, ubi Fabricius Bibl. Lat.
III, p. noster' scribi voluit: 'Nigidius noster'.
119 pro 'Navigius denique de
mundi circulis Figulum egisse modo vidimus.

Sed iam diversae sententiae de discrimine, quod inter 'Sphaeram
Graecanicam' et 'barbaricam' intercessit, a Scaligero eiusque adversario Sal-
masio prolatae nobis examinandae sunt. quae omnino non potuissent tam
diversae esse, nisi, ut suprap. 36 dixi, tria tantum fragmenta pusilla exstarent,
quibus titulus operis inscriptus est. Scaliger igitur (ad Manil. p. 369) dis-
crimen in differentia climatis Graeci et Aegyptiaci positum fuisse contendit
atque Nigidium in altera parte ea, quae ad phaenomena caeli Graeci, in altera,
quae ad Aegyptiaci pertinebant, tractasse. contra Salmasius in diatribe de
annis climactericis et antiqua astrologia (Lugd. Bat. a. MDCXXXXVIII ed.)
p. 592 sqq. in utraque parte Nigidium 'eandem sphaeram generaliter ex-
secutum esse, sed in Sphaera Graecanica ex Graecorum sententia, qua de
causa unumquodque signum in caelo constitutum esset, in barbarica hanc
siderum historiam secundum Aegyptiorum opiniones exposuisse' statuit. hanc
autem Salmasii sententiam firmis argumentis Buechelerus 1. c. p. 175 — 179
refutavit. nam, quamquam ad eam unicum fragmentum ex 'Sphaera barbarica'
servatum ap. Serv. Dan. ad Georg. I, 19 haud male quadrare videtur atque
etiam in fabulis, quae in scholiis ad Germanicum insunt, nonnullae sunt, quae
') 'Sphaerae' in scholio ad Georg. I, 19 abiit in 'saferae'.

liuc referri possint, tamen sat multa contra eam sententiam faciunt. etenim
primum iure dubites, num de unoquoque signo Aegyptiis propria fuerit fabula,
vel num ea Nigidio nota fuerit, quippe qui has fabulas tantum e Graecis auc-
toribus vel ex iis, qui res Aegyptias conscripserunt, hauserit. deinde vix
veri simile est Nigidium fabulas, quae ad idem sidus pertinebant, non con-
iunctas proposuisse, sed ut eas separaret, etiam ea, quae de quoque signo in
universum ei dicenda erant, diversis locis protulisse. tum saepe haud facile
inter fabulas Graecas et Aegyptias discerni potuit, veluti utri Sphaerae ea,
quae Nigidius de Iove Ammone narravit, tribuenda essent. denique vix pro-
babile est scholiastam fabulas modo ex hac, modo ex illa operis parte sump-
sisse atque fortasse semel tantum, in Ariete enarrando, de uno signo utram-
que Sphaeram inspexisse et, quae ibi invenerat, ita proposuisse, ut, postquam
alium fontem secutus de ariete Helles portitore narravit, deinceps e Nigidio
fabulam de Iove Ammone poneret et post eam haec adiungeret: 'cetera, ut
superius scripta sunt, refert.' postremo, quod gravissimum est: Ampelii capite
altero cum scholiis collato Nigidium omnes de singulis signis fabulas con-
iunctas proposuisse adparet. pergit autem Buechelerus p. 179 ita: 'Gehoben
werden allejeneSchwierigkeiten, wennman nach Scaliger dafurhalt,dass der Unter-
schied zwischen der sphaera Graecanica und der sphaera barbarica nur den
Abweichungen und alexandrinisch-babylonischen Meridians galt —
des athenischen
dicere fortasse voluit 'circulum parallelum' — ; beide commentarii bildeten gewiss
ein grosseres Ganze und standen in genauem Zusamn<enhang, so dass Nigidius,

nachdem er im Allgemeinen von den Himmelszeichen, ihren Stellungen, Namen
u. s. to. berichtet, beim Uebergang auf die eigentlichen Phdnomena, den Aufgang
und Untergang der Gestirne, eine Scheidung eintreten liess zwischen der auf
Athen zuriickgehenden sphaera Graecanica und der auf agyptischen und chal-
ddischen Beobachtungen basirenden barbarica.' sed ne haec quidem explicatio
comprobari potest. cur enim 'Graecanicam' Nigidius sphaeram adpellavit,
quae recte 'Graeca' erat adpellanda? fugit id Scaligerum, cum 'clima
Graecanicum' pro 'clima Graecum' recte dicere sibi videretur. porro melius
certe Nigidius utriusque Sphaerae observationes ad singula signa iuxta se
adscripsisset. et si eas distinguere voluit, cur Atticam, non Romanam pro-
posuit 'Sphaeram', quam facilius ipse observare potuit? quid vero omnino eius
intererat phaenomena Aegypti describere? sed dicit Weidlerus 'Hist. astro-
nomiae' (VitebergiaeMDCCXXXXIed.) p. 159: 'cum ortus et obitus stellarum
fixarum apotelesmatis formandis inserviret, utriusque discrimen pro climate
Aegyptio et Graeco docuit.' at non duo, sed plura climata veteres astrologi
distinguebant, eaque Nigidio nota fuisse vidimus. ceterum recte iam Salmasius
1. c. p. 584 docuit, qui generalia de apotelesmatis praecepta traderent, eos non
certum quoddam clima respicere oportere. 'eius', inquit, 'est, qui jj.epww;
cuiusque genesin colligit, intueri, sub quo climate ille natus sit, cuius 'thema'
47
disponit. quod et sedulo videmus observasse antiquos genethlialogos. nam

xb xXi|J,at semper adponunt in genesi componenda. nullum quippe fere exem-
plum geniturae apud Valentem proponitur, quin etiam adscribatur aut xpwTov
xXt|j.oc aut SeuTepov aut TeTapTov usque ad ipSojjtov.'
accedit denique, quod ad
Scaligeri explicationem ne quadrare quidem videntur ea, quae apud Serv.
Dan. ad Georg. I, 43 ex 'Sphaera Graecanica' in universum de aequinoctio
vernali proferuntur, et, quae ibid. ad Georg. I, 19 ex 'Sphaera barbarica' ad-
notantur, quae non ad siderum ortum vel occasum, sed ad generalem sphaerae
descriptionem pertinere videntur. ')
Falsos autem Scaligerum et Salmasium eo esse existimo, quod utcrque
Nigidii opus vere astronomicum, non etiam astrologicum fuisse putabant
ideoque contendere non dubitabant Nigidii 'Sphaeram barbaricam' aliam
fuisse atque astrologorum eam, quae apud Firmicum Maternum Mathes. 1. VIII.
proprie sic audit, quaeque, quamquam non hoc nomine adpellatur, iam apud
Manilium Astronomic. 1. V. invenitur. immo cum Scaliger 'Sphaeram' a
differentia climatis Aegyptiaci, ad cuius phaenomena pertineret, barbaricam
dictam, sed rem ipsam postea ab astrologis mutatam esse putasset, Salmasius
rem neque nominis rationem apud astrologos eandem atque apud
neque
Nigidium esse arbitratus est. perversam enim 1. c. p. 590 sq. protulit hanc
opinionem: a posterioris aetatis astrologis 'Sphaeram barbaricam' — ut
haec vox tum sumi solita esset,2) — dictam esse, quia solas in ea \j.opyu<mq
vel xa £a>8ta &% arteptov |j.ejj.op9a>jju£va ad geniturarum fata praedicenda genethlia-

cus contemplaretur. sed Firmici 'sphaera barbarica' quae sit, manifestum
est. cum enim unum genus astrologiae sit, quo e planetarum inter se ratione
eorumque in orbe signifero situ coniecturae fiunt, alterum genus, quod
'sphaeram barbaricam' Firinicus adpellat, in solis stellis fixis, non etiam in
vagantibus ad colligendas hominum 'geneses' observandis versatur. huius
apud Firmicum quidem tres sunt partes, quarum prima, quae etiam apud
Manilium 1. V. exstat, circa clara sidera, quae cum aliquo signo aut oriuntur
aut occidunt, versatur, altera singulas signorum partes, |j.ovojj.otpia;, scrutatur,
quam 'Myriogenesin' Firmicus vocat, tertia eas tractat stellas, quae clarae
sunt in corporibus eorum signorum tam zodiaci circuli quam extra eum.
Barbaricae autemattributumapudFirmicumidem esseatqueAegyptiam,
cum apud illum barbarica ratio esset Aegyptia, bene Scaliger animadvertit,
') Haec fragmenta Scaligeri sententiae non respondere Roehrigium 1. c. p. 56 non fugit;
sed nihilo minus nos eam ut accipiamus cogi dicit. quod cur pronuntiaverit, plane non
intellego.
2) Confert Salmasius 'barbaricarii' vocem eiusque explicationem Donatianam ad Verg.
Aen. XI, 177, ubi barbaricarii esse dicuntur, qui 'barbarica', i. e. ornamenta ex auro con-
ficerent. sed nomen ipsum 'barbaricum' nihil aliud significat, quam opus Phrygium, quod
sane erat figuratum. neque si barbaricum hanc figurati vim induisset, sola barbarica sphaera
proprie sic adpellari potuit, cum etiam Graecanica signa zodiaci contineret.
48
quamquam ne hoc quidem Salmasio placuit. sed sphaerae nomen magis quam
rem respiciens Scaliger, ut dixi, sphaerae barbaricae a differentia climatis
Aegyptii nomen datum esse putavit atque Manilium atque Firmicum inscitiae
coarguit, quasi eam sphaerae barbaricae inclinationem Romanis astrologis
utendam proposuissent, quae 'circa caelum Aegyptium variaret.' contra recte
Salmasius 1. c. p. 583 opposuit illa omnia clarorum siderum cum signis
singulis orientium cadentiumque apotelesmata, item singularum signi partium,
quae tamquam propria tribuit sphaerae barbaricae Firmicus, non minus ad
Graeci caeli inclinationem quam ad Aegyptium clima pertinere.
Sed cur non discrimen rationis apotelesmata fingendi causam diversi-
tatis nominum fuisse statuamus, ut sphaera quidem eadem maneret, sed
sphaera Graecanica') dicerentur apotelesmata, quae Graeci observare solebant,
barbarica ea, quorum observatio Aegyptiorum propria erat? huic explicationi
et ipsa res favet, cum Graecorum doctrina astrologica veluti Maximi [i:Ep\
xaxapywv] Manethonis Ptolemaei [Tetrabibl.] plerumque in planetarum tantum
constellationibus observandis contineatur,2) et Firmici verba fidem faciunt.
quid, si idem discrimen inter Nigidii Sphaeram Graecanicam et barbaricam
intercessisse sumamus, id quod cuique primo obtutu in mentem venit? Figulum
enim in hoc opere etiam arti apotelesmaticae tractandae operam dedisse per-
suasum habeo. illa autem opinio si vera est, bene, cur nomen Graecanicae,
non Graecae sphaerae a Nigidio adhibitum sit, intellegitur. etiam ea, quae
non ad ipsam artem genethliacam pertinebant, Nigidius ita disponere potuit,

ut in priore parte etiam in universum de stellis 'erraticis' et de zodiaco ageret,
eiusque signa quae essent et cur in astris collocata essent, enarraret, in altera
parte item de reliquis sideribus similem expositionem praemitteret.
Ad hanc opinionem bene convenit et unicum 'Sphaerae barbaricae' frag-
mentum, ap. Serv. Dan. ad Georg 1, 19, quo de Triptolemo ad Aratoris sidus
translato, et unum e duobus, quae exstant, fragmentis Sphaerae Graecanicae
nomine inscriptis: ap. Serv. Dan. ad Georg. I, 43 de aequinoctio vernali.
contra non bene ad eam quadrare videtur alterum horum fragmentorum ap.
Serv. Dan. ad Georg. I, 218: 'oritur enim Canicula cum Cancro, in columen
venit cum Geminis, occidit cum Tauro', quippe quod, cum de sidere extra
') Hoc nomen in solo Nigidii fragmento legitur.

2) Vide etiam Haeblerum 'Astrol. im Alterth.' p. 19 sq. eontra de Manilii ratione idem
p.24ait: 'DerDichter halt sich vorzugsweise an die Sternbilder des Thierkreises [sed reliqua
signa nequaquam neglegit] und leitet aus ihnen die nattirliche Beschaffenheit , sowie die
Schicksale der unter denselben geborenen Menschen ab, die Planeten kommen dabei weiter
gar nicht in Betracht. Insofern scheint diese Astrologie zu der Sterndeutung der Babylonier
[quam Graeci receperant], die einen uberwiegend planetarischen Charakter an sich trug,
einen gewissen Gegensatz zu bilden.' simplicior duodecim zodiaci signorum observatio gene-
thliaca, qualis apud Manilium TTTT, 122 sqq. invenitur, apud Firmicum quidem ad barbaricam
sphaeram non pertinet. utrum vero primitus huc pertinuerit necne, in medio relinquo.
49
zodiacum collocato agatur, potius ad Sphaeram barbaricam, qualem eam

fuisse ego statuo, pertinere videatur; tamen potest haec Nigidius in Grae-
canica occasione data adnotasse, ut catasterismum Caniculae una cum Erigonae
fabula ad Virginis signum elataetractavit; certe hanc sententiam alteri, quam
ignoramus, explicandi causa adiunctam fuisse vocula 'enim' indicio est. prae-
terea in Sphaera barbarica fortasse aliter Nigidio dicendum fuit, ita ut,
quemadmodum Firmicus fecit, singulis zodiaci signis singula sidera cum iis
orientia sive occidentia adscriberet. certe hanc ob rem irritam fieri eam ex-
plicationem iubere nolo, qua accepta, id quod gravissimi est momenti, optime
intellegitur, cur a scholiasta Germanici Nigidius tantum ad zodiaci signa
enarranda adhibitus sit: nimirum interpres ille, ut Ampelius, sola Sphaera
Graecanica usus est.') unde cur non de planetis quoque quaedam hauserit,
in causa id est, quod neque de planetis tanto opere Nigidius ab aliis dissentire
potuit et scholiasta omnino tantummodo in fine commentarii breviter ex-
positionem de stellis erraticis absolvit.
Iam si quaerimus, quos auctores Nigidius in fabulis, quae ad sidera
pertinent, enarrandis secutus sit, primarius fons sine dubio Eratosthenes erit
habendus, quamquam Figulus plerumque satis libero modo illius narrationes
in usum suum convertisse videtur. quas eum suas fecisse his locis videmus:
schol. ad Germ. Aratea p. 74, 12 sqq. (de Tauro), cf. Erat. Catast. ed. Rob.
p. 106; Ampel. c. II, 4(deCancro), cf. Catast. p. 88 sq.; schol. p. 72, 1 sqq.
—
(de Leone), cf. Catast. p. 96, 5 sqq.; p. 65, 20 67, 14 Virgine et de
(de
Canicula), cf. Catast. p. 82, 'Catalog.' p. 39 sqq.; p. 90, 10 sqq. (de Sagittario),
cf. Catast. p. 150. porro, quae Eratosthenes narraverat, etiam ubi non pro-
babat, Nigidius commemorabat, cuius rei haec adferam exempla: schol.
Germ. p. 81, 1 (de Ariete): 'cetera, ut superius scripta sunt, refert', cf. supra
'quaestt.' p. 39; ibid. p. 69, 1 — 12 (de Geminis).
Sed praeter Eratosthenis 'Catalogos' etiam reconditiores thesauri doctri-
Figulo praesto fuisse videntur. auctores
nae in explicandis sideribus versantis
enim ab Eratosthene alienos fortasse Figulus adiit his locis, — si quidem
ex silentio scriptorum, e quibus operis Eratosthenici imaginem Robertus
restituit, tale quid colligere licet: schol. Germ. p. 80, 8 sqq. (de Ariete); p. 68,
18 sqq. et p. 69, 13 sqq. coll. Amp. II, 3 (de Geminis) ; Ampel. II, 7
(de Libra) ;
') Roehrigius p. 32 scholiastam aut partem operis, in qua hae zodiaci fabulae solae
exstabant, aut excerpta quaedam zodiaci fabulas tractantia inspexisse dicit. sed mirum in
modum secum pugnat, cum p. 35 eo ipso argumento, quod Ampelius c. II. praeter fabulas ad
zodiacum spectantes nullas exhibet, utitur, ut Ampelium eodem modo, quo scholiastam Ger-
manici, excerpta solas zodiaci fabulas tractantia adhibuisse contendat. contra quam con-
iecturam id ipsum facit, quod, cur ea, quae ad zodiaci signa pertinent, accuratissime ita, ut
narrationis Nigidianae quasi imago nobis repraesentetur, excerpta, reliqua prorsus neglecta
sint, vix intellegitur.
Swoboda, Quaestiones Nigidianae. *
50
schol. Gcrm. p. 63, 13 sqq. (de Orione); p. 87, 11 sqq. (de Capricorno); p. 85,
13 — 86, 3 et p. 86, 3 — 18 (de Aquario i. e. de Deucalione et de Aristaeo);
p. 81, 20 sqq. et Amp. II, 12 (de Piscibus). accedit denique fragmentum ap.
Serv. Dan. ad Georg. I, 19 servatum: 'Triptolemum dicit Nigidius Sphaerac
barbaricae * sub Virginis signo aratorem, quem Horon Aegyptii vocant, quod
Horon, Osiridis filium, ab hoc educatum dicunt'; e quibus verbis Nigidiana
signi, de quo h. 1. agitur, explicatio ab usitatis Graecorum de eo opinionibus
diversa cognoscitur. etenim, quod sit signum ab illo ita, ut h. 1. legimus,
enarratum, adparet collatis scholii ad Germanici Aratea Strozziani et Ger-
manensis verbis (p. 125, 1 et 16): 'ad adspectum autem Bootis Virgo constituta
est.' Bootis igitur signum, quod alii Arcturum adpellabant, Nigidius aratorem
esse voluit, cuius explicationis nusquam alibi praeter Hygini Astrol. II, 4,
p. 38 Bunt. exstat vestigium. arator autem non magis fingi potest sine aratro,
quam 'Arcturus' sive 'Arctophylax' sine 'Arcto', '600168' sine 'plaustro' bovi-
bus iuncto. ergo si Nigidius Booten aratorem esse statuit, — ad quam ex-
plicationem sanc facile quis verborum (3iwttj;, (3owteTv, fiomia significationibus
adduci poterat, — etiam signum, quod cum illo coniungebatur, eum non
ursam nec plaustrum, sed aratrum nominasse necessario sequitur. id quod
eum fecisse argumento essc videtur locus, qui in schol. Bernens. (ab Hageno
ed. Iahnii annal. suppl. IIII. a. 1867) in adnotatione ad Georg. I, 1741egitur:')
'Stiva gubernaculum aratri, ut Nigidius ait.' haec enim verba, cum stivae
vocabulum Nigidii temporibus interpretationis indigere nequiverit, de agri

cultura autem Figulus omnino non scripserit, haud absone ad opus astro-
nomicum (etiam ad Georg. I, 218 ab eodem interprete in usum vocatum) et
ad signi quandam descriptionem referre mihi videor.2) aratri autem speciem
quod signum magis praebere poterat quam illud, quod vulgo plaustrum vel
ursa vel a Romanis etiam septemtriones adpellabatur? tres vero stellae clarae
in Ursae cauda positae nonne apte cum aratri gubernaculo, quod Nigidius dixit,
comparari poterant? sed haec quoque sideris explicatio, ut illa Aratoris, etsi
non prorsus propria erat Nigidii, — Hermippus enim eandem protulcrat ex-
plicationem, sed aratorem Philomelum, Iasionis filium, esse statuerat3), — certe
non multis erat nota. itaque novum adsecuti sumus exemplum studii illius,
quod in catasterismis quoque a Nigidio enarratis adparere monuit Buechelerus
Mus. Rhen. t. XIII, p. 179: ut rarioris atque etiam reconditae doctrinae se
praeberet investigatorem. fabularum autem illarum sideralium, quae supra
enumeravi, paucas suis auctoribus possumus tribuere. neque in hac re
plus profeci, quam Breysigius ('De Nig. fragm. ap. schol. Germ. serv.'), qui
') Cf. Serv. Dan. ad eundem versum : 'Stiva manica aratri, qua regitur, gubernaculum.'
2) Roehrigius p. 45 ad grammaticos commentarios id referre non dubitavit.
') Cf. Hyg. Astrol. II, 4, p. 38, 4 sqq.

51
ipse Schaubachii Aratea (de quibus vide illum p. 13) secutus est. veluti, quae
de Ariete Nigidius narrat, Hermippo, quae de Deucalione, Hegesianacti eum
debere iam Schaubachius observavit coll. Hyg. Astrol. II, 20, p. 6O, 25 sq. et
II, Hermippum autem etiam in Aratoris et Aratri sideribus
29, p. 70, 11 sq.
explicandis aliqua ex parte ei praeiisse videri modo dixi. sed Triptolemi
nomen utrum suo Marte an ignotum auctorem') in hac re, ut in iis, quae de
Horo Aegyptiorum tradidit, secutus Nigidius posuerit, in medio relinquo.
Scorpionem, a quo 'temptator Orion Dianae' interfectus est, primus Euphorion
ad astronomiam adplicuit, id quod coll. schol. Veneto ad II. 2, 486 auctore
Schaubachio in Epimetr. p. 670 sq. Breysigius 1. c. p. 30 sq. ostendit.
Sed quaerat quispiam, quo iure supra Icari et Erigonae fabulam, quae
e Nigidii opere2) in schol. Germ. p. 66, 5 — 67, 14 adfertur, cum Roberto —
coll. schol. Veneti B ad Iliad. XXII, 29, ubi in fine narrationis haec sunt:
tctopeT 'EpaToa6evYjs ev xoiq eauxoS Y.aâXo^ca;,
— ad fabularum, quae ad sidera
enarranda pertinent, syllogam Eratosthenicam rettulerim, cum Maassius in
'Anall. Erat.' eandem fabulam ad Eratosthenis elegiam, cui Erigonae nomen
inscriptum fuit, referendam esse contenderit. quare Maassii argumenta ex-
aminemus inquiramus, num testimoniorum, quae de Icarii et Erigonae
et
fabula habemus, recta existimatione instituta ex 'Erigona' Eratosthenis omnia

ea expressa esse videantur. et sane concedendum est Maassium non solum
de argumento 'Erigonae' Eratosthenicae nonnulla fortasse recte statuisse, sed
etiam inHygini narratione, quae est in Astrol. II, 4, duas diversas hypotheses,
quarum alteram ex ampliore Phaenomenorum expositione desumptam esse,
alteram omni aetiorum genere abundare docuit, conflatas esse rectissime
animadvertisse. at in eo errasse mihi videtur,
quod in omnibus diversorum
scriptorum locis, quos p. 70 sqq. sub uno conspectu posuit, inter quos etiam
fragmenta Nigidii sunt, priorem iwtc6eCiv Hygini deprehendi arbitratus Erigo-
nae imaginem eorum ope restituere sibi visus est et quod eodem
elegiae
Nigidianam de Aristaeo narrationem, quae in schol. Germ. B P p. 86 legitur,
rettulit. quam opinionem ut refutem, eo magis mea interest, quod, quin a
Nigidio ea, quae scholia Germanici et Ampelius de Icario et Erigona cxhibent,
profecta sint, non dubito. nimirum, si unam elegiae illius Eratosthenicac
partem a Nigidio adhibitam esse constaret, vix quisquam idem de priore eius
') Quem Hegesianactem non fuisse, qnamquam eum Sophoclis fabulam Tpi^To')>ep.o; in-
scriptam ita in usum suum convertisse videmus, ut Ophiuchum pro Carnabonte Getarum rege
habuerit (v. Hyg. Astrol. II, 14, p. 49, 20 — 50, 15 et fr. 543 Nauckii), tamen constaret, si certa
esset Roberti coniectura qua Hyginum, cum de Geminis scribit Astrol. II, 22,
(1.
c. p. 222),
p. 65, sq. 'nonnulli etiam Triptolemum, quem supra diximus, et Jasionem Cerere dilectos
a
1
et ad sidera perlatos', Hegesianactis sententiam referre statuit.

Qnamquam id Maassius negat; cf. supra 'quaestt.' p. 39. sed Nigidianam de Aristaeo
2)
narrationem (p. 85 Breys.) huc refert. quod quo iure faciat, infra videbimus.
4*
52
elegiae parte valere negaret. quam ob rem prius de Aristaei fabula agam,
praesertim cum Maassii opinionem redarguere non difficile sit. ad eam enim
comprobandam ille p. 69 duobus usus est argumentis. quorum alterum ex
scholiastae verborum conexu deprompsit, qui haec dicit: 'factum est, ut ab
his (sc. diis) impetrari posset. itaque venia data constitutum est ab immor-
talibus, uti post Caniculae exortum venti perflarent . . .' quaerit igitur
Maassius: 'veniam audimus Ceos tandem impetrasse: cur veniam? quid
peccaverunt?' atque ipse respondet: 'non dicitur illud quidem, sed suppleri
aliunde potest. Icari enim occisores Cei receperant: quibus punitis cum
superis in gratiam redire coeperunt. hinc profecti de iis, quae omissa esse
patet,exHygino certum ferre possumus iudicium' (cf. Hyg. Astrol. II, 4, p. 34,
24 — 38, at fugit Maassium veniam dare haud raro non idem significare
3).
atque ignoscere, sed, quod rogatur, praestare. quae significatio sine dubio
huic loco inest, ut in iisdem scholiis B P in narratione de Castore et Polluce,
item e Nigidio excerpta, p. 69, 11: 'quas ob res venia data immortali memoria
locoque constituti . . .' itaque e verbis Nigidianae de Aristaeo fabulae Maassius
suae coniecturae adminiculum petere non debuit. immo contrarium iure
contendi, totam narrationis indolem talem esse, quac contra eam
potest
opinionem faciat. Aristaeus enim dicitur artibus suis ceteros homines ad
bonas fruges utilitatemque perduxisse. quid haec res, cuius apud Hyginum
1. c. mentio non fit, ad Ceorum fabulam? accedit, quod origo quidem
Aristaei accurate enarratur: Ceae eum fuisse non commemoratur. quid quod
etiam, quae de calamitate Caniculae ortu excitata dicuntur, ita sunt com-
parata, ut eam non ad Ceos solos, sed ad totum genus humanum pertinere
videas? legimus enim in scholio, de quo agitur: 'cum Caniculae signum pesti-
ferum oreretur et statim praesentes fructus lacerarentur interciderentque
homines'; contra apud Hyginum 1. s. : 'Canicula exoriens aestu Ceorum
loca et agros fructibus orbabat et ipsos morbo adfectos poenas Icario cum
dolore sufferre cogebat, quod latrones e. eos, qui Icarium interfecerant,)
(i.
recepissent.' porro calamitatis defendendae causa Aristaeum sua sponte

res divinas fecisse tradidit Nigidius. at contra apud
Hyginum deus eum iubet
multis hostiis expiare Icari mortem. denique Nigidius Aristaeum deos
precantem fecit, 'ne paterentur genus hominum indignis calamitatibus
adfici'. at quo modo precandum fuerit, vera esset Maassii sententia, ex
ei
si
his Hygini verbis intellegitur: 'petiit a parente, quo facto calamitatibus civi-
tatem posset liberare.'itaque hoc caput, quo Aristaei de universo genere
humano merita enarrantur, ab Icariensium illa fabula prorsus diversum esse
habendum mihi constat, utpote cum qua non magis cohaereat quam eiusdem
argumenti narrationes, quae leguntur apud Diod. IIII, 82, Apoll. Rhod. n,
2,
516 sqq. neque quicquam contra hanc sententiam valet, quod Maassius, cum
ad Aquarii sidus secundum Nigidii opinionem Aristaeus translatus sit, ad
53
Erigonam Eratosthenis nos delegari putat : ibi enim primum simul cum ceteris
Aristaei catasterismum descriptum esse. unde omnino non iam id, quod
Maassius vult, sequitur: Nigidii narrationem ex elegia illa Eratosthenis ori-
ginem duxisse. ceterum illud de Aristaei catasterismo ab Eratosthene in
Erigona primum narrato sumpsit ille magis quam demonstravit. obstat enim
Hygini de hac re silentium.
Sed ne ea quidem, quae de Icario et Erigona Nigidium memoriae pro-
didisse ex scholio Germ. et ex Ampelio scimus, ad elegiam illam Eratosthenis
referenda esse mihi videntur, si quidem haec, quod concedo, primaria illa
Hygini 6x66e<T«; fuit. inter Hyginum enim et reliquos testes, quos cum eo
Maassius composuit, consensus non is est, quem esse ille statuit atque tabula
synoptica p. 70 sqq. nobis persuadere studuit. nam primum, quod in Nigidii
narratione legimus Liberum Icario persuasisse, ut vinum inferret in civitatem,
quam vellet, id potius ad 'aliorum', quorum Hyginus mentionem facit, narra-
tionem quadrat, qui repudiatis iis, quae de vino serendo et de aetiis cum his
arte cohaerentibus Hyginus dicit, Icarium statim postquam Liberi dona acce-
pisset, per Atticam iter suscepisse referebant. porro Nigidius narravit Li-
berum a Iove petiisse, ut inter sidera Icarius et Erigona ponerentur: iterum
consentiunt 'alii', quos Hyginus commemorat his verbis: 'alii hos a Libero
patre figuratos inter sidera dicunt', discrepant, quae praecedunt: 'quorum
casum Iuppiter miseratus . . quae verba Maassius, ipse sibi constare si
.',
voluit, non debebat ad alteram jTO6eatv referre cui tribuenda erant ea, quae
'),
'alios' dixisse Hyginus tradit. itaque Hyginum in hac fabula narranda non
eodem 'catasterismorum' fonte, quem plerumque adhibuit, sed alio auctore
usum esse puto, qui cum narratione ex elegia Eratosthenica hausta breviter
discrepantias quasdam alius narrationis coniunxerit, quam, quia cum Nigi-
diana et ea narratione, quae a scholiasta Homeri (X, 29) profertur, congruere
videtur, ad 'Catalogos' Eratosthenis revocandam esse mihi constat.
quo tempore hoc opus Nigidii scriptum sit, quaerimus, ad
si,
Denique
hoc eruendum parum eo lucramur, quod Figulus teste Servio Dan. ad Georg.
43 'novum annum aequinoctium vernale' dixit. nam quod inde sequitur,
I,
Nigidium haec ante 'ultimum confusionis annum' a. Chr. n. XXXX VI. scrip-
sisse, quo Caesar edictum illud de annorum ratione corrigenda promulgavit,
idem per intellegitur, ea, quae supra 30 dixi, reputamus: illum anno
si
p.
se
Maassius nimium tribuit verbis: 'Caniculam, quae a Graecis, quod ante maiorem
')
Canem exoritur, Procyon appellatur.' quae verba, cum solus Sirius, non Procyon h. apte
1.
commemorandus fuerit, Eratosthene indigna esso existimat. sed possunt ea vol Hygini vel
alius hominis parum astronomiae gnari additamentum esse, qui Caniculae nomine non Canem
maiorem, sed minorem significari putavit. cf. Plin. N. H. XVIII, 268: 'Aegypto...procyon...
oritur, quod sidus apud Romanos non habet nomen, nisi Caniculam hanc volumus intellegi,
hoc est minorem Canem, ut in astris pingitur.'
54
XXXXVI. iam in exilium pulsum fuisse, a. XXXXV. exulem mortuum esse.

neque annis proxime antecedentibus XXXXVIIII. XXXXVIII. XXXXVII.
Nigidio ad tale opus conscribendum satis otii esse potuit, quia cum Pompeio
Romam reliquerat et, quamquam eum in Graeciam secutus non erat, tamen
in Italia errabat; cf. Kleinii 'quaestt. Nig.' p. 21.
Sed plus in hac quaestione tractanda proficiemus, si de Servii Dan. ad-
notatione quadam ad Georg. I, 19 facta nobis sententia constiterit.') ubi, post-
quam de Triptolemo scholiasta narravit eamque narrationem conclusit his
vorbis: 'Cererique sacra primus instituit (Triptolemus), quae 0eqj.5<p6pia Graece
dicuntur', legimus haec, de quibus enarrandis supra p. 50 egimus: 'Varro de
scaenicis originibus vel in Scauro : Triptolemum dicit Nigidius Sphaerae bar-
baricae * sub Virginis signo Aratorem . . .' ex his verbis terminum, qui dicitur,
adsequimur, ante quem Nigidii opus confectum esse debeat, si quidem sen-
tentiam, quae primo obtutu se offert, Varronem in logistorico 'Scaurus de
scaenicis originibus' inscripto operis Nigidiani mentionem fecisse, ut contra
virorum doctorum dubitationes tueamur, nobis contigerit. duae autem dubi-
tationes nobis erunt removendae. quarum una haec est, num re vera Varronis
commemoratio ad Nigidii verba, quae secuntur, pertineat, altera haec, num
Varronis opus de scaenicis originibus conscriptum non diversum a logistorico

Scauri nomine significato fuisse recte ex hoc uno loco colligatur, repudiato
Hieronymi testimonio, qui in catalogo suo notissimo utrumque titulum seor-
sum adfert2) (v. Ritschelii Opusc. III, 424). atque ut prius de priore dubi-
tatione agam, iam Hertzius 1. s. s. p. 17 aliquid post libri Varroniani inscriptio-
nem excidisse suspicatus est. nec tamen ipse huic coniecturae utpote auda-
ciori multum tribuit, sed adnotavit magis sibi alteram adridere coniecturam,
si quam haberet denominationem, quam pro 'Triptolemum' poneret, ut sic
interpungeretur: 'Cererique sacra primus instituit, quae 0eC|j.o<p5pia Graece
dicuntur, Varro . . . Triptolemum (??) dicit. Nigidius Sphaerae barbaricae:
sub Virginis signo Arator3)...' sed denominatio, qualem desiderat Hertzius,
reperiri nequit. aliam viam Riesius ingressus Varronis commemorationem
cum iis, quae praecedunt, cohaerentem fecit, cum 'Varr. Sat. Menipp.' p. 256
sic hunc locum scripsit: 'Cererique sacra primus instituit, quae 0eqj.ocsopia
Graece dicunt, ut (ait) Varro de scenicis originibus' . . . hanc vero coniecturam,
quamvis primo obtutu sit speciosa, certis argumentis me refellere posse spero.
nam prorsus eadem de Triptolemo narratio exstat etiam in Hyg. fab. 147.,
') De hoc loco Roehrigius p. 3, adnot. 1 nihil antiquius habuit quam Riesii amplecti
sententiam, de qua nobis agendum erit.
2) At idem etiam logistorici, cuius plena inscriptio erat 'Messalla, do valetudine tuenda',
titulum 'do valetudine' seorsum commemorat. v. Ritschelium 1. c. p. 410 (quamquam Rit-
schelius de hac re dubitat ibid. p. 475).
3) Sic in codice (Lemovicensi) est ; 'aratorem' correxit Masvicius.
55
p. 21 (Schmidtii), apud schol. ad Stat. Theb. II, 382, p. 03 (Barth.), in mythogr.

Vat. II, 9C;
97; 99, p. 107 sq. (Bod.). quos locos si inter sc ct cum Scrvii, qui
dicitur, loco conferimus, videmus in hac fabula tradenda, ut in aliis quibus-
dam, ') eos etiam in singidis verbis ferc congruere atque apud Hyginum quo-
que, ut apud Servium, quem brcvitatis causa sic adpello, ultimum verbum
enuntiati, quo Triptolemus 0eap-o<pcp;» instituisse traditur, essc 'dieuntur', non
'dicunt', Statii autem scholiastam, cui nomcn est Lactantio Placido, et mytho-
graphtun Vaticanum item passivam formam 'appcllantur' exhibere, ita ut
'dicuntur' in 'dicunt, ut' corrigere temerarium sit. tantus enim est ille con-
sensus, ut aut Hyginum et Lactantium Placidum, cui mythogr. Vat. debct,
quae c. 96 exeunte, 97, 99 habet,2) et Scrviumcommuni fonte usos esse, aut,
quod temporum singulorum scriptorum ratione habita unice verum est, Hygi-
num ceterorum fuisse auctorem;i) statuendum sit. quae res cum ita se habeat,
Riesii coniecturae fundamentum est sublatum; nam Hyginus, quamquam
unde hanc fabulam hauserit, inter viros doctos nondum convenit,1) in ca tra-
denda, ut in ceteris, non Latinum, sed Graecum secutum esse auctorem certum
est.5) sed ea etiam ratio examinanda est primo obtutu satis spcciosa, qua
nuperrime Thilo hunc locum ita scripsit: 'Varro de scaenicis originibus vel
in Scauro Triptolemum dicit' (monstratorem aratri), 'Nigidius sphaerae bar-

baricae sub Virginis signo Aratorem.' at haec interpunctionis mutatio sim-
plicior quam verior medela esse videtur, cum tres inde oriantur difficultates :
primum enim Triptolemus post longam de eodem narrationem non aptc com-
memoratur; deinde certum nomen desideratur, quo Nigidius 'Aratoris' signum
adpellaverit; denique enuntiatum 'quod Horon Osiridis filium ab hoc edu-
catum dicunt' non habet, quo referatur.
Itaque negandum non est Varronem loco a Vergilii interprete com-
memorato Nigidianae 'Sphaerae barbaricae' mentionem fecisse. quod si verum
est, iam corruit etiam altera Riesii coniectura, qua scripturam traditam 'de
scaenicis originibus vel in Scauro' in hunc modum mutavit: 'de scenicis ori-
ginibus II. et in Scauro.' sed videamus, quas ob rationes ille unum idemque
Varronis opus hoc loco duplici modo significari non veri simile habuerit.
atque concedit quidem proll. p. 37, adn. 7 sententiam eorum, quibus Servius
logistorici, cui Scauri nomen inditum fuisse scimus, inscriptionem alteram
quoque indicare visus est, re ipsa non reprobari , cum M. Aemilius Scaurus
aedilis anno u. c. 695. ludorum scaenicorum, quos edidit, magnificentia ex
') Eas in adnotationibus indicavit Langius 'Do nexu inter Hygini opera...' p. 30 sqq.
2) Cf. Langium 1. c. p. 11 sq.; Foersterum
'Raub der Persephone' p. 291. adparot id,
quod dixi, iam e verbis huic mythographo cum soloLactantio communibus, ut h. 1. 'appellantur'.
3) Cf. Langium 1. c. p. 29.
4) Cf. Foersterum 1. c. p. 70.
5) Vide Langii fontium elenchum p. 30 sqq. ot Robertum Eratosth. Catast. p. 235.

56
celluerit. tamen duo adfert argumenta, quibus hanc sententiam infringi putat:
quod operi 'de scaenicis originibus' septiens praeterea memorato librorum
ubique a primo ad tertium numerus adponatur, id quod in Scauro, utpote in
logistorico, nusquam factum sit, et quod Censorinus, logistoricorum fidissi-
mus inter omnes nomenclator,') haec praebeat c. 17: 'Varro de scaenicis ori-
ginibus libro primo', nihil addens de 'Scauro'. horum argumentorum prius
nihil valere mihi videtur, cum loci, quibus 'Scauri' inscriptio sola sine altera
indicatur, quorum numerum Riesius reticuit, tres tantum sint, Charis. p. 77, 9;
88, 2; 106, 30 (Keil.), et facile intellegatur longum fuisse ante libri numerum
duplicem operis inscriptionem ponere ideoque scriptores plerumque eum
titulum, quo simul argumontum significabatur, praetulisse, contra si quando
'Scauri' inscriptione utebantur, hunc solum, ut videtur, logistoricum complures
libros continere oblitos esse; pluris alterum Riesii argumentum esset existi-
mandum, si Censorinus ipse Varronis libros excerpsisset, quod secus est, cf.
Iahnii edit. p. Vllil. immo Censorinus eos ita commemoravit, ut ab auctori-
bus suis, qui et ipsi variis fontibus usi erant, commemoratos invenerat. ita-
que ter libri Varroniani inscriptionem accurate rettulit (praeter locos a Riesio
indicatos etiam saepius autem, ut in eiusdem c. 17, ad quod nos
c. 17, s. 15),
Riesius revocat, s. 6, Varronis tantum nomen posuit. quid igitur mirum, si

semel in altera libelli parte,2) i. e. post c. 16, non plenam logistorici Varro-
niani exhibet inscriptionem, cum in priore parte alio fonte usus duorum
logistoricorum plenos indices significaverit? neque in eo haerendum esse
videtur, quod ceteri logistorici, quod sciamus, ptovoJiitJ3Xoi erant, opus autem 'de
scaenicis originibus' tres saltem libros complexum est; cf. Ritschelium opusc.
III, p. 411; 456. certe hunc unum logistoricum xoXu£3i(i}Xov fuisse etiam sine
exemplo credere quam de casu nescio quo cogitare malim, per quem verba
'vel in Scauro' in hunc locum irrepserint, praesertim cum etiam satirae
Menippeae :;oXu(3i(3Xou unicum exemplum 'Periplus' sit, cuius duos fuisse libros
e Nonio p. 171; 192; 316 novimus; cf. Ritschelium opusc. III, p. 412.
Itaque non dubito, quin Varro in logistorico 'Scaurus de scaenicis ori-
ginibus' inscripto e Nigidii Sphaera barbarica quaedam protulerit, sicut etiam
in primo Hebdomadum sive Imaginum libro ad Nigidium eum respexisse e
Gellio III, 10 comperimus. logistoricos autem fere omnes circa finem VII.
initiumque VIII. urbis saeculi compositos esse Ritschelius inprimis compro-
bavit (opusc. III, p. 416); 'Scaurum' porro non multo post Scauri aedilis ludos
a. LVIIII. Varro scripsisse putandus est. in quo logistorico conscri-
editos
bendo ei iam Nigidii opus astronomicum praesto fuisse vidimus.
*) Conferre nos iubet Riesius Censorini e. 2 : 'libro , cui titulus est Atticus et est de
numeris'; c. 9.: 'libro, qui vocatur Tubero et intus subscribitur 'de origine humana'.
2) Haec fortasse inprimis ex Suetonii prato 'de anno Romanorum' hausta est; cf.
Reiffersch. Suet. rell. p. 177 — 184; p. 434; Wissowam de Macr. font. p. 22 sqq.
57
Sed cum etiam emendandarum Nigidii reliquiarum munus susceperim,

earum autem fabularum sideralium, quas e Nigidiano opere scholiasta Ger-
manici nobis servavit, textus, qui dicitur, condicio sit miserrima, in fine huius
partis meae disputationis per saturam quasi libamenta addam coniecturarum,
quibus locis nonnullis adhuc non sanatis salutem adferre studui.
Nullo mendorum genere magis quam interpolationibus haec fragmenta,
qualia scholiorum codicibus B(asileensi), P(arisino) et S(trozziano), U(rbinate)
tradita sunt, scatere Buechelerus in commentatione, qua optime de iis emen-
dandis meruit (Mus. Rhen. t. XIII inserta), identidem contendit atque exem-
plis comprobare studuit. nihilo minus, quamquam haec scholia ab inter-
polatione nequaquam libera esse atque etiam exemplis glossematum ab Eyssen-
hardtio et Breysigio detectis nonnulla addi debere concedo, Buechelerum hac
in re iustum modum transgressum et locis corruptis multo saepius corrigendo
quam resecando medendum esse puto, id quod ipsa fragmentorum editione me
demonstrare posse spero. sed certum interpolationis vestigium in iis, quae de
'Capricorno' p. 87 narrantur, me invenisse existimo. initio enim huius narra-
tionis verba quaedam miros nos habent, quippe quae neque a Nigidio neque
a scholiasta profecta esse possint. vide quaeso haec : 'quo in tempore Typhon
in monte Tauro speluncam haberet et Aegyptum incoleret' ; quasi Taurus in

Aegypto esset. nequetamen haec res editoribus scrupulum iniecit, quam-
quam ipse Ampelius (II, 10) recte, etsi non eleganter, rem ita exposuit: 'quo
tempore Typhon speluncas incolens in monte Tauro Aegyptum profectus est

ad bellum.' sed Ampelius diversa cjpntraxit; Typhonem enim in Aegyptum
venisse in scholio demum p. 88, 3 sq. narratur. itaque cave conicias 'incoleret'
e vocabulo aliquo 'invadendi' notionem significante depravatum esse. immo
ipsa Ampelii verba 'speluncam incolens' indicio esse videntur scholiastae
'incoleret', ut verbum 'haberet', ad 'speluncam' pertinere, non ad 'Aegyptum',
quod tamquam spurium est notandum.
Quae p. 69, 3 sqq. de Dioscuris leguntur, sic codicibus exhibentur: 'et
quo in tempore navigaverint cum Iasone atque Hercule ad pellem inauratam
auferendam multis laboribus tempestatibusque conflictati (conflicti SU) peri-
culorum atque animorum' (corrig. cum Eyssenhardtio 'nimborum') experti in-
pendio potius quam libentius navigantes' (haec praeter 'inpendio' om. SU)
'laboribus liberare studuerunt auxilium ferre precantibus instituerunt' ('studue-
runt' P). in novissimis verbis, quae duplicem unius sententiae formam prae-
bent, iam Breysigius ('De P. Nig. fragm.' p. 23) interpolationem subesse su-
spicatus enuntiatum 'auxilium ferre precantibus instituerunt' uncis seclusit.
neque tamen hoc modo verum adsecutus esse videtur. nam reliqua non apte
decurrunt. quando enim illi 'laboribus liberare studuerunt'? postea nimirum,
quam cum Iasone et Hercule navigaverant, id quod aliter significandum fuit.
an Dioscuros eo ipso tempore, quo laboribus tempestatibusque erant con
58
flictati, 'laboribus liberare' aliquos 'studuisse' putemus? minime, sed tum 'in-
stituerunt' ('sie machten es sich zur Aufgabe') iis, qui periclitarentur, auxilium
ferre. iam vides, quid statuendum censeam: quae Breysigius damnavit, ea
pro genuinis, quae ille retinuit, pro spuriis sunt habenda. quod si statuimus, simul
offensio tollitur, quae est in voce 'laboribus' post antecedentia 'laboribus tempesta-
tibusque' moleste repetita, quasi non alia eiusdem significationis vocabula essent.
Buechelerus 1. c. p. 187 haec dixit: 'Insbesondere hat der Kritiker
noch einzelne Worter der Nigidiana zu berichtigen, in welchem Punkte ich
von Breysig nicht viel geleistet sehe.' haec verba, quae de Breysigii dissertatione,
qua illeNigidii fragmcnta astronomica collegit, Buechelerus dixit, nunc post
Eyssenhardtii et maiorem Breysigii editionem atque post ipsius Buecheleri
aliorumque curas iam non idem, quod tum, valent. attamen haud pauca ad-
huc verba in his scholiis relicta esse corrigenda demonstrare posse mihi videor.
veluti nondum sanata sunt, quae p. 63, 17 leguntur, sic tradita: 'hospitio da-
psili copiosoque adfectu praedito hilaritate (in hylaritate U) constitisse' (sc.
Iovem cum ceteris immortalibus) 'in uno loco'. Eyssenhardtius pro 'adfectu'
'adfectos' scripsit, 'praedito' tamquam interpolatum deleri iussit. sed inter-
polationis eius ratio vix intellegitur. qua re commotus Kiesslingius Mus. Rhen.
t. XXIII,p. 223 cunctanter sane proposuit 'perdita hilaritate', quae coniectura

sensu cassa refutationis non indiget. neque omnino
'copiosus adfectus'
offendere nos debet, sed potius 'praedito' in participii alicuius formam corri-
gendum est, quod apte cum 'hospitio dapsili copiosoque adfectu' coniungatur.
id quod non cadit in Breysigii 'praeditos'. itaque in 'praedito' latere mihi
videtur 'praestito', ut sententia haec sit: 'deos, cum Hyrieus rex iis hospitium
dapsile copiosumque adfectum praestitisset, hilaritate constitisse in uno loco.'
quae p. 69, 13 sqq. leguntur, ea in codd. B P (in S U desunt) sic sunt exarata:
'sunt qui dicunt herculem thesbium ('tesbium' P) qui esse genitorum ('geni-
torom' B) memoria populum possidere hi quod ('id quod' P) duo maxime
dicuntur artissimi sodalitate . . .' pro 'thesbium' iam Merkelius 'Theseum' re-
stituit. sed non aeque feliciter editoribus in reliquis verbis emendandis res
cessisse videtur. enim et Breysigius in eo consenserunt, ut
Eyssenhardtius
scriberent 'ideo quod', quamquam codices huic medelae repugnare manifestum
est. si enim ulla Basileensi fides est habenda, genuina scriptura est 'hi',
unde 'h' littera omissa, id quod saepissime factum est, propter sequens 'quod'
falsa lectio 'id' orta est. cum autem infinitivum 'possidere', nisi necessitate
cogimur, in indicativum, quem Breysigius posuit, mutare nolimus, 'hi' ad
enuntiatum secundarium nobis referendum et ante comma ponendum erit.
etiam in reliquis restituendis ea optima correctio erit habenda, quae quam
proxime ab apicibus codicum recedit, modo ne a sermonis Latini usu aut a
sententia sana abhorreat. de sententia autem huius loci dubitari nequit. at
sermonem cum nimis angustis finibus circumscriberent editores, uterque, et
59
Eyssenhardtius plus quam par erat a scriptura tradita recessit.

et Breysigius,
Eyssenhardtius enim, cum 'Theseum qui' in 'Theseumque' recte mutasset,
'genitorum', quod codices praebent, ut ad copulam 'esse' accederet praedicati
accusativus, in 'geminos' et 'eorum', ante quod interpunxit, dissolvit. cum
autem obiectum requireret, ad quod 'possidendi' verbum, cuius subiectum
'eorum memoriam' esse sibi quidem, sed vix aliis persuasit, pertineret, pro
eo, quod codices exhibent 'populum' lectionem substituere coactus est, quae
iam nihil fere cum scriptura tradita commune habet: scripsit enim ille:
'eorum memoriam hunc locum possidere ideo, quod. . .' contra Breysigius e
scriptura 'genitorum' nihil aliud quam 'geminorum' eliciendum esse vidit.
sed cum et ipse praedicatum, quod ad copulam 'esse' accederet, desideraret,
voce 'qui' post 'esse' transposita inter 'Herculem' atque 'Theseum' particulam
'et' inseruit, 'possidere' autem in 'possident' commutavit. quibus mutati-
onibus, etsi non graviores sunt, non opus esse videtur, modo teneamus, non
Nigidii, sed scholiastae haec esse verba referentis, quae apud illum invenerat.
cum enim interpres Germanici iam tertiam e Nigidii opere proferat Gemi-
norum explicationem, mirandum non est, quod brevitatis studiosus sic scripsit:
'sunt, qui dicunt Herculem Theseumque esse (sc. 'eos' i. e. Geminos).') Ge-
minorum memoriam . . . possidere (sc. 'eos' i. e. Herculem Theseumque), hi
quod duo . . .' coniectura autem, qua Breysigius e depravato illo 'populum'
effecit 'publicam', solam sententiam si spectes, probabilis est. sed emendatio-
nem, qua eundem sensum facilius restituamus, praesto esse puto: aperta
htterae 'a' forma in causa fuit, ut 'populum' oreretur ex 'propalam'.
Aeque manifesto corruptum esse eum locum, qui apud Breys. p. 86, 6
legitur, editores prorsus fugisse videtur. ibi enim haec exstant: 'Aristaeus
dicitur omnibus modis artibusque adfinis fuisse, quibus artibus ceteros
homines . . .' quid 'modi' sibi velint iuxta 'artes', praesertim cum sequatur
'quibus artibus', intellegi nequit. itaque, ut locus planus fieret, propositurus
eram: 'omnis modi artibus', cum magister summo opere colendus, Hartelius,
emendationem perfecit restituta voce, qua iam Varro L. L. VII, 61 M. usus
est: 'omnimodis'. fugit editores etiam mendum, quod est in his verbis (p. 86,
11 sq.): 'res divinas maxime Iovi, parenti' e. Apollini), 'Neptuno, aliis,
(i.
tempestatibus et ventis summa diligentia precans faciebat' (Aristaeus). post

'alios' enim iam non locus est 'tempestatibus et ventis' commemorandis. sed
ipsum illud 'aliis' stare nequit, cum nominatim indicentur, quibus maxime
ii
Aristaeus res divinas fecerit. itaque scribendum censeo 'diis Tempestatibus

et Ventis'.
P. 88, sqq. Breys. leguntur haec: 'eo '(in Aegyptum) 'Typhon convenit
3
et neminem deorum ibi videt adversari sibimet, vacuam terram cognovit
Brevius etiam Ampelius II, 'sunt qui dicant Herculem et Theseum.'

3
')
:
60
dominantibus. arbitratus deos veritos fuisse propter metum dominabatur.'

se
in his complura sunt, quae displiceant. primum enim ad priora duo enuntiata
per 'et' coniuncta duo reliqua sine ullo particulae vinculo adponuntur. quod
cum eum, qui scholia Strozziana recensuit, non fugisset, etiam illud 'et' ex-
punxit, ut omnia enuntiata dauvSetax; inter se exciperent. nec tamen meliorem
ita reddidit orationis conformationem. mihi autem quod ad enuntiatum
'vacuam terram cognovit dominantibus' attinet, offensio illa facillime removeri
videtur, si ante hoc enuntiatum post vocem 'sibimet' 'sed' particulam in-
serimus. quo facto sequens enuntiatum, ab 'arbitratus'
incipiens, non iam
abrupte adpositum erit, modo medela simplicissima aliam tollamus offensionem,
quae est in verbo 'convenit' prorsus eodem modo, atque in 'perveniendi' verbo
saepe fit, cum adverbio loci coniuncto. cuius rei apud scriptores, qui non
infimae sunt latinitatis, desunt exempla. conveniendi enim verbum etiam
de singulis hominibus, nisi subest notio veniendi ad aliquem, non adhibetur. ')
quam ob rem 'convenit' corrigamus in 'cum venit', ut 'cum' h. 1. cum indi-
cativo, qui dicitur, eodem modo positum sit atque p. 69, 9 'cum ab Iove sunt
elati'. his igitur mutationibus factis duae iam difficultates sublatae sunt. sed
in ipso, quod sequitur, enuntiato primario exstat offensio. Typhon enim dicitur
arbitratus esse 'deos se veritos fuisse'.

quod si arbitratus est, res eum non
fefellit; sed eo deceptus est, quod deos se veritos fugisse arbitrabatur.
His tres locos addam, in quibus sanandis Merkelius, quamquam verum
adsecutus non est, tamen immerito editorum plausum tulit. exhibent enim
codices BP in loco, qui est p. 87, 14: 'inmortalis conhibuisse dum (conhabuisse
dum B) possint' (legendum est cum Merkelio 'possent') 'ei obsistere, cum eis
consilium panderet' ('Pan daret' Merkelius correxit). primis verbis quae sen-
tentia inesset, cum iam scholiorum Strozzianorum redactor intellexisset, ea ita
libero arbitrio conformavit: 'at Iovem consessum habuisse, quem ad modum. . .'
consessus autem deorum ne cui placeat, verendum non est. Merkelius igitur
scribi iussit: 'inmortalis consilium habuisse, num...' quam coniecturam, per
se si spectes,probandam reiciasnecesseestpropter eiusdemvocabulimolestam
repetitionem , cum sequantur verba: 'cum eis consilium Pan daret.' ad ea
autem, quae ipsi consilio praemittuntur ('si neque terras relinquere vellent
neque Typhonis immanitati resistere possent'), maxime convenit haec sen-
tentia: deos non statim Typhonem punivisse, sed otiosos exspectasse, 'dum
possent ei obsistere'. quam sententiam restituimus, si 'conhibuisse' corrigimus
in 'conivisse' (a conivendo). paulo infra p. 87, 19 sq. legimus apud Breysigium,
ut apud Eyssenhardtium : 'namque terras relinquere non dari potestatem in-
mortalibus'; haec verba, si ita tradita essent, non possent non offensioni
*) Ad hunc usum illustrandum idoneus est Caesaris locus de Bell. Gall. VI, 37, 6: 'noque
quo signa ferantur, neque quam in partem quisque conveniat, provident.'
61
maximae esse. cur deis potestas non datur terras relinquendi? quas si re-
linquere omnino nequeunt, quid sibi volunt verba, quae supra leguntur: 'si
neque terras relinquere vellent'? at codices aliam exhibent scripturam: 'po-
testatem immortalium'. unde aeque facile sana efficitur lectio: 'non dari
potestate immortalium'. sananda vero etiam ea sunt, quae secuntur:
'configere autem cum sceleribus eius indignum deorum potestatis.' quam-
quam enim in universum, quae sit huius loci corrupti sententia, dubitari nequit,
tamen coniectura, qua eam recuperasse Merkelius sibi et editoribus videbatur,
cum pro 'configere' reposuit 'considere', vix probanda est. nam considere
proprio sensu h. adhiberi non potest, quo de manendo agitur. translato
1.
autem sensu dici potest quidem 'considere in otio', non item considendi
verbum nudum poni solet, minime vero addere licet 'cum sceleribus eius'.
contra ad haec verba optime quadrat, quod mutatione non difficiliore facta
propositurus sum: 'convivere'.
Denique hac occasione data verba quaedam p. 66, 16 tradita mihi contra
Wilamowitzium tuenda sunt, haec dico: 'quod pro iucundissimo praemio est
adeptus.' Wilamowitzius enim scribi voluit: 'quod pro iucundissimo acer-
bissimum praemium e. a.' adsensum nactus est Maassii, qui 1. c. p. 72 haec
adnotat: 'quia infra additur: meminit 'sibi pro beneficio exitium fuisse amor-
talibus', incredibile est Icarium libenti animo decessisse.' at ex ipsis iis
verbis a Maassio adlatis, quo modo verba h. 1. tradita intellegenda sint, ad-
paret. 'praemium' enim est commodum sive beneficium, quo Icarius pastores
adfecerat; cuius usus vocabuli 'praemium' non desunt exempla.1)
De reliquis Nigidii operibus ad naturae scientiam pertinentibus per-

pauca h. 1. adiciam, cum quae alii de iis recte protulerunt, omnia repetere
nolim, prorsus nova autem adferre nondum possim atque insuper temporis
premarangustiis. libris 'de vento'2) Nigidius et de physica ventorum doctrina
eorumque nominibus et proprietatibus et 1. IIII3) de signis tempestatum futu-
rarum egit. sed luculentiorem huius operis imaginem non iam possumus re-
cuperare, cum exigua tantum eius frustula nobis servata sint, quibus ne ea
quidem addere licet, quae apud Ampelium in capp. IIII. et V. leguntur. cum
enim Ampelii caput tertium ad Nigidium redire supra negaverimus, iam eo
minus coniecturae, qua haec capita ad illum referuntur, fidem habebimus,
nisi certa adhibentur argumenta. sed hoc fieri nequit. nam etiam si simili-
tudo inter cap. V. et Gellii 1. II, quam nonnulli, ut Wachsmuthius (pro-
c. 22,
leg. adLyd. de ost. p. XXV) et Freyus (progr. Roesseliens. a. MDCCCLXVIL,
') Cf. Lucr. III, 956. V, 5. 1151. Cic. Tusc. V, 7, 20. Acad. pr. II, 1.
2) Sic titulum Gellius II, 22, 30 exhibet; 'De ventis' praebent schol. Bern. ad Georg. I,
428; schol. cod. Leid. ad Georg. I, 432.
3) Hic libri numerus exstat in scholl. modo commemoratis.

62
p. 4) observare sibi videbantur, omnino adesset, opinio ea nequaquam con-

firmaretur, cum in illo capite Gelliano tantum s. 31 e Figuli opere haustam
esse constet, et profecto mirandum sit, quo modo Mercklinius ann. phil. suppl.
III, p. 677 eo aberrare potuerit, ut totum Gellii caput Nigidio tribueret, quam-
quam Gellius expressis verbis contrarium testatur, cum post longiorem
s. 30
Favorini de ventis disputationem (quam ad ipsius Favorini TOcvroSairijv wToptav
referendam esse Kaibelius in commentatione bonae frugis plena Herm. t. XX.
inserta, cui inscripsit 'Antike Windrosen', probabiliter statuit p. 593 sqq.),
haec ait: 'Quod supra autem dixi kvrpiaz ex alia atque alia caeli parte flare,
haud scio, an secutus opinionem multorum temere dixerim. P. enim Nigidii
in secundo librorum, quos de vento composuit, verba haecsunt...' itaque
opinio eorum, qui Ampelii cap. IIII. et V. Nigidio tribuerunt, nullo argumento
comprobari potest. immo animadvertendum est non solum id, quod in in-
scriptione capitis IIII. de duodecim ventis agi dicitur, Varronis tabulae duo-
decim ventorum convenire, sed etiam capitis V. prima verba: 'Venti fiunt ex
aeris motu et inclinatione'potius ad Suet. fragm. fortasse e Varrone haustum
150, p. 227 R. : 'Ventus est aer commotus sive agitatus' quam ad Nigidii ex-
plicationem quadrare, quae legitur Suet. rell. p. 236') (Isid. de nat. rer.
XXXVIII; cf. schol. Germ. p. 202, 1 sqq.; schol. Bern. et cod. Leid. adGeorg.
I, 431): 'fit enim ventus ex aeris densitate.' ceterum de Amp. c. V. recte
Kaibelius 1. c. p. 620 haec disputat : Das nachldssige Excerpt bei Ampelius c. 5
'eurus, idem apeliotes, idem vulturnus' kann nicht in Betracht kommen, da hier
die sammtlichen Lateralwinde einfach unter die Namen der Cardinalwinde unter-
gezwungen werden. 'aquilo boreas aparctias idem' und
So sagt Ampelius:
'zephyrus, idem corus, idem favonius' und 'notus, idem lips et auster et africus'.
nihilo minus fusius de hoc et antecedentibus capitibus Roehrigius egit suaeque
disputationis p. 37 hanc fecit summam, quae ne cui placeat, non vereor : 'Ita-
que aut Ampelius, vel si mavis, eius auctor tres scriptores in cc. 1 — 5 scri-
bendis adhibuit, Suetonium 4), Nigidii excerpta (c. 2), c. auctorem,
(c.
3,
1,
id quod probabile non est, quia res arcte cohaerent, aut omnia uni fonti
debentur, excerptis quibusdam ex Nigidii operibus physicis factis, Suetonii-
que similitudo inde explicanda est, quod Nigidio usus est. quod statuimus,
si
Nigidium et octo et duodecim ventorum tabulam praebuisse necesse est.'

'sed'inquit 'pro certo hanc totam quaestionem diiudicare non possumus.'
bene hoc quidem, sed mallem, ne antea veri dissimilia adeo cumulasset.
Restant Nigidii 'de animalibus' et 'de hominum naturalibus'libri.
de quorum argumento vix quicquam novi a me adferri, de compositione
e
fragmentis plerumque sine libri, quo sumpta sunt, numero servatis omnino
e
Nigidii enim auctoritatem ultra verbum 'serenitatem' usque ad 'tempestas futura

h.
1.
')
est' pertinere persuasum habeo.

63
nihil elici potest. plurima autem eorum fragmenta apud Plinium exstant, in
cuius libris huc pertinentibus N. H. VII — XI, XXVIII, XXX plura etiam
Nigidiana latere suspicari licet. tetigit hanc rem Roehrigius p. 5 sqq. et non-
nulla recte observavit, haud pauca hariolatus est. ego vero certius de hac re
iudicium tum demum facere potero, cum quaestio, quam institui de Plinii in
animalium historia exponenda fontibus, ad finem perducta erit. itaque Plinio
interim relicto de uno Plutarchi 'Quaest. Rom.' loco quam brevissime agam,
quem non, ut F. Leo ('De Plutarchi Quaestionum Rom. auctt.' Hal. Sax.
a. MDCCCLXnil, p. 36 sqq.) et Roehrigius 1. c. p. 22 et 52 voluerunt, ad
Figuli 'de diis', sed ad hoc 'de animalibus' opus refero. legimus enim
1. c. XXI (ubi quaeritur: Ata Tt tov SpuoxoXaxtYjv ot AaTivoi ae(3ovTai xai axeyvovTai
xovte; Ivyyp&q tou opvt6o<;;) haec: . . . aTepo; Se TtSv p.6Gwv xt6avciTepo;, (S)<; apa toT;
xepi 'Pwjj.uXov v.a\ 'Pg>ptov exTe6eTatv ou |j.6vov X6xatva 6Yj)v.Yjv lxetêv, aXXa y.at Spuoxo-
XoxtYj<; tiq ext<potTuv e^(t>|j.t£ev ; exteixfi)<; yap Iti xai vuv toT; uxa>peiot<; xat 8pujju!)8e<7t
Toxot;, oxou yatveTat SpuoxoXaxTYjc,, exeT xat Xuko<;, fix; NtYt8to<; taTopet. quae verba
prorsus ita comparata sunt, ut Nigidii testimonium ad comprobandam opinio-
nem antea prolatam aliunde adscitum esse adpareat. Nigidium autem in
libris de animalibus conscriptis eorum et amicitias et inimicitias non neglexisse
indicio sunt hi loci: Plin. N. H. VIIIL 62, 185; X, 17, 39. nec, puto, Roehri-
gius Leoni adsensus esset, si argumentum, quo ille usus est, accuratius
examinasset. Leo enim inde, quod Plutarchus nullorum fere librorum Latine
scriptorum notitiam habuisset praeter eos, qui ad rerum gestarum memoriam

vel ad antiquitates enarrandas pertinerent, conclusit illum non hoc uno loco
librum ad naturalem historiam spectantem, sed opus 'de diis' adhibuisse.
quae coniectura quam futtilis sit, in propatulo est, cum non ipse Plutarchus,
sed auctor') eius Nigidium respexisse putandus sit, quem quominus occasione
data libros de animalibus adhibuisse statuamus, nihil obstat.
') Eum Iubam fuisse Roehrigius Barthium ('De Iubae ojj.oioTijatv a Plutareho expressis'
Gotting. a. MDCCCLXXVI) secutus non sine probabilitate statuit p. 22.
Swoboda,
Quaestiones
P.
Nigidianae.
NIGIDII FIGULI
OPERUM RELIQUIAE
Locum suspectum Gellii XII, 14, 3 (cf. suprap. 19 sq.) inter reliquias non recepi. fragmenta
coniectura Nigidio tributa asterisco significavi; quem uncis inclusum adposui, sicubi plura,
tantum
quam, quae Nigidii esse expressis verbis a scriptore aliquo dicuntur, ad iUum referenda sunt.
duplicemposui asteriscum, uhi Nigidiana subesse suspicor quidem, sed ab alienis discernere nonpossum.
in adnotatione critica, quam plerumque tantummodo ad ea, quae Nigidii sunt vel esse putantur, non
etiam ad antecedentia vel subsequentia pertinere moneo, his siglis usus sum:
in OeUii locis, ubi adhibui Hertzii adparatum:
A = cod. palimps. Vat.-Palat. XXIIIL, membr., saec.fere V. j
°™' c0"-
V = cod. Vat. 3452, membr., s. XIII. \ C0cW;.
tinent libros
P = cod. bibl. nat. Parisinus, olim Regius 5765, membr., s. XIII.
I.— VII.
R = cod. acad. Lugd. Bat. Gron., olim Rottendorfjianus, 21, membr., s. XII.
Q — cod. bibl. nat. Paris. 8664, membr., s. XIII.
Z = cod. acad. Lugd. Bat. Voss. F
7, membr., s. XIIII.
B =fragm. cod. Bern. 404, membr., s. XII.

qui codd. con-
Ba = continuatio eiusd. cod. Uitratraiectina.
tinent libroa
0 = cod. Christinae in Vat. I. (Danielinus) 597, membr., s. X.
X = cod. ac. Lugd. Bat. Voss. F. 112, membr., s. X. VIIII.—XX.
II — cod. Christ. in Vat. II. (Petavian.) 1646, membr., s. XII.
N= cod. bibl. Magliabecch., olim 8. Marci, Florent. 329, chart., s. X V.
Litt. min. avprqzboxnn significant horum codd. manus alteras.
T = anthol. Gellio - Valeriana Thuanea (cod. Paris. 4952, membr., s. XII.) j qui ad omnes
Y = eadem Ursiniana (cod. Vat. 3307, membr., s. XII.) \ libros per-

g = codd. recentiores I tinent.
in Nonii locis quod praeter Quicheratii editionem, codicis LTarleiani collationem ab Onionsio
a. 1882 editam, Meylanii librum, cui inscribitur 'Collation de plusieurs manuscrits de Paris, de
Oeneve et de Berne...', etiam primo volumine editionis, quam nuperrime L. Muellerus curavit, uti
mihi licuit, Hartelii debeo benignitati. Muellerum igitur, quoad fieri potuit, secutus sum. compendia
autem in adnotatione saepius legentur haec:
I.
Ald. Aldus Manutius
Bent. Michael Bentinus
Iun. Hadrianus Iunius
Lips. lustus Lipsius
M. Iosias Mercerus (ed. aUera Parisiis vel Sedani 1614),
Rutg. Rutgersius
Scal. Iosephus Scaliger
II.
L cod,.Lugdunensis prior (Voss. F 73, s. VIIII.1X.)
H Harleianus (2719, VHII.)
O Guelferbitanus (Gud. 96, s. XI.)
praeterea codices quosdam a Quicheratio adhibitos hic illic, inpHmis, ubi proprias exhibent
discrepantias aut ubi Muelleri adparatus non praesto erat, respexi; dic* hos libros: Parisin. 7667,
s. X. (P), — quamquam hunc codicem apographum Harleiani esse magis magisque elucet L. (v.
Muell, Berl.phil. Wochenschr. a. 1884, p. 234 et a. 1886, p. 1057), — Paris. Colbertin. 7666, s. X.
(C), Montepessulanum, s. X. (Mp.).
'Commentariorum grammaticorum' fragmenta.
Suetonii Prat. : verborum differentiae p. 289, 1 Sempiternum et perpe- i

tuum] Nigidius in libro quarto * * ait: sempiternum immortalium rerum,
perpetuum mortalium est; perpetuitas enim in nostra natura est, quae perpeti
5 accidentia potest, sempiternitas infinita est, eo quod semper.
Nonius p. 127, 11, Merc. : Irascere pro irasci. Pomponius Hetaerista: n

'N61i, quaeso, irascere : | More fit mor6, moriri suam quisque uxorem ut velit.
Nigidius commentariis grammaticis lib. VIIIL: Hta irascere, quod nunc
irasci didtur.'
io Nonius p. 437, 23: Vetustiscere et veterascere. quid intersit, Nigidius m

commentariorum grammaticorum lib. X. deplanavit: dicemus, quae vetu-

state deteriora fiunt, vetitstiscere, inveterascere, quae meliora.
Gellius N. A. IIII, 9, 1 et 2: Nigidius Figulus, homo, ut ego arbitror, nn

iuxta M. Varronem doctissimus, in undecimo commentariorum gramma-
15 ticorum versum ex antiquo carmine refert, memoria hercle dignum:
ADNOTATIO CRITICA. — 1 E codiceMontepessulano 306, s. VIIII, de quo cf. Reiffersch.

Suet. rell. p. 274 et 450. vide etiam Brambachium 'Neugestaltung d. lat. Orth.' p. 42. || lobro codex ||
'titulus libri intercidit' Reiff. || 8 commentariis Quicheratius : commento codd. omnes praeter Ll,
qui conmentio; commentariorum Muell. || grammaticis giammatico LH': LPG (in hoc prius
grammaticos) grammaticos P grammatices
Rothius; error fortasse ipsius Nonii, ortus e compen-
diosa scriptura: comm. gramm. grammaticorum Muell. || lib. VIIII. codd. M. : lib. I. Ald. Iun. Eulg. ||
quod Rutg.: quid codd. || 9 irasci dicitur Hertzius l.s.c.p. 15 adn. 1. Quich. in adn.: irascitur
codd. irasci Rutg. qui addit: 'ac fuerit fortasse illud Tur Turpilius, cuius exemplo ad idproban-
dum Nigidius usus sit.' || 10 et veterascere H' teste Onions. edd. : et vetustascere H2 reliqui
codd. || 11 commentator grammaticus vulgo commentarior. grammatices M. || dicemus codd.:
dicens Roth. dicimus Quich. ;j 12 iuveterascere codd.: veterascere Egg. || quae meliora, invete-
rascere Rutg. || 15 versu VPR^ part.
ENARRATIO. — 3 Haec significationis distinctio, licet vocis 'perpetuum' originatio
futtilis sit, non tam inepta est; cf. Isidori different. lib. I, 496. || 11 Hoc magis est praeceptum
arbitrarium quam vera observatio.
5*
68
Religentem (ted) esse oportet, religiosus nefuas,

cuius autem id carmen sit, non scribit. atque in eodem loco Nigidius hoc,
inquit, inclinamentum semper huiuscemodi verborum, ut 'vinosus', 'mulierosus' ,
'religiosus', significat copiam quandam immodicam rei, super qua dicitur. quo-
circa 'religiosus' is adpellabatur, qui nimia et superstitiosa religione sese adli- 5
gaverat, eaque res vitio adsignabatur.

V(*) Gellius N. A. III, 12: bibendi avidum P. Nigidius in commentariis
grammaticis 'bibacem' ego ut 'edacem' a pleris-
bibacem et bibosum dicit.
que aliis dictum lego; 'bibosum' dictum nondum etiam usquam repperi, nisi
apud Laberium, neque aliud est, quod simili inclinatu dicatur. non enim 10
simile est, ut 'vinosus' aut 'vitiosus' ceteraque, quae hoc modo dicuntur,
quoniam a vocabulis, non a verbo inclinata sunt. Laberius in mimo, qui
'Salinator' inscriptus est, verbo hoc ita utitur:
'Non mammosa, non annosa, non bibosa, non procax/
VI* Nonius p.28, 24: Mulierosi dicti mulierum adpetentes. Afranius Vopisco : 15
1 ted esse Hertzius Rament. Gell. (1868) p.9 et Fleckeisenius ann. philol. toni. 97, p. 416:
esse libri. esse ted Ribb. TRF2 p. 257 || religiosus ne fuas Fleckeis. ibid. : religiosus nefas libri
religiosum nefas vulgo; Fleckeisenii hac emend. accepta Buechelerus Mus. Rhen. t. 3, p. 9 tacite
j - (>.»'", scripsit: religentem esse oportet, r. n. i..(versu s. ab initio s. in fine manco). quem miror quod
Mertzius in ed. mai. ita secutus est, ut post fuas versui aliquid deesse significaret. idem adnotat :
'cogitavi etiam, cum versus integer mihi quoque praeferendus esse videatur, de Religentem esse
oportet tete, r. n. f.' alia et adlata et temptata sunt in Hertzii Rament. supra commem. religidsus
ue seis Baehrens, ut versus sit saturnius. || 2 scribit] refert R \\ 3 mulierosus] ex muloerosus corr,
R meliorosus V || 4 religiosus libri: religiosus nummosus vulgo || 5 appalabatur P appellatur R
8 ut edacem] uedacem VPR \\ 9 etiam nondum dictum R || repperi] inveni R || 10 est enim simile
R\\ 14 anosa R. Klotzius ann.ph. suppl. 14 p. 480; contra Nauckius ibid. 1. 15, p. 620, Hertzius
Vindic. Gell. p. 7 sq.
Hunc versum Ribbeckius reliquiis ex inc. incertor. fabb. petitis inseruit ; sed adsti-
1
pulor Hertzio, <rui Rament. p. 7 sq. Duentzeri sententia, quam ille in act. gym. a. 1857, p. 16
protulerat, aliqua ex parte probata sententiosi potius carminis fragmentum hoc esse dixit. ||
2 sqq.HancljJigidii opinionemGellius ipse impugnat §. 3 sqq. et inprimis §.12 sqq.,ubihaecdicit:
'quod si, ut ait Nigidius, omnia istiusmodi inclinamenta nimium ac praeter modum significant et
idcirco in culpas cadunt, ut 'vinosus', 'mulierosus', 'morosus', ' verbosus', 'famosus', cur 'ingeniosus'
et 'formosus' eqs. ceterum Nigidianae de voce 'religiosus' disputationis fragmentum cave credas
a Nonio exhiberi male e Gellii §. 5 sq. exscriptum esse iam Mercerus
p. 379, 1, quem locum
perspexit. cf. Hertzium ann. philol. t. 85, p. 788 sq. etKretzschmerum 'Deauctt. Gellii gramm.'
Nigidium cum iis fecisse adparet, qui 'religionis' vocabulum a 'religando' ortum esse
p. 31. || 5
opinabantur;sed ipso versu ab eo commemorato, in quo nequaquam 'religentem' in 'reli-
gantem' mutandum est, id quod Falsterus in mem. obsc. ed. a. 1722 p. 195 voluit, eorum sen-
tentia confirmatur, qui a religendo hoc vocabulum originem ducere putabant. de tota hac re
cf. Hertz., Ram. Gell. p. G. sq. || 8 Cf. supra 'quaestt.' p. 6; Nigidii auctoritatem ultra §. 1 per-
tinere, quae fuit etiam Kretzschmeri (p. 55) sententia, num recte Roehrig. p. 12 negaverit,
quodGell. ipse profiteretur, seLaberii exemplum repperisse, ('sc. alio loco' de suo additRoehr.!)
dubito. || 15 De fr. VI, Vn, VIII cf. 'quaestt.' p. 6 sq.
69
'Homo mulierosus confert alio me ilico.'

Nonius p. 21, 31 : Virosae mulieres dicuntur virorum adpetentes vel vn*
luxuriosae. Lucilius Saturarum lib. VII. :
'Dixi: venio: vetulam atque virosam
ad principium
5 Uxorem caedam potius quam castrem egomet me.'
Afranius Divortio :
'Vigilans ac sollers, sicea, sana, sobria;
Vir6sa non sum; et si sim, non desiint mihi,
Qui ultro dent: aetas integra est, formae' satis.'
10 Nonius p. 433, 26: Morata, morigera et morosa hanc habent distantiam, vm*
quod (morata est moribus instituta); morigera (morem gerens, obsequens;)
morosa contrariis et perversis moribus. Afranius Vopisco :
'Dum me morigeram, dum morosam praebeo,
Deinde aliquid dedita opera controversiae
15 Concinno, laedo interdum contumeliis.'
. . . Plautus Aulularia (II, 3, 62):
'Dum modo morata recte veniat, dotata est satis.'
Nonius p. 40, 12: 'Tintinnire' dicitur 'sonare', unde et tintinnacula sunt vnn
adpellata. Afranius Vopisco:
20 'Tintinnire ianitoris impedimenta audio.'
Nigidius lib. XVIII.: itaque ex re in Saliaribus: 'attanus tintinnat' , id

'
est 'sonat'.
1 confert alio me ilico Quich.: confert me ilico vel illico (mei lico H) alio codd. et edd.
Ribb. CRF' alio confert me ilico Bothius, Neukirchius ('Defab. togataSom.' Lps. 1833) con-
ferat me ('an se alio ilico Ribb.2 1 4 virosam L 2 H2 O : verosam reliqui, Muell. || 5 caedam edd. :
f)
cedam codd. || 8 et si sim Stephanus; Ribb.2 p. 173, adn.: 'fort. recte': et si sum libri, et sicvulgo.\\
desunt] desint Quich. \\ 10 Morata, morigera et morosa edd. ante M, Quich.: Morata quod est
morigera et morosa codd., M\\ll morata est moribus instituta supplevi: om.codd. morata est
bene instituta Quich. (ex Acrone ad Hor. A. P. 319 'nwrataque recte') || morem gerens ob-
sequens suppl. Quich.: om. codd. || morosa est H, teste Onions., P teste Meylanio || 13 dum me
morigeram, dum Passeratius, prob. Ribb. : dum morigeran dum codd. dum non morigeram, dum
M || 18 tintinnire HCO: cintinnire L titinnire PM | tintinnacula HL: titinnacula
Quicher.
PGM tintinnabula Iun. || 20 tintinnire HPL: titinnire OM\\ 21 ex re libri, defendi 'quaestt.'
p. 17: ex aere A Lipsius Rutgersius Eggerus aere Corssenius 'De orig. poes. Rom.' p. Sl Muell. j|
in Saliaribus: attanus scripsi: in saliaribus (in insaliaribus HL) adtanus (aptanus H') libri,
in saliaribus altanus edd. ante M. in saltationibus coniec. Egg. in s. Albanus Lipsius 'Antiq. lect.'
V, 14, Corssenius, qui Salium, non montem videtur intellegere. in s. Altunus Rutg. j| tintinnat]
tintinat H titinnat PO\\ id est sonat 'sine dubio sunt Nonii explicantis, quid sit titinnat' Rutg.
Var. Lectt.p. 298;frustra haec verba defendere studet Muell. coll.p. 21 Quiritare.
21 Hoc fragm. ad libros 'de diis' rettulerunt Rutgersius Hertzius Roehrigius, ad com-
mentarios gramm. Riccobonus ('De historia') Eggerus, quibus adsensus sum 'quaestt.' p. 15
70
X Noniusp.507, 12Facitur profit. Nigidius commentatione gramma-

tices lib. XVHIL: id, quod dico, huius modi est: utifacit 7tots(t, i)tafacitur
Ttfiarat est. Titinius Quinto:
. . . 'stultitia cupidinis
Petunt consilium, bona bonorum grdtia 5
Parvi 'ut faciatur.'
XI Nonius p. 104, 27 : Expulsim dictum a frequenti pulsu. Varro Serapi :

'reite (te) purgatum scito, quom videbis Romae in foro ante lanienas pueros
pila expulsim ludere.'
Nigidius commentariorum lib.XX.: cuius modi genus adverbiorum, io
a verbis motus quod venit, ut expulsim, cursim.
1 grammatices HL: grammaticis PO (i supra e in L) || 2 est huiusmodi Butg. || uti facit

toie?, ita facitur TiâTat est scripsi, cf 'quaestt.' p. 14: tui facit tcoie™ facitur tinaetaee (tinae taee
.fftineta, correct. ex tinetea, esse P) codd. uti facit r.otti, ita facitur r.oitizxi est Bothius ô<etfacit,
jcoi£tTat facitur, tjoieiv facere M, anle quem r.oxii facit r.o\t\TxK facitur Ald., Iun., quos secuti sunt
Titinius Quinto M: Titinnius quinto HP\\ 4 quanta stultitia edd. nonnullae,
Butg. Egg. Quich. || 3
Hermannus op. V, p.273; a stultitia Bibb. CBF2 || 5 bona bonorum Hermannus: bona libri
bonum Priscianus (v. infra enarr.) || 6 Parvi ut faciatur Prisciani codd. plerique (nisi quool
faciantur nonnulli) p. 398: ut parvifaciatur Nonii codd. parvi faciatur Prisc. altero loco || 7 Serapi :
reite L. Muellerus: sera parecte (sera perrectae sera parectae H2) codd. Serapi: recte i,
H\
probav. Eiesius. Sera jrapeaTe Vahlenus Anal. Non. p. 28, adnot., Sero parectatoe Hertzius ann.
crit. Berol. 1845, p. 259. Serrano: Recte Mercklinius Mus. Bhen. XII, p. 384, Buechelerus; at iam
Vahlenus 'Coniectt. in M. Terentii Varr. satt. Menipp. relV p. 211 opposuit nec lenem esse muta-
tionem et recte ad verba Varronis relatum valde displicere. 'Forte Serano peri arceresion com-
pendiose scripta' Quich. at vide codicum scripturam novem locis, ubi hic index exstat. j| 8 Te add.
Vahl. || lanienas Turneb.: ianienas codd. || 10 commentariorum Quicheratius : conmento ed. L'
Bas. commento £2i7|| Post comm. Muellerus add. grammaticorum. || 11 a verbis M: adverbii
codd. || motus M: motu codd.; del. MuelL, ut ex illo modi ortum. || quod venit M: quae venit codd.
sqq. ibidem p. 16 in adn., 'attanus' quid esset, explicare studui. addo caerimoniam, quae
hoc vase fiebat, obscuram manere. ceterum in Saliorum carminibus caerimonias et res, quae
ad eas pertinebant, saepius commemoratas fuisse adparet ex his locis: Varr. de 1. L. V, 110:
'insicia est, quod in extis dicitur nunc pro-
ab eo, quod insecta caro, ut in carmine Saliorum
sectum' ; Fest. p. 141, 28 Muell. : 'idem (molucrum) Aelius in explanatione carminum Saliorum
adpellari ait, quod sub mola supponatur'; Fest. p. 210,5: 'pescia in Saliari carmine Aelius
Stilo dici ait capitia ex pellibus agninis facta' eqs.; Fest. 211, 1: 'pennatas impennatasque
agnas in Saliari carmine spicas significat cum aristis et alias sine aristis' eqs. cf. etiam 'gloss.
nom.' ed. Loewius p. 137: 'capides: vasa fictilia Saliorum.'
Confer 'quaestt.' p. 14. || facitur] Talis forma passiva conspicitur praeterea his locis:
2
Petron. p. 48, 16 ed. min. Buech. 'faciatur', formula vet. ap. Livium XXII, 10, 6 'faxitur'. || 3 Ti-
tinii locum etiam Priscianus adfert decurtatum p. 377, 3 et 398, 21. || 7 Cf. 'quaestt.' p. 9. || 10 Cf.
'quaestt.' p. 8.
71
Nonius p. 40, 21: Canatim, suatim, bovatim, canum et suum et boum XII
genere. Nigidius commentariis grammaticis: sunt etiam adsimulanter
dicta haec: canatim, suatim, bovatim, quae ab animalibus sumuntur.
Nonius p. 40, 24: Cossim dictum quasi coxim. Pomponius Porcaria: xm*
5 'sciunt hoc omnes, quantum est, qui cossim cacant.'
Nonius p. 76, 10 : Alternatim, per vices. Quadrigarius Annalibus lib. IIII. : xim*
'item gaudium atque aegritudinem alternatim sequi.'
Nonius p. 98, 25: Dubitatim, dubitanter. Coelius annali lib. III.: 'impe- xv*
rator conclamat de medio, ut velites in sinistro cornu removeantur, Gallis non
10 dubitatim immittantur.' Sisenna historiarum lib. IIII.: 'quod hostem non dubi-
tatim cum pluteis ac scalis iter facere cernebat.'
Nonius p. 104, 21: Efflictim vehementer. Plautus Poenulo (prol. v. 96): xvi*
'Earum hic adolescens alteram efflictim perit.'
Pomponius Dotata: 'Scio pol te illam amare efflictim' . . .
15 Laberius Belonistria : 'D6mina nostra privignum suum amat efflictim' . . .
Nonius p. 111, 35: Fluctuatim, iactanter et solute. Afranius Pompa: xvn*

'Teneto : in medio nemo est. magnifice volo
Fluctusitim ire ad illum. accipito hoc, tege tu et sustine.'
Nonius p. 111, 38: Fortunatim, prospere. Ennius Annalibus I.: XVIII*

20 'Quod mihi reque, fide, regno vobisque Quirites,
Se fortunatim, feliciter ac bene vortat.'
Nonius p. 112, 4: Frustatim et frustilatim, per frusta, ut minutatim. XVIIII*
Pomponius Verre aegroto:
2 commento L^H2G conmen Z ' comment H; vide adnot. ad fr.11. || grammo LH;
grammatico ed. Basil. |) adsimulanter] adsimultanter H' adsimutanter L adsimulantur G ||
4 Porcaria] Porcetra exhibet Gell. XVIII, 6, 6. || 5 Sciunt hoc Guyet. Bothius: hoc sciunt codd.;
Ribb.2 p. 244, adnot.: 'anhoc scibunt?' j| 6 Annalibus] Annalium prins H; id. mut. in Annalibus ||
8 Caelius vulg. et CD Caecilius II \\ annali Hothius: annalis codd. Annalium lun. || lib. IIII. C
Bamb. Mp. || 9 codd. velites Muell. || in sinistro (inistro C, avelitati
«t velites Ald.: avelitatis
sinistro Paris. 76G5 Mp.) codd.: a sinistro Quicher. || 15 Belonistria Inn. : Bellonistria libri \\ In
versusfrusto scandendo Buechelerum secutus sum; ...domina nostra privigniim suum | Amat e.
Bibb.\\n teneto Ribb.2: tene tu codd.prob. L.Muell. tene tu hoc C.F.W. Muellerus prosod. Plaut.
p. 471 || 18 fluctuatim ire libri, Ribb. (pronuntiandum est 'fluctatim'): fluctuatim adire Neu-
kirchius 'Defab. tog.', Quich. fluctuatim me ire Hermannus \ accipito L. Muell.: accipite libri,
Ribb. || hoc, tege tu (u in ras. H')] hoc, tene tu Quich.; de aliis conatib. vide Ribb. adn. || 19 Anna-
libus I vulgo: Annali lib. I H ' Annalium lib. I L. Muell. || 20 Quod Vahlenus, ea codd. \\ reque
L. Muell.: reliquae codd. reique Rothius ||resque ea mi Baehrens \\ fide L.Muell.: fidei vnlgo\\
1 'Canatim', 'suatim', 'bovatim' nusquam alibi leguntur. || 2 'adsimulanter' utrum sit 'ad
exemplum aliorum adverbiorum, quorum similis est forma et vis', an 'similitudinis cuiusdam
significandae causa', incertmn est. ceterum cf. 'quaestt.' p. 11. || 4 sqq. Nigidianae de ad-
verbiis in -im disputationis reliquias complures in Nonii locis, quos excripsi, fort. latere
'quaestt.' p. 8 sqq. exposui.
72
'Verum illi valent, qui (vi) luctantur cum leonibus:

Eis tete obiectes frustatim passerinum prandium?'
(idem) Satura: 'Non frustilatim nec minutatim dari.'
XX* Nonius p. 127,22: Incursim, pro celeriter. Caecilius Fallacia: 'Niillus
sum, nisi meam rem iam omnem propero incursim perdere.' 5
XXI* Nonius p. 127, 32: Iuxtim, pro iuxta. Sisenna ab urbe condita: iuxtim
Numicium flumen obtruncatur.' Livius Aegistho:
^ - 'in sedes c6nlocat se regias,
Clutemestra iuxtim, tertias natae occupant.'
XXII* Nonius p. 139, 26: Morsicatim. Sueius Pullis: 10
'Sic incedunt, exin labellis morsicatim liisitant.'

XXIII* Nonius p. 147, 23: Ossiculatim, ut si minutatim. Caecilius Fallacia:
'Ossiculatim Parmenonem de' via liceat legant.'
xxmi* Nonius p. 154, 10: Populatim. Caecilius Obolostate:
'Ego perdidi te, qui omnes servos peVduo 15
Populatim.' — 'Quaeso ne ad malum hoc addas malum.'

XXV* Nonius p. 154, 28: (Propere), properatim et properiter, celeriter, pro-
peranter. . . . Pomponius Buccone adoptato: Pergis properatim?' Caecilius

Plocio :
'Properatim in tenebris istuc confectum est opus.' 20
Cf. p. 153, 10: Properatim, id est properanter. Caecilius: Troperatim' eqs.

xxvi* Nonius p. 166, 28: Rusticatim, pro rustice. Pomponius Aleonibus:
'At ego rusticatim tangam, (nam) urbanatim nescio.'
XXVII* Nonius p. 176, 6: Singulatim et singillatim, a singulis. Caecilius Hypo-
bolimaeo rastraria: 'Hos singulatim sapere, nos minus arbitror.' Coelius an- 25
nali lib. I. : 'primum (in) malo publico grata singulatim nomina. . .' Lucilius
lib. XVIIIL:
'Sic singillatim nostrum unusquisque movetur.'
XXVm* Nonius p. 178, 17: Taxim, sensim vel occulte. Pomponius Buccone
adoptato: 30
1 valeut] valeant L. Mudl. || vi add. Bibb^ [| luctantur] luctant Bothius \\ 2 eis tete ffibb.i;
et te libri et eis te Ribb.' eis ted Bothius || 3 idem add. L. Muell. || 5 sum] sim Muell. \\ 6 ab urbe
condita : Iuxtim Biesius, Peterus: ab urbe condita iuxtim codd.; ab om. M At, u. c., i. Quich. ||
10 Sueius L. Muell.: suis codd. jl 11 exin labellis scripsi: et in labellis codd. et labellis Bothius ||
12 unc. inclus. L. Muell. 15 Ego] ergo H servos perduo Bothius: servos perdo libri perdo
si]
||
||
servolos Muell. 16 Diverbium instituit Bibb. 20 istuc] istuc H* stunc rell. codd. cf.p. 153, 11
1|
||
||
23 At edd., et codd. p. 408, 41 ad codd. hoc loco praeler H', qui at. nam add. Guyet. 25 Hos]
:
||
||
nos Bothius nos] non Bothius Coelius H' O' Annali] Annalium Muell. 26 in add. Quich.
Ij
||
||
!
]
grata Muell. gratias vulgo nomina] numina suspicatur Quich.

:
||
21 Cf. Hertz. ann. phil. 85, 723.

t.
p.
73
'Clandestino tacitus taxim perspectavi per cavum.'

Nonius p. 178, 21: Testatim, minutim. Pomponius Verre aegroto: XXVIIII*
'Iam istam calvam c6lafis comminuissem testatim tibi . . .'
Nonius p. 178, 23: Sisenna apud Charis. p. 221, 9: xxx*
5 Tractim, ut sensim, id est diutine, tractim. Plautus in Amphitruone ; ubi
longo tractu. Plautus Amphitruone Sisenna 'pro lente', inquit, 'non, ut
(I,
ego illum tractim Maro Greorgicon quarto "tractimque

1,
157) 'Quid si
:
tangam, ut d6rmiat?' susurrant" inquit'.

Nonius p. 179, 29: Sisenna ap. Charis. p. 221, 6: xxxi*
10 Tuatim, tuo more. Plautus
Amphi- tuatim. Plautus in Amphitruone: ubi
truone (II, 'eccere iam tuatim Sisenna 'ut nostratim. significat
1,
4)
:
:
faeit.' autem tuo more.'
Nonius p. 183, 16: Vicissatim, per vices. Naevius Belli Poenici lib. IIIL: xxxn*
. 'Vicissatim volvi victoriam.'
.
.
15 Nonius p. 183, 18: Visceratim, per viscera. Ennius Andromeda: XXXIII*

. . . 'alia fluctus differt, dissupat
Visceratim membra; maria salsa spumant sanguine.'

Gellius XVII, 7: legis veteris Atiniae verba sunt: 'quod subruptum erit, XXXIIIK»)
eius rei aeterna auctoritas esto.' quis aliud putet in hisce verbis, quam de
(§.
2)
20 tempore tantum futuro legem loqui? sed Q. Scaevola patrem suum et Brutum
3)
(§.
et Manilium, viros adprime doctos, quaesisse ait dubitasseque, utrumne in
post facta modo furta lex valeret an etiam in ante facta, quoniam 'subruptum
erit' utrumque tempus videretur ostendere, tam praeteritum quam futurum.
Itaque P. Nigidius, civitatis Romanae doctissimus, super dubitatione
4)
(§.
25 hac eorum scripsit in tertio vieesimo grammaticorum commentariorum.
per cavnm M: per cautnm libri percautim Passerat. calvam colafis H': colafis rell.;
1
3
||
testam ante testatim add. Quich. Bibb.2; fort. calvam post conminuiss. transponend. 12 facit]
||
facis Plaut. 15 per viscera i2 Bamb., gloss. Lugdun., mrg. H: punctis del. H; om. Q, Muell.
||
||
17 salsa] salso Scriverius, Bergkius M. Bhen. 1835, p. 70, Bibb. 18 atime atimae Xatiniane
Q
||
Z\\ subruptum = a (cf. lemm.; 12; p.sq. 11, 12,14) Bitschelius opusc. HII, 68 coll. proleg . ad
7,
PlautiTrin.p.LXXXXV,opusc.V, 350,II,544, n.,IIII,67, n. Fleckeismio ann.philol.66, 328:

surruptum ceteri codd. subreptum ubique edd. ante Hertzii ed.min. 19 aliud edd.vett.: alius
||
codd. praeter X,
qui aliis ('propter quis utrumque' Hertz.) 20 que QX que (sc. quae) ONx\\
\\
bruttum butu Qpr. Z\\ 21 manlium XOH^ 22 subrutum 25 hac edd.: hec QZX haec (s.
0
Q
\\
hec) OUNx quartovicesimo edd. vett. grammaticorum] commaticorum (propter commenta-

||
||
riorum) ZXOZ?iVcomaticorum
Q
De fragmentis XXX* XXXI* vide 'quaestt.' p. 10 sqq. 18 Gellium totum hoc caput
4
||
a Nigidio mutuatum statuerunt Dirksenius 'Abhandl. Berl. Ak.' 1851,

d.
esse probabiliter
p. 59—61 et Kretzschmerus c. p. 25 sq. Cf. Gell. XVIIII, LIII) et 'quaestt.' p. sq.
8.
1.
(fr.
3
1
1
||
74
(§. 5) atque ipse quoqueidem putat, incertam esse temporis demonstrationem, sed
anguste perquam et obscure disserit, ut signa rerum ponere videas ad sub-
(§.6) sidium magis memoriae suae, quam ad legentium disciplinam. videbatur
tamen hoc dicere, suum verbum et 'est' esse et 'erit'; quando per sese po-
nuntur, habent atque retinent tempus suum, cum vero praeterito iunguntur, 5
(§. 7)
vim temporis sui amittunt et in praeteritum concedunt. cum enim dico 'in
campo est' et 'in comitio est', tempus instans significo; item, cum dico 'in
campo erit', tempus futurum demonstro; at cum dico 'factum est', 'scriptum
est', 'subruptum est', quamquam 'est' verbum temporis sit praesentis, con-
funditur tamen cum praeterito et praesens esse desinit. 10
(§. 8) Sic igitur, inquit, etiam istud, quod in lege est; si dividas separesque duo
verba haec 'subruptum' et 'erit' , ui sic audias 'subruptum (erit'), tamquam 'cer-
tamen erit' aut 'sacrificium erit', tum videbitur lex in postfuturum loqui; si vero
copulate permixteque dictum intellegas, ut 'subruptum erit' non duo, sed nnum
verbum sit idque unitum patiendi declinatione sit, tum hocverbo non minus prae- 15
teritum tempus ostenditur, quam futurum.

XXXV Gellius XIII, 26 (25), 1 — 3: P. Nigidii verba

sunt ex commentario-
rum grammaticorum vicesimo quarto, hominis in disciplinis doctrinarum
omnium praecellentis: deinde, inquit, voculatio qui poterit servari, si non
sciemus in nominibus, ut 'Valeri', utrum interrogandi an vocandi sint? nam inter-
20
rogandi secunda syllaba superiore tonost, quamprima, deinde novissima deicitur;

at in casu vocandi summo tonost prima, deinde gradatim descendunt.
2 videatur 7. Kleinius M. fflien. tom. 18, p. 480 iudices Salmasius || 4 suum verbum et
'est' esse Hertzius Vind. alt., ann. phil. suppl. VII., p. 74, a Madvigio monitun : suum ubfi et esse
QZ verbum esse erit in mg. o) suum est verbum et 'est' Madv. Advers. II, p. 60ll\\
XOUN (e&
6 coneedunt mg. ed. Gryph.a. 1542, Gronovius : contendunt codd. Hertzius || 7 et] om.XOHNS) sit
XOHN:om.Zest(~)Q,'quodpossit ex est praec. originem ducere; rectefort. igitnrsit' Hertz. adn.\\
12 supruptu Xpr. subrutii Q||subruptuXiV||erit add.Heri,zmsined.mai.\\ 14nt] vis QZ\\ supruptu
X\\ itq;
15 Z itaq; Q \\ unitum Hertzius in ed. mai.: unita libri (propter declinationej || 20 in om-
nibus rFinomibus Xpr. || ut] 7 Q || Valeri Tex sil., edd.: valerii rell. codd. \\ * sint an voca-
candi Q || 21 seperiore 0 si interiore X || superior et om. litt. onost (spat. vac.in Trel.) TY\\
sonost N pr. tono est XiZthono est Q || 22 summo * * (s * * *) X \\ summotouost Qpr. || tono
st O T tono est XH.
15 'patiendi declinatione'] His vocibus sollemnibus Nigidius non aliter, quam Varro (cf.
d. 1. L. X, 32 sq.) reliquique vetustiores Romanorum grammatici, usus est. || 19 Huius fragmenti
explicandi eausaGellius §. 3 adicit: 'summum' autem 'tonum' jrpoaMS(av acutam dicit, et, quem
accentum nos dicimus, 'voculationem' adpellat et 'casum interrogandi' eum dicit, quem nunc
nos 'genetivum' dicimus'. || 'servari' = observari | 22 Pergit Gell. §. 2 : 'sic quidem Nigidius
dici praecipit. sed si quis nunc, Valerium adpellans, in casu vocandi secundum id praeceptum
Nigidii acuerit primam, non aberit, quin rideatur'. nec minus arbitrarium hoc praeceptum
Nigidii temporibus fuisse rectissime cum alii animadverterunt, tum Schoellius 'De accentu',
75
Grellius ibid. §.4: idquoquetn eodem libro Nigidiano animadvertimus: XXXVI

si 'huius' , inquit, 'amici' vel 'huius magni' scribas, unum i facito extremum, sin
vero 'hii magnii', 'hii amicii' , casu multitudinis recto, tum i ante i scribendum
erit atque id ipsum facies in similibus.
5 Gellius ibid.: item: si 'huius terrai scribas, i littera sit extrema, si 'huic XXXVII
terrae', per e scribendum est.
Gellius ibid.: item: 'mi' qui scribit in casu interrogandi, velut cum dicimus XXXVIII
'mi studiosus', per i unum scribat, non per e; at cum 'mei', tum per e et i scri-
bendum est, quia dandi casus est.
10 Gellius XIII,
6: quas Graeci ^poawSia; dicunt, eas veteres docti tum xxxvnii
'notas vocum', tum 'moderamenta', tum 'accidentiunculas', tum 'voculationes'
adpellabant; quod nunc autem 'barbare' quem loqui dicimus, id vitium ser- (§. 2)
monis non 'barbarum esse', sed 'rusticum' et cum eo vitio loquentes 'rustice'
2 extremo (praecedit facitqj TV\\ sin] si H sui Q \\ 8 hi QONin TV || magni.i T magni

Q magnei XOU\\ hi ONin TV \\ amici.i. Tamicei XOP || i ante i Ad. Eussnerus in Hertzii
app., probavi 'quaestt.' p. 23: ante i codd. || 4 erit Q : erite X erite rell. || 5 Item hoc et sequenti loco
(fr. XXXVIII) non, ut Hertzius vult, Nigidii, sed Gellii haec ex ampliore Nigidii disputatione ex-
cerpentis esse puto, idemque Roehrigius l. c.p. 44, adn. 3 intellexit. cui sententiae magnopere favent
et similes loci N. A. X, 5, 2 (fr. XXXXIIII), XVI, 4, 2. 5. 6, XVIIII, 14, 7 (fr. LIIII) et coUata
inter ipsius huius capitis verba: 'id' (sing. num.) quoque' eqs. (§.4init.) atque(§.5): 'haec (plur.
se
num.) nos...non praetermittenda existimavimus' , quorum discrepantia ita tantum explicatur, si

ad 'item' Oellii verba: 'id in eodem libro Nigidiano animadvertimus' intellegimus. || terrai ed. Paris.
a.1536: terrae XOHNTY
terrae QZ\\ 7 mi Buechelerus 'Lat. jDecl' p. 112 W. cf. 'quaestt.'
p. 23: mei codd. Hertzius mel a Nigidio scriptum esse censet Lachm. ad Lua: IIII, 602, p. 246. ||
8 mei codd. || studiosis QZ || ac QZO pr. Ac N \\ accumi ei V \\ mei
XOUN, Buech. Ilertz.:
miei QZ mi ei T. miei probav. Longolius, Lachm. || 11 modulamenta Weilius Benloewiusque
theorie g&n. de Vaccent. Lat.p. 6, adn. 4; at v. Schoellium l. c.p. 89, adn. 1.
Act. soc. phil. Lips. VI., p. 58 sqq., ubi eorum redarguit opinionem, qui — ut Langenius diss.
inaug. p. 21, Philol. t. XXI. p. 110, ann. philol. t. 113, p. 625, — Nigidium hoc prorsus effinxisse
negarunt, in quorum partes miror quod nuper etiam Stolzius Meletem. Vindob. a. 1886, p. 156
et Eoehrigius 1. c. p. 43 abierunt. Schoellio antem eo magis adsentiendum erit, si vera sunt.
quae 'quaestt.' p. 21 sqq. exposui: discernere Nigidius genet. et vocat. sing. et nominat. plur.
voluit quidem, sed in vocandi casu 'Valerei' scribere nolnit, genetiv. 'Valerii' iam non potuit
scribere; itaque accentum a brevi paenultima in tertiam syllabam recedere iussit, contra
quam rationem conferendi sunt hi loci: Varr. fr. 17. Wilm., Serv. ad Aen. I, 451, Priscian. VII,
5, tom. I, p. 302 Hertz.
1 sqq. Cf. 'quaestt.'p. 23. || 3 'multitudinis'] In hac voce adhibenda Nigidius cum Varrone
consentit (quem etiam Caesar secutus est, cf. Lerschium 'Sprachphilos.' II, p. 228). idem cadit
in singulorum casuum nomina ('rectus easus', cf. Varr. d. l.L. VIII, 1, 'dandi casus', cf. ibid.
VIH, 36 ; X, 21, 'cas. vocandi', cf. ibid. X, 30) praeter 'interrogandi casum', quem Varro (VIII,
66, VIIII,
54) 'patrieum' adpellabat. || 7 'Mi' genetivus alibi non invenitur; tamen fort. Nigid.
ad hoe praeceptum ratione, qua 'mei' pronuntiabatur, adduci poterat, cf. 'dei', 'dii', 'di', Seel-
mannum 'Ausspr. d. Lat.' p. 187. ceterum v. 'quaestt.' p. 22 sq.
76
(§.3) loqui dictitabant. P. Nigidius in commentariis grammaticis: rusticus
si
sermo, inquit,
fit
adspires perperam.
XXXX Nonius p. 144, 18: Nixurire, niti velle. Nigidius commentariorum

grammaticorum XXV: nixurit, qui niti vult et in conatu saepius aliqua re
praepeditur.
5
XXXXI Gellius X, 4: nomina verbaque non positu fortuito, sed quadam vi et
ratione naturaefacta esse P. Nigidiusingrammaticis commentariis docet,
rem sane in philosophiae disceptationibus celebrem. quaeri enim solitum apud
2)
(§.
philosophos, ouaei xa cvojj.axa sint 6eaet. in eam rem multa argumenta dicit,
3)
(§.
^
cur videri possint verba esse naturalia magis, quam arbitraria. ex quibus hoc io
visum est lepidum et festivum: 'vos', inquit, cum dicimus, motu quodam oris
4)
(§.
conveniente cum ipsius verbi demonstratione utimur et labeas sensim primores
emovemus ac spiritum atque animam porro versum et ad eos, quibuscum sermo-
cinamur, intendimus. at contra, cum dicimus
'nos' neque profuso intentoque
,
flatu vocis neque proiectis labris pronuntiamus, sed et spiritum et labeas quasi 15
intra nosmet ipsos coercemus. hoc idem fit et in eo, quod dicimus Hu' 'ego' et
',
'tibi' et 'mihi'. nam sicuti, cum adnuimus et abnuimus, motus quidam ille vel
commentariorum grammaticorum Muell.: commento grammaticae codd. XXX Ald.
4
3
\\
|J
praepeditnr Muellerus: perpellitur codd., Gerl., Quich., Roehrigius c.p. 60, qui conferri iubet
5
l.
impellere, perpeditur Egg. in. adnot. repellitur Madvigius adm. cr.II,p. 058 pnigidius QB pin-
7
\\
gidius Z inquit] enim -ZZ 12 labeas] QZHb (omnes libri lin. 15): labias B labas XON
11
||
||
labras m. rec. labra semiras.) x 13 quibus consermocinamur B Rutg. quib; cumsermo-

0
g
(s
*
||
cinamur Z quib; sermocinamur X 16 cohercemus QXOpr. i7|| fit in B tu] mn. Z; tn QB

||
||
tu et N.
Hoc fr. ad lib. XXIIII. rettuli 'quaestt.' p. 12 et 13, quam coniecturam iam Kretz-
1
scbmerus c. p. 55 occupavit nec tamen ita, ut debebat, argumentis comprobavit, sed monere
1.
satis habuit, eo, quod Gellius utroque loco, XIII, et XIII, adnotat, quo modo Nigidius
3,
26,
6,
1
npoot<>Sia;expresserit, id certe evinci, quae XIII,

leguntur, 'solum Nigidii studium testari',
6
id quod veri simillimum est, cum ceteri grammatici nominibus h. commem., quod sciamus,
1.
nsi non sint. sed ut illa quoque coniectura probetur, meminerimus oportet, etiam adspiratio-
nem ad 'accentum', qualem veteres intellegebant, pertinere potuisse, cf. locos a Seelmanno
c. p. 24, adn. congestos, inprimis Dosithei exc. VI, p. 275 Keil. 'adspires'] 'Veri simile
1.
2
1
||
estNigidium hoc loco pariter falsam consonarum et vocalium aspirationem castigare voluisse'
Roscherus 'De asp. ap. Rom.', Curtii stud. II, p. 146; illustratur hoc fragm. his locis: Catulli
c. 84, Cic. Orator. 19, Gell. II,
Quintil. 3. cf. Bramb. 'Neug.
d.
Orthogr.'
I,
5,
3,
48, 160,
1.
p. 282 sqq. Seelm. cum autem haec prava adspiratio Ciceronis demum aetate
c. p. 263 sqq.
1.
increbruerit, iam temporum ratio obstat, ne Riesio fidem habeamus, Philol. XXVII, 300,
p.
adn. 10 suspicanti Lucilii lib. VIIII. hoc enuntiatum a Nigidio excerptum esse. 11 Hoc fr.
e
||
Eggerus c. p. 50 primum omnium esse voluit; quo vero ego id referendum esse putarem,
1.
supra 'quaestt.' p. 13 dixi. 12 'demonstratione'] cf. Gell. XIII, 29, 2.

||
77
capitis vel oculorum a natura rei, quam significat, non abhorret, ita iam his
vocibus quasi gestus quidam oris et spiritus naturalis est. eadem ratio est in
Graecis quoque vocibus, quam esse in nostris animadvertimus.
Gellius X,
'avarus' non simplex vocabulum, sed iunctum copula- XXXXII
5, 1:
5 tumque esse P. Nigidius dicit incommentariorumundetricesimo. avarus

enim, inquit, adpellatur, qui avidus aeris est. sed in ea copula e littera, inquit,
detrita est.
Servius Dan. ad Georg. I, 47: Avari i. e. quamvis avari, et plus est, XXXXIII
quam si dixisset parci. Nigidius: quia qui parcior est, suo contentus est, quod
10 avarus nonfacit.
Gellius X, 5, 2: item 'locupletem' dictum ait ex compositis vocibus, qui XXXxIIII
'pleraque loca', hoc est, qui multas possessiones teneret.
Gellius XVIII, 4, 10 sq.: ...nos autem postea ex Apollinari didicimus XXXXV(*I
'vanos' proprie dici, non ut volgus diceret, desipientis aut hebetes aut ineptos,
15 sed, ut veterum doctissimi dixissent, mendaces et infidos et levia inaniaque
pro gravibus et veris astutissime componentes; 'stolidos' autem vocari non
tam stultos et excordes, quam austeros et molestos et
inlepidos, quos
Graeci poyfir,pobt; v.cd ôpTao6; dicerent. hu\j.a. quoque harum vocum et origines (§. 11)
scriptas esse dicebat in libris Nigidianis.

20 Quas requisitas ego et repertas cum primarum significationum exemplis,
ut commentariis harum noctium inferrem, notavi et intulisse iam me aliquo

in loco commentationibus istis existimo.
1ita iam his Hertzius: id iam his (hiis Z) QZ id iabis B ita in his XOHN vg. | 5 pnigi-
dius Q: nigidius rell. codd. || 6 appellatus ON\\ e] om. QZB\\ 9 quia del. Egg.; retineo, cum, qui
fuerit huius sententiae ctim praeced. conexus, ignoremus; fort. similis sententia atque in scholio
antecesserat: 'avarus' plus esse, quam 'parcus'. \\ 15 et levia] deuia Q || 17 austeros Hertzius:
stautros Q castros Z taetros 0 tetros XHN T Y vg. fatuos vel tardos MarHandius ep. crit. ad F.
Hare p. 96 \\ 18 Graeca spat. rel. om. X\\ MOXTHPOrCET*OPTIKOIC ZTY
MOXTEPOIC (OITC
jt) Cai cl>OPTICOiC H || ETr et rMa Z TTMa Q Etima Y Ethima H & ima XN\\ 20 Quas re-
quisitas ego et repertas Butgersius j>. 294: quos requisitos ego (ergo X) et repertos QZXONTY
quos ego requisitos eqs. H
1 Cf. similem 'onomatopoeiae', quae dicitur, doctrinam in Varronis fr. 2 * Wilm. (Augu-
VI, p. 42 ed. congr. S. M.). huius modi explicationes etymologicae ab onomato-
stin. de dial.
poeia petitae sunt inter exempla a Lehrsio 'De Arist.' p. 325 sqq., 2 adn. collecta, v. etiam
Steinthalium 'Gesch. d. Sprachwissensch. bei den Griech. u. Riim.' p. 330 sq. || 2 Cf. Galenum
'De Hippocr. et Plat. placitis, II, 2, tom. V., p. 216 ed. Ktihnii, ex Chrysippo, a quo Nigidium
illam doetrinam mutuatum esse monuit Rud. Schmidtius 'De Stoicor. grammatica' p. 34. ||
11 Cf. Cic. 'De rep.' II, 9, 16 (cui sua se debere profitentur Non. p. 42, 23 et Isid. Origg. X,
155), Festus ap. P. D. p. 119, de quo loco v. 'quaestt.' p. 18, Ovid. Fast. V, 281, Plin. N. H.
XVIII, 3, 11, Quintil. V, 10, 55, Front. 'De diff. vocc.' p. 279 Nieb. || 22 N. A. VIII., 14 a G. in-
dicari perspexerunt Oiselius et Gronovius, cf. Hertzium 'De Nig. st.' p. 20, adn. 1. praeterea v.
'quaestt.' p. 17 sq. et p. 20.
78
Cf. VIII, 14 lemma: . . . atque ibidem a. P. Nigidio origines vocabulorum

exploratae.
XXXXVI* Nonius p. 51, 14: Rudentes ea causa sapientissimi dictos volunt, quod
funes, cum vento verberentur, 'rudere' existimentur; atque hunc sonum pro-
prium funium, non asinorum putant. 5
XXXXVII Gellius Vini, 12, 6: ... ita in Nigidianis scriptum invenimus: 'in-
festum' afestinando dictum; nam qui instat, inquit, alicui eumque properans
est
urget opprimereque eum studet festinatque, aut contra, de cuius periculo et exitio
festinatur, is uterque infestus dicitur ab instantia atque imminentiafraudis, quam
velfacturus cuipiam vel passurus est. 10
SxXXVIII Gellius X, 11, 1 sqq. : 'mature' nunc significat 'propere' et 'cito' contra
ipsius verbi sententiam; aliud enim est 'mature', quam dicitur. propterea P.
Nigidius, homo in omnium bonarum artium disciplinis egregius, 'mature',
(§.
2)
inquit, est, quod neque citius est neque serius, sed medium quiddam et temperatum
(§. est. bene atque proprie P. Nigidius.

nam et in frugibus et in pomis 'matura' 15
3)
dicuntur, quae neque cruda et immitia sunt neque caduca et decocta, sed
tempore suo adulta maturataque.
Incertorum 'commentariorum' fragmenta.
:XXXVIIII Gellius XI, 11: verba sunt ipsa haec P. Nigidii, hominis in studiis
bonarum artium praecellentis, quem M. Cicero ingenii doctrinarumque nomine 20
summe reveritus est inter 'mendacium dicere' et 'mentiri' distat. qui mentitur,
:
ipse nonfallitur, alterum fallere conatur; qui mendacium dicit, ipse fallitur.
idem hoc addidit: qui mentitur, inquit, fallit, quantum in se est; at qui menda-
cium dicit, ipse nonfallit, quantum in se est. item hoc quoque super eadem re
dicit: vir bonus, inquit, praestare debet, ne mentiatur, prudens, ne mendacium 25
dicat; alterum incidit in hominem, alterum non. varie me hercule et lepide
Nigidius tot sententias in eandem rem, quasi aliud atque aliud diceret, dis-
paravit.
rudere H* edd.: budere ludere H2 rell. codd. om.BUN at N.At U cuius

L*
8
4
est]
7
||
||
\\
Salmasiani libri teste Oronovio; Mercerus ad Non. s. v. Infesti: alicuius (cf. lin. codd.
7)
ong.
\\
12 pnigidius B pingidius Z puidius puidius compend. quibusd. non satis dilucidis (nig spscrp.
?)
Q
15 p. nigius Xpr. pnigidius nigidius ZB 19 pnigidii nigidigi Bpr. 23 at qui . .

0
Q
q
Q
p
\\
.
||
||
quantum in se est] om. part. 24 dicitur Xpr. Tpr. 27 pnigidius

Q.
g
Q
||
||
Hunc locum ad idem Gellii caput (VIII, rettulit Hertzius ann.phil. 85, p. 713 sq.||
t.
14)
3
De Gell. VIIII, 12 disputavi 'quaestt.' cf. etiam Kretzschmerum c. p. 56 sq. et

1.
7,
p.
6
Roehrigium l.c. p. 11. Gellii loco usus estNon.p.51, 17, de quo v. Hertz. ann. phil.t.85, p. 98.
||
j|
Totum hoc cap. Gellii descripsit Macrob. Sat. VI, 7—13. Sectionem Nigidii frag-
3.
8,
11 15
||
mento addidit Kretzschmerus c. p. 57, 'rei potius probabilitatem, quam Servium secutus, qui
1.
ad Georg. Nigidii continuationem assuit', v. Kretzsch. p. 28. 19 Hune

260 haec tamquam
I,
||
Gellii locum compilavit Nonius p. 441,9. 21 Futtilis subtilitatis exemplum, ut fr. IH. 26.
||
||
'incidit in hominem'] e. casu homini imprudenti accidit, ut mendacium dicat.

i.
79
Gellius XIII, 10, 4: 'fratris' autem vocabulum P. Nigidius, homo im- L

pense doctus, non minus arguto subtilique eT&|M;> interpretatur: frater, inquit, .
est dictus quasi fere alter.

Cf. Fest. ap. Paul. Diac. p. 90, 7: Frater a Graeco dictus est <pp-^xprs, vel
5 quod sit fere alter.
Gellius XV,
sqq.: invenimus autem in commentario Nigidiano
3, 4 Li
verbum 'autumo' compositum ex 'ab' praepositione et verbo 'aestumo' dictum-
que intercise 'autumo', quasi 'abaestumo', quod significaret 'totum', tamquam
'abnumero' ('totum numero'). sed, quod sit cum honore multo dictum P. Nigidii,
10 hominis eruditissimi, audacius hoc argutiusque esse videtur, quam verius.
Gellius XVII, 13: 'quin' particula, quam grammatici 'coniunctionem' ad- lik*)
pellant, variis modis sententiisque conectere orationem videtur. aliter enim (§. 2)
dici putatur, cum quasi increpantes vel interrogantes vel exhortantes dicimus
'quin venis'? 'quin legis'? 'quin fugis'?, aliter, cum ita confirmamus: 'non
15 dubium est, quin M. Tullius omnium sit eloquentissimus', aliter autem, cum
sic componimus, quod quasi priori videtur contrarium: 'non idcirco causas
Isocrates non defendit, quin id utile esse et honestum existumarit' ; a quo illa (§. 3)
significatio non abhorret, quae est in tertia origine M. Catonis: 'haud eos',
inquit, postremum scribo, quin populi et boni et strenui sient.' in secunda
'eo
(§.
4)
20 quoque origine M. Cato non longe secus hac particula usus est: 'neque satis',
inquit, 'habuit, quod eum in occulto vitiaverat, quin eius famam prostitueret.'
praeterea animadvertimusQuadrigarium in octavo annalium particula ista usum
5)
(§.
esse obscurissime. verba ipsius posuimus: 'Romam venit; vix superat, quin
p. 600, 20; 632,

exc. Macr. N au
2;
7;
ab Hertziits coll. Oell. 637, 21 n rell.

8,
eau
§.
7
||
abaestimo Tabestimo ab aestumo OF||tamquam abnumero
(ab numero (totum ZONY)
Q
8
numero)] sicut abnumero idem est et numero exc. Macr. p. 600, 21; sicut abnumero idem esse
quod numero p. 637, 20; 'num ap. Oell. post abnumero propter 6|jloiot&eutov excidit idem est
quod numero, quod maxime ad verba Macrobiana accederetf exspectares potius totum numero
vel significat totum numero' Hertz. in ed. mai. 13 quasi cum H sic umqua (vitiosa meta-
x)
(9
||
thesi) X 16 causa socrates Z causa socrates 17 ipsocrates X ipse socrates x Socrates Ps.
si
si
Q
||
||
Petronius gloss. 41 ed. Beiffersch. M. Ehen. 16, p. 11 18 aut QZ\\ 19 fient QZsint U\\ 22 anim-
1.
1|
adverteret Qpr. enim advertimus ZX 23 supererat teste Oronovio.

I
Q
||
Cf. 'quaestt.' p. 14. 'Hominem Graecae linguae peritum 'fratrem' cum vocabulo
2
1
||
Graeco ypaTwp vel jppomjp esse coniungendum non intellexisse inde tantum explicari potest,
quod in ipsa lingua Latina vocabulorum otyma obstinate quaesivit' Roehrigius c. p. 46,
1.
adn. 3. Hoc Verrium Nigidio debere iam Muellerus adnotavit, v. 'quaestt.' p. 18. ex Gellio
4
||
sua hausit Nonius 35, 32, v. Hertz., ann. pbil. 80, p. 716. Ad Gellium redeunt Macrob.
p.
t.
||
V., (Keil.); Keilium 'Com-

6;
exc. p. 600, 19; 632, 637, 27 cf. p. 600, 17, adn., Schoemannum
t.
mentat. Macr.' p. 39 sq. (dubitavit Kretzsch. p. 56) 11 Totum Gellii caput Nigidio pendere
e
||
suspicati sunt Mercklinius ann. philol. supp. HL, p. 653 et Kretschmorus 55 sq.
1.
c.
p.
80
(§. 6) triumphus decernatur.' item in sexto annali eiusdem verba haee sunt: 'paene
factum est, quin castra relinquerent atque cederent hosti.' non me autem
7.)
(§.
praeterit dicere aliquem posse de summo pectore nil esse in his verbis negotii:
(§.8) nam 'quin' utrubique positum pro 'ut' planissimumque esse, ita dicas:
si
'Romam venit; vix superat, ut triumphus decernatur'; item alio in loco: 'paene
5
(§. factum est, ut castra relinquerent atque cederent hosti'. sed utantur sane, qui
9)
tam expediti sunt, perfugiis commutationum in verbis, quae non intelleguntur,

utantur tamen, ubi id facere poterunt, verecundius.
Hanc vero particulam, de qua dicimus, nisi quis didicerit compositam
si
(§. 10)
copulatamque esse neque vim tantum coniungendi habere, sed certa quadam 10
significatione factam, numquam profecto rationes ac varietates istius com-

(§.11) prehensurus est. quod quia longioris dissertationis est, poterit, cui otium est,
reperire hoc in P. Nigidii commentariis, quos grammaticos inscripsit.
Llil Gellius XVIIII, 14: aetas M. Ciceronis et C. Caesaris praestanti facundia

viros paucos habuit, doctrinarum autem multiformium variarumque artium, 15
quibus humanitas erudita est, columina habuit M. Varronem et P. Nigidium.

sed Varronis quidem monumenta rerum ac disciplinarum, quae per litteras

2)
(§.
(§.3) condidit, in propatulo frequentique usu feruntur, Nigidianae autem com-

mentationes non proinde in volgus exeunt et obscuritas subtilitasque earum
tamquam parum utilis derelicta est. sicuti sunt, quae paulo ante legimus
in
4)
(§. 20
commentariis eius, quos grammaticos inscripsit, ex quibus quaedam ad

demonstrandum scripturae genus exempli gratia sumpsi. nam, cum de natura
5)
(§.
atque ordine litterarum dissereret, quas grammatici vocales adpellant, verba
haec scripsit, quae reliquimus inenarrata ad exercendam legentium intentio-
(§.6) nem: a et semper principes sunt, et u semper subditae, praeit; et subit et 25

e
0
praeit in 'Euripo', subit in 'Aemilio'. quis putat praeire u in his verbis: 'Vale-
si
rius', 'Vennonius', 'Volusius', autiinhis: Hampridem' 'iecur' 'iocus', 'iucundum'

,
,
,
errabit, quod hae litterae, cum praeeunt, ne vocales quidem sunt.
pr. sunt haeo H = x: inee Z X hostis educantur

Z
haec verba ee
0
6
3
esse]
1
||
||
||
hostis . caducantur utantur ut vid. X ut tantur x sane qui tam expediti educantnr sane qui
Q
\\
||
tam expedita sunt Z perfugiis Hertzius: perfugii codd. nisi T: nisi ZXOHN 25 aeto
si
9
Q
7
\\
||
||
Xpr. u &. e. 0. v. Z\\i. e. u e. ui Z subdita e. est subit Z subdite r . et

Q
i.
Q
Q
i.
i.
a
0
e
i
||
||
edd. subdit codd. alt. praeit post praeit add. Hertzius: on<. Ubri 26 in Euripo, subit in Aemilio
:
||
||
Hertzius: in Euripo praeit; et subit in Aemilio vg. in eum po subit en aemilio. U in eumpo
subite naemilio ZN In eumpo subit en. emilio Xin eu posubitene milio. in eu po subite
Q
j
|
n (e) milio (aemilio om. QZ 27 iocus Hertzius in adn.: iocum libri; adrwtat
0
verbis]
o)
*
||
||
|
Hertz.: 'nonne propter iucundum fnum. sing. neutrum hoc iocum non nisi in excerptis Charis.
p. SSl, 28 K. traditur atque ibi recte me quidem iudice ab editorib. anal. Vindob. p. 103 in hic
iocus mutatum est (cf. Neue 'Formenl.' P, p. 544 coll. p. 604 sq.).' iocundum OrZH.
\\
10 Cf. Eibbeckii 'Beitr. z. Lehre v. lat. Partikeln' p. 20.

d.
81
Gellius ibid. s. 7: item ex eodem libro verba haec sunt: inter litteram LIIII
n et g est alia vis, ut in nomine 'anguis' et 'angari' et 'ancorae' et 'increpat' et
'incurrit' et 'ingenuus'. in omnibus enim his non verum n, sed adulterinum ponitur.
nam n non esse lingua indicio est; nam si ea littera esset, lingua palatum tangeret.
5 Gellius ibid. s. 8 : alio deinde in loco ita scriptum : Graecos non tantae LV
inscitiae arcesso, qui ov ex o etv scripserunt, quantae, qui ei ex e et i: illud enim
inopia fecerunt, hoc nulla re subacti.
Marius Victorinus Art. gramm. I, 4, tom. VI., p. 8, 16 Keil.: Nigidius LVI
Figulus in commentariis suis nec k posuit nec q nec x.
to Cf. eundem ibid. p. 21, 3: posteaquam a Graecis 5 et a nobis x recepta
est, abiit et illorum et nostra perplcxa ratio et inprimis observatio Nigidii,
qui in libris suis x littera non est usus antiquitatem sequens.
Marius Victorinus 1. c. p. 8, 17: idem h non esse litteram, sed notam ad- LVII
spirationis tradidit.
15 Nonius p. 21, 18: Quiritare est clamare: traCtum ab iis, qui Quirites in- LVIII
vocant. Lucilius saturarum lib. VI. :
'Haec, inquam, rudet e rostris atque heiulitabit,

Concursans veluti angarius clareque quiritans.'
Nigidius commento grammatices: clamat, (qui) quiritatur.
QZ\\ anchorae H angore

2 n] om. Q Z || 3 enim] om. QZ\ n] om. QZ\\A indicio ? edd. :
inditio QH% iuditio Zindictio XON\\esl\ .a. QZ\\ ei Q oeiiJ|| quantae (Hexsil.f)
6 o et u] o .
edd.:om. Q ZXON g quantae nostri fuerunt Hertzius; sed ipsa brevitas obscurior, si solum
quantae (sc. eos arcesso) scribimus, magis Nigidii ingenium redolere atque verborum sequentium
'fecerunt' (sc. Graeci), subacti (sc. Romani) obscuritatem excusare wdetur. || qui ei (quiei ZX)
codd.: qui i Hertzius || 9 nec q] pro Q Rutg. || 18 angarius Scal. et Iun. : ancfa; -H''/)alius codd. ||
19 grammaticis codd. || qui quiritatur scripsi: quiritatum codd. quiritatur Tumeb. Scal. al. qui-
ritat Oudendorp. ad Apid. I, 471 quiritat (vel quiritatur) clamat Muell. in adnot. coll. p. 40 lemm.
Tintinnire.
3 Cf. 'quaestt.' p. 21, adn. 1. 1|5 sqq. Cf. 'quaestt.' p. 22 et ibid. adn. 2. || 8 Horum Marii
locorum primum fontem Verrii Flacci libros 'de orthographia' fuisse probabiliter statuit
Schadyus ('De Mar. Vict.' I, 4, Bonnae 1869). Vide 'quaestt.' p. 21. | 12 At x antiquitus in
|| 9
usu erat, cf. Seelmannum 1. c. p. 339 et 346; fortasse, cur Nigidius x repudiaret, re vera, ut
Roehrigius 1. c. p. 42 statuit, ea sola causa erat, quod littera duplex est, quam in duas seiungere
voluit. scripturae cs exempla, haud sane frequentia, inveniuntur collecta in indicibus C. I. L.,
inprimis vol. VIII. || 13 Cf. Varr. fragmenta supra 'quaestt.' p. 21 commemorata; similia alii
postea protulerunt. Locus ita comparatus est, ut prorsus temeraria sit Roehrigii opinatio,
|| 19
qua (p. 3 et 45) Nigidium 'de quiritandi usu mediali' egisse statuit, de quo num Varro dixerit,
valde dubium est; certe id non fecit 'd. 1. Lat.' VI, 68, ad quem locum fort. recte Koilius
Varronis commemorationem lacunosam rettulit, quae est ap. Diomed. p. 381, 21 K.
Swoboda, Quaestioncs Nigidianao. 6
82
LVIIII Donatus ad Terent. Phorm. I,4,4: 'Celari'] Nigidius quaerit, utrum

plenum sit, an pressum.
LX Donatus ad Terent. Phorm. I, 4, 13: 'Protinus in pedes'] Protinam fuit

et sic Nigidius legit.
LXI Donatus ad Terent. Phorm. II,

3: 'Non pudere'] 1, Hic Nigidius ad- 5
notavit neminem videri pudere ante delictum.
LXII ad Georg. I, 120: 'Et amaris intyba fibris']... alii

Servius Danielis
fibras herbas adserunt, ut Nigidius commentario grammaticali: cpoqftri
(herba); sed anteafibra dicta est, ut nunc etiamrustici dicunt.
LXIII GelliusIIII, 16, 1: M. Varronem et P. Nigidium, viros Romani generis io

doctissimos, comperimus non aliter elocutos esse et scripsisse, quam 'senatuis'
et 'domuis' et 'fluctuis', qui est patrius casus ab eo, quod est 'senatus', 'domus',
'fluctus' ; huic 'senatui', 'domui', 'fluctui' ceteraque iis consimilia pariter dixisse.
LXim Gellius V, 21, 6: . . . ibi ille amicus ridens: 'amabo', inquit, 'vir bone, quia
nunc mihi a magnis, seriis rebus otium est, velim doceas nos, cur 'pluria'
j
15
sive 'compluria', nihil enim differt, non Latine, sed barbare dixerint M. Cato
Q. Claudius Valerius Antias L. Aelius P. Nigidius M. Varro' . . .
8 flbras ante herbas Daniel neglegentia praeteriit. || 9 herba post inseruit Commelinus,
cf. Salmasii Exercit. Plin. p. 280 D.
1sqq. Falsos esse scholiastas, cum Nigidium commentarios Terentianos et Vergilianos
(cf. praeter fr. LXII etiam XXXXHI) scripsisse crederent, inprimis Ritschelius Parerg. p.
363
sq. monuit. ceterum de his Donati locis cf. etiam 'quaestt.' p. 11, adn. 2. || 2 In hoc fragm. eadem
adparet originationis ratio, quae in fr. XXXXII, XXXXIIII, L, LI, LII, ita ut 'plenum' sit, in
quo nihil 'detritum' est, 'pressum', quod contractum sive 'intercise dictum' est. aliter Roehri-
gius p. 43 : 'equidem', ait, 'Nigidium quaesivisse puto, utrum in verbo 'celari' e sit conclusum,
sicut in 'edere', an apertum, sicut in 'sceptrum'. sed primum in tam manifestam rem Nigidii
temporibus inquirere vix opus erat, contra quod argumentum non facit, quod Varr. d. 1. Lat.
V, 18 Aelium Stilonem et Varronem etymologiae studio eo abreptos videmus, ut 'caelum' et
'celare' origine inter se cohaerere opinentur. deinde Nigidius non dicitur quaerere, utrum in
'celari' e plenum sit, an pressum, sed 'celari' utrum plenum sit, an pressum. || 3 Sic etiam Verrius
Flaceus legit, v. Paul. Diac. p. 226, 20; cf. 'quaestt.' p. 18. || 8 Concedendum est Nigidio haec
vocabula eiusdem stirpis esse, cf. Curtium, 'Grundz. d. griech. Et.' 5 p. 300. || 10 Hunc et se-
quentem locum, quamquam re vera non sunt fragmenta, tamen inter reliquias grammaticas
recepi, quia ad nominum declinandorum rationem Nigidianam pertinent. || 11 Comperisse hoc
Gellium ex Caesellii Vindicis 'Lectionibus antiquis' comprobavit mihiKretzschmerus 1. c. p. 97. ||
14 Gellii auctorem Sinnium Capitonem esse probabiliter statuit Kretzschmerus 1. c. p. 61 ; cf.
Hertzium 'Sinn. Cap.' p. 12.
83
Operis rhetorici fragmentum.
Quintilianus XI, 3, 143 : togam veteres ad calceos usque demittebant, LXV

ut Graeci pallium. idque ut fiat, qui de gestu scripserunt circa tempora illa,
Plotius Nigidiusquc praecipiunt.
Librorum 'de diis' fragmenta.
Non. p. 147, 26: Obsecundanter, obsequenter. Nigidius de diis lib. L: LXVI

cum autem, id quid sit, quaerimus: 'obsecundanter naturae vivere.'
Serv. Dan. adBucol. IIII, 10: Nigidius de diis lib. IIIL: quidam deos LXVII
et eorum genera temporibus (distinguunt), inter quos et Orpheus:
et aetatibus
10 primwn regnum Saturni, deinde Iovis, tum Neptunium, inde Plutonis; nonnulli
etiam, ut magi, aiunt> Apollinis fore regnum, in quo videndum est, ne ardorem,
illa ecpyrosis adpellanda dicant.
sive est,
Arnobius adv. nat. III, .idem (Nigidius) rursus

40, p. 138, 5 ff. Reiff.: . . LXVIII
in libro sexto exponit et decimo, disciplinas Etruscas sequens, genera esse
15 Penatium quattuor et esse Iovis ex his alios, alios Neptuni, inferorum tertios,
mortalium hominum quartos, inexplicabile nescio quid dicens.
Arnob. adv. nat. III, 40, Macrob. Sat. III,4,6: Serv.Dan.adAen. I,378: LXVHII
p. 138, 3:
Nigidius Penates deos Nigidius enim de dis . . .namalii, ut Nigidius
20 Neptunum esse atque libro nono decimo re- et Labeo, deos Penates
Apollinem prodidit,
qui quirit, num di Penates Aeneae Neptunum et
quondam muris immor- sint Troianorum Apollo Apollinem tradunt.
7 vivere Butgersius: viverent codd. || 9 distinguunt] om. cod.; dispescunt inseruit Lobeckius,
quem ThUo sequitur. || 10 tum
Daniel: tunc L \\ Neptuniurn ego: neptunum L Neptuni Daniel\\
inde Plutonis Daniel: inde apollinis L
2 Cf. Hertzium 'De Nig. stud. et op.' p. 8 sq. sed num Quintiliani verba 'de gestu'
ipsum operis indicem praebeant, dubito. || 6 sqq. Cf. 'quaestt.' p. 25. || 8 sqq. Cf. Lobeckii Aglaopb.
p. 791 sqq. || 13 sqq. De hoc et sequentibus fragmentis vide Wissowae commentationem 'Die
Ueberlieferung Uber die rom. Penaten' Herm. tomo XXII. insertam et 'quaestt.' p. 29. ceterum
recte iam Klausenius 'Aen. u. die Pon.' p. 659: 'Jedem der drei Weltreiche, dem des Jupiter,
des Neptun und der Unterwelt, sowie der Menschenwelt als viertem, werden hier Penaten zuge-
theilt'. Iovis] Iupiter = 'tinia' Etruscor., v. Muell. 'Etr.' II2, p. 42 sq. || Neptunus
|| 15
etiam
Etrascorum deus erat (nel)un[u]s), v. Muell. 1. c. p. 54. || 17 sqq. Cf. Wissowam 1. c.
6*
•zr-1
84
talibus Ilium condicione et Neptunus, qui muros id. ad III, 119: sanehoc
adiuncta cinxerunt. eis fecisse dicuntur, et, loco Vergilius secutus
numeosinltaliamAeneas veterum opinionem Nep-
advexerit. tunum tantum et Apol-
linem nominavit; dicun- 5
tur enim hi dii Penates

fuisse, quos secum ad-
vexit Aeneas.
id. ad. II, 325: . . . quos
tamen Penates alii Apol- 10
linem et Neptunum vo-

lunt, . . .
LXX Arnob. adv. nat. III, 41, p. 139, 2: possumus, si videtur, summatim ali-
quid et de Laribus dicere, quos arbitratur vulgus vicorum atque itinerum
deos esse ex eo quod Graecia vicos cognominat Xaupa;, in diversis Nigidius 15
scriptis modo tectorum domumque custodes, modo Curetas illos, qui occul-
tasse perhibentur Iovis aeribus aliquando vagitum, modo Digitos Samo-

thracios, quos quinque indicant; Graece Idaeos Dactylos nuncupari.
1 sq. immortalibus Ilium Meiffersch.: immortalium P(aririn. cod. 1661) urbem Ilium
Sabaei ed. princ. Troicum Ilium Salmarius edit. Leid. a. 1651 || 16 domumque P: domuumque
edd. velt. ante Sildebrand. 'occultasse' Gel(enii edit. Baril. a. 1546) r (vir quidam doctus, qui
||
codicem post Sabaei editionem ante Scaligeri collationem correxit): occultas P occultasse se
Sabaeus || 17 Ante Digitos Seiffersch. dicit inseruit, sed nihil inserendum est, cum ex iis, quae
antecedunt, arbitratur huc quoque pertineat, ut alio loco Arnobiano p. 136, tradit
23 sqq. putat sive
ex antecedentibus inteUegendum est. || 18 Idaeos Dactylos Salmarius: deus dactulos P\\ quos quin-
que indicant; Graece I. D. n. scripri (simili modo acc. c. inf. inaertus est Arnob.p. 138, 14: 'hos
Consentes aiunt et nominant, quod...; sed eos...existimari.'): quos quinque indicant Graeci deus
dactulos n. P quosque indicant Graeci deos d., n. Urrinus quos quinque indicant Graeci, I.
D. n. Reiffersch. (qui aut rive vel sive id est ante Idaeos intercidisse putat).
2 sq. 'condicione adiuncta'] i. e. 'mercede pacta' (Hor. carm. III, 3, 22), quae iam in
Iliade commemorata est 1.XXI. v. 444 sqq. ot' a-f>5vopi AaouiSovTi | Jcap Aib; eXGo'vTe; SYjTeudap<ev
£!; eviauTo'v I u.iaS6j Ijci £rjt6j, 0 Se atju.a!vtov ejc£teXXev. I toi eyto Tptoeaai rco'Xiv nspi teiôj fSeiuâ...
-i)
(ab utroque deo muros aedificatos esse II. VII, 452 sq. narratur). miro modo hanc 'condicionem'
explicare videtur Roehrigius, qui c. p. 51, adn. conferri iubet Klausenii 'Aen. u. Penat.'
d.
1.
p. 196 sqq., ubi de fatis Troiae mentio fit. 15 sqq. Hae sententiae Nigidii non ita, ut Arnobius
||
vult, inter se discrepasse videntur. nam primum Lares familiares et Lares publici sive 'prae-
stites1 distinguendi sunt; deinde Nigidius Graecos secutus, de quibus conf. Strab. X, p. 466
;
schol. Arat. 33; Paus. V, Curetas Idaeos Dactylos deos Samothracios confudit. cur autem
7,
6,
Lares Curetas sive Dactylos esse arbitratus sit, non liquet. — cum hoc fragmento conferendi
sunt hi loci: Diomed. p. 478, 13 'hos' (Curetas cum Dactylis confusos) 'quidam tres putant,
.
.
.
qui Lares esse creduntur' . . . Hygin. fab. CXXX VIIII, p. 17 (Schm.) ...'qui Graece Curetes
;
sunt adpellati, aliis Corybantes dicuntur, his autem Lares adpellantur' Luct. Plac. ad Stat.
;
Theb. IITT, 784: 'Curetes Latine Lares familiares adpellantur'. 17 'Digitos Samothracios']
||
85
Schol. Bernens. ad Georg. .alii dicunt, ex quibus Nigidius, LXXI

I, 498: '. .
omnes deos indigetes cognominari, quia nullius indigent.' cf. schol. cod. Leid.
Voss. F 29 ad h. 1.: 'Indigetes omnes dii dicuntur, qui nullius egent. Nigi-
dius dicit.'
5 Gellius II, 26, 19:nostris autem veteribus 'caesia' dicta est, quae a LXXII
Graecis Y>,au/.wm<;, ut Nigidius ait, de colore caeli, quasi caelia.
Macrob. Sat. I, 9, 6: nam sunt, qui Ianum eundem esse atque Apollinem LXXIII
et Dianam dicunt, ut in hoc uno utrumque exprimi numen adfirment. etenim,
sicut Nigidius quoque refert, apud Graecos Apollo colitur, qui ©upato; vo-
10 catur, eiusque aras ante fores suas celebrant, ipsum exitus et introitus de-
monstrantes potentem; idem Apollo apud illos et 'A-jweu; nuncupatur, quasi
viis praepositus urbanis (illi enim vias, quae intra pomeria sunt, a-(wi<; adpel-
lant); Dianae vero utTriviae viarum omnium tribuunt potestatem. sed apud
nos Ianum omnibus praeesse ianuis nomen ostendit, quod est simile 0upa(w.
nam et cum clavi ac virga figuratur quasi omnium et portarum custos et
15
rector viarum. pronuntiavit Nigidius Apollinem Ianum esse Dianamque

Ianam, adposita D littera, quae saepe I
litterae causa decoris adponitur: re-
ditur, redhibetur, redintegratur et similia.
Arnob. adv. nat. III, 32, p. 133, 18: ... non ipsa denique Mater Deum, LXXHII
20 quam Nigidius autumat matrimonium tenuisse Saturni, dea recte poterit
nuncupari.
2 indigites Bfernem. cod. 172) indigetes C (Bern. cod. 167) || 5 caesia] A: cesia <; caetia
PR caecia VY cecia T$.
i. e. Deos Magnos Samothracios, ad quos Digitorum nomen Nigidius ex arbitrio transtulit.
vid. LobeckiiAglaoph. p. 1175 sqq., ubi (p. 1178) ita disputatio concluditur: . ..'illi Digiti Samo-
thracii multo potius generum vicinorum confusionem, quam Dactylorum cultum Samothracium
testari possunt, cuius nemo illorum, qui de insulae huius sacris scripserunt, mentionem habuit.'
quae cum ita sint, erravit Wissowa, cum inter eos, quos Servius ad Aen. III, 12; 264, VIII, 679
tradit Magnos Deos Iovem Minervam Mercurium esse putasse, Nigidium fuisse dubitanter
sane suspicatus est. || 'Quinque' numerus, quamquam tot Dactylos Idaeos Pausanias V, 7, 6
commemorat, mirus est, cum nec de Diis Magnis nec de Laribus traditus sit.
'Caesia'] Cf. Cic. de nat. deor. I, 30,83: ...'dicere licebit caesios oculos Minervae,
5
caeruleos esse Neptuni.' || 16 Hanc Nigidii originationem perversam esse nemo non videt. sed
ansam praebuit illi nominis explicationi Buttmannianae ('Mythol.' II, p. 72 sq.), qua Ianus
primitusDianus,ut luminis numen, fuisse eiusque nominis forma feminina Diana esse dicebatur.
in qua explicatione hoc de Diana non verum esse exposuerunt Iordanus in Prelleri 'Mytho-
logia' I, p. 313, adn. 1 et Birtius in Roscheri lexico p. 1002 sq.
!",/'• V
86
LXXV** Arnob. adv. nat. III, 32, p. 133, 10: Augustin. de civ. Dei VII, 24: 'ean-
terram quidam e vobis, quod cunctis dem' (sc. Tellurem), inquit (sc. Varro)
sufficiat animantibus victum, Matrem 'dicunt Matrem Magnam: quod tym-
esse dixerunt Magnam, panum habeat, significari esse orbem
terrae : quod turres in capite, oppida : 5
quod sedens fingatur, circa eam cum

omnia moveantur, ipsam non moveri;
quod Gallos huic deae, ut servirent,
fecerunt, significat eos, qui semine in-
digeant, terram sequi oportere' cet. 10
. ./Tellurem',
inquit, 'putant esse
Opem, quod opera fit melior; matrem
quod cibum pariat, magnam, quod
eandem quod salutarium
hanc alii, plurimum pariat; Proserpinam, quod
seminum frugem gerat, Cererem esse ex ea proserpant fruges ; Vestam, quod 15
pronuntiant, nonnulli autem Vestam, vestiatur herbis. sic alias deas', inquit,
quod in mundo stet sola, ceteris eius 'non absurde ad illam revocant.' . . . et
partibus mobilitate in perpetua con- dicit: 'cum quibus opinio maiorum de
stitutis. his deabus, quod plures eas putarunt

esse, non pugnat.' 20
Macrob. Sat. I, 12, 20: adfirmant quidam, quibus Cornelius Labeo con-
sentit, hanc Maiam, cui mense Maio res divina celebratur, terram esse, hoc
adeptam nomen a magnitudinc, sicut et Mater Magna in sacris vocatur, adser-
tionemque aestimationis suae etiam hinc colligunt, quod sus praegnans ei
mactatur, quae hostia propria est terrae. et Mercurium ideo illi in sacris ad- 25
iungi dicunt, quia vox nascenti homini terrae contactu datur; scimus autem
Mercurium vocis et sermonis potentem.
LXXVTI Non. p. 211, 30 Liba generis neutri. . . . masculino Nigiditts de diis:

deinde surgat, faciat libos quattuor; et infra: libos duos ad dextram et duos
laevorsus. 30
6 sq. sedens fingatur Zoega: sedes fingantur codd. \\ 12 sq. matrem, quod cibum pariat,
magnam, quod plurimum pariat scripsi: matrem, quod plurima pariat, magnam, quod cibum
pariat codd. || 22 hanc Maiam] om. P(aris. cod. 6311) || 23 in sacris] on<. P\\ 24 ei] eo (sed primitu-s
fuisse vid. ei) P \\ 28 diis Quich.: dis libri || 29 et infra: libos Rutgcrsius Vossius (confer Non.
p. 160, 30 sq. : idem de provinciis consularibus : ...et infra : ...) : et intra libos codd. || ad dextram
Quich. Madvigins (Adv. crit. II, 650): ad dextra (ad dextera IV) codd. a dextra Ald. Rutg. ad
dexteram Muell. || 30 laevorsus Madvigius l. c. : devexos libri.
1 sqq. Vide 'quaestt.' p. 26 sq. || 21 sqq. Cf. 'quaestt.' p. 28.

87
Martianus Capella I,41 — 61, p. 17, 2 — 18, 27 Eyssenh.: ac mox Iovis LXXVm**
scriba praecipitur pro suo ordine ac ratis modis caelicolas advocare prae-
cipueque senatores deorum, qui Penates ferebantur Tonantis ipsius quorumque
nomina quoniam publicari secretum caeleste non pertulit, ex eo, quod omnia
5 pariter repromittunt, nomen eis consensione perfecit. Vulcanum vero Iovia- (42)
lem ipse Iupiter poscit, licet nunquam ille de sede corusca descenderet.
tunc etiam ut inter alios potissimi rogarentur ipsius collegae Iovis, qui bis seni
cumeodem Tonante numerantur quosque distichum complectitur Ennianum:
'Iuno Vesta Minerva Ceresque Diana Venus Mars
10 Mercurius Iovis Neptunus Vulcanus Apollo',
item et septem residui, qui inter duodecim non vocantur. post hos quam (43)
plures,alti pro suis gradibus, caelites ac deorum omnium populus absque im-
pertinentibus convocandi. nec mora, milites Iovis per diversas caeli regiones (44)
adproperant. quippe discretis plurimum locis deorum singuli mansitabant, et,
15 licet per Zodiacum tractum nonnulli singulas vel binas domos animalibus
titularint, in aliis tamen habitaculis commanebant. nam in sedecim discerni (45)
dicitur caelum omne regiones. in quarum prima sedes habere memorantur
1 sqq. Eyssenhardtium secutus his siglis usus sum: B — cod. Bambergensis; R = cod.
Reichenauensis ; D= cod. Darmstattiensis, quem Eyssenh. ibi tantum adhibuit, ubi R deficit. prae-
terea lectiones variae codicis omnium vetustissimi ab H. Schenkelio et me coUati, qui est CoUegii
Corp. Christi Cantabrigiensis 153, saec. VIII. litteris Iricis scriptus, (C), mihi praesto sunt. sed
quod Nissenius 'Das Templum' p. 183, adn. de quattuor
aliis codicibus huius loci causa inspectis
(Bern. 56 b et 331, Regin. 1987 et 1335) dicit: nihil inde ad verba haec emendanda redundare,
idem de libro C valet nec non de alio Cantabrigiensi a me inspecto C. C. C. 206, s. VIIII. (Cant.) et
de trib. Ouelferbyt., de quib. v. Muellerum 'Etr.' II, p. 134, adn. 19.
|| 6 Iupiter] sic, non Iuppiter
Cet Cant. j| 10 Iovis Vulcanius: iupiter C Cant. iuppiter BR || 11 et] ex CB.
1 sqq. Vide 'quaestt.' p. 28 sq.
|| 3 Penates] cf. fr. LXVIII. || 5 'nomen']
sc. Consentium,
qui dii arcani Etruscorum (cf. Wissowam in Roscheri Lex. p. 922) neque h. 1. nequo in fragm.
Varr. ap. Arnob. III, p. 138, 14 a 'diis snperioribus et involutis' (Caecina ap. Senecam Qu. nat.
II, 41) distinguuntur cum Penatib. confusis. nimirum Consentes Romanorum non aliis in-
feriores, sed summi dii erant. cf. Schmeisserum 'De Etr. deis Cons.', Comm. phil. in hon.
Reiffersch. p. 29 sqq., a quo non multum dissentit Wissowa Herm. t. XXII. p. 56 et 54. at vide,
quae supra 'quaestt.' p. 29 de nominis originatione dixi. || 5 'Iovialem'] quid h. 1. sibi velit,
ignoratur; certe Iovialis idem est atque Iovius, quod epitheton aliis diis, veluti Herculi et
Veneri, additum esse videmus (v. Iordanum in Prelleri 'Myth. Rom.' H3, p. 187, adn. 3). ||
11 'Septem residuos' esse 'planetas' recte Koppius in adn. docuisse videtur. || 16 Eorum, quae
secuntnr, tenebras illustrare studuerunt O. Muellerus 'Etr.' H2, p. 133 — 136; Eyssenh. praef.
p. XXXVIII— XXXXIII; Nissenius'Templ.' p. 182— 186; denique optimo fructu Deeckius 'Etr.
Forsch.' IIII.
'Das Templum von Piacenza' p. 14 sqq., ubi hic vir doctus Martiani locum cum
monumento simili vere Etrusco contulit. — De ratione huius deorum per XVI caeli regiones
distributionis, quam Etruscorum propriam fuisse non solum Cic. de div. II, 18, 42 et Plin. N. H.
H, 54 (55), 143 (cnm quib. cf. Serv. ad. Aen. VIII, 427) testantur, sed etiam monumentum
modo commem., quod praeter alia in margine XVI regg. praebet, argumento est, vide
88
post ipsum Iovem dii Consentes Penates Salus ac Lares Ianus Favores Oper-
(46) tanei Nocturnusque. in secunda itidem mansitabant praeter domum Iovis,
quae ibi quoque sublimis est, ut est in omnibus praediatus, Quirinus Mars
1 Favores C man. pr. Cant. : fabores C m. all. B m. pr. R m. pr. || Opertanei C Cant.
Bernenses br: obportanei B obtertanei R Apertanei Nocturnus] del Eyasenh.; comme-
dett. || 2
moratur sane etiam in regione sexta decima; at vide Deeckium 'Etr. Forsch.'' IIII, p. 16, not. 7
et p. 15. || 3 ut est in omnibus] temere delevit Eyssenh.; vide infra enarrat. || praediatus (— 'dives1
expl. schol.; v. Apul. flor. 4, n.22)] Praebiatus e. 'deus quidam salutaris', coll. 'praebia' =
(i.
Amulet) 0. Muellerus 'Die Etr.' II2, p. 134, adn. 18 Praediatus Eyssenh.
b
c. p. 135 sq., Deeckium c. p. 14—16. haec ratio quo melius intellegatur, brevi-
1.
Muellerum
1.
tatis causa h. tantum tabulam V. Deeckii depiugo

1.
:
N
(= septent.)
-x.5L__
'
dii
dextri
Salus etiam in Etruria colebatur cf. Deeckium s. p. 28, qui hanc deam fere eandem
1.
1
esse atque Iuturnam putat, quae Iani uxor habebatur. Do Iano deo Etrusco 'ani' in prima
(=
||
'templi' illius ad Placent. inv. regione) v. Deeckium c. p. 25, eund. 'Etr. Forsch.' II, p. 125 —
1.
129, Muoll. 'Etr.' II2, p. 58. 'Opertanei'] Deeckius adn. confert sacra opertanea (Bonae Deae)
6
|;
ap. Plin. N. H. X, 56 (77), 156, quo id tantum comprobatur 'Opertaneos' esse arcanos. fortasse
iidem sunt atque 'dii involuti', cum Penatibus confusi. sqq. iupiter, cuius nomen Etruscum
2
||
Hin(ia)' invenitur in 'templ. Plac.' reg. 1., 15., 16., commemoratur in primis tribus regionibus,
indicatur in quinta per 'coniuges reges'; sed domus eius 'in omnibus sublimis est'. cf. Serv
ad. Aen. VIII, 427 'fulmina Iupiter iacit toto caelo, hoc est de diversis partibus caeli, sci-
:
.
.
.
licet sedecim.'|i3 'Quirinus'] Deeckius c. p. 74 sqq. invalidis argumentis nisus eundem esse
1.
89
Lars militaris; Iuno etiam ibi domicilium possidebat, Fons etiam, Lymphae
diique Novensiles. sed de tertia regione unum placuit corrogari. nam (47)
Iovis Secundani et Iovis Opulentiae Minervaeque domus illic sunt con-
stitutae, sed omnes circa ipsum Iovem fuerant in praesenti. Discordiam
5 vero ac Seditionem quis ad sacras nuptias corrogaret, praesertimque, cum
ipsi Philologiae fuerint semper inimicae? de eadem igitur regione solus
Pluton, quod patruus sponsi est, convocatur. tunc Lynsa silvestris .Mulciber (48)
Lar caelestis nec non etiam militaris Favorque ex quarta regione venerunt.
corrogantur ex proximatranscursis domibus coniugum regum Ceres Tellurus (49)
1 Lars codd. vetustior. (ef. Deeckium l. c. adn. 10): lar codd. rell. et schol. Bern. 56 b, Nisse-
nius; del. Koppius, cumin/ra §. 48 citetur. || Lars militaris] del. Eyss. Laris militaris (pro Lares
mil.) vulgo || 7 Lynsa] Linsa C Lympha Grotius || 8 etiam militaris] et familiaris Orotius || Favor-
que] faborque cBB Bern. 56 b.
atqueHerculemEtrusc. ('hercl(es)' reg. 19. 'temp. Pl.') statuit.||Martem ab Etruscis cultum esse
notum est, v. Muell. 'Etr.' II2, p. 57, adn. 66, Deeckium 1. c. p. 35—37, ubi Tuscum huius dei
nomen 'maris' s. 'maris" s. 'mars' fuisse demonstratur ; 'mar' legit Poggius in 'templi Placent.'
reg. marginali 2.
Lars militaris (cf. reg. I. Lares; reg. IIII. Lar caelestis et Lar militaris; reg. X.pLar
1
omnium cunctalis) = 'leOn' reg. 2'. 'temp. Plac.' (cf. ibid. 4. 'leOn', 9. 'leGns', 9'. 'leOms',
17. 'leOam'; Fabr. Pr. Spl. 395: 'leGam') v. Deeckium 1. c. p. 38—40. || Iuno = 'uni' reg. 2. 'temp.
Plac.', v. Deeckium 1. s. p. 33 sq.; cf. Muell. 'Etr.' n2, p. 43 sqq. et adn. 21. || 2 De diis Noven-
silibus sive Novensidibus v. Buggium 'Altital. Stud.' p. 41 ; Corssenium 'Kuhns Zeitschr.' VIHI,
160 sqq. ; qui dii sint, non liquet. Deeckius 1. c. not. 11 Manilium ap. Arnob. DH, 38 secutus
novem deos ita vocari vult, quorum secundum disciplinam Etruscam erant 'manubiae'. cf.
Muell. 'Etr.' II, p. 86. sed hic ipse locus, si quidem Novensilium commemoratio genuina est,
contra eam opinionem facit, quoniam in ead. reg. antea duo dii, quorum erat fulmina emittere,
Iupiter et Iuno, 'domicilium possidere' dicti sunt; potius, cum antecedant Fons et Lymphae,
ei opinioni favet, quam Arnob. 1. c. his verbis refert: 'hos Granius Musas putat consensum
accomodans Aelio' (cf. Camenas, qui proprie erant fontium deae). Etruscum huius nominis
exemplum adhuc non inventum est; Varro de 1. L. V, 74: 'Novensides a Sabinis' (consentit
Piso ap. Arnob. 1. c.). || 3 'Secundanus' quid h. 1. et §. 51 in nomine Secundanus Pales significet,
dispicere non possumus. || 'Iovis Opulentia' a Deeckio p. 33 confertur cum 'Iunone Opigena'
(Paul. Diac. p. 200 M. ; Mart. Cap. H, 149). || De Minerva ('menrva') ab Etr. culta v. Muell. 1. c.
II, p. 46 sq. ; Deeckius 1. c. p. 41 sq. eandem nomine 'teOum' in 'temp. Plac.' reg. 3. significari
putat. || 7 Pluton] fort. = Veiovis, qui est in reg. XV. sive Dispater; v. Muell. 1. c. n, p. 60;
Mart. Cap. II, 166, p. 45: 'Pluton, quem etiam Ditem Veiovemque dixere'. || 'Lynsa'] = Etr.
'lu(n)sa', unde 'lusl' [genitiv.] in reg. II'. 'temp. Plac.', 'lun(sl)' in reg. ibid.; v. Deeckium
8.
[?]
c. p. 53 sqq., qui cum epitheto 'silvestris' confert 'selvan(sl>' reg. 8'. 'templ. Plac.', quod est
1.
'Silvani'; Lynsam 'Maiae Volcani' (Gell. XIII, 23) similem esse putat, cui kal. Mai. flamine
a
Volcanali res divina fiebat. 'Mulciber'] cf. 'vety' e. Vulcani in reg. II'. 'temp. Plac.' (iuxta
i.
||
'lun').|| 'Lar'] v. enarr. ad reg. H.; de epithetis eius desperata res est. sq. 'coniugum regum']
8
9
||
'Iovis Iunonis' gloss. Bern.

et 'Ceres'] Caesius quidam teste Arnob. III, 40 Etruscam disci-
||
plinam secutus Cererem inter Penates rettulit; idem Serv. Dan. ad Aen. D, 325 tradit. 'Tellu-
||
rus'] cf. 'Tellumonem' (Varr. ap. August. Civ. Dei VII, 23 extr.).
90
(50) [Terraeque pater] Vulcanus et Genius. vos quoque, Iovis filii, Pales et Favor
cum Celeritate, Solis filia, ex sexta poscimini. nam Mars Quirinus et Genius
(51) superius postulati. sic etiam Liber ac Secundanus Pales vocantur ex septima.
Fraudem quippe ex eadem post longam deliberationem placuit adhiberi, quod
(52) crebro ipsi Cyllenio fuerit obsecuta. octava vero transcurritur, quoniam ex
eadem cuncti superius corrogati, solusque ex illa Veris fructus adhibetur.
(53) Iunonis vero Sospitae genius accitus ex nona. Neptune autem (et)Lar omnium
(54) cunctalis acNeverita tuque, Conse, ex decima convenistis. venit ex altera
(55) Fortuna et Valitudo Pavore Pallore et Manibus refutatis, quippe hi in con
Terraeque pater] in suspicionem voc. Eyssenh. praef. p. XXXXI (quem Deeckius not. 15
1
sequitur) utglossema ad Tellurus || 3 sic C Cant. BR (cf. §. 60 similiter) : sed br editores || septima]
septimae B (corr. b) B \\ 4 quippe] quoque Vonckius, Koppius || 6 fructus] fluctus Bern. 331 ||
7 Sospitae Grotius: hospitae (vel hospite) codd. praeter GueJferb. duos, qui hospicio || et] om.
codd. || Lar omnium cunctalis] Adnotat E-yss. vix recte: 'in cunctalis latere videtur cum cum
nomine dei alicuius'. || 8 Neverita codd. opt. (verita syllubae ab alt. manu in ras. C): Nerita 'alii
ple.rique libri' teste Grotio ; Nerina ( = 'Nerid' sive 'Neriene', coll. Gell. XIII, 22, 4, aut = 'Nereis')
Grotius || 9 Pavore Pallore 0. Muellerus l. c. p. 135 : favorque (faborque cBD Bern.) pastor
(postor Guelferb. vetustiss.) codd. Favorque, Pavore Gyraldus Favorque, Pallore Grotius || et
ante Manib. oni. C Cant.
'Vulcanus'] cf. supra : 'Mulciber' (et adnot.) ; de hoc Etruscor. deo, cuius nomen vulgo est
1
'sefllans', v. Muell. 1. c. II2, p. 56. || 'Genius'] Caesius 1. c. inter Penates Etruscor. etiam Genium
Iovialem esse statuit ; quem Serv. Dan. 1. c. omittit, cui rei nimium tribuit Wisso wa Herm.
XXII, p. 56. cf. praeterea Muell. 'Etr.' II2, p. 91 sq., Birtium in Roscheri Lexico p. 1623. |
'Pales'] 'minister Iovis ac vilicus' Arnob. 1. c. secund. Caes., a quo Penatibus Etr. aduumeratus
est; cf. etiam Serv. ad Georg. III, 'Celeritate
solis filia'] Deeckius p. 46 sq. fort. recte
1. || 2
conferftemp. Plac.'reg. 6.'ca0',6 '. 'caOa' (= 'caOanias'?) || 3 'Liber'] = 'fufluns'Etruscor.('temp.

Plac.' reg. 7. 'fuflunsl', reg. 5'. 'fufluiis'); v. Deeckium 1. c. p. 47 sqq. || 'Secundanus Pales'] cf.
adn. ad. §. 47. || 6 'Veris fructus'] aliunde non notus; quadrat ad eum 'Silvanus' in 'temp. Plac.'
reg. 8 '. ('selvan') commemoratus. qua re nisus Deeckius p. 59 coll. reg. 8. et 11 '. eiusd. temp.
inter deos 'superius corrogatos' Lynsam silvestrem et Mulciberum esse dubitanter arbitratur. ||
7 'Iunonis Sospitae genius'] vix recte a Martiano dictus: 'genius' feminae miraculum est; cf.
Muoll. 1. c. II2, p. 92, Birtium.in Rosch. Lex. p. 1619; 'Templ. Placent.' in reg. 9. praebet 'leOns'
(= laris), in 9 '. 'leOms'. || 'Neptune'] cf. adnot. ad fr. LXVIII. 'die Versetzung des Meeresgottes
in den Siiden ist insofern passend, als Italien von Siiden her vom Meere beiderseits umgeben
wird' Deeckius 1. c. p. 60. || 'Lar omnium cunctalis'] cf. Deeckium 1. c. p. 20 et p. 59. nomen
obscurum est. || 8 'Neverita'] crux interpretum. glossae vix. ullius pretii habendae: 'timor et
reverentia.' neque pluris aestimanda est Prelleri explicatio: 'ein weiblicher Nereus' (II3,
p. 121, 1), cni praeter aliaipsa nominis forma optimor. codd. obstat, aut Grotii coniectura s. c.,
contra quam omnia faciunt. || 'Conse'] Hunc deum Deeckius p. 60 non debebat Dionysium
Halic. (II, 31) secutus eundem atque noaeiooiva aeiafyOova habere: est deus quidam yJ)o'vio;
agrorum (cf. Prellerum II3, p. 24, Wissowam in Rosch. Lex. s. v.), quem etiam Etruscorum
fuisse demonstrari nequit; tamen cave Eyssenhardtio fidem habeas, cui praef. p. XXXXII.
Martianus Consum ab Etruscis alienum aliunde admiscuisse videtur. || 9 'Fortuna'] a Caesio
ap. Arnob. 1. c. inter Penates Etr. relata; = 'Nortia' (v. schol. ad Iuven. X, 75, Martian. Cap. I,
88; Muell. 1. c. II2, p. 52 sq.) || 'Valitudo' = Salus (reg. I.)? fort. etiam cultu cum Nortia con-
iuncta erat : v. Tac. Ann. X V, 53 : 'Scaevino, qui pugionem templo Salutis sive, ut alii tradidere,
91
spectum Iovis non poterant advenire. ex duodecima Sancus tantummodo (56)

evocatur. Fata vero ex altera postulantur. ceteri quippe illic dii Manium (57)
demorati. ex bis septena Saturnus eiusque caelestis Iuno consequenter ac- (58)
citi. Veiovis ac dii Publici ter quino ex limite convocantur. ex ultima (59,60)
5 regione Nocturnus Ianitoresque terrestres similiter advocati. ex cunctis igitur (61)
caeli regionibusadvocatis diis ceteri, quos azonos vocant, ipso commonente
Cyllenio convocantur.
Libri auguralis fragmentum.
Serv. ad Aen. X, 175: 'interpres hominum divumque'| 'interpres' medium LxXVim

10 est: nam et deorum interpretator et hominum, quibus divinas indicat mentes,
interpres vocatur. et notandum, quod ait Nigidius Figulus, has artes ita
inter sese esse coniunctas, ut alterum sine altero esse non possit Nigidius
autem solus est post Varronem; licet Varro praecellat in theologia, hic in
eo1nmunibus litteris: nam uterque utrumque scripserunt.
15
Operis 'de augurio privato' fragmentum.
Gellius N. A. VII, 6, 10: avibus autem 'praepetibus' contrarias aves 'in- LXXX
feras' adpellari Nigidius Figulus in libro primo augurii privati ita
2 evocatur] devoeatur C Cant. || 3 ex] onn. C Cant.' (suppl. in marg. Cant.-) BD' ||
4 puplici C Cant.
Fortunae Ferentino in oppido detraxerat.' (aliter Muell. 1. c. p. 53 h. 1. intellegit.) || 'Pavoro
Pallore'] cf. Liv. I, 27, 7: 'fanaque Pallori ac Pavori'; Val. Flacc. I, 799; 'Salios Pavorios' et
'Pallorios' ap. Serv. ad Aen. VIII, 285; vide etiam Eyssenh. praef. p. XXXXII.
1 Sancum etiam ab Etruscis cultum esse iis veri simile fit, quae Deeckius 1. c. p. 68
attulit. || 2 'Fata'] fort. = 'Oetlumr'reg. Plac.';cf. Deeckiump. 42. || 3 'Saturnus'] = Etr.

13 '. 'temp.
'satre' (genit. 'satres' in reg. 12 '. 'temp. Plac.') cf. Muell. 'Etr.' II2, 57, adn. 63, Deeckium 1. c.
p. 65 sqq. || 'eiusque caelestis Iuno'] = 'Lua' (Gell. XIII, 23) = 'cilens' Etr. ('temp. Plac.'
iuxta reg. 12 'cilen', 15. 'cilen', 14. 'cilensl'; v. Deeckium p. 50 sqq., qui apte opponit
'.,
reg. 7
'.
Opem = Terram quasi Saturni Iunonem terrestrem. (cf. etiam 'quaestt.' p. 29.) 'Iunonis
caelestis' nomen ad Luam ab Astarte Carthaginiensium translatum est. 'Veiovis'] = Etr.
4
||
'vetis' ('vetisl' reg. 13. 'temp. Plac.') v. Deeckium e. p. 68 sqq. et enarrat. ad 47 s. v. 'Pluton'.
1.
§
;
||
'dii Publici'] nobis prorsus obscuri. Fort. h. caeli in XVI regiones divisio cum
1.
'azonos']
6
||
zodiaci divisione confunditur ef. Deeckium c. p. 15. sqq. Hoc fragm. iam Rutg. c. p. 297
1.
1.
8
;
||
ad opus de augurio conseriptum rettulit. cf. etiam 'quaestt.' p. 30. 16 sqq. Hoc et sequens
||
fragmentum unde Gellius acceperit, dispici nequit; cf. Mercklinium ann. phil. suppl. III, p.659,
qui haec ex Sulpicii Apollinaris quaestionib. epistolicis snmpta esse statuit, et Kretzsehmerum
s. s. p. 58, qni Hyginum, in utroque Noctium Atticar. loco commemoratum, Gellii auctorem
1.
fuisse putat.
92
dicit: di8crepat dextra sinistrae, praepes inferae. ex quo est coniectare prae-
petes adpellatas, quae altius sublimiusque volitent, cum differre a praepetibus
Nigidius inferas dixerit.
Libri 'de extis' fragmentum.
LXXXI Gellius N. A. XVI, 6, 12: P. autem Nigidius in libro, quem de extis 5
composuit, bidentes adpellari ait non oves solas, sed omnes bimas hostias,
neque tamen dixit apertius, cur 'bidentes'. Cf. Non. p. 53, 23 s. v. Bidentes:
...Et Nigidius Figulus dicit bidental vocari, quod bimae pecudes immo-
lentur.
Libri de somniis fragmentum. 10
LXXXII Ioann. Laur. Lydus de ostentis c. 45, p. 95, 14 — 96, 3 Wachsm. : dtXXijv
Se ex tou evavTtou 6 Ntyidios £v ^Xi x^v oveiqwv &iita%Eipst zapaSiSwatv e-i
xoT; xepauvoT<; ep|j.Yiveiav. ©njsi yap xaat ptev xa6o<\ou dxeuxTaiav elvat ttjv twv C7.YiirTa>v
xSv et jjwj xuybv toi; 8' ovap touti -d~/£iv ataiwTaTov xai
<popav, |3XaVTotev, <pavTaiôjjtevot;
Aajjtirpa<; tu^Yj; xpoptavTeujjta. 15
1 praepes] Iunt. vg: prae(*. p. pre)petes libri praepetibus edit. veteres.

s.
1 De 'praepetibus' cf., quae ap. Gell. 1. c. antecedunt ; (§. 8 exscripsit Serv. Dan. ad Aen.
VI, 15;) Fest. p. 205 a 26 ; 245 b 22 ; Isid. Origg. XII, 9, 77, Serv. ad Aen. III, 361, ubi verba : 'sed
praepetes' (opp. oscinib.) 'aut superiora tenent et praepetes vocantur aut inferiora et dicuntur in-
ferae' ad Nigidii sententiam quadrant, sed uude profecta sint, dici nequit. || 5 Hunc locum Macro-
biusSat. VI, 9, 5 exscripsit. — De Noniiloco Hertzius aun. phil.
a. 1862, p. 175 'Nigidius', inquit,
'wird von Nouius fiir bidental angefiihrt, ob nach der andern Quelle, die durch die Anftihrung
des Laberius angezeigt ist' (antecedit enim : 'Laberius in Paupertate' : . . 'bleibt dahingestellt,
.),
da sich das hier Gesagte auch aus Gellius quo reliqua h. Nonius sumpsit) zusammen-
1.
(e
stiimpern liess.' certe contra Kretzschmerum s. s. p. 34) monendum est sententiam a Nonio
(1.
adlatam nequaquam prope ad Verrianam explicationem accedere, quae ap. Paul. Diac. p. 33
legitur: 'Bidental dicebant quoddam templum, quod in eo bidentibus hostiis sacrificaretur.
bidentes autem sunt oves duos dentes longiores ceteris habentes.' nam Nigidius 'bidentes'
oves solas esse negaverat. quo modo vocis illius originem explicandam esse putaverit, sane
non prorsus liquet. sed cum 'bidentes' omnes bimas hostias esse dixerit, maxime ei convenit
explieatio, quae apud Gellium fragm. Nigidianum sequitur: 'sed quod ultro existumabamus,
id scriptum invenimus in commentariis quibusdam ad ius pontificium pertinentibus bidennes
:
primo dictas, littera inmissa, quasi biennes, tum longo usu loquendi corruptam vocem esse
d
etexbidennibus bidentes factum, quoniam idvidebatur essedictu facilius leviusque.' — ceterum

adNigidii sententiam non quadrat Hygini de hoc nomine opinio (ap. Gell. s. c. 15 ex 'quarto
1.
§.
librorum, quos de Vergilio fecit': 'quae bidens est hostia, oportet habeat dentes octo, sed ex
his duo ceteris altiores, per quos adpareat, ex minore aetate in maiorem transcendisse'), nec
magis ad eam vera quadrat explicatio, quae est ap. Paul. ex Fest. p. 17: 'Ambidens sive
4,
bidens ovis adpellabatur, quae superioribus et inferioribus est dentibus.' 'hostias'] e.

6
i.
[j
pecudes; cf. Marquardtium 'Autiquit. Rom.' HI2, 171. 12 Cf. 'quaestt.' p. 31. 13 Hanc ob
p.
||
||
rem fulminum ictus expiabantur; cf. Muellerum 'Die Etrusker' p. 173.

93
Ioann. Laur. Lydus de ostentis c. 27 — 38, p. 57 sqq. Wschsm. : LXXXIII*

'Ec>Yj|j.e poq (3povToaxox!a ToxtxYj xpb; tYjv aeXYjvYjv
xaTd tbv Pwu.aTov OiyovXov ex twv TdvY)T0<;
xa6' \£p|j.Yjveiav xpb; Xe^(v.
5 Ec exi xdaat; TaT; xYj; Stoa7ju.eia<; xapaSoaeac tYjv aeXYjvYjv <paivovTai Xa(jovTec, ot
dpyaTot (ux' aurYjv vdp Ta te (3povTwv td te xepauvwv exSeSoTat aYju.eTa), xaXw; av te; apa
xai tov aeXY)vYj<; oaov extXeâtTo. w;te xko tou xapytvcu xai evTau6a tYjv e<pr]|j.epov dxb
yaTa toIi; aeXrjviaxou<;
eJj
aeXYjvtaxrj<; vouu.Yjvia<; jjtYjva; XYitp6u.e6a twv (3povTwv exiaxeiptv
Yj;
xkq ToTTtxa<;, e<p' wv pYJvvuvTac ywpiwv at PpovTai, xapaTYjpYjaet; ot Gouaxot xapeSoaav.
10 MYjvl 'Iouvtw
2eX. a'. lav PpovTYJaYj, twv vcapxwv eutpopia eaTat, ec;Y)pYju.evwv xpt6wv voarju.aTa Se
exta<paXYj toT; awu,aaiv excaxYj4>ec.

(i'.
edv (3povTYjarj, loiiq u.ev wStvouaat<; dxaXXavrj u.dXXov paSia, toT; Se 6peu.u.aac
<f6opd, iy6uwv ve ptV d<p6ovia eaTat.
15 v'. eav fJpovTYjar), xa6awv eaTat ^YipoTaTo;, waTe uvYj tou; c;Yjpou<; u.6vouc,, aXXa xai
tou; uvpoix; yapxou; dxoxau6rjvat.
SiatppuvevTa;
S'. edv ppovTYJaYj, xai uetwSYj; aYjp eaTat, w; ex aYjzTtxrjc,

6
vetpeXwSYj<; uYpoTYjTo<;
tp6apYjvat tou; xapxou;.

e'.
edv (3povTYjaYj, dxacacov toic, dvpot;- ot Se ywpiotc, xoXtyvatc, Tapa-

Y}
etpeaTwTSc,
20 y^^vTat.
g. eav (3povT/jaYj, dxu.daaat toT; xapxoTc, evTey6rjaeTai ti 6Y)piov to (3XdxTcv auTouc,.
evaxYjtpet, dXX' ou xoXXoi e<; auTwv Te6vvj<;ovTar xal

C-
edv PpovTYjaY], voaYJu.aTa u.ev

oi
u,ev ot Se uypoi i;Yjpav6YJaovTai.

^Yjpoi yapxoi extTeuc;ovTat,
Yj'.
edv (3povTYJarj, exou,(3piav xai <p6opdv atTou SYjXoT.
25 6'. edv PpovTYjaYj, <p6opd toTc, 6pep.u.aatv eaTat ec; extSpou.Yj; Xuywv.
6dvaTo;
t'.
edv PpovTYJaYj, u.ev eaTai auyvo<;, eu6Yjvia Se 8u.w<;.

lv
ta'. edv PpovTYjaYj, xa6u.aTa u.ev d(3XaPYj, Ta Se xoXtTtxd eucppoauvYj eaTat.
edv PpovTVjaYj, w; exi xpb TauTYj;.

t^
t(3'. ou.oiw<;
iy'. edv PpovTVjaYj, SuvdaTou xTwatv dxetXeT.
sqq. In hac parte opusculi Lydiani Wachsmuthius, quem sequor, his codicibus usus est
1
O(aseolino), qui nunc est Segius Parisinus (supplem. cat. cod. Gr. n. 257) saec. VIIIL membr.
;
P(alatino), qui est inter Vaticanos Palatinos 312, saec. XV., chartac. (cuius apographum Meursia-
num Rutgersius ediditVv. Ll.p.247 — 260). otou; add. Hercherus Postvovprf<loLi Hasius in comm.
||8
LI SiaxoaplYjoavTs;
||
-P|| 11 £0. om. P

SYj
de Lydi scriptis etc. p. addi vult. Post Tomxic, add.

9
\\
\\
15 lav [3povT^ctY| P: PpovTfjc, yeôp.evrjt; C\\ 17 liv PpovTrjoYj] om. et P ita praeter v. 28 semperusque
adfinem mensis. |j.ev] om. P\\ 25 \pOopa] Oavatoc, P\\ 27 toT; ok TroXinxoti; P\\ 28 H. eav |3pov-
I.
||22
in P scriplum est. rpb T<xuTYj xYj; IvS£xan); P
t^
Trjor) xYj;
IvS£xan); P
||
sqq. Cf. 'quaestt.' p. 31 — 35. sq. Cf. huius 'diarii' epilogum; ad quem non qua-
8
1
||
drant, quae leguntur p. 96, 28; 97,

5.
94
tS'. eav (3povTYjaYj, xauawoe<; j/.ev tb Tcepieyov eatat, eutpopta Se twv xapzwv xat
eiipota twv xoTajj.iwv ouy YjxtaTa ty6uwv. xa awjjtaTa -fe |jv»)v eâa6evYjaet.
te'. eav (jpovTYjaYj, Ta |j.ev TcTYjva Xutjtav6YJaeTai tw 6epet, ot Se iy6ue; tp6apYjCovTat.
ig'. eav (3povTYiaYj, oux eXdTTwaiv jjtovov twv ewnrjSeiwv, dXXd xat x6Xe|j.ov dretXei,
dvrjp Se Tt; eutuy'/); d<pavta6YjaeTat. 5
t£'. eav (3povTifjdYj, xaup.aTa eaTat xat jjluwv xat da<paXdxwv xai dxptSwv <popd- euOYj-
vtav Se 6|j.w<; xai <povouc, tw 8rJ|j.w <pepei.
tYj'. eav PpovTYJaYj, <p6opav twv xapxwv dTcetXeT.
t6'. edv PpovTYJaYj, Ta Xu|j.atv6|j.eva toTc, xapxoTs 6Yjpta «p6apYjaeTat.

x'. tiav (3povTYjaYj, Sty6votav dxetXeT tw SYjjj<,w. 10
xa'. eav (3povTVjcYj, eXdrtwatv |j.ev otvou, e-tSoatv Se twv dXXwv xapxwv SrjXoT vtat
dcf6oviav i^6uwv.
x(3'. edv PpovTYjaYj, ezt<p6opov eaTat to xauu.a.
x-f'. eav (3povTYjaYj, eutppoauvirjv xat xaxwv dxaXXaYYjv xat voawv dtpavta|j.bv BY^Xot.
xS'. eav PpovTYJaYj, euGYjviav 8YjXoT. 15
xe'. eav PpovTrfcYj, x6Xejj.oi xa! jj.upia laovTai xaxa.
xc.'. edv PpovTYjaYj, 6 yet|j.wv toT; xapxoTc. ext(3Xa(3Yjc, eaTat.

x£'. eav (3povTY]aYj, xtvSuvoc, aTpaTtwttxbe, toT; xpaTouatv eaTat.
xYj'. eav (3povTYjaYj, eueTYjpia eaTat xapxwv.
x6'. edv PpovTYJaYj, Ta tYj<; (3aatXiSoc, toXew; eaTat xpeiTTova. 20
X'. eav (3povTrjaYj, xpbc, (3payu 6dvaToc, eaTat auyvo;.

'IouXtoc,.
a'. 'Ext ttjc, aeXYjvtaxric, voujj.Yjviac, eav (3povTr]aYj, euGYjvia u,ev IaTat, twv Se 6pejj.-
jj.aTwv 7tTwatc,.
xaXbv tw tf6tvoraopw.
Y'. P'.
edv PpovTYJaYj, 25
eav (3povTYjaYj, yet|j.wva papijv GYju.aivet.

ei;
S'. eav (3povTY)aYj, deptot laovTat Tapayat, w<; auTwv azavtv Yevea6at.
e'. lav PpovTY]aYj, euGYjvia u.ev aaou, apyovTc; Se aya6ou xtwai; eaxat.
g'. eav PpovTY]cYj, voaou; 6avaTYj<popou TaTs TaTs SouXtxaTc

SouXtxaTc tuyat<; dxeiXet.
tuyat<; dxeiXet.
30
^'.
eav ppovTYjaYj, xaTojjt(3pia eaTat (3Xa(3epa toi<; axopijji.ot<;.
etjpota Toiv ôTa|j.icov ou/ C: eupoia Ttov roTajj.wv ou/ P, Hasius

</«o Hasius probavit,
probavit, ita ut ita ut
2
lacunam statueret in phrasi sequenti; ejpota ttov jcoTa(uov xai a^Govta ou/ Jlertzius 'De Nig.
p. 33, adn. Wachsmuthius Uercherus:
C
P\\
3,
stud.' avacpaveiTac
5
acpavtaOYjcj£Ta< acpavercat
||
v.aX post ?oTat om. P pSv Hasius coll. p. 97, 32; .9.9, 21 101, 32; 102, 25; 104, 24 aliis locis:
6
;
\\
llasius 6u.a><;Ilasius (coll. p. 114 [Has.]; p. 112 =

A
oopa] cpOopa Rutg.

A
u.ui5W codd.
7
\\
||
p. 96): ou.to; codd. Wachsmuthius, qui adnotat cpdvou; ab Herchero in suspicionem vvcari. touj
9
\\
xap-ou; C|| 14 xat ante zaxcov et ante vdawv om. P 17 om. P|| 18 aTpaTitoTtxo; P; aTpaTczb; C||
6
\\
Taiv zap^wv 2-" 22 |j.Yivi 'louXtco rubre P 23 elOYjvla] IXeuOep(a P 25 eav |BpovTYJaYj] in hoc et re-
|j
||
||
liquis men
perperam,
II.-)
Yj'.
edv PpovTYjaYj, dpYivrjv |j.ev toTc xotvoT;, oXe6pov Se toTc BoaxYJ|j.aat xai SYjya <;Yjpov
evmajipai SYjXoT.
G'. edv PpovTYJaYj,

,'. \sxotjjtav Geoiv xai aYaGiiiv xoXXwv xpooScv SYjXoT.
eav BpovTYjaYj, awTYjptwSYj eVcat Ta xoTajjtta 'uoaTa.
a'. edv PpovTYJaYj, xau|j.a aY)jj.aivei xai b'|j.Ppov Statov xai axdvtv aiTou.
5
tS'. edv ppovTYjaYj, iuyoq tw 6epet eaTat dSoxYjTov, 8t' ou <p6apYjaeTat Ta extTYjSeia.
ty'. edv SpovTYjaYj, epxeTa cjaveTTat 3XaSepwraTa.

tS'. eav PpovTYjaYj, et<; eva tYjv xdvTwv Suvajjttv eXSetv <ppd£ei. outo<; Se eaTat Tot;
xpdYjjtaatv d8ixwTaTo<;.
10 te'. eav PpovTYjaYj, Stôvoia eaTat tou SYjjjlou xai tou atTou evSeta.
tcj'. eav SpovTYjaYj, xoXejjtov tYj<; dvaToXYjc, SaaiXeu<; ex8ex,ea6w xai voaov ocko ^Yjpou
6
xauptaTo<;.
t£'. edv PpovTYJaYj, StaooyYjv |j.eYdXou dpyovTo<; SYjXoT..

iE,
iYj'. edv PpovTYJaYj, evSetav xapxwv exojjtppia; dxetXeT.
15 t6'. edv SpovTrfaYj, x6Xejj.ov SYjXoT xai dxwXetav SuvaTtov difGovia Se eaTat twv ^Yjpaiv
xapxtov.
x'. Idv SpovTYjaYj, auj(|j.bv voawSYj dxetXeT.

xa'. edv ppovTYJaYj, Sty6vota eaTat toT; uxYjxcot<;, dXX' oux ei<; jjtaxpdv.
xS'. edv PpovTYjaYj, dya6d p.ev toTc. xotvoi<; xpaYf.aat, vcaou<; 8e toT; aw|jtaat xepi tYjv
20 xe<paXYjv aYjjjtaivet.
k{. edv SpovTYjaYj, tou SYjjjtou xau6YjaeTat.

Yj
Stôvota
x8'. edv PpovTYJarj, SuvaTou dv6pwxou SYjXoT SuvaTov aTuyTjjjta.
xe'. eav tYj veoXaia xaxw<; xai toTc. xapxoTc, nex' auTrjc., vcawSYjc. ce
6
(3povTYjaY),
xatpbc. eaTat.
25 x<?'. edv BpovTvjaYj, aitb jjteYaXYjc, eu6rjviac. evSeta eaTat.
x£'. edv PpovTY)aYj, ex[3paajjibv toT; awjjtaatv dxetXeT.
xYj'. eav (3povTYjaYj, evSeta uSaTtov xai '6~/J\0$ IpxeTwv <ixipXa(3eTv 1'aTat.
x6'. edv PpovT/jaYj, euetYjpiav SYjXoT.
X'. eav [3povTYjaYj, ot dvGptoxot e/. xotvYjXaaia<; exi Ta yeiptaTa twv xTata|j.aTcov oXt-
30 a6yjaouatv.
AuvouaToc,.
a'. 'Edv BpovTâYj, Ta tYj<; xoXtTeias y)pe|j.a xw<; xaXXtova xai eu6Yjvia laTat.
3'. edv SpovTYjaYj, voaouc djjta xai IvSetav tc3v extTYjSeiwv dxetXeT.
Y'.
iidv PpovTYjaYj, Sixa; xai Xicyaq tw Srjjjw dxetXcT.
Ilerchenis xai a«<e 6'<j.Ppov et ante ctviv o»<. P twv j?

3
^poooov] ^pdaooov TYjv]

5
II
||
||
10 xat] oni. P 11 exoe/eaOto] ixo£vj'aOxi Cpost locum laceratum in membrana; Hasius ij.eT.Xet et in
||
commate aliud verbum intercidisse 14 a^£tXit' P: 18 jj.axpo'v

C
sequenti suspicatus est.

C
0r)XoV
||
||
||
21 om. P 23 om. P|| 25 1'aTat evOeta P|| 27 zat om. P\\ 29 oXiaOijaovxat C|| 31 [j.Yjvl Auyoi<aTo
6
r\
||
rubr. P 32 P, qui in ceteris mensis dieb. xai ante ra add.

e!
PpovTijarj om.
3 ||
||
Cf. 'quaestt.' p. 31.

96
5'. edv jjpovcYjaYj, evSeta Tpo<ptov XoYOKH<; au.a xai dXovot; EaTat.
e'. edv (3povTYJaYj, Ta; vuvaTxa; auveTwTepa; SYjXoT.
g'. edv (3povTYja7j, u,eXtTo; fjiv d<p6ovta eaTat, liSaTo; Se xai twv Xotxwv Tpo<piu.wv
XeTtpt;.
Tpayet; xai voaou; 6u,ou aYju.atvet.

Yj'. £'. edv PpovTYjCYj, dveu.ou;
5
edv (3povTYJaYj, voaov dxivSuvov toT; TSTpaxoSot; dzetXeT.
6'. edv (3povTrjaYj, uvietav u.ev dv6pwxot; w; ex tou xXetovo; ezaYveXXeTai.
Xuxa; xai tw
t'.
eav (3povTrjaYj, u.oyGYjpia; zXYj6et dzetXeT.
ta'. eav PpovTYjaYj, eueTYjpia u.ev eaTat, ZTwat; Se epxeTwv xai (3Xd^Yj toT; dvQpwxot;.
t(3'. edv (3povTyjaYj, yopTou xai (3aXdvou dtp6ovta eaTat, trj Se xpwTYj YJXtxta xaxto;. to
t^'. edv PpovTYjaYj, cXe6po; eaTat toT; awu.aat Xoyixmv Te xai akoym.
tS'. Idv (3povTYjaYj, x6Xeu.ov u,ev toT; y.otvoT;, d<p6ovtav Se toT; xapxoT; SYjXoT.
te'. eav (3povTYJaYj, exi to yeTpov Ta xpdyptaTa.
tg'. edv (3povTrjaYj, etpYjvYjv (3aGeTav exaYYeXXeTat.

iij'. edv PpovTY)aYj, ot yeipou; twv dv6pwxwv axuYvdaouCtv. 15
tYj'. edv PpovTTjaYj, x6Xeu.ov eu,<p6Xtov dxetXeT.
t6'. edv (3povTYjaYj, tpovou; at Y^vaTxe; xai to SouXtxbv ToXu.Yjaet.
x'. xai Tapaya; toT;

edv PpovTYjaYj, oXe6pov (3owv Tcpdvu,aatv dzetXeT.
xa'. edv (3povTrjaYj, eu6rjvtav Sp.a xai Styjovoiav tw SYjjjtw dzetXeT.
x(3'. edv ppovtrjaYj, xaXd u.eTpt'w; Ta xpaYU.aTa dvd TcdvTa tov evtauTov. 20
yY'. Idv (3povTYjaYj, xepauvbv TceaeTa6at SYjXoT xai tp6vou; dxetXeT.
xS'. edv (3povTYjaYj, dzwXetav euyevwv vewv dxetXeT.
xe'. eav PpovTYjaYj. yetu.wva xai azdviv ozwpwv eaea6at zpoXeYet.

xg'. edv ppovTYJaYj, z6Xeu.ov aYju.aivei.
x!^'. edv PpovTY)aYj, xoXeu,ou; du.a xai SoXou; dxetXeT. 25

xYj'. edv (3povTYjaYj, eu6Yjvtav u.ev twv xapxwv, <p6opdv Se twv (3owv aYju.atvet.
xG'. edv PpovTYjaYj, oiJSeu.tav evaXXayYiv aYju.aivet.

X'. edv (3povTrjaYj, voaou; ttj xoXet, e<p Yj; pafiiaeTat, dxetXeT.
SeTcTeu.Ppto;.
a'. 'Edv PpovTrjaYj, eueTYjptav du.a xai eu<ppoauvrjv SrjXoT. 30

tw
(3'.
edv (3povTYjaYj, Stôvota Srju.w eaTat.
xat xoXeu.ov
Y'.
edv (3povTY)aYj, xaTou.pptav SYjXoT.
S'. edv iSpovTYjaYj, SuvaTou XTwatv xai xoXû.ou xapaaxeuYjv SY)XoT.
e'. edv PpovTYJarj, xpt6yj; u.ev d<p6ovtav, ahou Se eXaTTwaiv SYjXoT.

g'. edv PpovTTjaYj, Suvau.'.; eaTat TaT; Yuvatc]t xpetTTwv xaT' aiJTd;. 35
Y)
P P
P
te|| 2 auv£TtoT^pa; JfoeaGat JfoeaGat om. om. P|| jj.ev om. P||
3
Xoy<v.o te P auv£TtoT^pa; P || 3 Tpocpijj.t<jv Tpocpijj.t<jv

om. P || 5 6jj.ou om. P|| 7 jj.ev
6jj.ou
om. P||
2
1
7
||
||
||
ijcayyeXXet Cj| 10 yopTou fj.ev P|| 11 xt om P 17 cpdvou;] «povwatv Hercherus 21 /tepauvou; P xat
\\
||
||
cpo'vou; Se C|| 23 xat om. P|| rcpoXeyei] Sij/\otP|| 28 vo'aou; ecp' ot; P|| 29 jj.i)vi aSjrTejj.ppt(o
t^
^dvou;]
rubr. P 30 eocv PpovTrjuYj jn Aoc reliquisque mensis dieb. om. P
33 StjXot' 8t' auTYJv ?aeaOat P
||
||
97
Ttj>
Idv viCov xai
£'.
(3povTYjaYj, TcTtiiaiv SouXtx2> dxetXeT.
Yj'. edv (3povTYjaYj, touc u-dXtaTa SuvaTouc tou xoXtTeuu.aTo; axoXtd evvoetv, dxo-
Teuêa6ai Se TtJJv voouu.evwv xaTYjYopeT.
6'. eav (3povTYJaYj, avejj.ov xveuaat exivoaov dxetXet.
ept; eaTat tw tox(j>, eV ou pYjYvuTo, xpb; etepov oux 0X0Y0;.

t'.
eav PpovTvjaYj,
5
ta'. edv (3povTY)aYj, ot uxecjouatoi Tt5v euyevuv axetj/ovTat Tt xatvbv ev toT; xotvotc.
$'. edv PpovrâYj, exonPpov tov tou aptYJTou xatpbv xat Xtu.bv eaea6at Xeyet.
iY'. eav (3povTY)aYj, Xtu.bv (3apuv dxetXeT.
tS'. edv (3povTYJaYj, voaou; dxetXeT.
10 te'. idv PpovTTjaYj, xaôpt(3ptav fjiv SYjXoT, euGYjvtav Se ou,to;.
tg'. edv PpovTYjaYj, ax6po; xoXu;, dVapxo; Se SYjXouTai.

6
Ttov dvaYxattov dxetXet.

e!
t£. (3povTYjaYj, SvSetav
tYj'. et PpovTYJaYj, Xtu.bv du.a xai xoXeu.ou; aYju.aivet.
t6'. et PpovTYjaYj, u.ev SevSptoSYj; xapxb; extTeucjeTat, v6aot Se xat aTaaet; SYjptoTtxat
6
15 eaovTat.
x'. et PpovTYjaYj, dxtbXetav /.Xetvou dv6ptoxou xai x6Xeu.ov dxetXeT.
Xuxac xat ^Yjuia; tw dxe tXeT.

ei
vux'. ppovTYjaYj, SYju.to
Se (3apuv xat OYpbv aYju,aivet.

ei
euSYjvtav u.ev, yetu,tova

x(3'. (3povTYJaYj,
tov yetu,Gva tou eTouc evSed xpoXeyet.

ei
x-f'. PpovTYjaYj,
xS'. dxetXeT, Ttov 8e dxpoSpuwv xept Se to
e!
20 fSpovTYjaYj, XettjûSpiav eu<popia SaTat,
ejOtvoxtopov GueXXatc Sta<p6apYjaeTai.

xe'. ex tou xoXtTeuu.aTo; T6pavvoc xai auTo;

ei
(3povTYjaYj, Styovota; dvaaTrjaeTat,

(j.ev dxoXeTTat, £Yju.iat; Se d<popYjTot; 0t SuvaTot uxoaTrjaovTat.
Y.g. xaxb; 6eou xeaeTrat.

ei
SuvdaTYj;
6
ppovTYjaYj, (3ouX9j
25 x?'- et PpovTYjaYj, SuvaTot xpb; eauTou; Stevey6YjaovTat xai dXXYJXou; Sta(3aXouatv.

ei
xYj'. PpovTYjaYj, aYju.eTa eaTat xpaYptaTtov jjteYaXwv u,YjvuTtxd. euXa(3YjTeov Se, U.Yj
xat xup exou.ppYJaYj evtayou.

ei
x.6'. PpovTrjaYj, au/u.bv ext(3Xa(3Yj dxetXeT.
X'. et PpovTYjaYj, dxb yêtpovwv ext Ta xpeiTTw Ta xotvd.
30 'OxTt!)(3pto;.
a'. Ei (3povTYjaYj, xaxbv Tupavvov toT; xpdYnaatv dxetXet.

P'.
Ttiiv yepaaitov u.uaiv.

ei
PpovTYJaYj, eu6Yjvta u.ev eaTat, «p6opa Se
Ttov SouXtxoiv P. cZeZ.Herch. vooujj/vtov Herch.

ilj
au-ufj{ an<!e a^£iXet eaojjivwv cotZti.

3
1
||
||
I
ti Hasius: P.
C,
(JijyvuTo] fayiJaeTat Hercherus: xatvbv Tt xotvov to xoivbv sq. ev T0T;

5
6
||
||
xotvot;] Irct toT; xotvot; P ijcT toT; xazot;

Ptrf^. enojj.(3pov P: £jcojj.Ppiav C 16 ajreiXet] aijtj.a?veiP.
7
||
||
||
20 twv Hasius: twv P twv 21 StaoOapijaeTat Herch.:

C
8e axpoSputov axpoSpiwv My.hl dxpoSpuwv

II
StacpeapYâovTat. 24 Oeou PouXtjP. 25 Sia(3aXouaiv Hasius: StaXaPouaiv P StaXaPtoatv C 26 eaTat]

||
||
||
P, eoti mavult Butg. C|| evtaôu Hasius: taj(ou cocZci. 30 jj.YjvT oxTcopplw
S'
1'aTat 27 jcupt lj;ojj.ppiaei

\\
||
rwor. P. 31 P, qui om.per reliquum mens. 32 jj.jSv Hasius: jluttov codoT.

e!
PpovnjaYj
\\
||
Swoboda, Quaestiones Nigidianue.

*
98
-
6ueXXa; xat Tapayd; SYjXoT, St' wv Ta jae-
Y'.
ei
|3povTY]aYj, |j.ev SevSpa ^6apYjaeTat
vdXwv Se lâXwv eaTat toT; xoivoi; u.YJvujj.a.
ot eXaxTou; Ta twv xpeiTT6vwv Se eaTat to tou
ei
S'. (3povTYjaYj, xa6eôuaiv, &Yteivbv
depo; xaTaaTYijjta.
xdvTwv extSoaet; twv dvavxaiwv, 5
e'.
atTou.
ei
(3povTY)aYj, e<;Y)pYjjj.evou
g. otit; eu6Yjvia;, d|j.YjTb; Se eXkttwv, xat t'o <p6tv6xwpov efyy?

ei
jjtev
Yj
(3povTYJaYj,
dxapxov.
oTvo; 8e eXdrtwv IaTat.
Yj'. £'.
et PpovTY)5Yj, 6'axpta |j.ev d'tp6ova,
et PpovTYjaYj, aetaptov ptSTa jjtuxYjjjtaTo; XpoaSoyYjTeov.
dxetXeT. 10
ei
6'. (3povTTjaYj, oXe6pov 6Y|piot;
.
(jpovTYJaYj, dvSpb; eTcatvcuU.evou XTwaIv SYjXoi.
t'.
ei
ta'. Tat; (3oTavat;

ei
PpovTYjaYj, dXXYjXavejj.t'av exw\jjeXYj BYjXoT.
t(3'. St (3povTY)aY), eu6Yjvia ptev eaTat, a'/.T)TcT0; Se Ex6Xt(jYj00vTat.
tY'. et PpovTYjaYj, xaXd Ta auvaXXdvjj.aTa, xat eu6Yjvia xpb;; auTot; Se eitt tyj xoXt-
-
o
Teta (uapu; oux exi xXeov iayuaei. 15
iS'. x6Xeu.ov xat dxetXet.

ei
(3povTYjaYj, <p6opdv (3oaxYju.aTwv
te'. axdvt; laTat xveujjtaTo<; xat xauaTtxou eu.xixTovTo<; toT; xapxoTc.

ei
(3povTY]aYj, ^Yjpou
tg'. et PpovTYjaYj; eâa6evY]aouatv outw; av6pwxot, w; avvwCTot etvat SoxeTv.

xXouatou dvSpb; xai euvevwv

ei
t£'. (3povTYJaYj, euTu^Yju.aTa.
ppovTY)aYj, exeiaaxTov eu6Yjviav 20

ei
tYj'. 8r)Xoi.
SuvdCTou xTwatv te tw
ei
t6'. ppovTYjaYj, (3aaiXew<; ex(3oXYjv dxetXeT, Styovotdv SYiu.u>

Y)
xai d<p6oviav SYjXoT.
x'. tw Se xXyj6ei ex 8tyovoia<; eoyaTYjv aTuyjav.

ei
(jpovTYjaYj, eXxYj êva dxetXeT,
xa'. PpovTYjaYj, voaot (jYjywSet<; eaovTat xat atYj6wv xaxwae;;.

ei
x(j'. jj.oy6Yjpta; tw SrJjj.w xat xotxtXa; dxetXeL

ei
PpovTYJaYj, voaou<; 25
xv'. et ppovTvâYj, 8Y)jj.0<; eu<ppav6rjaeTai xapaSo^w;.
6
yS'. ex Styovota<; twv xpaTouvtwv

ei
PpovTYjaYj, 8û.o; xepteCTat.

6
xe'. (japeâ eaTat dxb twv '/.axwv SetXia.

ei
(3povTYjaYj,
xg'. Ta 6Yjpia, X;jj.w§et Se ou.w;.

ei
(3povTY]aYj, au^Yj6-i]aeTat u.ev
y£. 30
ei
PpovTYJaYj, exojjtPptav S-oXol

IvSeta eaTai twv dvaYxaiwv.
ei
xYj'. (3povTY)CYj,
x6'. et (3povTYjaYj, extvoCo; bnxutoq.

6
X'. jmvcv dXXa xat eXaTTwatv twv xoXeuiwv yat

ei
PpovTY)C-»), oux eu6Yjvtav eu<ppo-
a6vYjv toT; xpaY|j.aai SYjXoT.
Ta add. Hasius. oe] te P. aepo;] l'apo; P. In(Soaij P. — om. P. /,at

4
3
eoGY)v!a;]
YJ
||
||
||
||
||
13 Se azoXia'i (SijaovTat 17 aâvrj C. 18 aaSevfjaouaiv outco; P. ayvtoaToi coni. Hercher

oi
om. P.\\ C.
||
||
||
pro avvtoaTouf. 19 Xouaiav (av corr. in ou) P, sed amte spatium pro rubric, oiiaiav Rutgers.
X
||
||
20 om. P et postea iYj' ^xmii ^jj-o tG', tO' pro ad finem mensis. P.
tr)'
/.'
etc. usque 21 ouvaTou te

j|
||
om. P. 22 SYiXot Wachsm.: aTceiXef codd. 23 post aneiXet add. toT; avGpwrcoi; P. 24 ante xaxwaei;
||
\\
||
add. xcit P. 27 twv xpaTouvTuv ex Stôvoia; rceptâeTat P. 29 euSuvSijaeTat P, eu SuvOYjaeTat

6
St]j/.o;
||
||
Rutgers. 31 evSeiov twv P. 33 £uSYjviav, eXaTTwatv twv koXejj.iojv, eOypoauvYjv P.

||
||
99
Noe|j-iiptoc,.
a'. Et PpovTYJaY), Btycvctav SYjXoT .tSJ xiXet.

(3'. et (3povTYJaYj,. eu6vjviav xpoXeYei.
eXaTTou; xepteaovTat twv jjtei£6vwv.
Y'.
et (3povTYjav), rpayâTa dvasueTat, St1 wv ot
B'. et ^povTYJaYj, -/.pStTTwv aTTo;.
6
5
e'. et (jpcvTYJaYj, ^dXvjv toT; xpaY|jtaat SYjXoT, ata6YjToT; Te xat dXoYotc, voaov.
c/. et ppovTYjaYj, axwXYjxec, tij) aiTw XujjtavouvTat.
toT; bnb tYjv Suatv dv6pwxot; Te xat dXoYotc, voaot.

£'.
et (5povTY|aYj,
"
r/.
eyea6at SeT Std voaouc, aTcetXoujj.evas.

ei
PpovTYjaYj, dBSYj?aYiac,
6'. dvaaxoXoma|j.ot eaovTat, dXXd xat dtpGovia twv ext-
ei
10 (3povTYjaYj, SYj|j.otwv jjlYjv
TYjBeiwv.
e/.et Ta xaxwc, (3ouXeu6e'vTa toT; ypaTouatv,

t'.
et PpcvTYJaYj, Tcepac, d've|j.oc, Se xauawSYjc,
toTc, SevSpotc, Xuu.aiveTat.
ta'. to 6eu -
dvaToXwv peuaet.
e?
et PpovTYjaYj, euyaptaTeiTwaav dvGpwTtot d've|j.oc, y^P
15 t(3'. et ppovTYjaYj, evuxvta toTc, dvGpwrotc, rcXeiova S6t;et.
tov xatpov, Xot|j.txbv Se aTcetXeT, eXjjttat Se evToa6totc,

ei
t^'. PpovTY)aYj, extyepSYj |j.ev
xaxot Ta awjjtaTa.
tB'. et PpovTYJaYj, epTcSTa toTc, dv6pw7cotc, Yjpe|j.a Tcwc, X'j|j.aiveTat.
te'. et PpovTYjo-fj, |j.ev ty6u; dap6ovwTaTo;, Xotu.wêt Be Ta evuSpa 6Yjpia, xat Ta

o
20 y-otvd SYj6ev xaXXiova.

tg'. xat jjwwv tw xae

ei
(3povTYjaYj, dxpiBec, dpoupaiwv yeveaic,, Be (3aatXeT xivBuvoc,,

aiTou dc6ovia eaTat.
t£'. et PpovTYjaYj, vojjlYiv d&/6ovov toT; xTYjveat SYjXoT.
iYj'. et (3povTYJaYj, xoXeu-ov SYjXoT xai toTc, datetoTepotc, Xuxac..
25
ei
t6'. PpovTYJaYj, yuvatxwv euTcpaYiac,.
x'. et PpovTY)aYj, Xtu.6v, dXX' oux ei; jj.axpdv SYjXoT.
xa'. et (3pcvTY)aYj, ot jjtuec, <s6apY)aovTat, eu6Yjvia Be ou atTou ptovov, dXXd

xat iyj)uwv TcXYjSo;.
ei
x(o'. PpovTYJaYj, eueTYjpiav SYjXoT.
30 yY'. et PpovTYjaYj, avejjto; voawSYj; xveuaet.

xS'. xoXtTeia ypYjaT'ov u-b xoXejj.iot; TeXiCe
ei
t^
(3povTYjaYj, opouptov
xe'. et (3povTYjaYj, toaeu.0!; eztxivSuvoc eaTaf xat d've|j.o; voawSYj; xveu^
rubr. P. abhinc semper om., sed hab. v. 18 P. St' cov

i\
4
2
jj.Yjvt voejj.(3p!w (3povTYjaYj]

1
||
||
Bekkerus pro oi1 ou. StjXoi, a!o0YjTot'; te] om. P. S= pro te coni. Bekkerus. tov atTov P. Xoi-
6
||
||
||
||
C. te om. P. Hasius, qui etiam eVpyetsGat «iue aireêaOat proposuit: 1'oeaOoct

8
jj.i]vovTat ?êoGat
||
||
codd. 12 xpaTouoi xat 5vejj.o; P. 19 Xt[j.w$et P. 21 aKptSwv xat jj.utaiv P. twv ok paatXewv P. xavi
||
||
||
\\
||
P. P (sed 26 — 30 ad xa' P Iransponit, et xS'

/.'
ctitou] oitou ok 23 Tojj.Yjv rubro). et quae adv-Y

T
\\
\\
leguntur, ad x(3', xy', zS', gttae ad xa', xP'.

?.', 26 aXX' oux et; p.axpav P: ou [lazpbv C. 27 euOYjvia
||
||
aiTou, YcXY]Oo; FyOi<tov P. 32 xat ave[j.o; — rcveâet pfacAOT».: av£u.ov voatoSYj TcOtYjaet P,om. C.
||
7*
100
x<?'. ei (3povxYjaYj, Tc6Xeptov ejj.tpuXtov xai ctwaiv TcoXXwv SYjXor 5jjt(3pot te eaovTat
XoilmoSek;.
Ta auTa arceiXe?. '

x£'. et (3povTYjaYj,
xYj'. et ^povTYjaYj, tYjc, auvxArjTou TcoXXoI d6ujjtta tj6apYjaovTat.

x6'. et (3povTYjaY); ot |jlev "/etpcu<; xaXXtcv Tcpd;;ouatv, al Se eaojjtevat oTcupat tp6a- 5
pYjaovTat.
X'. et (3povTYjaYj, 6eotptXeatepov ot av6pwxot ^YJaovTaf xai eixoTtoc, aujjtjjieTpa Ta xaxd.
Aexept(5pio<;.
a'. Ei (3povTY;arj, eueTYjptav jjte6' 6ptovota<; SYjXoT.
dtp6ovia iy6utov xa; xapTctov

(3'.
et PpovTYJaYj, Statpep6vT(o<;. 10
6pe|jtptaGtv dv6pwxot xaTaypYJaovTai St' evSetav

Y'.
et PpovTVjaYj, Totc, iyjJutov.
S'. et (3povTYiaYj, (3apb<; eaTat êtjjuov, eu6Yjvia Se ojjtto;.
e'. et (3povTYjaYj, voaouc, tJjtoptoSeic, aTcetXet.
5'. et PpovTYjaYj, 6eiou; Sveipouc, ot dvOptoTcot evuTcviaaGY)aovTat, ot xaxbv Trepa<; tfijouatv.
et PpovTYJaYj, to aijTo
Yj'. £'.
SYiXoT TcaCtv. 15
v6to; Se
e|
ou euGrjvta
ei
(3povTYjaYj, eTrixpaTYjaef jj.ev xapTctov laTat, SXe6po;;

6pejjlptdT0)v.
6'. et (3povTYjaYj, xXeivou dvSpb; Trrwat<; eaTat.
oi
t'.
et PpovTYjaYj, tp6opdv dv6p(J>zotc, Sx vcaYj[j.dTwv aTcetXeT, Se i^6ue<; eTctStoaouatv.
ta'. xai
ei
PpovTYjaYj, xauatoSYj<; 6epivYj eaTat TpoTrYj, dtp6ovia eTceiaaxT0<;. 20

fi
$'. ex vaaTpoppoia; dxetXel

ei
(3povTYJaYj, voaou<;
ty'. Se dzetXet.
ei
(3povTY)aYj, euSYjviav, voaou<;
djjia TccXetj.ov xai eu6Yjvtav SYjXot

ei
tS'. (3povTYjCYj, ejjttpuXtov
te'. et PpcvTYJaYj, TcoXXo; eTci toXejjtov TcopeuacvTat, oXtyct Se dvaaxpeiiouatv.
tc/. eTc; trjc, zoXtTeiac,.

ei
(jpovTYjaYi, xatvoTcpeTrYj TcpdyijiaTa 25

ei
\X,'. ^pcvTYjaYj, dxptSac, tpuaeaSat XeTrcac, dtTcetXei, eu6Yjvtav Se Sjjuoc,.

ei
tYj'. ppovTYjaYj, TcoXejjtoc, eaTat (3apuc,.
t6'. tou TcoXejj.ou aTcetXeL

ei
(jpovTYjaYj, eTctTaatv
x'. tuv
ei
(3povTYjaYj, evSetav dvavxait<)v Xeyet.

,/.a'. et PpovTTjaYj, dvejj.ov 6ep|j.bv xal voaoxotbv peuaat dzetXeT. 30
PpovTYjaYj, xauawSe; eaTat to 6epoc, xai
ei
x(3'. TcoXuxapTcov.
xv'. voaov SYjXoT, dXX' dxtvSuvov.
ei
PpovTYjaYj, dvGpwTcot;
xS'. xai Tot; uXatot;
ei
TcoXei
t^
(3povTYjaYj, ejjt<puXtou; TcoXejji.ou<; oXe6pov 6Yjpiotc,

dTcetXet.
te IoovTat /\oijj.iiSstc,] om. 0. cani. Hasius. xat etzoTto<;

1
o'jj\Ppoi Iao'jj.evat]
5
eXîitop.evat
7
||
||
O. 33 £fj.uXiov ndXefiOv P. tSv uXaioov 6Y)picov P.

||
||
11 sq. cf. 'quaestt.' p. 31

101
xe'. ei (3povTY)aYj, ex<rcpaTeia; xivYjat<; exi xoXejwv, dXX' euTOXYfaet.

xtj'. ei (3povTY;aYj, voaou; toic, 6epdxouatv dxetXet.
xl,'. ei (3povTY)aYj, b (3aatXel>c, xoXXou<; dxpeXYjaet.
xYj'. et (3povTY)aYj, dxp!Sa>v -yeveat<;.
5 x6'. ei (3povTYjaYj, tayvoTYjTa xot; au>u.aatv uYietvrjv SYjXoT.
X'. ei PpovTYjtnj, dvTapaiav xaTa tYj<; (3aatXeia<; SYjXoT xai eixcTo)<; x6Xejjtov.
'Iavoudpto;.
a'. Ei PpovTYjaYj, IXatppbc, dvejjtoc, peuaet, dXX' dxivSuvoc,.

(3'.
eaTat x6Xe|j.0c,.
ei
PpovTYjaYj, dB6xYjTo<;
y'.
jj.eTa vixYjv YjTTav toTc, ev xoXejjtw <ppd£er eu6Yjvta Se eaTat.

ei
10 (3povTYJaYj,
S'. et |3povTYjaYj, ojjtovoYJaet SYjjjux; xpb;

6
etpYJvYjv.
ei
e'. PpovTYjaYj, uYieiav Toi<; yTYjveat aYjjjwttvet.
g'. (3^0)5r^ voaov Se iy6uwv xat xapxuiv SYjXoT.

ei
PpovTYjaYj, dxetXeT, dtp6oviav

Yj'. Z,'.
et PpovTYJaYj, ScuXo|ji,oryia eaTat xai v6aoc, auyvYj.
xoXtTeia; tou xtvSuveuaet.

ei
15 SuvdaTYj; tYj<; SYjptou

o
(3povTYJaYj, xpb<;
tYjc, dvaToXYj; (3aatXeuc, xtvSuveuaet.

ei
6'.
6
(3povTYjaYj,
xai
atTou jjtev eutpopiav, twv dXXwv xapxwv
S'
t'.
ei
(3povTYjaYj, dvejjtou xivYjatv atpoSpdv
dpopiav SYjXoT.
ta'. xai dXoyuv.
ei
(3povTYjaYj, Xijjtbv arjjjtaivet \>.iy£i<i
$'. xai
ol
eaTat Se xoXiic,
ei
20 (3povTYJaYj, dv6pwxot Ta<; Stj/et<; voaYJaouatv, yopToc, iy6t!>wv

exiSoatc,.
ty'. voaouc, dxetXet.

ei
PpovTrjaYj,
axdvtv xai ptuuv yeveatv xai SXeSpov TSTpax6Sa>v dxetXet.

ei
tS'. PpovTYjaYj,
xai xai
ei
te'. (3povTY)aYj, aTaatv SouXtxYjv Ttjjtwpiav auToTc, eu6Yjvtav xapxaiv.
;?'. SYj[j.oc, uxb tcu (3aCiXeax;

ei
25 PpovTY)aYj, Tapay6YjaSTat.
6
ei
t!,'. PpovtYJaYj, v6aou<; dxtvS6vou<; dxetXeT.
xpaY|jtaTa exSetnaTouvTa tov SYjjjlov dvaaTYJaeTai.

ei
tYj'. (3povTYjaYj,
xai xai e;et

ei
t6'. (3aaiXel>c, vtxYJaet SYju.o<; tYjv xpetTTova

6
(3povTYjaY], Tdt^tv.
x'.
ei
PpovTYjaYj, eu6Yjvia |j.ev exeiaaxToc, eaTat, (3Yjya>SYjc, Se voaoc, evoyXYJaet toTc,
30 awjjtaatv.
xa'. (3aaiXeuc, xoXXoT; extpouXe6aa; TeXo<;
ei
PpovTYjaYj, ext(jouXeueTat.
6
xai
ei
x(3'. PpovTY)aYj, eu6Yjvia jjnIv eaTat, jjluojv Se eXdtpwv xXYj6o<;.

trj
xoXet SYjXoT.
ei
x^'. PpovTYjaYj, euTat^tav
xS'. voaov jjteTa evSeia;

ei
(3povTYjaY), SYiXou
eOtu^fj; P. C. pjVi 'lavouapiw r«Jr. P. xlvSuvo; P. 11 om. P.

||8
o
5
1
tay.uo'TrjTa av£jj.of]
7
\\
||
||
II
15 om. P. 16 — 19 ad P, quod ad et vice versa. 17 xal] om. P. 18 i5YjXo?] oro.

0'
re/eri! legitur
t'
o]
||
||
I
P. 20 xat] om. P. 22 £i (3povrYior)] 7«c ado!. P. 23 u.uiwv P. 25 om. P. 26 ajc£i/.er] SYjXot P.

6]
||
||
||
||
||
||
27 avaaTijo£Tat Hercherus: avaoTYjaovTat codo3. 28 xa; ante PaatX£u; om. P. Taîv eêi C 29 eu-
6
j|
||
||
SY)via ejceiaaxTo;, pYjy^tooYj; vo'ao; Tof; owuaatv P. 31 eniPou/\euaa;] Paat/\euaa; P. 32 u.utwv P.

||
||
||
fort. corr.; aaâXaxtov (cf. p. 94, P.

6)
eXacptov nXYiSu;
f
||
102
xe'. et ppovtYjcr»j, SouXou,xyja Ictat.

xcj'. ei PpovTrjaYj, toXXoi xpb; tou xpaTouvTo; dvatpe6YjaovTat, teXo; Se xai auToc.
yZ,'. ei (jpcvTYjaYj, viaouc, dxtvSuvouc, SYjXoT:.
xYj\ ei £5povTY)aYj, 0t jjtev evaXtot iyJJuec, ewSwaouai, xa Se 6pe|j.|j.aTa <p6apYjaeTat.
,/.6'. ei (jpovTYJaYj, Xotjj.txbv xai voawSec, exi xaai to tou depoc, xaTdaT7jjjta. 5
X'. et (3pcvTYjaYj, 6dvaTov au/vbv axetXet.
(J*>e[jpoudpioc,.
a'. ei |3povTYjaYj, xiXejjtov xai ttwaiv dvSpwv euxcpwv «iteiXeT.

(3'.
Se xptGYj xpeiTTwv, xat 6Y|puov tjtev
-Yj
ei
PpovTYJaYj, jj.ev atToc, eXdnwv, auiy»jaic.,

6
<p6iatc, Se dv6pwxwv Iaxat. 10

y'.
IaTat ardat;.
ei
(jpovTYjaYj, eij.<puXtoc,
8'. dv6pwxot o'j xpoaw-otc, dXXd xai Stavotatc, Tapa-
oi
autdTc,
ei
(3pcvTYjaYj, jjtovov,
y6YjaovTat.
ttoXuc, xai dv6pwxwv axwXeta eaTat.
ei
e'. (3povTYjaYj, djjtYjTb;
c/. et ppovTYjaYj, <p6opd twv ^Yjpwv xapxwv, xai Sta<pepovTwc, twv xpi6wv. 15
oux et; |jtaxpav

Yj\ £'.
ei
|3pcvTYjaYj, o6opdv dv6pwrat; dzetXeT.
TtoXiteta, xai
tYj
zpdYij.a |j.eyiatov dva<puYfcetai ero-
oi
et (jpovTYjCrj, iaev iy_6uec,
Swaouat, Ta Se 6Yjpia <p6apYjaeTai.

eXoJttwv
ei
G'. PpovTYJaYj, -/.pt6Yj.

fi
Xutj.aveTTai.
ei
(jpovTYjaYj, Tot 6Yjpia toTc, dv6poVrrotc, 20

t'.
ta'. (jpcvTYjaYj, eutoyia Yuvatxwv.

ei
t(j'. 6dvaTov au^vov dxetXet xai dvejj.ouc, dYj8etc,.

ei
(3povTYjaYj,
ty'. eu6Yjvia axaatc, Se o;j.w; xoXttwiYj.

ei
ppovTâYj, [».ev eaTat,
tS'. dxo(3oXYjv texvwv xai epxetwv exi(3Xa(jYj dxetXeT.

ei
ppovTYjaYj, I<poSov
6Yjpiwv te xai
ei
te'. PpovTYJaYj, Xot|j.ixbe, dYjp laTat, jjtuwv yeveai;. 25

tw SYjjj.w acatov, twv Se Suvatwv ex Siyovoiac, xaxov.
ei
tc/. (jpovTrjarj, jjtev
latat
ei
t£\ ppovTYJaYj, 6epoc dtp6ovwTaTov.

dvetj.ov (japuv xai dvdaTYjjjta toT; awijtaatv dxetXet.
ei
tYj'. (3povTy]GYj, «pXuxTatvwv
IpzeTwv xai eX|j.tv6wv xpoc outoT; cy.Xo; eatat.

ei
t6'. PpovTYjaYj,
x'. et (jpovTYjCYj, xaXol»; depa; SyjXot. 30
xa'. eu6Yjviav SYjXoi.
ei
(3pcvri]7Yj,
x(3'. et ppovTYjaYj, exivoao<; d'i)p, dXX' oi» <p6apTf/.o; eaTat.

6
oe s6opiv dxecXei:.
ei
,/.'('. PpovTYjaYj, dv6pw-ot; |j.ev 8uajjtoptpiav, opveotc
xS'. et (jpcvT^cfl, uYtetav |j.ev dv6pwxot;, iy6uat oe xai IpxeToT; SXe6pcv dxeiXei.
^Jo»( auTo; Iiut.gers. ??£t oe/ tofe ao3o!i iubet; 'debuit r.erte avatptQâetat' Wac/fsm.
2
r/wia!
||
Hasius: P. 1' rubr. xai et jj.';v

C,
cpSopijiSTat corr. ÔapYjiovxat jjltjvI cp£ppouaptco

4
cp9ap*jeTat
||
o'.J ||
e< ok om. P. 10 edTat «1. P. 1I oTaai; JiTat P. 12 o»i. P. 14 l'<JTa om.

om.P. ||P. loom.xai]
lo xai] P. || om. P.
||
||
||
||
||
||
17 avacpOaeTat co?<i. Hasius. 18 âpYiaeTat 7J. 20 Ao<p.avetTat 24 za-t] omi. P. a-etXijv O. 25 £dTa<J
0.
||
\\
||
||
||
P. P. P 28 cpXuxTatvtov Jlasius: P.
C
om. OYjpitov za'L jj.utcov 2G a'icrto; cpXuxTYjvov cpXu/.Ttowv

||
||
||
||
29 xat] om. C. ~pb; auTotc] o»i. P.

'|
103
xe'. ei PpovTYJaYj, toT; Tputptoatv evavTiov. xiXejjtot yap eaovTat, xat 1.ccXYj (3apeTa.
xg'. ei ^povTY.aYj, auy^bv xai XettpuSpiav xai tkopu)atv toTc. atojj.aaiv axetXeT.
yX,'. ei (3povTYjaYj, aTGtaiv tw SYijj.w SYjXoT.
xYj'. ei PpovTvjaYj, eu6Yjviav ptev, aveptov Se voaoxotbv peuaat jjtavTe6eTat.

x6'. et PpovTYJaY], xoXejjlov xai eu6Yjvtav SYjXoT.
X'. et (3p0vTYja7j, aYa6a aYijjta{vet |j.eTa jj.axpa; Ttvoc. tou Syjptou StyoaTaatac..
MapTto;.
ei PpovTrjaYj, axav to Itoc txi<i\t,oiyj.ai xai 8tj(ovotat eaovTat.
et (EpovTYJaYj, xauaet ta xpoaxetXoujjteva.
10 y - et PpovxT^CTYj, xaxoSat|j,ovia jji,eTa evSeia; toT; zpayij.aatv.

ei (3povTYjaYj, eu6Yjvia a<p6ov(OTaTYj eaTat.
ei PpovTYjaYj, euYjXtov to eap xai euxapxov to 6epoc. eaTat.
ei ppovTYJaYj, Sptoia toTc. xpb TauTYjc,.
ei PpovTYjaYj, avejjto; (3apuc. avaaTYJaeTat, 6 Se xpaTwv Ta xpayijtaTa xtvYjaet.
15 ei ^povTYJaYj, (3pox,ac. aYjjjtaivet.
ei PpovTTjaYj, <p6opav |j.ev av6pwxcov, yeveatv Se 6Yjpiwv axetXeT.
ei (3povTY)CY), <p6opa toT; TeTpaxoSot<;.

ei (3povTYJaYj, xaT0pt(3ptav xai axptStov Yeveatv SYjXoT.
ei (3povTY.aYj, Suvacb; tou xoXtTeu|j.aTo<; Y) aTpaTYiyb; xtvSuveuaet, Stb jjtayat aup-
20 pa-fYjaovTat, y.ai Ta 6Yjpia toTc, av6ptoxoic exeX6Yj.

ty'. ei (3povTY]aYj, eu6Yjvta eaTat, Ta Se 6Yjpia <p6apYjaeTat, xai oi iy6ue<; extStoaouar

y.txl ipxeTa toT; oixY.ptaatv evoyXrjaet, ou jjtYjv (3Xatijet.
tS'. ei (3povTYjaYj, eu6Yjviav [tev aYjjj.aivet, 6avaTov Se av6ptoxcov xai yeveatv 6Yjpiwv
axetXeT.
25 ie'. et PpovTYjaYj, xa6jjtaTa aYju.atvet xai Aeti])uSptav xai jjukov oyXov xai iy66tov xoXuv.
tg'. ei PpovTT]aYj, uytetvbv |j.ev to eTo;, aXX' ev8eec ttov extTYj8eiwv.
i£'. ei (ipovTY.aYj, xpa-j,jj.a xapa8o!;ov tu> SY,jjiw aujjt(3YjaeTat, au^vYj Se <p6opa av6pd)xot<;
Te xai 6Yjpiot<; TeTpaxoatv.

tYj'. et PpovT<]aYj, xaT0[).(3piav xai voaov xai axptSa)v yeveatv xai eYY\»; axapxiav SYjXoT.
30 t6'. ei (3povTYJaYj, au^jjtb<; t^r^poTaTo<; xai <p6opoxoio

x'. ei (jpovT-âYj, euxopwTepov ot av6pwxot a[».a xai a£p6ovwTepov ^YJaovTat.
xa'. ei (3povTYJaYj, eu6Yjviav |j.eTa xoAejjtou<; xai <p6opwSetc auyjjtou; SY)XoT.
yP'. ei PpovTYjaYj, co6opav jjtev opvewv, IxtSoaiv Se twv extTYjSeiwv.
-/.-(', et (3povT(]aY), aTaaetc. SYjXoT.
2 aOj(jj.ov) XiuVuSpiav, tj/wpiwatv Tot; awp.aaiv (om. anetX£t) P. |j 5 toXeijlov, euGijvt«v (om. SijXoi)
P. || 6 jj.txpa; eoni. Bekkerus. || 7 pjvvi tj.apTia» r«6r. P.||9 âuoet] itauatTx\Hercherus. \\ 14 a-nioeTat C ||
6 Se twv rpayt/aTtov xpaTwv tHcozwiOijaeTat P\\ 15 Ppo^Yjv vP || 17 cpOopav P|| 18 xaTOjjlPpia- d/.pi5u>v
P. P. P. 22 xai ante IpTceTa om. P. 25 xaujj.«Ta,

oe]
y^veott; || 20 £rc£'X6ei P.\\ 21 om. xat «n<e 0t om.

||
||
||
XfiuSpiav, jj.utSv xat !ySo(ov o-/.),ov P. jj.uwv corr. Hcmus: <jtutwv codti. 27 SYjjjtw] om. P. 28 te]
||
||
||
o?>t. P. 29 xat primum et alterum om. P. 31 eurcopwT£pov corr, llercherus: e0TpojcojT£pov cotio!.
||
||
||
32 rcoX^ptou P.
- ",-
'K2f~f
104
xS'. et (3povTYjaYj, eu6Yjviav aYjjjtatvet.
xe'. ei PpovTfjaYj, xatvd -paY,u.axa tw Srjjjtw dvatpueTat.

xg'. el (3povTrjaYj, x-rijaiv exetadxTwv dvSparo^wv SYjXoT.
x£'. 6i (3povTYJaYj, exetaaxTov euQYjvtav SYj7ôT.
xYj'. et PpovTYjaYj, dtp6ovia ty6uwv 6aXa-mwv laTat.

/.6'. ei PpovTYJaYj, at -fuvaixec ttjc. xpetTTovo; S6!;Yjc, av6eôvTat.
X'. et PpovTYjaY], SuvaTo; Tt; tYj; (3aatXeta<; eYxpaTYj<; eaTat, St' ou eutppoauvYj.
'AxpiXto<;.
a . Et (3povTvfcYj, ejjttpuXtov aTdatv xai dxoxTwaetc, ouatwv dxetXeT.
^povTYjaYj, StxYjc, aYjjj.ewv, ea6XoTc. ea6Xd tpepouaYjc. xai tpauXotc. tpauXa. to

el;
PpovTYjaYj, xepSYj exetadxTou euGYjviac. SYjXoT.
5'. (jpovTrjaYj, opYYjv twv xpetTTovwv dxetXeT toTc. dîoi<;.
tw
£'.
PpovTrjaY], auyjjtbv jjtev Yjpt, Eryietvbv Se tov evtauTov aYjjj.aivet.
?'- PpovTYjaYj, xoXejjtot ejJt<puXioi dvaaTrjaovTai.
(3povTYjCYj, dYa6d xdvTa xai dtp6ovov euetYjptav SYjXoT. 15
1. PpovTYjaYj, xaTojjt(3ptav SYjXoT exivoaov.
PpovTrjaYj, vixYjv TYj (3aatXeia SYjXoT xai toTc, SuvaToT<;

eu<ppoauvYjv.
(3povTrjaYj, dvSpwv dYa8wv xpoxoxai eaovTat.
ta SpovTYjarj, Ta auTa aYjjjtatvet.

.
t(3'.
(3povTY]ajYj, (3poj(d<; xai eu6Yjvta; xai <p6opdv ty6uwv SYjXoT. 20

PpovTrjaYj, dvGpwxot<; xai xTrjveat <p6opdv dxetXeT.
PpovTrjarj, u^teiav xai eu6Yjviav SYjXoT.
(3povTY]aYj, Xotptbv aYjjjLatvei.
(3povTrjaYj, eu6Yjvtav |j.ev, jjtuwv Se dpoupa£wv yeveatv SYjXoT.
c PpovTYjaYjj d<p6oviav twv extTYjSetwv aYjjjiatvei. 25
tYj'. PpovTrjaYj, Styovoiav xat dvSpwv daTo^tav aYjjjtatvet.
t6'. PpovTTjaYj, SuvaToc, dvYjp vqq xoXtTeiac. ouatac. au,a xai So^Yjc. d<patpe6rjaeTat.
•/. (3povTYJaYj, 6eoyoXwatav aYjjjtatvet.
xa' . (jpovTYjaYj, toT<; jjtev xapxoT; SeJjtov, ty) Se xoXtTeta x6Xejjtov aYjjjtaivet.
e
PpovTYJaYj, tp6opd twv jjtuwv eaTat. 30

e
x[3".
xf. PpovTYjaYj, (3poyYjv w<peXt|j.ov xolq axoptjjtot<; SYjXoT.
xS'. l3povTrjaYj, St)(ovoia eaTat twv SuvaTwv, Ta Se axeu.ijtaTa auTwv

S'
dva<pavYJaeTat.
xe'. ppovTYJarj, etprjvYj dva xotvTa tov evtauTov.

6
x?', (3povTYJaYj, eXxtSa xapxwv jjteYaXYjv xai djjtYjTwv axdvtv SYjXoT.
<- PpovTTjaYj, StoaYju.ia xapdSoô; o<p6rjaeTat. 35
IxetaaxTcov corr. Hercherus: weiaootTov codd. om. P. SjYjvl ajcpiX>\!u> rubr. P.

3
8
5
£aTat]
\\
||
Hasius: P. P.
tb
10 9£pouarj; corr. oi^pouaa Zi5«. 13 1'ap 15 cpOo'vou C. 17 StV.Yjv rubr.)

(S
\\
||
||
29 S£ijiav C. 30jj.uSv P: jj.utSv C. 32 avaâvijaovTat P. 33 eipYjvYj corr.Hasius: etpYjvYjv P,ovi. C

||
\\
||
34 u.eyaXtov P. 35 SioaYjuia corr. Hercherus: SioaYju.eta codd. rapaSo!;to; C.

||
I
105
xYj'. £t (3povTv|aY), oxXoi; b Stjpto; dvai^waexai.

yG'. St (3povTlfc»j, STtixpaXYjaet 6 ^&pupo;.
X'. et ppovxyjaY), xpaYP^xtov xaXuiv exojj.(3pia.
Mato;.
5 a'. Ei PpovxYJaYj, ijuyV xw SYju,g) xat äxiptiav SY)Xot.

Xt|j.bv äxetXet.
Y'. P'.
ei
PpovTT^CYj,
et PpovTiQaY), exetaaxxcv eu6Yjviav SYjXct.
8'. et PpovTYJff»j, eiixpaxo; äYjp, '/.at oi xapxoi eii6Yjvoi eaovxat.

e', et (3povxYjaYj, evaXXayt) xöv XuxYjpäiv xot; xpaYJjtaatv eaxat, xa't xXeitov atxo;
b
'
10 Yixep xptGvj xa Se oaxpta <p6apYjaeTat.
r,
g', et (3povxvjaY), Oaxxov äx|j.aaai xou; xapxou; xat cjOapYjvat SYjXot.

xai anovia laTat.
Yj'. £'.
et PpovTVâYj, opvewv iyG6wv
dxaiatov
ei
(äpovxvjaYj, xa> Sv^m.
äXXa aexptu; emxivSuvov.

ei
6'. (äpovxvjaYj, Xotjjtbv aYjijtaivei,
xapaya;, nai uxepyjiaet;

t'.
ei
15 ^povxvjaYj, xaxopt(3pia; xoxajjiöW exi(3Xa(3ei<; SYjXot,
aaupäiv xe xat epxexwv xXYj6o;.

ta', euGYjvtav xaxa xe xYjv y^v xaxd xe ttjv 6dXaaaav eXxiaxeov.

ei
(3povxvjaij,
$'. iy6uwv SaTat.

ei
Ppovxrjtnj, cpöopa
exiSoatv xoxafjtttov uSaxwv SYjXot, vöaou; Se xot<; av6pcixon;.

ei
tY'. PpovxYJaYj,
20 tS'. ävaxoXtxbc eaxai xoXef».o; xat &6cpd xoXXv^.

ei
(äpovxvJaYj,
te',
ei
(apovxrâYj, ebGrjviav SYjXot.
tg'. Set Sta Ta äxeiXo6pteva.

ei
(äpovxYJaYj, euêa6at
uexbv arâtvet.
ei
t£'. PpovxYJJYj,
iij', xat xat evSetav xwv exixYjSeiwv.

e^
axdaiv auxrj; xöXe|j.ov

ei
PpovxvâY),
euvota xou Sr5|j.o'j Tt; ei; axpov euäat|j.ovia<; äpö-âexai.

ei
25 t6'. PpovxvjaYj, avY1P
x'. PpovxYJaYj, xoT; |jiv xepi dvaxoXYjv euGYjvta, xot; Se exi S6atv ouy ouxw;.
ei
xYjv
xa'. euy(5v Set Sta xä äxetXoöpteva.

ei
PpovxâYj,
x(3'. et (3povxrfcYj, xaxojj.(3piav xat op6cpdv xwv GaXaxxttov iy66wv aYjjj.atvei.

xy'.
ei
(3povTYJCYj, ei»c|jt(3piav xapxo<p6pov SrjXot.
xS'. xou; uxYjxöou;.

e^
ei
30 PpovxrfaYj, pteyäXa xaxd, cI); aGu^ta; 7êtxo6uptYj5ai
xe'. et PpovxYJaYj, dvdxauXav xat ueaiv xöv xaxöiv eXxiaxeov.
xg'. xaXbv toi;

ei
(3povxvjaYj, xept yewpYtav eyouatv.

vL'. eaxat xat xop-YjxYj;
ei
(3povxvfcYj, StoaYj|j.ia eâ<pGvfcexai.
xrj',
ei
PpovxYjaYj, cLaa6xw; eaxat.
x6'. dXX' dxivSuvov xot; xpäY|j.aatv.

ei
35 (äpovxYJaYj, xöXepiov dpxxwov aYju,aivei,
-päyij.axa xaza zr.opfipia P. jujvi j«tfa» rwir. P. rubr.) P. 13 avaiatov C.

4
(a
5
3
auyYjv
\\
||
||
||
15 xapaât P. SYjXot] «. P. 20 xoXXwv P. 25 ti;] rfeZe^ Hercherus. 27 eu/mv] £ux.£aGat P.

|j
\\
||
||
||
28 oYjjj.aiv£i] P. 29 avop.pp!av rubr.) P. xapô90o'pov coni. Eutgers. 30 at<jjl!o; P. 33 oio-

(a
or[koX
\\
\\
||
||
corr. Hercherus — Citerat id quod ad '/.g' legitur.

aYjjj.ia o<.oai\^.tXa codd. Sio<jrjjj.ia lâcpOâ£Tat]
:
||
106
/.'. et ppovn-aYj, Ta 9'jTa tw dvc'|j.t<> mivTpipYJffexai.
TaJtYjv ttiv esYjp.epcv [JpovToaxoxiav 6 NiyiSio; ou xa6o/.txrJv, aXXz ptovYj; eivai xij; 'Pw|j-Yj?
Operis astrologici, cui 'Sphaera' nomen erat, fragmenta.
'Sphaerac Graecanicae' fragmenta.

LXXXIIII Serv. Dan. ad Georg. I, 43: Nigidius in 'Sphaera Graecanica'
novum annum aequinoctium vernale memorat.
LXXXV Serv. Dan. ad Georg. I, 218: Nigidius commentario 'Sphaerae

Graecanicae' : oritur enim Canicula cum Cancro, in columen venit cum Geminis,
occidit cum Tauro. 10
LXXXVI Schol. Bernens. ad Georg. I, 218: ... Schol. cod. Leid. 135 (G ap. Burm.)
'sed magis intellegere nos convenit ad Georg. I, 218: . ..'denique Nigi-
"adversoastro"Taurumdici, cum quo dius ait Taurum adversum inter
occidit, quia Nigidius ait,
Canis sidera locatum.'

Taurum adversum inter sidera lo- 15
catum.'
(Sed Nigidius potius hoc dixisse videtur: 'Taurum aversum inter sidera
locatum esse.')
1 Ttij av^tj.cj> P (correct. ex Ttov av^fMov), C || grecanica

twv i.<d\C || 6 spera 6 speraL.grecanica
j| 13b adver- L. j| 13b adver-
sum inter sidera locatum] aversum vel sidera locatum vel adversum astris cod. (interpreta-
mento illato) aversum inter sidera locatum vel adversum astris Breysigius ('De Nig. fragm. ap.
schol. Germ. serv.' thes. perperam. 15 locatum]Quae in scholio secuntur, non iam ad Nigidii
(!)
||
fragmentum pertinere recte Ilagenius ann. phil. suppl. IIII, p. 720 contra Suringarium et MueUe-
rum. (Anal. Bern. III) monuit. Iam Philargijrium, scholii auctorem, hunc locum corruptum
1
7
||
legisse arbitror.
De 'Sphaera Graecanica' et 'barbarica' cf. 'quaestt.' p. 45 sqq. sq. Cf. 'quaestt.'

6
5
||
p. 53. sqq. Vide 'quaestt.' p. 48 sq.'oritur'] De ortu diurno agitur; cf., quae ap. Serv. ad
9
8
||
||
eund. loc. praecedunt: 'Canis paranatellon est Catlcri, e. cum eo oritur. Cancer autem, quo
i.
tempore Sol in Tauro est, post horam quartam diei oritur. nam Taurus et Gemini binas horas
tenent.' 'aversum'] Cf. locos Manilii, ubi item 'aversum' et 'aversus' et 'aversos' pro 'ad-
1
7
||
versum' et 'adversus' et 'adversos' necessaria emendationo a Scaligero restitutum est, Astron.

260: (Aries) 'Respicit admirans aversum surgere Taurum' et IIII, 522: 'aversus venit in
I,
caelum' et V, 140: 'Taurus in aversos praeceps ut tollitur ortus.' 'spectat' enim Taurus 'orien-
tem' (schol. Germ. IiP 74, 22; cf. Hyg. Astrol. II, 21).
p.
107
Gellius N. A. III,
(cx Varrone de imag. I): is namque numerus LXXXVII
10, 2
...facit etiam stellas, quas alii 'erraticas', P. Niqidius 'errones' adpellat.
Cf. Gell. N. A. XIIII, 1, 11: stellas istas ..., quas multi 'erraticas',
Nigidius 'errones' vocat, . . .
5 Plin. N. H. VI, 33 fin. — 34 (39), 211 sqq.: His addemus etiamnum LXXxVII
unam Graecae inventionis scientiam vel exquisitissimae subtilitatis, ut nihil
desit in spectando terrarum situ, indicatisque regionibus noscatur, et cum
qua cuique societas sit sive cognatio dierum ac noctium, quibusque inter se
pares umbrae et aequa mundi convexitas. ergo reddetur hoc etiam, terrae-
10 que universae in membra caeli digerentur.
Plura sunt autem segmenta mundi, quae nostri circulos adpellavere,
34. (212)
Graeci parallelos. principium habet Indiae pars versa ad austrum; patet
usque Arabiam et Rubri maris accolas. continentur Gedrosi Carmani Persae
Elymaei Parthyene Aria Susiane Mesopotamia Seleucia cognominata Baby-
15 lonia Arabia ad Petras usque Syria Coele Pelusium Aegypti inferiora, quae
Chora vocatur, Alexandria Africae maritima Cyrenaica oppida omnia
Thapsus Hadrumetum Clupea Carthago Utica uterque Hippo Numidia
Mauretania utraque Atlanticum mare Columnae Herculis. in hoc caeli

circumplexu aequinoctii die medio umbilicus, quem gnomonem vocant, septem
20 pedes longus umbram non amplius quattuor pedes longam reddit, noctis vero
dieique longissima spatia XIIII

horas aequinoctiales habent, brevissima ex
contrario X. circulus incipit ab India vergente ad occasum, vadit
sequens (213)
per medios Parthos Persepolim citima Persidis Arabiam citeriorem Iudaeam

Libani montis accolas, amplectitur Babylonem Idumaeam Samariam Hieroso-
25 lyma Ascalonem lopen Caesaream Phoenicen Ptolemaidem Sidonem Tyrum
Berytum Botryn Tripolim Byblum Antiochiam Laodiceam Seleuciam Ciliciae
5 sqq. Detlefsenium secutus has adhibui notas : D = cod. Vatic. lat. 3861, E = cod. Paris.
lat. 67.95, F — cod. Leidensis Lipsii Ii cod. Riccardianus. — 8 cuique] cuique eorum E
—VII.,
cuique earum Detl. || 9 terraque universa K (?) Detl.; sed cf. s. 219, 220. 10 digeretur Detl. ||
1 1 autem Hohertus (Jrikeladensis : haec codd. (etiam fi secund. Ianii adnot.) ! 16 Alexandriae It
vulg.; sed cf. Plin. XIII, 42.
'errones'] Cf. 'quaestt.' p. 40. || 5 sqq. Ct'. 'quaestt.' p. 43 sqq., Muellenhoffium 'Ueber
2
die Weltkarte u. Chorogr. des K. Aug.', progr. univ. Kiel. a. 1850, p. 49 sqq., ubi, quae iu hac
climatum enumeratione confusa sint, exponitur. cuius confusionis quid Nigidio ipsi, quid
Plinio crimini sit dandum, discerni nequit. !| 12 'principium' . . .] llic circulus fere idem est
atque quartus Eratosthenis. || 18 sqq. Hipparchus, qui primus hoc modo climata definivit,
Alexandriae gnomonis et umbrae rationem esse V: III, Carthagine XI: VII tradidit; cf.
Bergerum 'Die geogr. Fragm. des II.' p. 17 sq. sed, ut h. ita saepius numeri ab Hipparcho
1.,
traditi sive a Nigidio sive Posidonio vel ab alio Nigidii auctore secundum novas obser-
a
vationes mutati sunt. 22 'Sequens circulus' inter quartum et quintum Erathosthenis insertus
}
II,
TYj
est; cf. Strab. 134: S; toT; r.Ep\ I[To),£jj.a'!oa xat ZiSwva xai Tupov
h
TYiv ev 4>oivixij
Yj
[j.^\isxYj
Yt[>.ipx iffTiv topMv xat TSTapTOu (cf. Bergerum c.

1.
p.
loYjjj.epivtov OexaTeTTapwv 52).

108
maritima Cypri austrina Cretam Lilybaeum in Sicilia septentrionalia Africae

et Numidiae. umbilicus aequinoctio XXXV pedum umbram XXIIII pedes
longam facit, dies autem noxque maxima horarum aequinoctialium est XIIII
(214) accedente bis quinta parte unius horae. tertius circulus ab Indis Imavo
proximis oritur. tendit per Caspias portas Mediae proxuma Cataoniam Cappa- 5
dociam Taurum Amavum Issum Cilicias portas Solos Tarsum Cyprum Pisi-
diam Pamphyliam Siden Lycaoniam Lyciam Patara Xanthum Caunum
Rhodum Coum Halicarnassum Cnidum Dorida ChiumDelumCydadas medias
Gythium Maleam Argos Laconicam Elim Olympiam Messeniam Peloponnesi
Syracusas Catinam Siciliam mediam Sardiniae austrina Carteiam Gades. 10
gnomonis C unciae umbram LXXVII unciarum faciunt. longissimus dies
est aequinoctialium horarum XIIII atque dimidiae cum tricesima unius horae.
(215) quarto subiacent circulo, quae sunt ab altero latere Imavi, Cappadociae
austrina Galatia Mysia Sardis Zmyrna Sipylus Tmolus mons Lydia Caria
Ionia Trallis Colophon Ephesus Miletus Chios Samos Icarium mare Cycladum 15
septentrio Athenae Megara Corinthus Sicyou Achaia Patrae Isthmus Epirus
septentrionalia Siciliae Narbonensis Galliae exortiva Hispaniae maritima a
Carthagine nova et inde ad occasum. gnomoni XXI pedum respondent
umbrae XVI pedum. longissimus dies habet aequinoctiales horas et XIIII

(216) tertias duas unius horae. quinto continentur segmento ab introitu Caspii 20
maris Bactri Hiberia Armenia Mysia Phrygia Hellespontus Troas Tenedus
Abydos Scepsis Ilium Ida mons Cyzicum Lampsacum Sinope Amisum Hera-
clea in Ponto Paphlagonia Lemnus Imbrus Thasus Cassandria Thessalia
Macedonia Larisa Amphipolis Thessalonice Pella Edesus Beroea Pharsalia
Carystum Euboea Boeotum Chalcis Delphi Acarnania Aetolia Apollonia 25
Brundisium Tarentum Thurii Locri Regium Lucani Neapolis Puteoli Tuscum
2 XXXII E. || XXIII E || 4 accedente bis D2 in ras. B2: accedentes bis E accedentibus

rell. || 5 proxima E proximae X)2 proximam FE proxuma // D' || 9 Gythium cod. Parisin. lat. 6797:
citium E ehitium DF scithium R. || 11 C uuciae] cunctae E cuuniciae DF cuunicie JR. \\
LXXIHI E.
4 'tertius circulus'] diaphragma Dicaearchi et Eratosthenis , nisi quod Athenae et
septentrionalia Siciliae secundum Hipparchi sententiam (cf. fragm. 1. c. p. 53 et 54) ab hoc
circulo excluduntur et in quartum referuntur. || 11 Vide 'quaestt.' p. 44. || Cf. ibid. adnot. 2. ||
13 sqq. 'quarto' . . .] Muellenhoffius 1. c. p. 52 haec animadvertit : 'Man sieht, es ist der Anfang
des sechsten Klima bei Ptolemaeus in der Geographie oder die Mitte desselben im Almagest,
auf dem Parallel von Smyrna, wo der langste Tag 14 Stunden 45 Minuten hat. Da ein Pa-
rallel von Smyrna, soviel wir wissen, dem Hipparch unbekannt war, so muss ein jiingerer
Geograph nach ihm die Linie gezogen haben.' — Hipparchus Athenis longissimum diem
143/5 horarum esse tradiderat. ] 20 sqq. Quintus circulus fere idem esse videtur atque sextus
Eratosthenis, nisi quod Lysimachea apud Plinium in sexto demum circulo inveniatur; cf.
fragm. III. A 22 ap. Bergerum 'Die geogr. Fragm. des Er.' p 189 et ibid. p. 197.
109
mare Corsica Baliares Hispania media. gnomoni septem pedes, umbris sex.
magnitudo diei summa horarum acquinoctialium XV. sexta comprehensio, (217).
qua continetur urbs Roma, amplectitur Caspias gentes Caucasum septcntrio-
nalia Armeniae Apolloniam supra Rhyndacum Nicomediam Nicaeam Calcha-
5 donem Byzantium Lysimacheam Cherronesum Melanensinum Abderam Samo-
thraciam Maroneam Aenum Bessicam Thraciam Maedicam Paeoniam Illyrios
Durrachium Canusium Apuliae extrema Campaniam Etruriam Pisas Lunam
Lucam Genuam Liguriam Antipolim Massiliam Narbonem Tarraconem Hi-
spaniam Tarraconensem mediam et inde per Lusitaniam. gnomoni pedes VIIII,
10 umbrae VIII. longissima spatia horarum aequinoctialium XV addita VIIIP
parte unius horae aut, ut Nigidio placuit, quinta. septima divisio ab altera (218)
Caspii maris ora incipit, vadit super Callatim Bosporum Borysthenen Tomos
Thraciae aversa Triballos Illyrici reliqua Hadriaticum mare Aquileiam Alti-
num Venetiam Vicetiam Patavium Veronam Cremonam Ravennam Anconam
15 Picenum Marsos Paelignos Sabinos Umbriam Ariminum Bononiam Placentiam
Mediolanum omniaque ab Apennino transque Alpis Galliam Aquitanicam
Viennam Pyrenaeum Celtiberiam. umbilico XXXV pedum umbrae XXXVI,
ut tamen in parte Venetiae exaequetur umbra gnomoni. amplissima dies
horarum aequinoctialium XV et quintarum partium horae trium. hactenus (219)

20 antiquorum exacta celebravimus.
4 chalchadonem D'F chalchaedonem D 2 calcedonem E chalcedonem B vulg. ; cf. Plin.

V, 150; VI, 3. i| 15 Pelignos Ianius || 1G ab om. codd.
2 'horarum . . . XV'] Consentit Hipparchus fragm. V, 12, p. 55 Berg., sed accuratius dicit
(xaTa) tou; 'Pciu.Yj; uiv voTitoTSpou;, (Sopeiotepou; oe jN'£ant>A£co;. Neapoli enim teste Ptolemaeo
geogr. VIII, 8, 4 longissimus dies horarum 14n/u est. || 'sexta comprehensio'] inter circulos
Erat. inserta est, postquam iam Hipp. novum parallelum Byzantium Nicaeam Massiliam
tangentem induxit; cf. fragmenta ap. Bergerum p. 57 sq. || 9 'gnomoni' ...] Idem Plinius II.,
72 (74), 182 tradit: 'in urbe Roma nona pars gnomonis deest umbrae.' Hipparehus de Byzantio
dicit haec:
Tfj
. . .6 Se yvti>pwv jcpo; TYjv ox'.av Xoyov Ej/ei lv Oepiv^ TpoTrYj, ov Ta IxaTbv £'ixooi rpo^
TeTTapa<iovTa Sio
IzIt.qvtx rip.r.TM 10 'longissima spatia . . quinta'] Hipparchus c. (deByzantio)
1.
.
:
\\
jj.£yicjTYj Yjjj.^pa copSv Iotiv ioYjjj.£pivSv Sexan^vTe xat teTapTou. Ptolemaeus geogr. VIII, ait:
8,
3
^
'Pc6jj.Yj TYjv u.SylaTY|v Yû.^pav iyji cipwv ioYju.£pivSv iP'. ceterum falsus est Nigidius, cum auctoris
il
sui (Posidonii?) computationem corrigere sibi videbatur; longissimum enim diem Romae
(a. d. VII. Kal. Iul. aetate Caesaris) XV horas et X. unius partem habuisse Idelerus Chronol.
tom. II, 13 nos edocuit. 11 'septima divisio'] Per Borysthenis ora iam Eratosthenes pa-
p.
|!
rallelum duxerat, cf. Strab. 63. 17 'umbilico' . . . Plin. II, 72 (74), 182 'in oppido Ancona
I,
:
||
superest (umbrae) quinta tricesima (pars gnomonis), in parte Italiae, quae Venetia adpellatur,
iisdem horis umbra gnomoni par fit.' 18 'amplissima dies'...] Cf. Ptolemaeum geogr. VIII,
||
5: '0 oe 'Ayxtov e7^£tTYjv |j.£yiottjv ^cj-^pav wpwv

y'.
nec minus discrepant, quae de reliquorum

8,
ti
locorum longissimis diebus sive ab Hipparcho sive a Ptolemaeo tradita sunt. 'hactenus'.
..]
19
||
Cf. 'quaestt.' p. 43 quae secuntur, non iam Nigidii sunt.

j
110
.xXXVHII Schol. ad Germanici Aratca p. 80, 8 Ampclius lib. memor. cap. II, s. 1 :
sqq. et p. 143, 12 sqq. (Breysig.):

Nigidius hunc Arietem dicit ducem Signa sunt in caelo duodecim. Aries
et principium esse signorum, immor- beneficio Liberi, quod, is cum exer-
tali autem memoria dignatum, quod, citum in Indiam per Libyam duceret 5
cum Liber exercitum in Africam du- per loca sicca et harenosa, qua aquae
ceret,aquarum inopia deminuebatur inopia esset et exercitus eius siti ad-
eius multitudo. post deinde aliquot fligeretur, aries eis aquam demon-
dies (aries) casu repentino adparuit stravit et ob id a Libero Iovis Ham-
Liberumque et exercitum [duxj ad mon est adpellatus eique fanum 10
aquam divinitus perduxit. ab hoc magnificum fecit ad eum locum, ubi

facto Liber eum arietem Iovem Ham- aquam invenit, quod abest ab Aegypto
moncm adpellavit eique fanum eo loco, et Alexandria milia passuum novem.
quo reperta est aqua, magnificum ob eam rem a Iove petiit, ut inter
aedificavit memoriaque eum locum im- sidera reciperetur. alii putant eum 15
Codtcum, quibus schol. Germ. continentur,

1 sqq. lectiones varias e Breysigii (in editume
IIII,
Arateorum Germanici) adnotatione hausi. notis usus sum his : B = cod. Basilens. A. N. 18,
saec. VIII; P — cod. Parisin. 788G, saec. VIIII. ; S = cod. Strozzianus (Laurentianus) Florent
XXXXVI), saec. XIIII;
U — cod. Urbinas 1358, saec. XV. codicum SU discrepantias haud
raro omisi. — Ampelii codicem Monacensem 10383, in cuius lectionibus adnotandis Woelfflinium
secutus sum, C littera signif<cavi. || 4 principium] principem SU. \\ signorum zodiaci circuli SU.\\
5memoria] honore$i7. |l dignatum] donatum PU. \\&> qua aquae] cum aquae Salmasius. ||7aqua-
rum inopia deminuebatur eius multitudo] et aquae inopiam pateretur SU\\ 8 post deinde ali-
quot dies aries casu repentino apparuit] subito aries ex arena exivit (exisset $?) SU (cf.Hyg.
fab. 133: 'subito ex harena aries dicitUr exiisse.'). \\ 9 aries add. Buechelerus Mus. Rhen. XIII,
p. 187: om.BP. \\ 10 Liberumque et exercitum dux ad aquam divinitus perduxit] et Liberum
cum suo exercitu ad aquam perduxit divinitus SU\\ dux] 'fort. delendum' Breys.; haud scio, an
adscriptum fuerit ex p. 111,6. || 1I ab] om. SU. \\ 12 Ammonem P. || 12* Aegypto et] unc. incl.
Zink.'Eos ' II,p.311 ', 5MJeh'am2J>'op.:abAlexandriaiuAegypto;/ori./«KAegyptoi.e.|i 13 tauum . ..
aedificavit] fanum magnificum fecit in eo loco (eo in loco U), quo reperta est aqua SU. ||
13b milia passuum novem Freinshemius ad Curt. IIII, 7, 15: milia passuum sex C milia
passuum CCVIIII Urlichsius Mus. Rhen. XVII,

p. 632 (delebal saltem proponere CCVI). ||
l-ib petiit] petit P. \ inter sidera Woelfflinius coll. Amp. 11, 8: in sidera C. \\ 15 sq. memoria-
que . . . nobilitavit] om. SU. \\ memoriaque scripsi: memoriavitque B teste Kiesslingio memo-
ravitque P Breysigius 'J)e Nig. fragm. ap. scholiast. Germ. serv.% qui sic explicare conatus
est: 'fanum memoria donavit', sed in adnotatione, nonmelius, proposuit 'decoravitque' ; memoria-
prlncipium' . . .] Hac in re iam Graecorum nonnulli, inter quos etiam Her-

3 'ducem et
mippus loco in proxima adn. commemorando, Nigidio praecessisse videntur; cf. Dielsium
Doxogr. Gr. p. 19G, adn. 3. || 3b sqq. Eandem fabulam ex Hermippo refert Hyginus Astrol. H,
20, p. 60, 25 sqq. Bunt. ; praeterea Nigidianae narrationis simillima est fabula, quam Serv. ad
Aen. 190 tradit (a qua pendere videtur schol. Stat. Theb. III, 476) et prima trium fabularuru,
IHI,
quas de Iove Hammone 'ab harenis dicto' Serv. Dan. 1. c. adfert. ex schol. Germ. fortasse
hausta est Hyg. fab. 133. || 14b sqq. Cf. Eratosth. Catast. rell. ed. Rob. p. 124 sq. ; Ovid. Fast.
III, 852 sqq.
111
mortali nobilitavit. id fanum abest esse, qui Hellen et Phrixum vexerit.

Alexandria iter dierum novem; hare-
nosum est, serpentium est multitudo ; Dosithei fragmentum ap. Schmidtium
quod ab harena Hammonion eatur in Hygini fabularum edit. p. LV:
5 nominatum. igitur propterea aries, Kpic;, ov. Tajyfjv eupev oootxopouvTt Aiovuato.
dux aquae, immortalis nobilitatus est,
caeli sidera consecutus.
cetera, ut
superius scripta sunt, refert.
Schol. Germ. p. 74, 12 et 135, 5: Ampelius II, 2: LXXXX
10 hunc Iuppiter a Neptuno fratre per Taurus beneficio Iovis; quemluppiter
gratiam dicitur abduxisse, qui figuram a Neptuno fratre per gratiam abduxit,
tauri, sensum humanum haberet. quem qui sensum humanum figura tauri con-
Iovis Sidonem misit, ut Europam, Age- tinebat; isque Iovis iussu Europam,
noris filiam, ad portaret. is per se Agenoris filiam, Sidoniam adludens
15 pelagus Sidoniam venit ibique Euro- decepit et eam Cretam deportavit. ob
pam inter aequales suas ludentem in eam rem Iuppiter in sideribus eum
templo Aesculapii conspexit eamque dignatus est immortali memoria.
Dosithei fragm. : Taupo; uzb IloaetSwvo;
repentino abreptu in dorso collocatam

suo devexit ad Iovem in insulam ,ttri Att auvr/G>pYi6Yj, cti Stavotav av6ptoxivYjv
20 Cretam. ob hanc igitur causam Iup- EU'/ev.
piter sideribus taurum dignatus est

immortalique memoria adfecit. haec

Nigidius.
que donavit Buechelerus l. c. p. 186, qui tamen omnia haec usque ad nobilitavit honore addita-
mentum esse voluit; uncis hanc vocem inclus. Eyssenhardtius, Breys. in ed. Arateor. Oerm. j| eum
scripsi: eumque BP\\ loeum] del. Buech. I. c. Eyssenh. Breys. in ed. Germ.
1 honore post nobilitavit delevi.

fanum] et SU. \\ abest Alexandria scripsi: abe xan-
\\ id
drea B ab Alexandria qui pont P Breys.,
novem non interpunxit; abest ab Alexandria (elexan-
SU Eyssenh.
<S)
dria sqq. harenosum . . nominatum] locus arenosus et serpentium plenus

2
.
\\
est multitudine (multitudine plenus U, om. est) et quia ([et] qui corr. Breys.) ab arena Ammon
est nominatus SU Hammonion scripsi: Hammon sive Ammon libri eatur scripsi (coll.
4
||
||
Catone ap. Gell. X., 14: ... 'in hac contumelia, quae mihi per huiusce petulantiam factum itur\ ...):
eat codd. aquae Breys, ex SU, qui aque praebent: atq. BP
a Iove Buecheterus immortalis]
6
||
|l
inmortali honore Buech. nobilitatus] mutatus SU\\ est] est et Breys. et UBuechel. con-
S
7
||
||
secutus, consecutus est S. cetera .. . refert] om. SU. 11 abduxisse Butgersius: obduxisse BP
\\
||
adduxisse SU. llb aNeptuno fratre SU: Neptuno frater jBPNeptuno fratri Breys. 13 sqq.
||
||
Agenoris... Europam om. U. 14b Sidoniam Heinsius: Sidonia CSidonida jTzsc7mcyb'K*Sidoniam

||
missus Iacobus specim. p. 23. emendd.Clev. a. 1860. 18 abreptu| arreptu SU. 19 suo om. P.
\\
||
\\
2(fi> e?/ev Bobertus c.p. 18: eV/ev vuly. 22 immortalique] immortali SU\\ adfecit] sublovari
S
l.
\\
inferre U.
'ab harena' e. Graeco nomine ajj.jj.o;. 'cetera'...] Cf. 'quaestt.' p. 39. 10 sqq.
4
i.
||
||
Cf. Eratosth.
1.
c. p. 10G sq.
.,-V.TV
112
lxxxxi Schol. Germ. p. 68, 18 et p. 127, 9: Ampelius II, 3:

Nigidius deos Samothracas dicit, Gemini, qui (dii) Samothraces nomi-
quorum argumentum nefas sit enun- nantur [esse], quorum argumentum
tiare praeter eos, qui mysteriis prae- nefas est pronuntiare praeter eos, qui
sunt. item dicit Castorem et Pollucem initiis praesunt. alii Castorem et
Tyndaridas Geminorum honore de- Pollucem dicunt, quod ii principes
coratos, quod ii principes dicantur mare tutum a praedonibus praesti-
mare tutum (a) praedonibus male- tissent.
ficiisque pacatum reddidisse. et quo
in tempore navigaverint cum Iasone t(i
atque Hercule ad pellem inauratam
auferendam, multis laboribus tempe-
statibusque conflictati, periculorum at-
que nimborum experti impendio potius
quam libentius, [navigantes laboribus 15
liberare studuerunt] auxilium ferre

precantibus instituerunt. itaque cum
ab Iove sunt elati, petiverunt a patre,
sibi liceret in eo caelo constitui, unde

mortalibus auxiliantes prospicere pos- 20
sent. quas ob res venia data im-
mortali memoria locoque constituti
2 dicit] om. BP. || 2b dii suppl. Woelfflinius.

nominantur] 'immo memorantur, aut esse
||
delendum esV Woelffl.\\ 3 enuntiare Woelffl. Amp. edit. p. IIII:
enumerare (aenumerare P) codd. ||
4 mysteriis Cauchius ap. Schaubach. ms. Lips. p. 516: ministeriis (minsteriis S) codd. || 5b initiis
praesunt Woelffl. (coll. Hemsterh. ad Luc. dial. deor. 2, 6, 1) : in his praesto sunt C. || &> hii C
ii]
hi editores ante Woelffl. hii BPhi SU (?) Breys. sqq. principes dicantur pacationis,
ii]
7
\\
||
quod mare . . . reddidissent (-isse U. tutum Heinsius totum codd. (a) add. Heinsius. male-
S)
S
:
||
\\
\\
ficiisque] malefic'q; maleficisq; U\\ 12 multis . . . conflictati] fortasse spuria sunt. 14 nim-
S
||
borum Eyssenh. animorum codd. animarum Breys. experti impendio potius quam libentius]
:
||
Breys. comma post experti posuit, post libentius om. potius...navigantes] om. SU. 15 navi-
\\
||
gantes . studuerunt] unc. inclusi, cf. 'quaestt.'p. 57sq.|| 16 auxilium . . . instituerunt] del. Breys.
.
.
||
17 instituerunt] studuerunt P. 20 Post mortalibus B ex sequentib. add. gratia conspectu libe-

||
rantur 21 quas ob res] quam ob rem SU. venia data Breys.: veni ad B venit ad eis con- P
||
||
cessum est SU. 22 constituti Breys. 'De Nig.fragmSp. 24: constituit BP constitui et SUcon-
||
stituit (ut) Eyssenh.
Geminos esse deos Samothracios propria Nigidii sententia fuisse videtur. quem
2
illos ipsos rettulisse Breys. ('De Nig. fragm.' p. 24) suspicari non debebat;
deos ad Dioscuros
nam verba huius loci plane contradicunt. sqq. Geminos esse Dioscuros etiam Erat. Catast.
5
||
p. 86 sq. tradit nec tamen expeditionis Argonauticae mentionem facit, quam unde Nigidius
hauserit, ignoramus.
113
plerisque raortalibus auxiliantes gra-

tiam conspectus exhibere dicantur.
sunt, qui dicunt Herculem Theseum- sunt, qui dicant Herculem et Theseum,
que esse Geminorum memoriam pro-
; quod similia athla sint adepti.
5 palam possidere, hi quod duo maxime Dositheus: AtSujjtor 'HpaxX^; xat GYj-
dicuntur artissimi sodalitate parique tjeu<;, cteiSY) ojjtotoTpoTOi; a6Xvâatv evrfe-

industria atque egregia virtute deco- vovTo.
rati sapientiaque ceteris mortalibus

praestantes. namque Hercules duo-
10 decim athlis perfectis, quae ab Eury-
stheo sunt ei imperata propter Iunonis
Iovisque certationem, immortali me-
moria contentionis * * *; (Theseus
autem partem terrae) a minantibus
15 exputandae causa, partem ceteris
hominibus auxiliandi gratia egregios
memorandosque labores perpessus
eximia nobilitate praeter ceteros est
pervulgatus. eorumque alter est Iovis,

20 alter Neptuni filius, quorum non abest
propinquitas.
auxiliantes] deleri iussit Schaubachius, unc. incl. Breys.; sed necessarium esse videtur. ||
1
gratiam conspectus Breys.: gratiam (gra S) conspectu BPS sui conspectus gratiam U. \\ 2 ex-
hibere dicantur sa-ipsi: liberantur BS praebent PV exhibeant Eyssenh. || 3 sunt, qui...] Haec
tota narratio deest in SU. \\ Theseumque . . . memoriam scripsi, cf. 'quaestt.' p. 58 sq. : thesbium (tes-
bium P) qui esse genitorum (genitorom B') memoria BP Theseumque (quod iam Merkelius
corr.) esse Geminos. eorum memoriam Eyssenh. (et) Theseum esse qui geminorum memoriam
Breys. || 4 propalam scripsi: populum JSPhunc locum Eyssenh. publicam Breys. || i^> similia
Salmasius: simile * Csimile (praemium propter similia) Boehrigius l. c.p. 55, adn. 4. || 5 possi-
dere] possident Breys. |j hi quod B: id quod P ideo quod Eyssenh. Breys. || 7 decorati sapientia-
que Eyssenh.: decoratisa piaq. B decoratisa pia que P. || 8 mortalibus praestantes Eyssenh.:
immortalib. restantes Binmortalib. restantibus P.\\ 12 sqq. immortali memoria contentionis***;
(Theseus autem partem terrae) a minantibus exputandae causa scripsi, non solum ea, quae
uncis inclusa supplevi, sed etiam ante haec verbum, quale est 'dignatus est', excidisse ratus : mortali
memoria contentionis animantibus & putande (putandce P) causa BP immortali memoria
contentionis aeternatus, purgandae*** (terrae supplend.) causa Eyssenhardtius mortalibus
gloriam (pro quo memoriam scripsit Breys.) contentionis admirantibus [et] partem ea de causa
Marquardtius ap. Breys. — Bobertus 'Erat. Cat. relV p. 10, adn. 37 'Par est, ait, 'Nigidium
etiam de Thesei athlis disseruisse; sed ea interpres Germanici non excerpslt' — sententiam loci in
universum recte indicavit Boehrigius p. 55, adn. 4, sed verba se emendare non posse professus est. ||
15 partem] atque Eyssenh. \\ 16 auxiliandi Eyssenh.: auxiliande BP. || 17 perpessus] per-

pessos B.
2 sqq. Hic Herculis Theseique catasterismus nusquam alibi commemoratur.
Swoboda, Quaestiones Nigidianae. o
114
L.XXXXII* Ampelius II, 4:

Cancer, receptus beneficio Iunonis, quod eius iussu, cum Her-
v.apithoq,
cules missus esset ad hydram Lernaeam, quam nos excetram dicimus, inter-
ficiendam, carcinus ingressus Herculis pedes et crura lanians incommodiorem
faciebat eum, quam ipsa excetra: idque malum Hercules difficillimum habuit, 5
carcinumque ob id factum Iuno sideribus est dignata.

Dositheus: Kapxivo;, 8xt jjle6' Epoc%X£ouq uSpav iafixêM.
LXXXXIH Schol. Germ. p. 72, 1 sqq. et p. 131, Ampelius II, 5:

9 Sqq':
Nigidius refert hunc leonem nutri- Leo, qui educatus

Xewv, 10
tum apud Lunam iussu Iunonis ad est Nemeae, Iunonis con-

Herculis exitium demissumque caelo silio ad Herculis interitum
a Iunone in terram Arcadiam in regio- missus in terram Argiam
nemNemeae. in qua speluncam esse, diu spelunca latitavit;
ubi hic leo victus memoratur, quae quem Hercules dicitur 15
Amphidymon nomine fuerit. Hercules interfecisse cum Molor-

iussu Eurysthei interfecit cum Molor- cho hospite suo, cuius
cho hospite suo, cuius clavam viribus clavam ei tributam tum

tributam (tum) principio est adeptus principio est adeptus, qua
eaque leonem interfecit. itaque postea leonem interfecit eiusque 20
3 excetram Salmasius: exetram C. || 6 Post carcinumque C add. cancrum, quod Woelff-

linius delevit. \\ 7 Sententia neglegentia sive Dosithei sive librarii alicuhcs corrupta est. || 11 sqq.
In verborum collocatione et enuntiatorum conformatimie SU a bonis codicibus discrepant, quas
discrepantias omnes indicare operae pretium non est. || 11 b Nemeae] apud Lunam Buechelerus
Mus. Bhen. XIII, p. 182. || 12 demissumque] dimissumque BP. || 13 Arcadiam] archadia codd.
(archadia U, qui etiam terra et regione praebet) Achaia Pareus Argolicam Merketius. Arcadiae
Nemeam etiam a Plinio N. H. IIII, 6 (10), 20 adnumerari Breys. adnotavit. || 13
b in terram
Argiam Woelfflinius : in terram in argiam Cin terra Argiva editores ante Woelffl. In terram Ina-
chiam E. Klussmannus Philol. XI, p. 269. in terram in regionem Nemeae Buech. I. c.\\ 15 quae
Amphidymon Curtius Pelop. II,p. 587 : quia mihidymon (mon ex num corr. F) BP mihdymon
S michdimon U Didymos Munckems ad Hygin. Astrol. II, 24 cui Bembinon Qrotius sequenti
nomine in nomen mutato. || 16 Post verba nomine fuerit in SU addita (exHyg.fab. XXX,
sunt
ut recte statuit Merkelius) haec: quam quidam amphyriso (aphriso U, Amphriso Hygin.) dicunt. ||
Hercules] quem Hercules SU. || l&^ molorco C. || 17 Ante cum Breys. add. eum. || molocho S
molocho reliqui codd. \\ 18 Post clavam add. quam BP, del. Breys. | 19 tum add. Buechelerus.
2 sqq. Cf. Erat. 1. c. p. 88 sq. : in schol. Germ. p. 70 Nigidii narratio cum Eratosthenica
congruens omissa est. Haec narratio Pisandri Rhodii breviter tangitur Erat. Catast.
|| 10 sqq.
rell. p. 96 sq. || 'nutritum apud Lunam'] De veterum opinione, qua omnia, quae legitima
naturae erant, sed ab usitata consuetudine abhorrebant, apud Lunam nutrita exque luna de-
missa dicebant, cf. Meinekium Euphor. p. 111 sq. || 17 Molorchus êpvijTr|;, hospes Herculis,
etiam Apollod. bibl. II, 5, 1, 1 aliisque locis commemoratur, sed Herculem opera sua adiuvasse
non dicitur. || 18 a sqq. Clavam Herculi primus attribuisse Pisandrus traditur a Suida s. v. IIe(-
oavopo; Ile(acovo;. aliis locis, veluti Apollod. I. c., Hercules leonem inermis iugulasse dicitur.
115
clava pro gladio, pelle pro scuto in pellem postea pro tegu-
reliquo tempore uti instituit et apud mento habuit. ob id fac-
omnes mortales gratus ob virtutem tum Iunoni odio esse
haberi coeptusest; Iunoniporromagis coepit leonemque caelesti
5 in odio pervenerat. quapropter leo- dignitate est honorata.
nem caelesti memoria dignari volun- Dositheus: Aewv 6 Ne-
tate Iunonis arbitrantur. plerique Ne- jj.em; Yvd)|j.yj "Hpa;, 8v ea<pa-
meae gymnicos ludos ab hoc arbi- êv 'Epa%\rfi.

trantur leone institutos.
10 Schol. Germ. p. 65, 20 sqq. et p. 126, Ampelius II, 6 : LXXXXIII

1 sqq.
Nigidius de Virgine ita refert: Vir- Virgo, quam nos Iustitiam
ginem Iustitiam dici sive Aequitatem, dicimus, fuit cum homini-
quae ab hominibus recesserit et ad bus. sedpostquamhomines
15 immortales merito pervenerit. cum in male facere coeperunt,
terra mortales conveniret, omnibus Iovis eam inter signa
locis conciliabulisque solitam con- posuit.
sistere et praecipere hominibus, ne

temere ab aequitate atque iustitia dis-
20 cederent: quamdiu mortales monitis
oboedissent, tamdiu vitam sine cura
ac sollicitudine facturos. sed cum

neglegentius aequitatem observarent
(in) insidiasque declinassent, cupidi-
25 tate et avaritia alter alterum deci-
perent, ab hominibus discessisse.
digna caelesti numero immortale prae-
uti instituit] ut instituit B uti cepit SU. || 4 coeptus est] cepit SU. || 5 in odio] in
2
odium Breys. 'De Nig.fragm^p. 26. || quam propter BP. || 6 dignari BS: donari P dignatuni
U. || 7 Inter arbitrantur et plerique SU add. : hie notabilis et maximus inter signa est (cf. schol.
BP p. 71, 22). || Verba plerique. . .institutos Breys. I. c. non debebat omittere. || 9 institutos PU:
institutus B institutum S. \\ 13 dici] dedici (ortum ex deam dici?) B. || 15 cum] nam cum SU. \\
in terra Kiesslingius ap. Breys. praef. p. XXXIII: monitis] moniti sunt S moni-
inter codd. || 20
tis eius non U. \\ 21 vitam . . .facturos Hertzius, qui conferri iussit Dirksenii manuale s. v.facere,
Sen. ep. 66, Qrut.lnscr. DCCCXXXVIII, 12: vitam. ..futurosBP(Sin vita . . . futuros UHeinsius
vitam . . . futurum Breys. 'De Nig. fragm? p. 27 (in Cermanici ed. Hertzium secutus est). || 24 in
add. Ileinsius: om. codd.
7a sqq. Nigidius a vnlgari opinione, qua horum ludorum originem a ludis

Dissentit
septem heroum in honorem Archemori mortui factis ducebant; cf. Prell. Mythol. Gr. II3, p. 357. ||
12 sqq. Cf. Erat. Catast. p. 82 sq. ; primus hanc fabulam ad signi originem enarrandam ad-
hibuit Aratus Phaen. 96—136.
8*
116
mium pietatis possedit. sunt, qui aliter sunt qui Erigonam, Icari
memorent : Erigonen Atheniensem, filiam , Atheniensem di-
Icari filiam, fuisse. quod cum Liber cunt, cuius patri Liber
inventum suum, vinum, suavitate inter vinum dedit, ut hominibus
mortales illustraret, veritum, ne, cum ad suavitatem daret. qui- 5
civibus suis obtulisset saporis nobili- bus dedit, ebriati sunt et

tatem, ebrietatis iucunditatem arbitra- lapidibus eum occiderunt.
rentur maleficium, persuasisse Icario canis, qui cum illo erat,
amicissimo sibi, ut is inferret in civi- vidit dominum occisum
tatem, quam vellet. quod et libens et cum ululatu ad Eri- 10
animo Icarius tulit et distribuit in gonen rediit; quem ut

Attice. hi capti nobilitate vini lan- maestum et singularem
guore subito vacillantes veriti, ne non vidit, sollicita proficiscitur
augendae voluptatis (esset), sed mi- cum eo. venere ad locum,
nuendae valetudinis [id est sensum ubi Icarius iacebat. vidit 15
sibi sublatum], commoti vino prae- corpus patris; magna la-

cordiaque transpulsi Icarium inter- mentatione in Hymetto
fecerunt. quod pro iucundissimo prae- monte sepelivit, ipsa vero
mio est adeptus contra morem. (conse suspendit laqueo. ca-

territa mora) patris Erigone cum mise- nis ad pedes eius de- 20
1 sunt qui...] Totam hanc narrationem h. I. om. SU, praebent p. 168, 13 ex Hyginifab.
CXXX. et schol. BP conflatam. || V" Icari Salmasius: cari C. |; 2 memorant P. || 4 vinum suavi-
tate] 'fortasse vinum uvam vitem' adnotat Breys., qui respexisse videtur Hyg. Astrol. II, 4:
. . .'cui . . . existimatur Liber pater vinum et vitem et uvam tradidisse'. at vide Amp. et Hygini fab.
CXXX; cf etiam 'qvaestt.^ p. 53. ceterum ipse Breys. a Kiesslingio monitus praefl p. XXXIII
opinionem illam reiecit. || 5 mortales] mortalitates P. || 7 ebrietatis iucunditatem Eyssenh.:
aebrietatem iocunditatis BP persuasit codd.; simile vitium infra
I 8 persuasisse scripsi:
p. 121. 7. || 9 inferret in civitatem quam vellet] inferre in civitatem suam vellet Eyssenh. ;
9b dominum Heinsius ex Hyg. Astrol. I. c: hominem C. || 10 Post vellet codd. praebent:
hoc est vinum. delenda esse haec Eyssenh. vidit: vocis sequentis quod explicandae causa
addita sunt. || quod et] quod est B. 11 animo] amico Eyssenh. || lV> Erigonen scripsi:
Erigonem CErigonam Woelfflinius. || 14 esset add. Wilamowitzius (ap. Bobertum 'Erat. Catast.
rett? p.41). || 15 id est . . . sublatum glossema esse vidit Kiesslingius (ap. liob.): [id est] sensum
sibi sublatum * * * Eyssenh., sentirent vel tale aliquid excidisse ratus; contra recle Breys.: 'immo
non veriti sunt, ne sentirent, sed senseruni '. esset sensus sibi sublatus Breys. \\ 1&> Icarius] carius
C. 16 praecordia P.
|I I7b jn Hymetto Salmasms: in iuncto C. 18 pro iucundissimo praemio]
|| ||
pro iucundissimo acerbissimum praemium temptavit Wilamowitzius ; at vide 'quaestt.'1 p. 61. |l
19 contra morem. (conterrita mora) patris scripsi: contra morem. patris BP,- Breys. Herm. I,
p.455 contra morem Graeco ou zaTi jjotpav vel jcapa jj.otpav vel r.xpa Sd5av respondere arbitratus est.
contra corpus patris Eyssenh. conterrita mora patris Kiesslingius coniecit, cum Robertus, qui
Kiesslingii emendationem recepit, temptasset conterret mora patris Erigonen. || 20 cum mise-
rando Eyssenh.: cummiserando B commiserando P commiseratur Breys. I 20* decumbens
scripsi: discumbens C.
1 sqq. Cf. Erat, Catalog. rell. p. 39 sqq. ; praeterea v. 'quaestt.' p. 51 sqq.
117
randoululatumortuumrequirenscanis cumbens diutius et sine

leni vestigio eam accersitam ad patris alimentis deficiens, post
corpus perduxit. quae eius corpus aquam anhelans in pu-
sepelit ipsaque se in Hymetto monte teum proiecit.
se tum
5 contulit ibique sibi laqueo mortem ad- Liber a Iove petiit, quod
scivit. tum dicitur Liber ab Iove pe- suo imperio defecerint,
tisse, propter quod Icarius pater Eri- ut inter siderum cursus
gones fuisset,siderum signis nobili- ponerentur. (Erigona) Vir-
taretur. ab eaque virgines Athenien- go, Icarius autem Arctu-
10 ses quotannis diem festum instituerunt rus nominatus est, cuius
aeoras, quas nos Latine dicimus (oscil- stella, cum exoritur, conti-
la), ideo, quia illam pendentem [qui] nuas tempestates facit;
iactari conspexerunt, quod est apud canis Canicula.
Graecos aitopaa6ai. ex quo factum est,
15 ut sollemni oscillo iactarentur homines.
1 mortuum Robertus scripsit praeeunte Breysigio: mortem B mortem mortem P mortem

uncis incl. Eyssenh. mortem, mortuum Breysigius. || requirens] requireret, Maassius Analect.
JSrat. p. 14. at non Erigonam, sed canem ululasse adparet ex Ampelii et Hygini Astrol. II, 4 et
fab. CXXXet Probi (ad Oeorg. II, 389) et schol. ad. Iliad. XXII, 29 consensu; id quod etiam
contraeas huius loci conformationes facit, quas Eyssenh. et Breys. proposuerunt. \\ 2 leni vestigio]
tenens veste Eyssenh. dentibus vesti iniectis Wilamowitzius ap. Rob., ultimo vocabulo exempli
gratia posito, coll. Hyg. Astrol. II, 4: 'canis vestem eius tenens dentibus.' at cf. Serv. ad Georg. II,
389: 'quae cum eius comitata vestigia pervenisset ad patris cadaver.' ij accersitam Eyssenh.:
accensam BP accersens Kiesslingius ap. Rob. || patris] matris BP || 7 propter] propterea
Maassius l. c. || pater Erigones fuisset] pater Erigones * * * fuisset Wilamow. ap. Rob. amicus
sibi vel tale quid excidisse arbitratus. suo imperio defecisset Maassius Ampelium secutus. at is
narrationem Nigidianam contraxisse et immutasse videtur. servaverunt eam scholia Basil. ita, ut
nihil secundum scholia Strozz., liberrimo arbitrio e duobus fontibus composita, transponendum aut
explendum sit, id quod voluit Roehrigius p. 54, adn. 3, cui cave fidem habeas haec de hoc loco dis-
putanti: 'Erigonam inter astra locatam esse omnino non dicunt scholia, Icarium esse arcturum
falso loco (infra p. 118 1 sq.) narrant.' immo hoc ipso, de quo agimus, enuntiato non Icarii, sed
Virginis catasterismus, cuius enarrandi causa totam hanc fabulam Nigidius attidit, indicatur,
modo ad nobilitaretur Erigonam intellegamus, quippe quae ob patris merita ad sidera relata sit. ||
5b petiit, quod.. .defecerint Woelfflinius: petit quod . . . deficerent C. | 8 nobilitaretur] nobili-
tarentur Wilamowitzius. || 8b ponerentur Buechelerus: poneretur C. || Erigona add. Buechelerus ;
Erigona dicitur Zinkius Eos II, p. 318. | 9 ab eaque scripsi coll. fragm. verbis: LXXXIII
'pleriqne Nemeae gymnicos ludos ab hoc arbitrantur leone institutos' : ad ea quae BP adaeque
Kiesslingius ap. Iiob. || 9b IcariusJ IcarusC. \\ 11 aeoras Munckerus adHyg.fab. CXXX: aras
codd. atwpa; Schaubachius, quem Eyssenh. secidus est. || quas] quos codd. || nos Latine dicimus
oscilla Munckerus: nos latine dicimus codd. oscilla Latine dicimus Eyssenh. oscilla dicimus
Kiesslingius ap. Rob. || 12 qui om. SU; del. Eyssenh.; a vento Merkelius. || 14 attoptfaOat Merkelius
Ov. Fast. proleg. p. LXXXXIII: «EPECEAI P EPECEM B man. rec. 4>EPKC0AI S, om. U. ||
15 sollemni Car. Schenkelius: soli (ort. ex solel f) codd. olim Kiesslingius ap. Rob.; vocabulum
15 '...oscillo iactarentur homines'] Serv. ad Georg. II, 389: 'suspenderunt de arboribus

funem, ad quem se tenentes homines hac et illac agitabantur ,., sed cum inde plerique
118
Icarius autem pater virginis nominatur Dositheus: IlapQevoc,- 'HpiYcvYj, fjTic
stella Arcturus. quae, cum exoritur, atpaYevT0<; tou xaTpbc, eauTYjv dveiXev.
spurcissimas tempestates mari terrae-

, que efficit, quod meminit sibi pro bene-
ficio exitium fuisse a mortalibus. canis 5
. autem Icarii, qui ululans ante pedes

pendentis virginis mortuus est, astrum
Cyon nominatur, quam nos Canis
stellam nominamus. qui ob eandem
causam, quando exoritur, summam 10
pestilentiam mortalibus portat.

LXXXXV* AmpeliusII, 7:
Libra, quam Graeci adpellant, virile nomen est adeptusque, (qui)
Zuyov
omni clementia et iustitia CTa6|j.o>/(o; dictus; qui primus dicitur libram et
pondus hominibus invenisse, quae utilissima mortalibus existimantur, ideoque 15
in numerum stellarum receptus est et Libra est dictus.

Dositheus : Zuyo; * * *
LXXXXVI Schol. Germ. p. 63, 13 sqq. et p. 122, Ampelius II, 8:

6 sqq. (p. 166, 4 sqq.):
Nigidius ita dicit:
scorpionem ad Scorpius, qui dicitur ad 20
perniciem Orionis in insula Chio (in) perniciemOrionisininsula
delend. cens. Munckerus. Kiesslingio ante (v. Breys. praef. p. XXXIIIl) in mentem venerat m
soli latere solio.
8 nominatur PSU: nominatus-B. || quam B: quod PUq S.\\ Canis stellam] Caniculam
Kiesslingius ap. Breys.praef I. c. || 10 quando] qui B. \\ 13 Libra . . . virile nomen est, adeptus-
que Urlichsius Mus. BJien. XVII, p. 632, Buechelerum secutus, nisi quod is (Mus. Bhen. XIII,
p. 182) ante adeptusque punctum posuit, post hoc verbum id inseruit: Libra . . . virile nomen est
adeptus qui CLibra... virile nomen est f
adeptus: qui Woelfflinius, qui praef.p. /ZZZ se adepta
in textum recipere noluisse dixit. Libra . . . vir ideo nomen est adeptus, quia Iahnius ap. Buech.
I. c. in adnot. Librae ... vir ille nomen est adeptus, qui Iacobus 'Specim. emend.', progr. gt/mn.
Clev. a. 1860, p. 20. || (qui) omni elementia et iustitia scripsi: * * omni clementiae iustitia
C insigni clementia et iustitla Halmius, guem Woelfflinius secutus est ; praeditus omni clementia
et iustitia Iacobus homo insigni clementia et iustitia Urliclisius. || 14 a-aQjj.o3ôs Iahnius:
mochos C f Mochos Woelfflinius Mochosque Iacobus Mochlos ZinJcius (ap. Eussnerum, Philol
tom. XXXVII, p. 150) || qui del. Iacobus. || libram et pondus Buechelerus et Iahnius: librae
pondus C |1 15 hominibus uncis incl. Iahnius. || existimantur Buechelerns et Iahnius: extimantur

C aestimantur editores ante Woelfflinium existimatur Woelfflinius. || 17 Post Zufo; lacunam esse
intellexit Woelfflinius 'De L. Amp. libro memor.' p. 29. || 21 insula] insulam BP. || in add. SU:
om.BP.
caderent, inventum est, ut formas ad oris sui similitudinem facerent et eas pro se suspensas
moverent.' cf. Prell. Mythol. Gr. I3, p. 552.
Hic catasterismus nusquam alibi commemoratur.
13 sqq. | 20 sqq. Eodem modo huius
signi origo explicatur Arat. Phaen. 636 sqq., Erat. Catast. p. 72 sq. et p. 164, ubi ad Orionis
119
monte Pelinaeo ortum voluntate atque Chio in monte Pelinaeo

ope Dianae. nam quodam tempore me- voluntate Dianae natus.
morat is Iovem cum ceteris immor- Orion autem, dum vena-
talibus apud Nysaeum regem Bisto- tur, visa Diana stuprare
5 niorum hospitio dapsili copiosoque ad- eam voluit. illa scorpio-
fectu praestito hilaritate constitisse in nem subiecit, qui eum vita
uno loco et in corio tauri, qui tum est privaret. Iuppiter et scor-
immolatus eorum gratia, mexisse eo- pionem et Orionem inter
que lotium in corio terra obrutum, ex sidera recepit.
10 quo natus sit Orion. quo ex facto adu-
lescens digna deorum forma atque Dositheus: (Sxopzfos) xeXedaei 'Apxe-
egregia virtute, incitatus immortali jjuSo; 'Qpiwva ar<poêv, cv 6 Zeu; ^6^XYjaev
(non iam) obtemperabat, avayevvaa6ai.
Pelinaeo Rutgersius 'Var. lect.' p. 296: chaelippio ZJchilippio P chelippio SU. \\ lb Pe-
1
linaeo Dukerus: peleneo C. || 2 nam...] quaedeinde de Orionis origine narrantur usque ad verba
nam cum in monte..., in SU h. I. non leguntur, sed exstant p. 166, 4 sqq. |i 3 immortalibus
Heinsius in marg. apogr. Berolin.: mortalibus BP diis SU. || 4 Nysaeum scripsi (vide enarr.):
Nisaeum BP Niseum S Museum U Hyrieum MuncJcerus ad Hyg. fab. 195. \\ Bistoniorum] Bistho-
'
niornm BPS. |i 5 adfectu] adfectos Eyssenh.\\ 6 praestito scripsi 'quaestt.' p. 5S;praedito ZJpredito (ex
preditu corr. in P) PSU; vocabulum del. Eyssenh. praeditos Breys. in Germanici ed. perdita
Kiesslingius Mus. Bhen. XXIII, p. 223. || constitisse in uno loco et] constituisse ut SU. || 7 est
scripsi: eis codd. deis Breys., qui sit add. (fuerat post immolatus add. SU.) \\ 8 eorum gratia,
mexisse Kiesslingius l. c. (coll. Prob. p. 36, 3 Keil.): eorum gratia, exisse BP mingerent U min-
xisse S (?) eorum gratia, minxisse Heinsius. \\ eoque lotium (locium P) in corio BP, quae
sanissima esse vidit Kiesslingius l. c: eoque locum (loco U) in corio SU eoque loco corium
Breys. obrutum] obruptum P obruto U. || 11b -Ixopjr(o; add. WoeJfflinius l. c. || 12 egrggia]
|| 9
om. P. || immortali memoria] immortalia [memoria] (operabat) Eyssenh. || 13 (non iam) ob-
temperabat Car. Schenkelius: obtemperabat codd. obtemperabatque Eyssenh. || 13b avayevvaoOat
corruptum esse videtur Boberto.
catasterismum enarrandum Hesiodi narratio adfertur ab ea, quam Figulus secutus est, diversa
sequitur autem ibid. p. 164 sq. (schol. Germ. BP p. 93, 13, schol. Germ. G p. 164, 17, Hyg.
Astrol. II, 34) Aristomachi deOrionis origine fabula Nigidianae in universum simillima quidem
at quibnsdam in rebus dissimilis. de commento etymologico, quod fabulae ansam dedit, v.
Prell. Mythol. Gr. I3, p. 370. ceterum iam Pindarum eam novisse dicit Strabo VHII, 404
eadem ex Euphorione profertur schol. Iliad. XVIH, 486.
4a sqq. 'apnd Nysaeum regem Bistoniorum'] Dissentit Nig. ab omnibus fere aliis, qu
hanc fab. nobis tradiderunt; ii enim hospitem deorum Hyrieum regem Boeotium sive Theba-
norum sive Tanagraeorum sive Hyriensinm dicunt (nam quod is, qui in Hyg. libellum fab
195 ex schol. Germ. p. 93, 13 intulit, deos in Thraciam ad Hyrieum venisse dicit, errori tribuo
e memoria loci Nig. orto, nec non error est, quod Serv. ad Aen. I, 535 (et inde Lact. Plac. ad
III, 27) Oenopionem nominat). contra Figulus regem Thracii populi commemorat
Stat. Theb.
Nysaeum, cuius nomen a Nysa oppido Thraciae (de quo cf. Steph. B. s. v., Plin. IIII, 10 (17), 36)
ductum puto, ut Hyriei nomen ab Hyria (v. Strab. 1. c.). || 4b 'stuprare eam voluit'] Aliena
immiscet Ampelius; cf. Arat. Phaen. 636 sqq. (et schol. h. I.), Euphor. 1. c. (v. etiam schol.
Odyss. V, 121), Nicandr. Ther. 13 sqq., Hyg. fab. c., Hor. carm. III, 4, 70.
120
quibus ortus dicebatur. nam, cum in

monte Pelinaeo venaretur, irridens
Dianam contemnebat, eius opera, quae
in monte constituebat, obterens. ita-
que Dianam misisse scorpionem, qui
Orionem vita privaret, et postea im-
petrasse, ut scorpios XII signorum
memoria constitueretur. Iuppiter [me-
moria] porro Oriona vita privatum
sideribus constituit. 10
XXXVII Schol. Germ. p. 90, 3 sqq. et p. 159, Ampelius II, 9:

1 sqq.:
hic dicitur Crotus, Euphemes Musa- Sagittarius, Crotos, filius
rum nutricis filius, ut Sositheus tra- nutricis Musarum, quem
goediographus refert. inhabitasse He- Musae semper dilexerunt 15
licona, atque sagittarium venatu eo, quod plausu et lusu
(suetum) vitam exigere aetatis. qui sagittarum eas avocaret.

inter Musas saepius moratus plausu
-
cantus earum distinguebat [id est ad Dositheus : To§6tYj; outo; nexa t(3v
, ,
pedem manibus plaudebat] ; quem alii Mouawv dveTpa<pYj skiyezo Be KpoTo; ouxoc; 20
tenerent. hunc Musae beneficio Iovis SYSvSTo e1)511*5;.

2 Pelinaeo] celcinio BP
celecinio S celino U. || 4 constituebat] constituerat Kiess-
lingius ap. Breys. praef. p. XXXIII. || Post obterens repetitum est condemnebat in B. || obterens]
om. SU. postea . . . constitueretur] om. SU, qul pro iis, quae secuntur, praebent: Orion vita
\\ 6 et
privatus sideribus constituitur (syderibus est illatus U). || 8 memoria] del. Breys. || Oriona vita
corr. Breys.: orion navita B orion vita P. || 13 Euphemes (cf. Paus. VIIII, 29, 3; Erat. Catast.
p. 150 sq. Bob.)] euschemus BPS euschemis U. || 13b Crotos, filius nutricis] Chronton filius
nutricis C Crotopi filius nutricius editores ante Woelffl. Croton, filius Euphemes, nutricis
Munckerus; at vide Buechelerum Mus. ffl<en. XIII, p. 182. \\ 14b quem Woelfflinius: quae C. \\
|| 1 6 atque S U: adqui BP qui Breys. in ed.
1 5 Ante inhabitasse (sc. 'eum') gravius interpunxi.
Germanici. || sagittarium BP: sagittarum S sagittis et U sagittarius Breys. || venatu

vitam exigere aetatem scripsi: vena vitam exiger aetatis (exigeretatis tatis B) BP venatu
vitam exigeret S venatu vitam exegisse U venatu vitam exigere [aetatis] Eyssenh. venatu
vitam exigeret. at is Breys.; verba nondum probabiliter restituta esse adnotavit Robertus l. s. c.
p. 150. eo] eum editores ante Woelffl. || lusu] usu Urlichsius Mus. Bhen. tom.
\\ l&>
XVII, p. 633. ||
17 qui] quia Breys.
|| 17b avocaret] adiuvaret Urlichsius oblectaret Zinkius 'Eos' tom. II, p. 319. ||
19 earum] eorum BPS. Verba id est. . .plaudebat ut glossema del. Bobertus. 19^ ouTo; Woelff-
|| ||
linius: olutoc vulg. || 20 quem (sc. plausum) alii tenerent scripsi: quem (puo U) alii timerent
codd. quod alii imitarentur Schaubachius, coll. Erat. Catast. (p. 152 Bob.): oOev opwvu? toutov
xat ol aXXoi ?jcpaxTov to auto'; quem (cum) alii imitarentur Robertus quae arriderent Eyssenh.
21b eucpui^;] Sicpui); Robertus l. s. c. p. 19. n
13a sqq. Hanc narrationem, quae non eNigidio hausta est, sed adErat. Catast. (p. 150 sq.)
pertinet, tamen h. 1. posui, quia scholiasta infra Nigidium eadem dixisse refert. || 19b sq. jj.£Ta
121
astris intulere. cuius artes inter mor-

tales mansere : plausus et sagittari . . .
Nigidius de Croto eadem dicit, sed
non conversatum Musis, sed, cum illae
5 cantus chorosque celebrarent, hunc
procul abditum repentino plausu ad
pedem ferientem oblectasse canentes.
ob hoc ei ab Iove immortalem memo-
riam earum rogatu datam, quod esset
10 nutricis earum filius, Oceani nepos. Ampelius 1. c. :
alii Chironem esse dixerunt, Saturni alii Chironem dicunt, quod
et Philyrae filium, cum iustissimus iustus et pius, doctus, ho-
maximeque pius atque hospitalis esset. spitalis fuerit. ab eo Aes-
a quo Aesculapius medicinam, Achil- culapiusmedicinam, Achil-
15 les citharam, f in astrologiam, Hercules les citharam et (alii) alia
litteras didicisse dicantur. propterea multa.
deorum numero videtur esse re-
latus.
1 inter om.P. || 2 plausus et sagittariB: plausus et sagittarii P id est (idem U) plausus et sa-
gitta (sagitte U) SU post artes posita; plaususetsagittaei2ooe>'tas.'||3Croto Eyssenh.: crotone B P

cotrone SU. || 4 Musis] multis BP
cum Musis SU. || cum] dum SU. \\ 1 oblectasse Breys.: ob-
lectabat BPS (in B sequitur lacuna decem ferre litterarum) oblectare U || 8 ob hoc] ab hoc B. [|
ei.. .immortalem memoriam. ..datam scripsi: ei. ..immortali (sive inmortali) memoria...datum
BPS cum a Iove immortali memoria...donatum U eum . . . immortali memoria...donatum
Breys. || quod] quodet/S. ||
9 11 sqq. alii . . . relatus] om. SU. [1alii . . . dixerunt, ...cum iustissimus
scripsi: aliicum . . .dicerent, .. .iustissimusBPaliieum.. .dixerunt, ...quod iustissimus Byssenh.
alii eum . . . dixerunt, ... qui iustissimus Breys. I| 1 2b pius Salmasius : prius C. || 13 pius Eyssenh.:
plus BP. || 14 medicinam Breys.: medicina BP.|| 15 citharam Breys.: cithara P cythara B. I
f in astrologiam] in astrologia BP. ante astrologiam herois alicuius nomen latere intellexit
Breys., quod Hippen esse Massius contendit l. s. s. p. 81, adn. 15, colt. Glem. Alex. Strom. I, p. 361
(Potter.) ; mallenn Iason scribere, si ducem Argus astrologiaeperitum fuisse aliunde constaret. Eyssenh.
hunc locum perverse ita conformavit: in astrologia Hercules, *** litteras. || 15'' Post citharam
add. didicit (sive didicerunt) Zinkius l. s. s. || alii add. lahnius.
twv Mouowv aveTpa-^r;] Haec primo obtutu ab iis, quae v. 4 leguntur: 'non conversatum
Musis' discrepare videntur. at recte Robertus (Erat. Catast. p. 19) animadvertit Nigidium
nihil aliud indicare voluisse quam : Crotum non coram Musis, sed procul abditum plausisse.
'nam', inquit, 'cum mater eius ipsius Nigidii testimonio nutrix Musarum fuerit, eum simul
cum eis adolevisse consentaneum est.'
6 'plausu ad pedem ferientem'] quasi scandentem carmina Musarum. |l 11 sqq.

Chironem Eratosthenes non ad Sagittarii, sed ad Centauri sidus elatum esse dixit; cf. Catast,
p. 150 sq. ; p. 184 sq.
122
xxXXVIII Schol. Germ. p. 87, 11 sqq. etp. 156, Ampelius II, 10:
3 sqq.:
Nigidius de Capricorno sic refert: Capricornus, cui nomen
immortali donatum, quo in
honore Pan. quo tempore Ty-
tempore Typhon in monte Tauro spe- phon, speluncas incolens 5
luncam haberet et [Aegyptum] in- inmonteTauro,Aegyptum

coleret. immortalis conivisse, dum profectus est ad bellum,
possent ei obsistere, cum eis consilium Pan se in caprae figuram
Pan daret, si neque terras relinquere convertit. igitur dii im-
vellent Typhonis immanitati
neque mortales, postquam Ty- 10
possent, ut consulte figuras

resistere phonem digna poena ad-
immutarent, in quam quis vellet seu fecerunt, Pana astrorum ,
bestiam seu volucrem, piscem, pecu- memoria decoraverunt.

dem, dum tempus ad ulciscendum se
ostenderet. namque terras relinquere Dositheus: Afy&wpw;, Sxi Tu<pwva 15
non dari potestate immortalium, con- ecnpoeêv.
vivere autem cum sceleribus eius indignum deorum potestatis, sed ratione
impios poenas pendere divini consilii. itaque immortales mutatis figuris ignoti
4 quo] quod P. || quo in tempore . . .] Sententia eo, quod scholiasta praemisit verba iramor-
tali honore donatum, videtur. cf. initium fr. LXXXVIIII. || 4^ Typhon Mimcke-
contorta esse
rus: piton C. 5 Typhon] pycho B phico P Pithon S Phyton U. || 6 Aegypturn delevi 'quaestt.'
||
p. 57. || 6b Tauro] Tauri editores ante Woelffl. || 7 conivisse scripsi, cf. 'quaestt.' p. 60:
conhibuisse P conhabuisse B concessum habuisse SU (in quibus totum enuntiatum prorsus im-
mutatum estj consilium habuisse Merkelius prol. in Ovid. Fast. p. LXXXVIII. \\ dum] num
Merkelius. |i 8 possent Merk.: possint BP. || 9 Pan daret Merk.: panderet codd. \\ 10 Typhonis]
pythonis B phitonis P Pithonis S Phytonis U. immanitati]
\\ Typhonem
inmanitatis B. || lOb
Munckerus: pytonem C. \\ 11 possent] possint codd. \\ ut consulte Breys.: incousulte codd. ||
13 bestiam SU: bestias BP. || 14 dum tempus . . . divini consilii] om. SU, qui haec praebent:
'Pana' {corr. Breys. : pithon S Phyton U) 'se in capram transmutasse' (. . . t' U). \\ 15 ostenderet]
ostendere B. || 16 potestate immortalium scripsi, cfquaestt.' p. 61: potestatem inmortaliurn
B P potestatem inmortalibus Merk. || convivere scripsi, cf 'quaestt.' p. 61: configereBPcon-
sidere Merk. poenas pendere Merk.: poeni splendore BP. || ignoti Merk.: ignotis BP.
|| 18
4 sqq.Ad Aegipani catasterismum explicandum Hyginus Astrol. II, 28 ex 'Aegyptiorum
sacerdotum et nonnullorum poetarum narrationibus' fortasse, ut Roberto 1. c. p. 231 videtur,
e Leone, 'qui res Aegyptias conscripsit' (cf. Astrol. II, 20), certe non ab Eratosth. expositis
fabulam adfert Nigidianae simillimam, attamen eo diversam, quod nee Panis consilium nec
Typhonis caedes commemoratur. ceterum deorum Typhonem fugientium transmutationes
iam a Pindaro narratas esse Porphyr. De abstin.Nicandri Heteroeumenis,
3 nobis tradit; e
quibus Ovidius Metam. V, 321 sqq. usus est, eandem fabulam excerpsit Antonin. Lib. Trans-
form. XXVHI, cf. etiam Apollod. I, 6, 3, 6. sed Nigidius e proprio fonte doctrinae reconditae
hausit (ex schol. Germ. sumpta est Hyg. fab. 196.). — In enarrandis rebus quibusdam h. 1.
commemoratis qui in hac Universitate
Krallius, litter. antiquitates Aegyptiacas docet,
benignissime consilio me adiuvit. ||5 a 'speluncam'] to Kcopux tov avTpov in Cilicia, v. Apollod. 1. c. 8.
18 sqq. 'immortales mutatis figuris . . . versabantur'] Hoc in vernaculis Aegyptiorum monu-
mentis non invenitur: deos enim animalium formis indutos fingere illi omnino consuerant;
123
Typhonis ante oculos crebro yersabantur, undc adhuc multas bestias pro deis
observant coluntque Aegyptii. eo Typhon cum venit et neminem deorum ibi
videt adversari sibimet, (sed) vacuam terram cognovit dominantibus, arbi-
tratus deos se veritos fugisse propter metum dominabatur et imperitus for-
5 tunae varietate et periculi instantis magnitudine. nam post XVIII dies, ut
dicitur, consilio deum repentino a dis discerptus. ob id factum hodie quoque
in Aegypto hos dies XVIII festos perpetuos quotannis instituerunt. in quibus
diebus si (quid) nascitur, amplius quam eos dies non vivit. Typhon inter-
ficitur in templo Aegypti Memphi, ubi mos fuit solio regio decorari reges, qui
2 Aegyptii P: Aegypti B egiptii S egyptii U. || cum venit scripsi, vide 'quoestt.' p. 60:
convenit codd. || 3 sibimet PU: sim& B cm. S. \\ sed addidi. || 4 se veritos SU: severitos BP. \\
fugisse scripsi cf. 'quaestt.' I. c. : fuisse BPS om. U. |I imperitus. .. varietate et.. .magnitudine
scripsi : imperitus varietate et . . . magnitudinem B imperitus . . . varietatem et . . . magnitudinem
PS, quam lectionem tueri sibi visus est Eyssenh. coll. Auson. epigr. 137, 1 : 'arma virumque peritus'
et Plaut. Pers. v. 210: 'nil iam mihi novi offerri pote, quin sim peritus.' imperitis . . . varietate et
periculi magnitudine instantis f/imparatus ad . . . varietatem et...magnitudinem Merk. con-
||6
silio Merk.: consilium codd. ad his P.\\ discerptus P: discertus B (In SUforma enuntiati
a
dis]
\\
BP qui SU. Typhon] pythou

mutata est.) quotannis] quodannis B P.\\S quid Merk.:

si
si
7
\\
||
BS Phython P phyton U. Typhon. . .Memphi] python autem fulmine interficitur ab Apolline
||
Apollinis fulmine in (om. S) templo egypti memphis SU. Aegypti] Apidis Iablon-
S)
(ab
9
||
skius 'Panth. Aegypt.' tom. II, p. 210, Apis Mommsenius 'Chronol. Bom.' p. 259, adn. at vide
1
;
BPS.
enarrationem. decorari U: decorati

||
veluti Sutech = Set ipse, qui idem est atque Typhon (v. Herod. II, 156. III, 5), cum adversus
Horum pugnaret, in suem nigrum mutatus esse traditur 'Lib. mortuor.' cf. etiam Ed.
5;
111,
p.
Meyerum 'Set-Typhon' 7; 22; 25. Set et Horus pugnantes in animalia mutari dicuntur in
p.
papyro Sallier II, de Horo tauri forma induto v. Meyer.

6;
c. p. 23.
1.
sq. 'unde Hanc rem, quae fabulae ansam praebuit, expressis verbis eo-
. Aegyptii']
1
.
.
dem modo atquo Nig. explicant Hyg. c., Diod. 86. sqq. 'post XVIII dies' Krallius
1.
I,
.
.
||
.]
haec adnotat: 'Set-Typhon regiert nach den ag. KOnigslisten, welche uns freilich nur in
verstiimmelter Gestalt bei class. Autoren
vorliegen, bald vor, bald nach Horos, die Excerpta
Barbari geben ihm 45, Panodor 29 (reducierte) Jahre. Hie 18 Tage unserer Quelle, die nicht
zu belegen siud, erklaren sich wohl so Sutech stellt in seinem Kampfe gegen Osiris und Horos
:
den jahrlich sich abspielenden Kampf der DUrre, die zur Zeit des tiefsten Nilstandes, ver-
bunden mit Krankheiten aller Art, eintritt, gegen die (durch die Nilschwelle bedingte) Frucht-
barkeit dar. Die Zeit der grossten Diirre ist die Herrschaft des Typhon.' sq. 'in quibus
7
||
diebus...non vivit'] 'Aehnliche Voraussagungen findon sich oft. So wimmelt der Papyrus
Sallier Im (iibers. von Chabas, vergl. Maspero im Journal Asiatique 1878 p. 336 — 359) von
solchen. Z. B. stirbt, wer am 23. Paophi geboren ist, durch ein Krokodil, wer am 4., an der
Pest, wer am 6., an der Trunkenheit. Diese Voraussagungen werden oft mit mythischen Er-
eignissen in Verbindung gebracht.' (Krallius.) De loco, ubi Typhon interfectus sit, Nig.
8
||
ceteris auctoribus (veluti Diod. dissentit. 'in templo Aegypti Memphi']

I,
21, e.
4)
i.
9
a
||
Memphi, quod posterioribus ut autiquissimis temporibus caput Aegypti erat, in templo cele-
berrimo dei Ptah. cum hoc autem templo coniuncta erat aedes Apidis, de qua Strab. 807 to te
:
SYj
tou "AmSo; icmv Upm jcapoczeijj.evov To<MIcpatrue(w . . . Diod. avayouaiv (sc. 'Amv) ei; M^cpiv
I,
85,
2
;
ei; to tou 'HâiaTou te'u.evo;. 'ubi mos fuit' . De his caerimoniis aliunde nihil notum est,
.
.]
||
124
regna ineunt. ibi enim sacris initiantur primum. inde ritus satis religiose
tunicatos tauro, quem Apim adpellant, iugum portare, quem deum maximum
Aegyptii existimant. vicumque unum perducentes, ut labore periti existi-
mentur humanae necessitatis, crudelius, quae sub eis sunt, abuti vetantur.
deducunturque a sacerdote Isidis in locum, qui nominatur adytos, et iure 5
iurando adiguntur neque mensem neque diem intercalandum iurare neque

minus festum diem (non) immutaturos, sed CCCLXV peracturos, sicut insti-
tutum sit ab antiquis. deinde alterum illis iusiurandum imponi : statim semper
terram aquamque custodiendam comparandamque. tum demum diademate
imposito potiuntur Aegyptiorum regno. sed ut illo revertamur, unde digressi 10
1 primum. primum ut dicitur B primum ut dicitur PSU (deinde

inde ritus scripsi:
regem add. S, reges U). || 2 tunicatos scripsi; tunigatum B tonicatum .Ptunicatum
*S'
tunicati U.
!
portare] portare fas erat U portant Merkelius. Aegyptii P: aegypti B egypti (in corr. ex
S
3
||
SU. vicumque unum B: vi Cumq. unum P ineumq; unum ut vicum unum
U
egyptum)
p
||
et eum per vicum unum quemque Buech. Mus. Bh. tom. XIII, p. 186. perducentes BP: pducere
||
Sducif/. ut]neB>-e!/*.lJexistimeiitur]existimant£/',- del.Breys. crudelius]utcrudelius(utetcr.
4
!|
||
codd.; ut del. Breys. abuti vetantur scripsi: abutanturiJ<Si/amputanturP. deducunturque

S)
5
||
||
B: deducuntur Pdeduciturq, «SDeducitur autem U. sacerdote] sacerdoti B. Isidis S: eisidis
||
||
B P ysidis U eius dei (sc. Apidis) Buech. at vide enarr. nominatur U: notatur (fort. ex noiatur
S
;
||
ortwm) BP v oc&tur Hauptius ap. Momms. c. ||adytos SU: adyios BP. mensem SU: mentem
6
I.
||
BP. intercalandum iurare neque minus scripsi: intercalandum iurarent quem in JBPinteY
||
kalendum furarent quem interklandum quem U intercalaturos se neque Momms. non

S
7
\\
addidi. sit Momms.: ita B est U. deinde... 10 regno] om. SU. alterum Buech.: aliteY
P
S
8
||
||
||
BP aliud Merkelius. illis Merkelius illius BP. imponi scripsi, cf.p. 125, 19: 'hominum genm
:
||
esse imponis B inponis P imponunt Merk. imponitur Breys.

natum1 statim semper terram
1]
:
aquamque custodiendam comparandamque scripsi (semper ut scriberem, Bormannus suasit);
cf.
enarr. statim per terram aquamque custodiendam conparandam qui (.Qui P) codd. statum per
:
terram aquamque custodienduiu comparandum. qui Merkelius sementim per terram aquam-
que custodiendam comparandamque Momms. c.
I.
'quem deum maximum Aeg. exist.'] utpote in quo sit deus Ptah; cf. Meyer in Rosch.
2
lex. mythol. s. v. 'Isidis'] Isis etiam dea anni est, ad quem computandum prius iusiurandum
5
||
pertinet; v. Brugscl<ii Thesaur. inscript. Aeg. II, 216 sq. praeterea Isis primas leges Aegyptiis
fecisse dicebatur; cf. Diod. 'in locum.. .adytos'] Pompa igitur in templum, unde
14, 3. 27, 4.
1,
;|
exierat, revertebatur. ibi enim sacellum Isidis erat, teste Diod, 22, . ..Seixvutat uijrpt ™
I,
'Il-fa!orou.||5sqq. De priore iureiurando cf. Momms.

i>
vuv OTjxd; (Isidis), ur«p-/.cov TcT>t£u.=vei tou

6
Krallium 'Studien zur Gesch. d. alt. Aeg.'

7;
Cbronol. Rom. p. 259, adn. 63 sq.; eiusd.

p.
I,
censur. de Brugschii Thes. II. in ephem. 'Deutsche Literaturz.' 1884, p. 1086 sq. 'dia-
t.
9
||
demate imposito'.. C'f. Wilkinsonium, 'Customs and manuers of the anc. Eg.' II, p. 327:
t.
.]
'the principal feature of the proclamation on his' (sc. re<ris) 'ascension to the throne, was the
announcement to the four sides of the world, that "Rameses had put on the crown of the uppeY
and lower country" e. coronam duabus eompositam, quam Aeg. vocabaut pshent); vide
(i.
etiam ibid. III, plurimum intererat aquae tempore inundationis

p. 300 sq. 10 Aegyptiorum
t.
||
custodiendae coniparandaeque nec minus, ut post inundationem fines agrorum restituerentur

adluvionumque iura servarentur, cuius rei causa ab Aegyptiis geometriam inventam esse
veteres (Herod. II, 109, Diod. Serv. ad Buc. III, 41) dicebant.
2,
81,
I,
125
sumus, igitur dii immortales, posteaquamTyphonem desidem poena adfecerunt

quamque consilio sine turba tumultuque interfecerunt, Pana sancta astrorum
memoria decoraverunt et ei nomen Aegipana imposuerunt, quod, cum ceteri
se convertissent, Pan se in capram transfigurasset, oppidumque
in bestias
5 magnificum in Aegypto aedificaverunt idque Panopolin nominaverunt.
Schol. Germ. p. 85, 13 sqq. et p. 154, Ampelius II, 11: LXXXXVl
1 sqq.:
Nigidius Hydrochoea sive Aquarium Aquarius, qui putatur esse
existimat esse Deucalionem Thessa- Ganymedes, dicitur Deu-
10 lum, qui maximo cataclysmo fertur calion Thessalus, qui ma-
relictus cum uxore Pyrrha. et postea- ximo cataclysmo cum
quam se et uxorem suam in terra re- uxore Pyrra solus evasis-
lictos sensit, orbitatis vastitatisque set. hic pietatis causa inter
miseratus ab immortalibus precari sidera locatus est.
15 coepit, ut aut et ipsi interirent aut Dositheus: T8po-/6oc- outoc r.iaaa;
hominum genus restitueretur, Iuppiter îyyxq rjSec xat avSpdiwwuc eSeBaêv.
responsum ei per sortem indicavit, uti lapides, quos ante se repperissent, post
reversi itaque quosquos Deucalion misit, viri fiebant, quot
se iactarent.
Pyrrha, feminae. quo pacto rursus hominum genus esse natum, ex quo
20 Graece Xaot homines vocarentur. ab antiquis quidem dici Aristaeum, Apollinis
1 desidem scripsi: sedideo BPom. SU Aigna. Woelfflinius 'De L. Ampelii lib. nten<.' p.27. ||
2 quamque . . . interfecerunt] del. Buech. I. c. nam Panis consilio . . . interfecerunt Eyssenh. quam-
quam . . . interfecerant Pana sancta Breys., nomine Pana, quod infra in marg. B exstat,
Breys. ||
huc relato: sancta B PU facta S Pana Buech. \\ 3 Aegipana Merk.: aegyptii pana BP (pana in
margme B repetitum) egyptii (egypti U) egypana SU. \\ ceteri se] ceteris si P. || 4 Pan se P:
pansa B python se S phyton se U. || 5 idque B: ibiq. P quod SU. |J 8 Hydrochoea] hydrochoia
B hidrochoia Pydrochoos S ydrachoos U. || 9 Thessalum] thesalum BP.A lOb qui] qui, cnm
Woelfflinius. || 11 Po.it Pyrrha SU ex Hyg.fab. CLIII. add. in monte Aetna, qui est altissimus
in Sicilia. || posteaquam] post eam quam B. |! 12 relictos P: relictus B relictum SU. || I2b eva-
sisset] evasit et editores ante Woelffl. || 13 sensit Ileinsius in marg. apogr. Berol.: censuit codd. II
orbitatisvastitatisque*c?-ipst:orbitatisquaevastitatisq.i? orbitatemquevastitatisq. Porbitatisque
(orbitatis U) et vastitatis SEforbitatemque vastitatis collatio Heins. ap. Schaub. || 15 et] om. P. \
17 eiBreys.: et codd.(pro res-ponsumSUpraebentrespon&it.) |j repperissentP.-reperissentB/Sr/'. ||
post se iactarent] post reiactarent B' post seiactarent B2. A.I8 quosquos] quotquot U \, quot Breys. :
quod BP quos SU. || 19 rursus BS: rursum PU. \ esse natum S: e senatum B est natum P
autem estnatum U. || ex quc.vocarentur] ob quam rem Xxo; (MOC S, lac. decemfere litter. U)
graece populus dicitur, quia lapis antiquitus graece ).ia; (AIOC S, lacuna U) apellabatur SU. ||
20 Xuoi] laoe B luoe P. || dici] dicitur SU. || Aristaeum . . . filium] Aristeus filius appollinis esse U.
5 'Panopolin'] Aegyptiorum Chemmis; v. Smithii 'Diction. of Greek and Rom. geogr.'

s. v. || 8^>sq. 'qui . . . Ganymedes'] Hoc commemoraverat Eratosth. ; v. Catast. p. 144 sq. || 9 sqq.
Deucalionis fabula ad Aquarii catasterismum explicandum relata est in Hegesianactis carmine,
e quo eam hausit Hyg. Astrol. II, 29; cf. Robertum Erat. Catast. p. 222. || 20 sqq. De Aristaei
fab. v. 'quaestt.' p. 51 sq.

126
filium, Aquarii nobilitatem possidere. quem Apollo fertur ex Cyrena pro-

creasse, quam compressit in monte Orpheo f, qui Cyrenis adpellatur. Ari-
staeus dicitur omnimodis artibus adfinis fuisse, quibus artibus ceteros homines
ad bonas fruges utilitatemque perducebat. isque cum Caniculae signum pesti-
ferum oriretur et statim praesentes fructus lacerarentur interciderentque 5
homines aut diuturnis morbis aut pestilentia, res divinas maxime Iovi, parenti,
Neptuno, diis Tempestatibus et Ventis summa diligentia precans faciebat, ne
paterentur genus hominum indignis calamitatibus adfici. factum est, ut ab
iis impetrari posset. itaque venia data constitutum est ab immortalibus, uti
post Caniculae exortus stellae venti perflarent circiter dies XXXX eiusque pesti- 10
lentiae vim absciderent. quapropter Aristaeus dicitur a diis splendidae f

et loco dignatus esse.
C Schol. Germ. p. 81, 20 sqq. et p. 145, Ampelius II, 12:
9 sqq.
Nigidius hos dicitpisces inEuphrate Pisces, ideo [pisces], quia 15
flumine ingentis magnitudinis ovum belloGigantumVenusper-

invenisse, volventis eiecisse in terram, turbata in piscem se trans-
Aquarii . . . possidere] fuisse SU.\\ Aquarii Buech. : quare BP. Cy rena B S U: cyrreanea P
1
Cyrene Breys. | procreasse S U: procreare B P. || 2 in monte Orpheo f . . . adpellatur] Xacm despe-

ratus. Schaubachius (cf.Breys.DeNig.fragm.p.40,a)) adnotavit: 'apud nullum auctorem Orphe<m
montem memoratum legimus neque de Orphiltus populo Africae [Ptol. IJII, 6, 10] cogitandum est, m<de
locum corruptum atque ex Diodoro [IIII, 83] forte ita restituendum esse arbitror: quam compressit
in monte Pelio et deduxit in eam regionem Libyae, in qua urbs postea condita Cyrene appellata
est. in textu vero nihil mutare ausim.' \\ 3 omnimodis artibus suadente Hartelio scripsi, cf. 'quaestt.
p. 59: omnibus (homnibus P) modis artibusque BPS omnibus artibus U. f ceteros U: ceteri
BPS || 6 morbis Breys. : moribus BPS
(in U hic locus prorsus mutatus est). || res divinas U: rei
divine BPS. || Iovi parenti Breys.: iovis parentem (parenti U) codd. || 7 diis scripsi, v. '^««««M.'
p. 59: aliis codd. || 8 ab iis B: ab his P a diis SU. || 9 impetrari] imperari B. | posset] possit
codd. || constitutum est] constitutum et BP. \\ ab immortalibus] ab eis S a diis U. \\ 10 post
Buech.: p codd. \\ exortus stellae] exortum {del. stellae) Buech. || 11 dicitur] om. SU. \\ a diis SU
(tn Sante Aristeus, in U post Aristeus):
alii BP.\ splendidae.. .esse] inter astra est collocatus
collocatus est U) SU. |j splendidae et] splendido &BP; locum corruptum relinquere quam
f
cttm Breys. splendido scribere malui. || lS* pisces del. Woelffl. || 17 volventis B: volventes reliqui.
10 'dies XXXX'] Cf. Plin. N. H. II, 47, 123: 'huius' (sc. Caniculae) 'exortum diebus octo
ferme aquilones antecedunt, quos prodromos adpellant. post biduum autem exortus iidem
aquilones constantius perflant diebus XXX, quos etesias adpellant.' per XXXX dies etesiae
flare dicuntur in schol. ad Apollon. Rhod. II, 524; ibid. a Timosthene his ventis L dies tri-
buuntur. || 15 sqq. Unde Nig. hanc fab. peculiaremhauserit, prorsus ignoramus (Hyg. fab.
197 ex h. 1. excerpta est). Eratosth. (cf. Catast. p. 128 sq. et 180 sq.) hos pisces maioris illius
piscis filios putabat, per quem deam Syriam, cum in lacum Bambyces incidisset, servatam
esse Ctesiam secutus narravit. similem fabulam de his piscibus ipsis adfert O v. Fast. II, 459 sqq.
— De dea Syria eiusque piscibus v. Roscherum lex. myth. p. 393 sq. et Meyer. ibid. p. 653 sq. ||
\&> — 17b Similem fabnlam ex Diogneto Erythraeo refert Hyg. Astrol. II, 30: Venerem
et Cupidinem, cum Typhonem fugerent, in Euphratem se proiecisse et pisces factos esse;
cf. etiam Manil. Astron. IIII, 580—583. 800. Ovidius Metam. V, 331 (ubi Typhonis fab.
127
atque ita columbam insedisse et post figuravit. nam dicitur et

aliquot dies exclusisse deam Syriam in Euphrate fluvio ovum
benignissimam, maxime quae miseri- piscis * # in ora fluminis
cors ad homines pertinebat, quia multa columba adsedisse dies
5 quaeque ad utilitatem hominibus ver- plurimos et exclusisse
terentur, ea dicitur inquisisse. quae, deam benignam et miseri-
quom Iovis saepius a Mercurio laudari cordem hominibus ad
nominarique audiret, quod
[se] saepius bonam vitam. utriusque
in deos religiosa, in hominibus offi- memoriae causa
pisces
10 ciosa diligenter fuerit, rogata ab Iove, inter sidera nobilitati.
quid sibi optanti tribui postularet, illi,
-
Dositheus: 'r/6ue<; outoi wbv pteya i%
ait, pisces, qui suam originem ser- ttjc, GaXaCCYj; xpoiftve-pcav, 86ev ei^XSev Yj
vassent, ut immortali praemio ad- Supta 6eoc,, ^ti; ejj.YJvuae toi; avSpwxotc., oua
ficerentur. itaque Iuppiter in XII xotXa Yjv.
15 signis siderum splendore decoravit,

unde hodieque Syri neque hos pisces
edunt et columbas deorum potestate
decorant.
1 ita] ibi Robertus Erat. catast. rell.p. 18. || columbam] columba B. || l* nam] 'malim item'
Woelftl. ||2 deam Syriam] deam Syriae (sirie S) quae vocatur Venus *S C/'. ||2b ovum piscis **] Lacunae
signum pos. Woelffl. : ovum fuisse mirae magnitudinis, quod eiecerunt (sive e volverunt) pisces in
oramfluminis, columbaque adsedisse Zinkius'Eos\ tom. II,p. 319 ovum pisces invenisseingentis
...
magnitudinis et eiecisse volventes in oram fluminis, columbam insedisse ... Roehrigius l. s. c.
p.35,adii.l. || 3 benignissimam, maxime quae miserfcors scripsi: benignissimam (benissima

B om. SU) maximeque (maximaeque B) misericors codd. benignissimam maximeque miseri-
cordem Buechelerus quae benignissima maximeque misericors Breys. \\ 4 ad homines pertinebat,
quia multa quaeque . . . verterentur, ea... scripsi: ad homines pertinebat, quae multaque
quae (quae multa quequae P q' multa qq ; 8 queq. multa que U) . . . uterentur (verterentur U)
ea . . . codd. multaque quae ad homines pertinebant [quae ad utilitatem hominibus verterentur]
ea Buech. multa quae ad homines pertinebant [quae . . . uterentur ea] Breys. quae pulcra quae-
que ad utilitatem hominibus verterentur, ea Robertus l. s. c.p. 18 sq. || 6 inquisisse] invenisse
SU. || &>deam] deam Syriam Zinkius l. c, || 7 Iovis] iovi BP. || 8 se delevi; nominarique se
saepius del. Breys. || quod] qd' est B. || 8b utriusque Halmius: utrique C. || 9 hominibus] homines
Buech. || 11 optanti] ob tanti B optati S. || postularet] postulare B. \\ illi B: illa ceteri. \\ 12 ser-
vassent] servarent P. \\ 16 unde hodieque] undeeq. P unde hodieq; U. \\ Syri neque hos U:
syriije quos B sireNe hos P syrine f quos S. || 18 decorant] dicunt P.
naYrat) Venerem 'pisee latuisse' dicit. ansam huius fabulae dedit forma 'prodigiosae Atarga-
tidis Graecis Dercetus dictae' (Plin. N. H. V, 23, 81), de qua v. Ovid. Metam. IIII, 45, Diod.
II, i, 2, Lucian. De dea Syria, c. 14.
5jv
3 'benignissimam'] cf. Plutarch. Crass. c. 17: . . vojj.£outH . . -rijv jcavTcov et; avOpw<rou;
.
.
apyjjv ayaOoiv xaTaSeâaav. ErrorneglegentiaDositheiortus. 16 'neque . edunt']

12b 6aXao-o-ij;]
.
.
||
||
Idem traditur Xenoph. Anab. Timoclis fr. (Kock), Menand. Deisidaem. fr. IIII.
I,
v.
4,
9,
4,
(Meinek.), Erat. Catast. 180 sq., Ovid. Fast. c., Diod. c., Hyg. Astrol. c., Cornut. theol.
1.
1.
1.
p.
Gr. compend. 11— 13 Lang., Lucian.l. c., Aelian. an. XII, 2. 17 'columbas . . decorant']
h.
6,
p.
.
||
Cf . Cornut. c, Lucian.
1.
c.
1.
128
CI Serv. Dan. ad Aen. XI, 715: 'Vane Ligus'] . . . Nigidius 'de sphaera'
nam et Ligures, qui Appenninum tenuerunt , latrones, insidiosi, fallaces, mendaces.
Cf. schol. Bern. ad Georg II, 168: Ligures, ut Nigidius dicit, confines
Gallis, latrones ac piratae. frigida enim et montuosa loca, id est Alpes marinas
incolunt. 5
'Sphaerae barbaricae' fragmenta.
CII Serv. Dan. ad Georg. I,

Varro de scaenicis originibus vel in Scauro:
19:
Triptolemum dicit Nigidius 'Sphaerae barbaricae' * sub Virginis signo
aratorem, quem Horon Aegypti vocant, quod Horon Osiridis filium ab hoc
educatum dicunt. to
CIII Schol. Bern.ad Georg. I, 174: 'Stiva' gubernaculum aratri, ut Nigidius
ait. Cf. Serv. Dan. ad. eund. 1. : Stiva: manica aratri, qua regitur, guber-
naculum.
Operis 'de veiito' fragmenta:

CIHI Gell. N. A. II,

Quod supra autem dixi, eTijo-tas ex alia atque aJia
22, 30: 15
caeli parte flare, haud scio an secutus opinionem multorum temere dixerim.
P. enim Nigidii in secundo librorum, quos de vento composuit, verba
haec sunt: forjoiat et austri anniversarii considerandum
et secundo sole flant.
igitur est, quid sit 'secundo sole'.
sphaera Masvicius : de terras (fort. ortum ex FERA, suprascripto S) F(loriacensis)

1 de
Parisin. 1929 de erra Daniel de terris Kleinius De vita Nig.p. 26. || 7 Varro . . . Scauro] ut (ait)
Varro de scaenicis originibus II
et in Scauro Riesius (Varr. Sat. Menipp. p. 256), qui ante
Triptolemum interpunxit; Thilo post dicit comma posuit. || 8 Sphaerae]

at vide 'quaestt.' p. 54;
saferae L(emoviciensis codex). || Post barbaricae libri numerum excidisse puto. || 9 aratorem, quem
Horon Thilo, postquam aratorem iam Masvicius corr.: aratorq: morona L aratorem quem Osirin
Roehrigius l. c. p. 54, adn. 2, perperam.
1 sqq. Vide 'quaestt.' p. 44 sq. eadem in schol. Leid. ad eund. 1. Varroni tribuuntur. ||
6 Cf. 'quaestt.' p. 47 sq. || 9 'aratorem'] Vide 'quaestt.1 p. 50. || 11 sq. Cf. 'quaestt.' I. c. f
14 Cf. 'quaestt.' p. 61 sq. || 18 eTi)oiat a septentrione flant ; cf. Idelerum meteorol. veterum p. 144 sqq. ||
austri anniversarii iidem esse videntur, de quibus Aristoteles meteor. II, 5, p. 362 a haec dicit:
ctTOpoOot 3c tive;, S'.a t! (Bopât jjiv yivovToei auve/etc, oO; xaXoujj.ev exYjotac, jj.eta xac Oeptva; TpoTcac,
votoi S'o5-to; ou ytvovTat \j.iTa Ta; êtfiteptvdi;. lyet 8'ouz aXoyt<);' yivovTat p.ev -fap ot xalou|j.evoi Xeu-
xdvoTot ttjv avTf/.etp.e'vrjv wpav,- ouy outw; Se -(Ivovcou auve-/et;... 6|j.oiw; Se xai p.eTa Tac yet|jtepivac
Tpojra; tcvôuuiv a\ 6pviGiat, xai yap outoi £TYjsiat etaiv aoOevet;...; cf. Idelerum 1. c. p. 129 sqq. |I
'secundo sole'| cum sol iis opportunus est i. e. cum solstitii aestivi tempore septentrioni sive
solstitio hiberno parti meridianae maxime adpropinquavit; cf. de origine etesiar. vit. Pythag.
ap. Phot. p. 441 Bekk.; alios locos collegit Forbigerus 'Handb. d. alt. Geogr.' 1. 1. p. 619. ex-
plicationi Salmasii, qui (Plinian. exercitt. p. 890) 'secundo sole' esse 'a parte solis' statuit, ita
tamen, ut hoc non de diuturno, sed de annuo cursu solis intellegeret, ipsa res contradicit,
129
Schol. cod.Leid. 135adVerg. Georg. Suetonii fr. 152*, p. 235 sq. Reiff. CVC)
I, 432 = schol. Bern. ad eund. 1. : ... (Isid. de natura rer. XXXVIII =
Nigidius de ventis IIII. ait, si sum- schol. Germanici Sangerm. p. 201,
mum corniculum maculas nigras ha- 15 sqq.): Nigidius quoque ait, luna
5 buerit in primis mensis partibus, im- si summo in corniculo maculas nigras
bres fore, at si in imo cornu, sereni- habuerit in primis partibus mensis,
tatem. 'Vento rubet' : rubens luna imbres fore, sin media tunc, cum plena
ventum denuntiat. fit enim ventus ex sint in ea cornicula, serenitatem. certe
aeris densitate, densitas aeris inducto si rubet quasi aurum, ventos ostendit,
10 splendore lunae erubescit. fit enim ventus ex aeris densitate,
. . .
densitate obducta sol et luna rube-

scunt, . . . item si cornua eius obtecta
fuerint nebula, tempestas futura est.
imbres transpositum in L(eidensi). || 5 mensis om. L. || 6 at om. L. \\ in imo

3 ait post
cornu] Haec errore sive neglegentia scholiastae posita esse puto pro eo, quod in Suetonii fragm.
exstat. cave enim Wachsmuthio et Roehrigio fidem habeas, quorum ille proleg. ad Laur. Lyd. De
ostentis p. XXVI, adn.31 'Nigidii testimonium mancum esse' contendit coU. Varronis loco simili
quidem, at quibusdam in rebus diverso (Plin. N. H. X VIII, 349) : 'nascens luna si cornu superiore
obatrato surget pluvias decrescens dabit, si inferiore, ante plenilunium, si in media nigritia illa
fuerit, imbremin plenilunio'; Eoehrigius autem p. 57, adn. 4 Wachsmuthium secutus Nigidii sen-
tentiam ita restitui iubet: 'luna si summo in corniculo... habuerit, in primis partibus...; si in
imo cornu, <in extremis partibus mensis); si in media, tunc.serenitatem.' || 7 sqq. Haecschol.
Sern. sic exhibet: 'Ventus erit': ventum semper denuntiat luna rubens. ventus venit ex aeris
densitate et vento luna rubescit. nota quod concitatio crassitudinis ventum facit. || 7» imbres]
imbres ait codd. nonmdli. \\ sin scripsi: si in codd. || 8b sit in eo corniculo codd. omnes Germanici
et nonnulli Isid. \\ serenitatem Reifferscheidius : serenitas codd. Germ. omnes et Isidori L serenas
M serenas EG serena Cserenas id fore D serenitas aut fore A serena demitate sit B sereni-
tatem ait fore Beckerus. || 10 erubescit] crudescit
L (de quo notitiam Thiloni debeo). || 10b den-
sitate, densitate obducta schol. Germ., Isidori GM (f) Bignaeus: densitate obducta BE densi-
tate obducta dum ACD. \\ 13b est] erit Isidori AM. \\ est et cum auster ventus flaverit aestus
erit Isidori ACDG, nisi quod A aestas, AC futura erit, G pro auster ventus flaverit exhibet
aventus pluerit.
Roehrigii autem sententiae, qui p. 57 reiecta Rutgersii (Var. lect. p. 296) explicatione perversa,
coll. Arist. Meteor. II, 5, p. 361 b— 362a, Plin. N. H. II, s. 127 'secundo sole' esse 'secundum
solis cursum', 'una cum sole', ac solem et ventos illos simul oriri, augeri, occidere a Nigidio
dici contendit, sermonis Latini usus repugnat.
1 sqq. Roehrigius p. 30 recte duos statuit fontes ; ex quorum altero (Suetonio) Isidorum
et scholiastam Germanici, ex altero (Philargyrio) Vergilii interpretes hausisse. quod si recte
ille statuit, etiam verba (8b) 'certe si rubet' e. q. s. Nigidii esse adparet, id quod per se veri simile
est, si respicis, quae huic fragm. ap. Isid. praecedunt et quae secuntur (. . . 'item Varro dicit' . . .,
et 'Aratus autem'...). || 5 'in primis partibus'] Maximi momenti quarta luna erat, de qua
cf. Suet. rell. p. 236 et locos a Reiffersch. in adn. adl., ubi multas harum similes observationes
Varronis aliorumque invenies. jj 10b 'fit enim . . Eodem modo venti originem explicat
.']
Aristot. Meteor. II,

3;
I,
4.
Swoboda, Quaestiones Nigidianae. »
130
CVI Suetonii fr. 152*, p. 237 R. (Isid. 1. c. = schol. Germ. p. 195, 1 sqq.):
Nigidius quoque dicit, si pallidus sol in nigras nubes occidat, aquilonem
ventum significare.
Librorum 'de hominum naturalibus' fragmenta.
CVII Serv. Dan. ad Aen. I, 177: Nigidius de hominum naturalibus IIII: 5

omnis enim ars materia inventa, circa quam versetur, ferramenta, vasa, instru-
mentum armamentaque primum comparat, per quae opera sua efficere possit.
CVIII Isidor. Origin. XI, 1, 72: truncus media pars corporis a collo usque ad
inguina. de quo Nigidius: caput collo vehitur, truncus sustinetur coxis et
genibus cruribusque. 10
CVIIII Isidor Origin. XX, 2, 10: Nigidius: nos ipsi ieiunia ientaculis levibus
solvimus.
CX Plin. N. H. VII,
(14), 66: . . .ergo cum gravidis fluxit, invalidi aut
15
non vitales partus eduntur aut saniosi, ut auctor est Nigidius.
CXI Plin. 1. c., 67: ... (idem lac feminae non corrumpi alenti partum, si ex 15
eodem viro rursus conceperit, arbitratur) . . .
5 de h. naturalibus] de h. natura lib. Scriverius, fortasse recte, quamquam Hertzius ob-

locutus est; v.fr. CVIII, CVIIII. || 7 armamentaque Duebnerus Iahnii ann. XI. p. 1226: arma-
menta, quae Fuldensis; armamentaq. f. q. primum Scioppius e Fuldensi enotavit, unde arma-
menta quae faber quamprimum coniecit Burmannus, armamentaque fabrilia quam primum
Hertzius. sed Thilo intellexit f. q. typothetae errore pro f. q; posita esse, f. q; autem signiftcare
sive que. || 9 sustinetur (vel sustenetur) codd. praeter Ouelf: sustentetur Quelf sustentatur
Luc. Muell. in comment. ad. Luc. OXXVIIII. \\ 14 famosi D ( Vatic. 3861) E (Paris. 6195) F
(Leid. Lipsii VII). || 15 sq. Hoc fragm. inepto modo a Plinio inter aliena insertum a reliquis verbis
distinxit Mayhoffius; cf Urlichsii Vindic. Plin. n. 157.
1 Cf. Varronem in Suet. fr. p. 237 : 'si palleat' (sc. sol in occasu), 'tempestatem signi-
ficat'. de hac meteoromantiae observatione iam Aristoteles egit Problem. XXVI, 8, p. 941 b. ||
6 sqq. Qua occasione haec Nig. dixerit, ignoramus. Hertzius 1. s. s. p. 43 orationis transitum
hoc modo fieri putat a materiae definitione ad narrationem de auxiliis, quae ad eam cogno-
scendam [melius fortasse dixisset 'tractandam'] parata sint. aliter nec tamen melius Roehrigius
1. c. p. 53. || 9 sq. Nigidius hunc versum Lucilii (fr. CXXVIIII = Non. p. 94, 4) respexit:
'caput ut colo, sustentatur truncus coxendicibus'. cf. Hertz. p. 43, adn. 2. || 14 'saniosi']
Hoc verbum, cui in loco Aristotelis (hist. anim. p. 582 b 20), unde reliqua pendent, non
est, quod respondeat, solum Nigidii esse videtur, id quod iam Roehr. p. 5 observavit. idem
tamen p. 8 Plinium inde a § 63 Nigidii opus maximam partem ex Aristot. haustum adhibuisse
putat. at vide adn. crit. ad sequens fr. || 15 sq. Contrarium tradunt Arist. De anim. generat.
p. 777 a 14, Galen. De sanit. tuenda I, 9.
131
Libroriim 'de animalibus' fragmenta.
Gell. N. A. P. Nigidius de animalibus libro

VI, 9, 5: item II: ut CXH
serpens si memordit, gallina diligitur et apponitur.
Macrob. Sat. III, 16, 7 : sed quod ait Plinius de acipenseris squamis, id CXHI
5 verum esse maximus rerum naturalium indagator, Nigidius Figulus, osten-
dit, in cuius libro de animalibus ZZZZita positum est: Cur alii pisces squama
secunda, acipenser adversa sit.
Philargyr. ad Verg. Georg. III, 147: Nigidius de animalibus : asilus CXIIII

est musca varia, tabanus, bubus maxime nocens. hic apud Graecos prius myops
10 vocabatur; postea (a) magnitudine incommodi oestrum adpellarunt.
Priscian. VIII, 19, p. 385, 15: Nigidius: omne pecus indomitum habet cxv
quiddam in seferum, sed tamen ea natura est, ut cicurari et dominari possit,
Seoit6êC6a( passive.
Plin. N. H. VIII, 51 (77), 205: . . .

(sues) 'diebus X circa brumam statim CXVI
15 dentatos nasci Nigidius tradit.'
Plin. VIII, 57 (82), 223: saurices et ipsos hieme condi auctor est Nigi- CXVII
dius, sicut glires.
3 diligitur V, recc, eo sensu, Non. s. v. diligere p. 290, 6; cf. Plin. N.

quem testatur H
XXVIIII, 4 (25), 78: 'Carnibus gallinaceorum ita, ut tepebunt avolsae, adpositis venena ser-
pentium domantur' : deligitur PB recc. dirigitur Scaliger ad eleg. in Maec. obUum v. 109. || appo-
nitur a, Casp. Scioppii excerpta, recc. X, Abb. Lion, cf. Plin. I. c. : apioit oppoitur (litt. extr. ex
corr.) B opponitur reliqui, Hertzius coll. Oronovii ad Gell. VII (VI), 9,6 adn. \\ 9 myops Ursinus:
myor V(aticanus 3317) fj.uto'{> Thilo. || 10 a add. Thilo. || 12 cicurari Butgersius: et curari cod.
Sangall. curari rell. || dominari] domari Buechelerus M. Bhen. t. XXVIII, p. 349; at vide locos a
Neuio 'Formenl.' t. II, p. 283 sq. adlatos.
1 Horum fragmentorum numerum coniecturis nimis infirmis augere nolui; v. 'quaestt.'

p. 63. || 4 — 7 Haec a Macrobio ipso tribuuntur Sammonico Sereno, qui 'rerum reconditarum
libros' scripsit (vide Macr. III, 9, 6; Wissowam Herm. XVI, p. 502 sqq.).|| 4 Plinius N. H. VIIII,
17 (27), 60 . . . 'acipenser, unus omnium squamis ad os versis, contra quam in nando
meant'...|l
6 'ita positum est'] Capitis alicuius inscriptio adferri videtur. quod si ita sit, inde colligas
Nigidii opus non fuisse ad rationis praecepta accommodatum, sed singulis capitibus quaestio-
nes singulas fuisse tractatas. || 'squama secunda' et 'adversa' quid significent, e Plinii verbis
modo adlatis adparet; invertit rem Roehrigius p. 60. || 8 'Nigidius . . . nocens.'] Eadem fere
leguntur in schol. Bern. ad 1. c., nec plura Nigidii esse contendit Roehr. p. 54, adn. 1. || 14 sq.
Plura in hoc Plinil loco inesse Nigidiana suspicatur Roehr. p. 6 (quam opinionem iam occu-
pavit Alyus 'Die Quellen des Plinius im achten Buche . . .' Marburg 1882 p. 49); vix recte. ||
1 7 'sicut glires'] Cf. Arist. h. a. VIH, 1 7, p. 600 b 12 :
ifmlst Sk xai 6 IXeib; ev auTot; toi; SevSpioi, . . .
xat 6 jj.3; 6 IlovTixb; b Xeuxd;.
9*
132
CXVIIK*) Plin. VIIII, Nigidius

auctor est praerodere caudam
62 (88), 185 sq.:
mugili lupum eosdemque statis mensibus concordes esse. omnes autem vivere,
quibus caudae sic amputentur. at e contrario amicitiae exempla sunt praeter
illa, quorum diximus societatem, ballaena et musculus, quando praegravi
superciliorum pondere obrutis eius oculis infestantia magnitudinem vada prae- 5
natans demonstrat oculorumque vice fungitur.
CXVIIII Plutarch. Quaestt. Rom. XXI: ...eti xa> vuv toTc. ujKupcioic. xai Sput*.a>SeCi
totoic, oxou apaiveTat opuovioAaxTYj;, exeT xal Xuxoc, wc Ntyidtog isTopeT.
CXX Plin. X, 14 (17), 37: et apud Nigidium f super adpellatur avis, quae
aquilarum ova frangat. 10
CXXK*) Plin. X,
(19), 39: Noctuarum contra aves sollers dimicatio, maiore
17
circumdatae multitudine resupinae pedibus repugnant collectaeque in artum
rostro et unguibus totae teguntur. auxiliatur accipiter collegio quodam
naturae bellumque partitur. noctuas sexagenis diebus hiemis cubare et novem
voces habere tradit Nigidius. 15
CXXII Plin. X, 35 (52), 106: Nigidius putat, cum ova incubet sub tecto,
nominatam palumbem relinquere nidos.
CXXIIK*) Plin. XI, 28 (34), 97 : ... 'sed in quodam genere eorum' (sc. insectorum)
'grandi cornua praelonga, bisulcis dentata forficibus in cacumihe, cum libuit,
statis«u^., cf. Mayhoffii 'Nov. lucubr. Plin.' p. 22: estatis B(iccard.) aestatis EF, Detl. \\
2
4 illos de B. \\ societate B. || quando] quandoque E2F2. \\ 6 vice] fius vice eius vice Detl. || E'
9 f super] crucem posui, nomen avis iam Plinio ignotae in hoc verbo latere ratus: super
E2, Detl. super ter B subter rell.; lacunam post super indic. Mayhoffius, cui legendum videtur in-
super sitta appellatur, coll. Arist. h. a. VIIII, 1, p. 609 b 12: i\ Yoep oitTri xaTayvuet toc coa tou oetou. ||
17 nominatam cod. Paris. 6797 (a): nominata rell.
1 sqq. Etiam ea, quae ante haec in eadem sectione de animalium inimicitiis ex Arist.
p. 590 b 14 — 18 proferuntur, Nigidio tribuit Roehrigius p. 6. contra quam sententiam facere
mihi videtur, quod mugil et lupus, quorum in loco Aristot. nulla mentio fit, etiam inter ea
exempla inimicitiarum commemorantur. j 2 'statis mensibus...'] Cf. Arist. p. 610 b 10: Xa(3pai;
y.at' evlou; xatpou; auvay£Xa£ovTat aXXYjXoi;.
|| 4 'ballaena et mu-
8e xat xeorpeuc, rcoAeuutoTaToi ovTe;
sculus'...] Cf. Plin. N. H. XI, 47 (62), 165: 'musculus marinus, qui ballaenam antecedit, nullos
habet' (dentes), 'sed pro his saetis intus os hirtum et linguam etiam ac palatum.' de amicitia
ballaenae et musculi marini satis mira, quae neque ab Arist. p. 519 a 23, unde reliqua in loco
Plinii modo adlato, nec, quod sciam, ab alio quoquam commemoratur, fort. Nig. auctor erat. ||
7 Cf. 'quaestt.' p. 63. || 11 'sollers dimicatio'] De hac re Aristot. nihil praebet praeter haec,
p. 609 a 13 sqq. : ...TYj; oe Yju.Epa; xat Ta aXXa opvtflta ttjv yXauxa jsep<jcSTaTat, o xaXeiTat 6auu.a££iv,
xat repoor£Tdu.eva tIXXouctiv . . . || 14 Cf. Arist. p. 600 a'27: cpwXet' Se. . .xat tcov yau.<lcovuYcov fxTtvo;
oXiya; fipipixi xai Yj yXau!;. || 16 sq. Hoc ab Aristotele non commemoratur; reliqua fere omnia,
quae h. 1. Plinius de palumbibus profert, etiam apud illum leguntur p. 613 a 17 — 28, 633 a
6 — 9; tamen suspicari licet inter 'auctores', quibus se niti Plin. h. 1. dicit, Nig. quoque
fuisse.
, 133
ad morsum coeuntibus; infantium etiam remediis ex cervice suspenduntur;

Lucanos vocat hos Nigidius.'
Plin. XI, 37 (52), 140: . . .'Nigidius nec locustis (nec) cicadis esse' CXXIm
(oculos) 'dicit'.
5 Plin. XVI, 6 (8), 25: Glans fagea suem hilarem facit, carnem cocibilem CXXVC)
ac levem et utilem stomacho, iligna suem angustam, nitidam, strigosam, pon-
derosam, querna diffusam, gravissima et ipsa glandium atque dulcissima.
proximam huic cerream tradit Nigidius nec ex alia solidiorem carnem, sed
duram. iligna temptari sues, nisi paulatim detur. hanc novissimam cadere.
10 fungosam carnem fieri aesculo, robore, subere.
Plin. XXVIIII, 4 (21), 69: reverti autem ad percussum serpentem ne- CXXVI
cessitate naturae Nigidius auctor est.
Plin. XXVIIII,
(39), 138: . . . gryllus cum sua terra effossus et inlitus.
6 cxxvn
magnam auctoritatem huic animali perhibet Nigidius, maiorem magi, quoniam
15 retro ambulet terramque terebret, stridat noctibus.
Plin. XXX, 10 (24), 84: 'Nigidius fugere toto die canis conspectum CXXVIII
eius, qui e sue id animal' (ricinum) 'evellerit, scriptum reliquit.'
Fragmenta, quae certo operi tribui neojieunt.

Non. p. 100, 6: Dissentaneum: discors et dissentiens, ut consentaneum CXXVIIII

20 contra. Nigidius: eum locumfacit dissentaneum.
Priscian. Instit. VIII, 19, t. II. p. 386, 9 H. : Nigidius : experienda ratio. cxxx
2 Lucanos Rutgersius: lucanos Ea. lucavos rell. || 3 nec vulg.: om. codd. || 7 diffusam Z>2:
diffusa et D' diffusaa Q-(Paris. 6796) diffusa E. \\ 16 furere RV (Leid. Voss.). \\ conspectu E. fl
17 reliquerit R*V. \\ 21 experta Sang., Lugd. Bat., Caroliruh. 223.
2 'Lucanos'] nomen alibi non traditum. || 3 Utrum ea, quae et ante et post haec in s. 140
de animalibus oculis carentibus dicuntur, Nigidii sint necne, dispici nequit. || 1 1 sq. Similitudo
quaedam esse mihi videtur inter hanc opinionem et eam, quam Plinius ipse nobis tradidit his
II, 63, 55 : 'illa' (terra) 'serpentem homine percusso amplius non recipit poenasque etiam
locis:
inertium nomine exigit' ; XXVIHI, 4 (23), 74 : ... 'perire conscientia dicuntur' (venenata praeter
salamandram) 'homine percusso neque amplius admitti a terra'; etAelianus Denat. an. XII, 32:
09t; 5i, 0; Sv ajcoxTeivYj avGptojcov, to; 'IvSoi XEyouaiv (xai jjtapTupa; £jcayovTat AiPuwv tcoXXou; xai tou;
jcepi 6iji3ac, otxouvTa; AtyujCTitov), ouxeTt xaTaSuvat xai laeprcuaat I; TYjv lauTou o!xiav iyti, TYj; yjf;
auTOv fjL-YjSeôjj.evik, aXV ex(3aX/.ouaYj; Ttov otxe(tov, to; av ewcot;, ûyaSa xotactov. aXYjTYj; S' evTeuGev xat
jc-XavYj; TcepiEpxeTat xai TaXatjctopeirat ujcaiOpto; xat Sta tou Be^pou; xai Sta tou ^£iu.tovo; xai oBte eti
auvvo|j.o; auTto jcpo'aetaiv oSte ot ec; outou yevvtojj.evoi yvtopi£ouat tov rcaTEpa.
Testimonia de vita et studiis P. Nigidii Figuli.
i Cic. pro Sulla XIIII, 41 sq. : itaque introductis in senatum indicibus

(a. u. c. institui senatores, qui omnia indicum dicta, interrogata, responsa per-
691) scriberent. at quos viros! non solum summa virtute et fide, . . ., sed etiam,
quos sciebam memoria, scientia, celeritate scribendi facillime, quae dicerentur, 5
persequi posse: C. Cosconium, . . ., M. Messallam, . . ., P. Nigidium Appium

Claudium.
n Plutarch. Cic. XX: 6ptoiw; Se (sc. xapci>!;uvev Ktxepwva fon xou; avSpa;) xat
(a. u. c. Koivto; 6 aSeX<pbc. xat twv aitb q>iXo(rooia; eTaipwv JldrcXiog Niyidtog, w xa xXeTaTa
691) xai ij.eYtaTa xaPa Ta; toXtTixa; lyjprpo rpa<;ei 10 10

m Plutarch. 'An seni . . .' XXVII: Kt/ipwv Se auxb; wjjtoXoYet xa xaXXtaTa xat
p.eYtaTa twv aujj$ouXeujji.aTa)V, 0*; wpGwaev taaTeuwv ttjv xaTpiSa, pteTa HonXiov
Niyidlov tou auvGewat.
<ptXoa£auvGewat.
IIII Cic. ad Att. II, 2, 3 : sed heus tu, ecquid vides Kal. venire, Antonium
(a. u. c. non venire? iudices cogi? nam ita ad me mittunt Nigidium minari in con- 15
694) tione se iudicem, qui non adfuerit, compellaturum.
V Cic. ep. ad Quint. fr. I, 2, 16: tribuni pl. designati sunt nobis amici;
(a. u. c. consul . . . ; praetores habemus amicissimos et acerrimos cives, Domitium
695) Nigidium Memmium Lentulum; . . .
De Nigidii in Asiam legatione (a. u. c. 702). vide infra testim. VIIII. 20
VI Cic. ep. ad Att. VII, 24: ecce postridie Cassii litterae Capua a Lucretio,
(a. u. c. familiari eius: Nigidium a Domitio Capuam venisse, eum dicere Vibullium
705) cum paucis militibus e Piceno currere ad Gnaeum, confestim sequi Caesarem,
Domitium non habere militum milia. III
1 De Nigidii vita cf. Kleinii 'Quaestt. Nigid.', diss. Bonn. a. 1861. || 18 sq. Inde sequitur
Nigidium ante a. 657 natum esse.
135
Cic. ep. ad fam. IIII, 13 (M. Cicero s. d. P. Figulo): Quaerenti mihi iam- vn
diu, quid ad te potissimum scriberem, non modo certa res nulla, sed ne genus (a- u- c-
quidem litterarum usitatum veniebat in mentem; unam enim partem et con- 708)
suetudinem earum epistularum, quibus secundis rebus uti solebamus, tempus

5 eripuerat perfeceratque fortuna, ne quid tale scribere possem aut omnino
cogitare: relinquebatur triste quoddam et miserum et his temporibus con-
sentaneum genus litterarum; id quoque deficiebat me, in quo debebat esse
aut promissio auxilii alicuius aut consolatio doloris tui ; careo enim
cum familiarissimismultis, quos aut mors eripuit nobis aut distraxit fuga,
10 tum omnibus amicis, quorum benevolentiam nobis conciliarat per me quon-
dam te socio defensa res publica, versorque in eorum naufragiis et bonorum
direptionibus, nec audio solum, . . ., sed etiam video, . . ., eorum fortunas
dissipari, quibus nos olim adiutoribus illud incendium exstinximus,
nunc P. Nigidio, uni omnium doctissimo et sanctissimo et maxima quondam
15 gratia et mihi certe amicissimo, ne benigne quidem polliceri possum. ergo
hoc ereptum est litterarum genus: reliquum est, ut consoler et adferam
rationes, quibus te a molestiis coner abducere. at ea quidem facultas vel tui
vel alterius consolandi in te summa est, si unquam in ullo fuit; itaque eam
partem, quae ab exquisita quadam ratione et doctrina proficiscitur, non

20 attingam, tibi totam relinquam : quid sit forti et sapienti homine dignum, quid
gravitas, quid altitudo animi, quid acta tua vita, quid studia, quid artes,
quibus a pueritia floruisti, a te flagitent, tu videbis; ego, quod intellegere et

sentire, quia sum Romae et quia curo attendoque, possum, id tibi adfirmo te
in istis molestiis, in quibus es hoc tempore, non diutius futurum, in iis autem,
25 in quibus etiam nos sumus, fortasse semper fore. videor mihi perspicere
primum ipsius animum, qui plurimum potest, propensum ad salutem tuam . . . :
quo facilius, quibus est iratior, respondere tristius possit, hoc est adhuc tardior
ad te molestia liberandum; familiares vero eius, et ii quidem,.qui illi iucun-
dissimi sunt, mirabiliter de te et locuntur et sentiunt; accedit eodem vulgi
30 voluntas vel potius consensus omnium; ... redeo igitur ad id, ut iam tibi
etiam pollicear aliquid, quod primo omiseram: nam et complectar eius fami-
liarissimos, qui me admodum diligunt multumque mecum sunt, et in ipsius
(me) consuetudinem, quam adhuc meus pudor mihi clausit, insinuabo et certe
omnes vias persequar, quibus putabo ad id, quod volumus, pervenire posse;
35 in hoc toto genere plura faciam, quam scribere audeo. ceteraque, quae tibi
a multis prompta esse certo scio, a me sunt paratissima: nihil in re familiari
mea est, quod ego meum malim esse quam tuum ; hac de re et de hoc genere
toto hoc scribo parcius, quod te id, quod ipse confido, sperare malo, te esse
usurum tuis ego, quae pertinere ad te intellegam, studiosissime omnia
40 diligentissimeque curabo tuorumque tristissimo meo tempore meritorum erga
me memoriam conservabo.
136
VIU Suet. fr. 85* Reiff. (Hieron. ad Eus. chron. ol. 183, 4):
(a. u. c. Nigidius Figulus Pythagoricus et magus in exilio moritur.
709)
VIIII Cic. Timaei fr. 1, t. VIII.

Multa sunt a nobis et in Academicis
p. 131 Bait. :
conscripta contra physicos et saepe (cum) P. Nigidio Carneadeo more et

modo disputata: fuit enim vir ille cum ceteris artibus, quae quidem dignae 5
libero essent, ornatus omnibus, tum acer investigator et diligens earum rerum,
quae a natura involutae videntur; denique sic iudico post illos nobiles Pytha-
goreos, quorum disciplina exstincta est quodam modo, cum aliquot saecula in
Italia Siciliaque viguisset, hunc exstitisse, qui illam renovaret. qui cum me
in Ciliciam proficiscentem Ephesi exspectavisset, Romam ex legatione ipse to
decedens, venissetque eodem Mytilenis mei salutandi et visendi causa Cra-
tippus, Peripateticorum omnium, quos quidem ego audierim, meo iudicio
facile princeps, perlibenter et Nigidium vidi et cognovi Cratippum. ac pri-
mum quidem tempus salutationis in percontatione consumpsimus.
X Schol. Bob. ad Cic. in Vatin. t. V. part. 2. p. 317 Or.: fuit autem illis 15
temporibus Nigidius quidam, vir doctrina et eruditione studiorum prae-

stantissimus, ad quem plurimi conveniebant. haec ab obtrectatoribus veluti
factio minus probabilis iactitabatur, quamvis ipsi Pythagorae sectatores existi-
mari vellent.
XI Ps.-Cic. in Sall. resp. 5, 14: at hercule lapsus aetatis tirocinio postea
. . . 20
se correxit. non ita est, sed abiit in sodalicium sacrilegii Nigidiani; . . .
XII Apulei. Madaur. De magia 42, p. 53, 9 Krueg. : memini me apud

Varronem philosophum, virum accuratissime doctum atque eruditum, cum
alia eius modt, tum hoc etiam legere: . . . itemque Fabium, cum quingentos
denarium perdidisset, ad Nigidium consultum venisse; ab eo pueros carmine 25
instinctos indicavisse, ubi locorum defossa esset crumena cum parte eorum,
ceteri ut forent distributi; unum etiam denarium ex eo numero habere Cato-
nem philosophum, quem se a pedissequo in stipem Apollinis accepisse Cato
confessus est.
xm Sueton. August. c. 94: quo natus est die, cum de Catilinae coniuratione 30
ageretur in curia et Octavius ob uxoris puerperium serius adfuisset, nota ac
vulgata res est P. Nigidium comperta morae causa, ut horam quoque partus
acceperit, adfirmasse dominum terrarum orbi natum.
18 factio Buechelenis M. Wien. t. XXXIIII, p. 352: actio cod.
21 'sacrilegii Nigidiani'] Cf. 'quaestt.' p. 36, adn. 1.

137
Cass. Dio XXXXV, 1 : dpTt te 6 xdt<;

(sc. Octavius) eYSY^vYjTo, xat Ntyidtog xml
-
Qiyovkog |3ouXeuTYj<; xapayprjna airao tYjv autapyiav eo.avTe6aaTo dptaTa vap twv xa6'
eauTbv tyjv te tou x6Xou Stay6au.Yjaiv xat Ta; tc3v aaTepwv oaa
Sta<popd oaa te te xa6'
xa6' eauTou; eauTou;
YtYvou.evot xat oaa auu.u.iYvuvTe<; dXXYJXot; ev Te Tdt<; ojj.tXiat; vtat ev toi<; StaaTdaeatv dxo-
5 TeXouat, 8tsi*fvwxat xaTa touto xat atxtav &q Ttva; dxoppY]Tou<; StaTpt(3d<; xoto6jjt£vo<; eayev.
outo; ouv ToTe tov 'OxTctouibv (3paSutepov i; to auveSptov Std tov tou xatSb; toxov (sTt//e
-
ydp (3ouXYj ouaa) dxavrâavTa dvYJpeTo, Std Tt e(3pdSuve xat u,a6ii)v tYjv aWav dve|36Yjaev,
oTt ScaxotYjv Yjjjuv eYevvrjaas. xat autbv exTapay6e'vTa ext toutw xat Statp6eTpat to xatSiov
e6eXvjaavTa exeayev etxwv, oti dSuvaxov eaTt toioutov Tt auTo xaGeTv.
10 Lucan. Phars. I, 639 sqq. : XV

At Figulus cui cura deos secretaque caeli
Nosse fuit, quem non stellarum Aegyptia Memphis
Aequaret visu numerisque moventibus astra,
Aut hic errat, ait, ulla sine lege per aevum
15 Mundus et incerto discurrunt sidera motu:
Aut, si fata movent, orbi generique paratur
Humano matura lues. . . .
Schol. ad Lucan. 1. c.: Nigidium Figulum dicit, qui ideo hoc nomen xvi
accepit, quia regressus a Graecia dixit se didicisse orbem ad celeritatem rotae

20 figuli torqueri.
Augustin. De civ. dei V, 3: De argumento, quod ex rota figuli Nigidius XVII
mathematicus adsumpsit in quaestione geminorum.
Frustra itaque adfertur nobile illud commentum de figuli rota, quod
respondisse ferunt Nigidium hac quaestione turbatum, unde et Figulus ad-
-25 pellatus est. dum enim rotam figuli vi, quanta potuit, intorsisset, currente
illa bis numero de atramento tamquam uno eius loco summa celeritate per-
cUssit; deinde inventa sunt signa, quae fixerat, desistente motu, non parvo
intervallo in rotae illius extremitate distantia. 'sic/ inquit, 'in tanta rapacitate
caeli, etiamsi alter post alterum tanta celeritate nascatur, quanta rotam bis
30 ipse percussi, in caeli spatio plurimum est: hinc sunt', inquit, 'quaecumque
dissimillima perhibentur in moribus casibusque geminorum.
IIII, XXXIIII, XXXV, XXXXVIII, XXXXVIIII,

Praeterea cf. fr. L,
LI, LIII, LXIII, LXIIII, LXXVIIII.
21 sqq. 'Quaestio geminorum' saepius astrologis obiciebatur; cf. Diogen. Stoic. ap. Cic.
De divin. II, 43, 90; Gell. N. A. XIIII, 1, 26; Ps.-Quintil. declam. VIII, 12.
Conspectus fragmentorum.
Ampeliuslib. mem. II, 1— 12 fr. LXXXVim— C

Arnob. adv. nat. m, 32, p. 133, 10 LXXV**
m, 32, p. 133, 18 LXXIIH
m, 40, p. 138, 3 LXVim
III, 40, p. 138, 5 LXVIII
m, 41, p. 139, 2 LXX
Augustin. De civ. dei VII, 24 LXXV**
Donat. ad Ter. Phorm. I, 4, 4 LVIIII
1,4,13 LX
11,1,3 LXI
Dositheifr LXXXVHI— C
Gell. N. A. 11,22,30 CIIII
11,26,19 LXXH
m, io, 2 lxxxvd
III, 12 V*
mi, 9, i sq mi
im, 16, t Lxm
V,21,6 LXim
VI, 9, 5 CXII
VII, 6, 10 LXXX
viiii, 12, 6 xxxxvn
X,4 XXXXI
x,5, i xxxxn
X,5,2 xxxxim
X, 11, 1 sqq xxxxvm
xi, it xxxxvim
xm, 6 xxxvim
Xm, 10,4 L
Xm, 26 (25), 1—3 XXXV
XIII, 26 (25), 4 XXXVI; XXXVH;
xxxvm
XV,3,4sqq LI
XVI, 6, 12 LXXXI
xvii, 7 xxxnn*
XVII, 13 LIK*)
XVIII, 4, 10 sq XXXXV
XVmi, 14,1— 6 LIII
XVIIII, 14, 7 Lim
xvnn, 14,8 lv
Isid. Orig. XI, 1, 72 CVHI
xx, 2, io cvmi
Ioann. Laur. Lydus De ostentis c. 27—38 LXXXHI**
139
'
Ioann. Laur. Lydus De ostentis c. 45, p. 95, 14— 96, 3 Wachsm. . . fr. LXXXH
'Macrob. Sat. 1,9,6 Lxxm
1,12,20 LXXVI*
111,4,6 v . . Lxvim
III, 16, 7 cxm
Marius Victorin. Art. gramm. I, 4, t. VI, p. 8, 16 LVI
I, 4, t. VI, p. 8, 17 lvh
Martian. Capella 1, 41 — 61 LXXVHI**
Nonius p. 21, 18 Lvm
p. 21,31 VII*
p. 28, 24 VI*
p. 40, 12 vmi
p. 40, 21 XII
p. 40, 24 XIH*
p. 51, 14 XXXXVI
p. 76, 10 XUH*
p. 98, 25 XV*
100, 6 . CXXVHII
104, 21 XVI*
104, 27 XI
111, 35 XVII*
111,38 xvm*
112,4. xvmi*
127, 11 H
127, 22 XX*
127,32 XXI*
139, 26 XXH*
144, 18 xxxx
147, 23 xxm*
147, 26 LXVI
154, 10 xxim*
154, 28 XXV*
166, 28 XXVI*
176, 6 . xxvn*
178. 17 xxvm*
178, 21 XXVHH*
178, 23 XXX*
179,29 XXXI*
183, 16 XXXH*
183. 18 XXXHI*
p. 211,30 Lxxvn
p. 433, 26 vm*
p. 437, 23 III
p. 507, 12 X
Plin.N.H. VI, 33fin. — 34(39), 211 sqq LXXXVHI
VH, 15 (14), 66 CX
Vn, 15 (14), 67 CXI
Vm, 51 (77), 205 CXVI
VIH, 57 (82), 223 CXVH
140
Pliu. N. H. Vim, 62 (8%), 185 sqq fr. CXVHK*)

X, 14 (17), 37 CXX
X, 17 (19), 39 CXXK*)
X, 35 (52), 106 CXXH
XI, 28 (34), 97 CXXHK*)
XI, 37 (52), 140 CXXIHI
XVI, 6 (8), 25 CXXV(*)
XXVIIII, 4 (21), 69 CXXVI
XXVml, 6 (39), 138 CXXVH
XXX, 10 (24), 84 CXXVm
Plutarchus Quaestt. Rom. XXI CXVffll
Priscian. VIII, 19, t. II, p. 385, 15 CXV
VIH, 19, t. n, p. 386, 9 CXXX
Quintil. Instt. XI, 3, 143 LXV
Schol. ad Germ. Aratea p. 63, 13 sqq. Breys. et p. 122, 6 sqq. (166, 4 sqq.) . LXXXXVI
p. 65, 20 sqq. et p. 126, 1 sqq LXXXXIIH
p. 68, 18 sqq. et p. 127, 9 sqq LXXXXI
p. 72, lsqq. etp. 131, 9 sqq LXXXXIH
p. 74, 12 sqq. et p. 135, 5 sqq LXXXX
p. 80, 8 sqq. et p. 143, 12 sqq LXXXVHH
p. 81, 20sqq. etp. 145, 9 sqq C
p. 85, 13sqq. etp. 154, lsqq LXXXXVHH

p.87, llsqq. etp. 156, 3 sqq LXXXXVHI
p. 90, 30 sqq. et p. 159, 1 sqq LXXXXVH
Schol. Germanici Sangerm. p. 195, 1 sqq CVI
p. 201, 15 sqq CV(*)

Schol. Bern. ad Verg. Georg. I, 174 Cffl
1,218 LXXXVI
1,432 CV(*)
L498 LXXI
11,168 CI
Schol. cod. Leid. 135 ad Georg. 1,218 LXXXVI
1,432 CV(*)
Schol. Philargyr. ad Verg. Georg. IH, 147 CXHH
Serv. ad Aen. X, 175 LXXVIIII
Serv. Dan. ad Aen. 1,177 CVII
I, 378 LXVHH
m, 119 Lxvmi
XI, 715 CI
ad Bucol. IIII, 10 LXVH
ad Georg. I, 19 CH
1,43 LXXXHH
1,47 xxxxm
1,120 LXH
1,218 LXXXV
Sisenna ap. Charis. p. 221, 6 XXXI*
p. 221,9 XXX*
Suetonii Prat. : verbor. diff. p. 289, 1 Reiff. I
Suetonii fr. 152 * Reiff CV(*)etCVI
Index nominum et rerum.
Achilles p. 121, 14 Ballaena 132, 4 Crotus 120, 13. 121, 3
acipenser 131, 7 bibax 68, 8 Curetes 84, 16

adspirationis nota 81, 13 bibosus 68, 8 cursim 70, 11
adspiratio prava 76, 2 bidentes 92, 6 Cyon 118, 8

adytos 124, 5 Bistonii 119, 4 Cyrena 126, 1
Aegipan 125, 3 bovatim 71, 3 Cyrenae 126, 2
Aegyptii 123, 2. 124, 3. 10 Brutus 73, 20
D littera 'causadecoris'I litte-
Aegyptus 122, 6. 123, 7. 9.
rae adposita 85, 17
125,5 Caesia 85, 5
canatim 71, 3
Dactyli Idaei 84, 18
aeorae 117, 11
dea Syria 127, 2
aequinoctium vernale 106, 7 Cancer 106, 9. 114, 2
deorum genera 83, 8
Aequitas 115, 13 Caniculal06,9. 117, 13. 126,4
Deucalion 125, 9. 18
Aesculapii templum 111, 17 Canis 118, 8
dextra (avis) 92, 1

Aesculapius 121, 14 Capricornns 122, 3
diadema (regum Aegypt.)
Afriea 110, 6 carminis antiqui versus 67, 15
124, 9
Agenor 111, 13. 14»> Castor 112, 5
Diana 85, 13. 16. 87, 9. 119, 2.
'Ayui£<i; 85, 11 casus nominum:
120, 3. 5
Alexandria 110, 13. 111, 2 gen. sing. in ai 75, 5
alternatim in i 75, 2 Digiti Samothracii 84, 17
71, 6
dii Publici 91, 4
Amphidymon 114, 16 in uis 82, 11. 12
dii Samothraces 112, 2
analogia ('verba vi et ratione 'mi' (pronom.)
naturae facta esse') 76, 6sq. diphthongi 80, 25 sqq.
75, 7
Discordia 89, 4
annus novus 106, 7 dat. sing. in ae 75, 6
SpuoxoXajcTYj; 132, 8
Apis 124, 2 'mei' (pronom.)
dubitatim 71, 8
Apollo83, 11. 21. 85, 9. 11. 87, 75,8
10. 125, 20. 126, 1. voc. sing. Valeri 74, 20 Ecpyrosis 83, 12
Appenninus 128, 2 nom. plur. in ii 75, 3 efflictim 71, 12
Aquarius 125, 8 'pluria' 82, 15 'ei' pro 'i' 81, 6
aquilo 130, 2 celari 82, 1 Ennianum distichum 87, 8
'arator' 128, 9 Celeritas 90, 2
Erigona 116, lb
Arcadia 114, 13 Ceres 86, 15. 87, 9. 89, 9
Erigone 116, 2. 10b. 20
Arcturus 117, 9. 118, 2 Chiron 121, 11 errones 107, 2. 4
Argia 114, 13 b Chius 118,21. 119, ll>
eTrjoiat 128, 18
Aries 110, 3 cicadae 133, 3 Etruscae disciplinae 83, 14
Aristaeus 125, 20. 126, 2. 11 circuli paralleli (singula loco-
Eupheme 120, 13
asilus 131, 8 rum nominanonrecepi) 107, 11
Euphrates 126, 15. 127, 2b
attanus 69, 21 Consentes 88, 1
Europa 111, 13. 15
Attice 116, 12 Consus 90, 8
Eurystheus 113, 10
avarus 77, 5 'copula' 77, 6 expulsim 70, 11
austri anniversarii 128, 18 cossim 71, 4
autumo 7,9 7 Creta 111, 15 b. 20 Facitur 70, 2
142
Fata 91, 2 Iuno caelestis 91, 3 mature 78, 13

Favor 89, 8. 90, 1 Iuno Sospita 90, 7 Memphis 123, 9
Favores 88, 1 Iuppiter 83, 10. 15. 84, 17. 87, mendacium dicere et mentiri
fibra 82, 9 1. 6. 7.13.88, 1. 90, 1.110, 78, 21
fluctuatim 71, 16 12. 14b. ni, 10. 16b. 19. Mercurius 86, 25. 87, 10. 127, 7
Fons 89, 1 20. 112, 18. 113, 19. 117, Minerva 87, 9. 89, 3
Fortuna 90, 9 5b. 6. 119,3. 7b. 120,8. 121, Molorchus 114, 161>. 17
fortunatim 7I, 19 127, 14. 8. 125, 16. 126, 6. morata, morigera et morosa
frater 79, 2 Iovis (nom. sing.) 87, 10. 69, 10
Fraus 90, 4 110, 9b. 111, 13. 127, 7 morsicatim 72, 10
frustatim et frustilatim 71, 23 Iuppiter Secundanus 89, 3 mugil 132, 2
Gallina 131, 3 Iustitia 115, 13 Mulciber 89, 7

Ganymedes 125, 9b iuxtim 72, 6 mulierosus 68, 3. 15
Gemini 106, 9. 112,2b. 6. 113,4 Musae 120, 13. 14b. 15b. 18.
Genius 90, 1. 2 Lac feminae 130, 15 21. 121, 4
Gigantum bellum 126, 16 Xaoi 125, 20 musculus 132, 4

glans 133, 5 Lar caelestis 89, 8 myops 131, 9
glires 131, 17 militaris 89, 8
gryllus omnium cunctalis 90, 'N adulterinum' 81, 3
133, 13 7
Lares 84, 14. 88, 1 Nemea 114, 11 b. 14.

H 'non esse litteram' 81, 13
Nemeae gymniciludi 115, 7sq.
Lars 89, 1
Hammon 110, 12
Leo 114, 10 Neptunium (regnum) 83, 10
Hammonion 111, 4
Lernaea hydra 114, 3 Neptunus 83, 20. 87, 10. 90, 7.
Helicon 120, 16 111, 10. 113, 20. 126, 7.
lex vetus Atinia 73, 18
Helle 111, 1b Neverita 90, 8
Liber 90, 3. 110, 4b. 6. 9b. 10.
Hercules 112, 11. 113, 3. 9.

116, 3. 117,5l>. 6 nixurire 76, 4
114, 2. 12. 15b. 16. 121, 15 noctuae 132, 14
libi 86, 29
hominum, naturalia 130, 5 Nocturnus
Libra 118, 13. 16 88, 2. 91, 5
Horos 128, 9
Ligures 128,2 'nos' 76, 14
Hydrochoeus 125, 8 Novensiles 89, 2
litterae a Nig. non adhibitae
Hymettus 116, 17 K 117, 4
81, 9 Nysaeus 119, 4
Ianitores terrestres 91, 5 locuples 77, 11
'Obsecundanter naturae vi-
Ianus 85, 7. 88, 1 locustae 133, 3
vere' 83, 7
Iason 112, 10 'Lucani' 133, 2
Oceanus 121, 10
Icarius 116, lb. 3. 8. 11. 15b. Luna 114, 11
oestrus 131, 10
17.117,7.9b. 118, 1 luna rubens 129, 7
Opertanei 88, 1
ieiunia 130, 11 lunae maculae nigrae 129,
Opulentia Iovis 89, 3
ientacula 130, 11 4. 5b
Orionll8, 21.119, 3b. 8b. 10,
Ilium 84, 1 lupus 132, 2
120, 6. 8
incursim 72, 4 Xuxo; 132, 8
Orpheus 83, 9
indigetes 85, 2 Lymphae 89, 1
Orpheus mons (?) 126, 2
infera (avis) 92, 1 Lynsa silvestris 89, 7
oscilla 117, 11
infestus 78, 6
oscillum 1 17, 15
interpres 91, 9 Maia 86, 22
Osiris 128, 9
inveterascere 67, 12 Manes 90, 9. 91, 2
ossiculatim 72, 12
irascere 67, 8 Manilius 73, 21
ovum (deae Syriae) 126, 16.
Isis 124, 5 Mars 87, 9. 88, 3. 90, 2
127, 2*.
Iuno87, 9. 89, 1.114, 2.6.11. Mater Deum 85, 19
13. 115, 3b. 4. 7 Mater Magna 86, 3 Pales 90, 1
143
Pallor 90, 9 Sagittari 121, 2 Tellurus 89, 9

palumbes 132, 17 Sagittarius 120, 13 Tempestates 126, 7
Pan 122, 4iJ.8t. 9. 12b. 125,2.4 Saliaria 69, 21 tempusverbi: 'subruptum erit'
Panopolis 125, 5 Salus 88, 1 74, 12
parcior 77, 9 Sancus 91, 1 testatim 73. 2
Pavor 90, 9 saniosi partus 130, 14 Theseus 113, 3. (13)
pecus indomitum 131, 11 Saturnus 83, 10. 85, 20. 91, 3. 0upato; 85, 9
Pelinaeus mons 119, 1. 120, 2 121, 11. tintinnare 69, 18
pellis inaurata 112, 11 saurices 131, 16 toga 83, 2
Penates 83, 19. 87, 3. 88, 1 Qu. Scaevola 73, 20 Tonans 87, 3
Penatium genera quattuor 83, Scorpius 118, 20 tractim 73, 5
14 sq. Secundanus Pales 90, 3 Triptolemus 128, 8
perpetuum 67, 4 Seditio 89, 5 Trivia 85, 13
Philyra 121, 12 sempiternum 67, 3 truncus 130, 9
<popPij 82, 8 sermo rusticus 76, 2 tuatim 73, 10
Phrixus 111, lb serpens 131, 3. 133, 11 Typhou 122, 4&, 5. 10. 123, 1.
Pisces 126, 15 Sidon 111, 13 2. 8. 125, 1
plausus 121, 2 Sidonia 111, 14b. 15
Pluto 83, 10. 89, 7 singulatim et singillatim 72,24 Valitudo 90, 9
Pollux 112,5. 6\ sinistra (avis) 92, 1 vani 77, 14
populatim 72, 14 <jxu)h:tcov tpopa 92, 13 Veiovis 91, 4
praepes (avis) 92, 1 Sol 90, 2 Venti 126, 7

properatim 72, 17 sol pallidus 130, 2 Venus 87, 9. 126, 16l>
protinam 82, 3 'sole secundo' 128, 18 Veris fructus 90, 6
pudere 82, 6 Sphaera 106, 8 Vesta 86, 16. 87, 9
Pyrrhal25, 11. 12b. 19. barbarica 128, 8 vetustiscere 67, 12

Graecanica 106, 9 vicissatim 73, 13
Quin 79, 11 UTaOjj.ouô; 118, 14 vinosus 68, 3
Quirinus 88, 3. 90, 2 stiva 128, 11 Virgo 115, 12. 117, 8 b. 128,8
quiritari 81, 19 stolidi 77, 16 virosae 69, 2
suatim 71, 3 visceratim 73, 15
Reges (Aegypt.) 123, 9 (sues) 131, 14 voculatio 74, 19
regiones caeli XVI 87, 17 Syri 127, 16 'vos' 76, 11
religiosus 68, 4 Vulcanus 87, 5. 10. 90, 1
(ricinus) 133, 17 Tauruslll, 10. 122,5. 6

rudentes 78, 3 aversus 106, 17 Zodiacus 87, 15
rusticatim 72, 22 taxim 72, 29 Zuyo; 118, 13.
-
** °oi
isa soa

Nigidius Figulus Swoboda

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Nigidius Figulus Swoboda

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nigidius Figulus Swoboda

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

P.

Nigidii Figuli Operum reliquiae, collegit emendavit enarravit quaestiones

Public Domain in the United States,

We have determined this work to be in the public domain

New York Alumni

Thomas Randolph Price

COLLEGIT EMENDAVIT ENAEEAVIT

PEAGAE VINDOBONAE LIPSIAE

reliquiae Nigidianae pro multitudine librorum, quos ille scripsit, perpaucae

scriptoribus doctrinae Nigidianae vestigia indagare velis, nisi si fragmento

Nigidii fragmenta denuo post Rutgersii syllogam anno MDCXVIII. Lug-

p. 50 — 58, — librorum fuit minimum undetriginta; undetricesimus enim

inter Varronem et Nigidium 'doctrinarum multiformium variarumque artium,

commentarios sed, ut recte Mercklinius c. statuit, omnino ad Nigidii

et 'perpetuum'; vid. fragm. syllogae meae = Suet. rell. p. 289,

in VIIII. et X. de verbis incohativis, quae dicuntur, vid. fragm. II. = Non.

p. 127, 11 ('irascere') et fragm. IH. = Non. 437, 23 ('vetustiscere').

Hertz. p. 10 sq. 'libri VIIII. fragmentum de activa verbi alicuius

deponentis agit forma, X. de verbis derivatis in 'sco' exeuntibus'.

in XI. de adiectivis in 'osus' cadentibus vid. fr. Iin. = Gell. IIII,

fragmentum Hertz. (p. 11, adn. non ad hoc opus rettulit.

in XVnII. de significationis discrimine inter formas 'fit' et 'facitur'; vid.

Hertz.: 'de adverbiis motus'.

in 1. XXIII. de tempore, quod 'esse' et 'erit' significarent, cum participio

dum sit. ad libram XI., quo teste Gellio III

Mercklinius ind. lect. Dorpat. a. MDCCCLXI. p. 15 omnia fere praeterea,

adpareat, Nigidium statuisse omnia illius modi adiectiva, ut 'vinosus',

'Vigilans ac sollers, sicca, sana, sobria: |

etiam adsimulanter dicta haec: canatim, suatim, bovatim, quae ab anima-

J) Cf. infra p. 15 et ibid. adn. 1.

'Examussim' dicitur examinate ad 'examussim' Plautus in Amphitruone

linunt. Plautus Amphitruone e. s. examinandi operis gratia, an rectum

sed ex adverbiorum glossario Nonius hauserit, neque 'Tuatim' in ordine

mit dem Historiker verwechselt porro Buechelerus 'Lat. Decl.'

Vergilium respexisse. sed mittamus haec atque ipsis Nonii et Sisennae

Atque ea sane, quae apud Nonium p. 179, 30 leguntur, ita comparata

adparet et consensus in verbo 'examinate' sive 'examinato' et discrepantia

(vel Iulio Romano) tribuas; antecedentia autem Sisennae verba 'pro

quam ut utrumque Plauti interpretem, et Sisennam et eum, quem Nonius

Huatim, nostratim'.itaque etiam 'Tuatim' lemma e Nigidio et in Sisennae

') Iiunc Nigidium fuisse vel ab eo pependisse ne suspicari quidem audeo.

atque 'locuples' et 'avarus' (X, 5) in libris inter se excipientibus servata

referendos uncis coniunxi.

m, 12 de adiectivis 'bibax' et 'bibosus'.

9 de adiectivis in -osus exeuntibus.

3) Cf. infra p. 18.

ENigidii libro: in Gellii libro: argumentum:

videmus igitur inter quindecim locos ne duos quidem argumenti prorsus

Sed coniectura mea falsus essem, recte Kretzschmerus c. p. 57 ea,

quae Gellius II, tradidit, ad Nigidium auctorem revocasset. sententiam

enim de adspiratione singularem, quae hoc capite exponitur, Varrone, de

ratio, qua mos litteram 'plerisque vocibus verborum firmandis roborandis-

Fragmentum X, servatum Eggerus c. 50 primo loco posuit, sed

verbis illis etymologiae, quam Nigidius XXVIIII. tractavit, quasi funda-

mentum iaci consentaneum est. quod Kretzschmerus p. 55 haec dicit: 'si

quis ex sequenti capite librum undetricesimum supplere velit, nisi argumento

multa argumenta dicit') ad proxime antecedentem referre non dubitem.

tinaetaee'. ultimas syllabas sensu cassas omittebant editores ante Mercerum,

bile est, 11: 'Quas . . repertas cum primarum

IIII, 'Nigidius versum ex