‫ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ‬

‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺳﺮاﻣﻴﻚ اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎرة ‪ 30‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪91‬‬

‫اﻧﻮاع‪ ،‬ﺧﻮاص و ﻛﺎرﺑﺮد‬
‫ﺳﭙﻴﺪه ﭘﻮرﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬وﺣﻴﺪه ﺗﺎﺟﺮ ﻛﺠﻴﻨﻪﺑﺎف‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﺳﺮﭘﻮﻟﻜﻲ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‬
‫‪hsarpoolaky@iust.ac.ir‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‪ :‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﺪ اﻧﺘﺨﺎبﮔﺮ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﻓﺮآﻳﻨـﺪ ﺟﺪاﺳـﺎزي و ﺑﺎزﻳﺎﻓـﺖ ﻣـﻮاد‬
‫ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻤﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ اﺳﺘﺤﻜﺎم و ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻻﻳﻪ روﻳﻲ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺷﻴﺐ ﺗﺨﻠﺨﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻛﺎرﺑﺮد در اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬در اﻳـﻦ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﻤﺒﺮاﻧﻲ ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن اﺳـﺘﺤﻜﺎم‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺶ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺪاري ﺣﺮارﺗﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺧﻨﺜـﻲ ﺑـﻮدن در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫زﻳﺴﺘﻲ ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋهاي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادهاﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛـﻪ ﺑـﺴﻴﺎري از ﺧـﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي‬
‫ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ در ﮔﺮو ﺟﻨﺲ آنﻫﺎﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان اﻧﺘﻈـﺎر داﺷـﺖ ﻳـﻚ ﻣﻤﺒـﺮان ﻛـﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺳـﺮاﻣﻴﻜﻲ‪،‬‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺮاي ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬روشﻫﺎي ﻣﺘﻨـﻮﻋﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آنﻫﺎ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ ﻛﻨﺘـﺮل دﻗﻴـﻖ ﺗﺮﻛﻴـﺐ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬
‫ﺳﻞ ژل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺳـﺮاﻣﻴﻜﻲ در ﺻـﻨﺎﻳﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ در اﻳـﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ‬
‫ﺗﻼش ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ از ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎ ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن ﺧـﺼﻮﺻﻴﺎت و ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ روش ﺗﻮﻟﻴﺪ آنﻫﺎ اﺷﺎره ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﻣﻤﺒﺮان ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻤﺒﺮان ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ‪ ،‬ﺳﻞ‪ -‬ژل‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻤﺒﺮاﻧﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ و ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻻﻳﻪ روﻳﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛـﺮد؛ ﺑﻄـﻮريﻛـﻪ‬
‫زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﺤﻜﺎم و ﻻﻳﻪ روﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺪي ﻧﻴﻤﻪ ﺗﺮاوا ﻳﺎ اﻟﻚ رﻳﺰ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑـﺎ ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي‬
‫از ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﻚ دو ﻓﺎز‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺎزﻫﺎي ﺧﺎص اﺟﺎزه ﻋﺒﻮر ﻣﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ ﻣﻤﺒـﺮان ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺳـﺪي‬
‫اﻧﺘﺨﺎبﮔﺮ ﺑﻴﻦ دو ﻓﺎز ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﻔﻜﻴﻚ ذرات ﻳﺎ ﻓﺎزﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد در ﻣـﺎدهي‬
‫ﺗﺤﺖ ﺟﺪاﺳﺎزي ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ]‪ .[1‬اﻣﺮوزه ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻬﻤﻲ را در ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺟﺪاﺳﺎزي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آوردهاﻧﺪ ]‪ .[2‬ﺷﻜﻞ ‪ 1‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﻤﺒﺮان را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ ]‪.[3‬‬

‫ﻣﻤﺒﺮان ]‪[3‬‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪ -1‬ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺟﺪاﺳﺎزي ﺗﻮﺳﻂ‬

‫ﻫﺪف از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻓﻴﻠﺘﺮاﺳﻴﻮن ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻋﺒﻮر و ﻧﻔﻮذ آزاداﻧـﻪ ﻳـﻚ ﺟـﺰء از ﻣﺨﻠـﻮط و‬
‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﻧﻔﻮذ ﺳﺎﻳﺮ اﺟﺰاء اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﻮر ﺗﻤﺎﻣﻲ ذرات ﺑﺰرگﺗﺮ از ﺗﺨﻠﺨﻞﻫﺎي ﻣﻤﺒﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﻻﻳـﻪ‬
‫ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ذرات ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺗﺨﻠﺨﻞﻫﺎ ﻧﻴﺰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻮزﻳﻊ اﻧﺪازه ﺣﻔﺮهﻫﺎي ﻣﻤﺒـﺮان‪،‬‬
‫‪32‬‬
 ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺰﺋﻲ ﭘﺲزده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ذراﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ از ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ ﺣﻔﺮهﻫﺎي ﻣﻤﺒﺮان ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از آن‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺳﺮاﻣﻴﻚ اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎرة ‪ 30‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪91‬‬

‫ﻋﺒﻮر ﺧﻮاﻫﻨﺪﻛﺮد ]‪.[4‬‬

‫‪ -2‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ‬
‫ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻏﻴﺮآﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻣﻜـﺎﻧﻴﻜﻲ و ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎﻳﺶ ﺑﺎﻻ ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋهاي را در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺣـﺮارت‪،‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺗﺸﻌﺸﻊ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﻣﻘﺎوم و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ ﺧﻨﺜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ‬
‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬داروﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻔﻴﻪ آب و ﭘﺴﺎبﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان اﻧﺘﺨـﺎب اول ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮي ﻛﻤﺘﺮ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻴﺶﺗﺮ از ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻮﻟﻴـﺪي در ﻛﻨـﺎر ﻫﺰﻳﻨـﻪ ﻛﻤﺘـﺮ ﻋﻤﻠﻴـﺎت‪ ،‬از دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻣﺰاﻳﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﻌﺎﻳﺐ ﻋﻤﺪه و اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ وزن زﻳﺎد و‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺎﻻي ﺳﺎﺧﺖ آنﻫﺎ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد ]‪ .[5‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫]‪:[5‬‬
‫‪ -‬ﻋﺪم ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻤﺒﺮان ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ زﻳﺎد‬
‫‪ -‬ﻋﺪم ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺳﻬﻮﻟﺖ در ﭘﺎكﺳﺎزي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ زﻳﺎد‬
‫‪ -‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺸﻜﻼت زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎ‬
‫‪ -‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﺮ ﻣﻤﺒﺮان ﻧﺎﺷﻲ از ﭘﺎﻳﺪاري در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺸﺎر و دﻣﺎ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ و ﺑﺮﺗﺮي آنﻫﺎ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ اﻧـﻮاع ﭘﻠﻴﻤـﺮي‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫آنﻫﺎ در ﺑﺴﻴﺎري ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳـﺮاﻣﻴﻜﻲ در ﺟـﺪول ‪ 1‬ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ ]‪5‬و‪.[6‬‬
‫ﺟﺪول ‪ -1‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻓﻠﺰي و ﺳﻄﺢ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎ‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬
‫ﺗﺼﻔﻴﻪ اﻣﻮﻟﻮﺳﻴﻮن آب‪-‬‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﺴﺎﺟﻲ و ﻛﺎﻏﺬ‬ ‫ﺟﺪاﺳﺎزي آب‪-‬روﻏﻦ‬ ‫ﺷﻔﺎفﺳﺎزي آب ﻣﻴﻮهﻫﺎ‬ ‫ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﺤﺼﻮل‬
‫روﻏﻦ‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻮاد داروﻳﻲ و ﺿﺪ‬‫آﺑﮕﻴﺮي و ﺗﻐﻠﻴﻆ آب‬ ‫ﺗﻐﻠﻴﻆ ﺳﻮﺳﭙﺎﻧﺴﻴﻮن‬
‫ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﺨﻤﺮﻫﺎ‬ ‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﻴﻦ‬
‫آﻓﺖ‬ ‫ﻣﻴﻮهﻫﺎ‬ ‫ﭘﻠﻴﻤﺮي‬
‫اﺳﺘﺮﻟﻴﺰه ﻧﻤﻮدن ﺷﻴﺮ و‬
‫ﻧﻤﻚزداﻳﻲ‬ ‫ﺣﺬف ﻣﻴﻜﺮوارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎ‬ ‫ﺟﺪاﺳﺎزي ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ ﺗﺼﻔﻴﻪ ﭘﺴﺎبﻫﺎي ﺳﺎﻳﺸﻲ‬
‫ﭘﻨﻴﺮ‬
‫ﺟﺪاﺳﺎزي ﺟﺮمﻫﺎي‬ ‫ﺣﺬف ﻓﻠﺰ ﺳﻨﮕﻴﻦ و‬ ‫ﺟﺪاﺳﺎزي و ﺗﻔﻜﻴﻚ‬ ‫ﺗﺼﻔﻴﻪ ﭘﺴﺎب ﺷﻴﺸﻪ و‬ ‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ رﻧﮓﻫﺎ و‬
‫زﻳﺴﺘﻲ‬ ‫رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ‬ ‫اﺟﺰاء ﭘﻨﻴﺮ‬ ‫اﻟﻴﺎف آن‬ ‫رﻧﮕﺪاﻧﻪﻫﺎ‬
‫ﻧﻤﻚزداﻳﻲ آب ﭘﻨﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺠﺪد از آب اﺳﺘﺨﺮ ﺗﻐﻠﻴﻆ آﻧﺘﻲﺑﻴﻮﺗﻴﻚﻫﺎ‬ ‫ﻧﻤﻚزداﻳﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺠﺪد‬
‫ﺟﺪاﺳﺎزي ﮔﺎزﻫﺎ‬ ‫ﺗﺼﻔﻴﻪ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‬
‫ﺣﻼلﻫﺎي آﻟﻲ‬

‫‪ -3‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺟﺪاﺳﺎزي در آنﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺟﺰء اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ‬
‫ﻣﻤﺒﺮان از ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﺒﺮان ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻤﺒﺮان ﻛـﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﺗﻚ ﻻﻳﻪ و ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻻﻳﻪ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻣﺎده ﻳﺎ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد ]‪ .[6-15‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻨﻮان ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺖ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻻﻳﻪ روﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺎدهاي ﻣﺘﻔﺎوت از زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ]‪[16-19‬؛‬

‫‪33‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻣﻮاد ﻣﺮﻛﺐ در ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺟﺪاﺳﺎزي ﺑﻪ وﻳﮋه ﻋﺒﻮرﭘـﺬﻳﺮي ﻣﻨﺎﺳـﺐ‪،‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎبﭘﺬﻳﺮي ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎري ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻋﺪم رﺳﻮبﮔﻴﺮي و ﻣﻘﺎوﻣـﺖ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻓـﺸﺎرﻫﺎي‬

‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺳﺮاﻣﻴﻚ اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎرة ‪ 30‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪91‬‬

‫زﻳﺎد در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺗﻚﺟﺰﺋﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻬﺘﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ]‪.[6‬‬

‫‪ -4‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ‬

‫ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ ﻳـﺎ ﭼﻨـﺪ ﻻﻳـﻪ ﻣﺘـﺸﻜﻞ از ﺗﺮﻛﻴﺒـﺎت ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪاي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻻﻳﻪﻧﺸﺎﻧﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ ]‪ [20‬ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ وﻳﮋﮔﻲﻫـﺎي ﻣﺘﻨـﻮﻋﻲ را‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺮاي ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺸﻪ ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ‪ ،‬ﻓﻠﺰ زﻳﻨﺘﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺮﺑﻦ ﮔﺮاﻧﻮﻟﻪ و ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺗﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻟﻮﻣﻴﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد ]‪21‬و‪ ،[22‬وﻇﻴﻔـﻪ‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ اﺳﺘﺤﻜﺎم زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ ﻣﻤﺒﺮاﻧﻲ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪ .‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ را از دو دﻳـﺪﮔﺎه ﻣـﻲﺗـﻮان‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪ :‬دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ )ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ( و دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﺎري )ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ(‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ ،‬ﻻﻳﻪ ﻣﻤﺒﺮان ﻣﺘـﺸﻜﻞ‬
‫از دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺎده ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ؛ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻫﺮ ﻻﻳﻪ از ﻣﺎدهاي ﺑﺎ ﺳـﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﻟﻲ و ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از ﻻﻳﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ]‪ .[15‬ﻻزم ﺑـﻪ ذﻛـﺮ اﺳـﺖ ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي‬
‫ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ و ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ اﻧﺘﺨـﺎبﭘـﺬﻳﺮي‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻣﺘﺮاﻛﻢ داراي ﺗﺨﻠﺨﻞ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎ ﺻـﻔﺮ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي‬
‫ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ‪ ،‬ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي ﺑﺎﻻﻳﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻧﺘﺨﺎبﭘﺬﻳﺮي آنﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﻮع ﻣﺘﺮاﻛﻢ اﺳﺖ ]‪.[2‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ 2‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر دو ﻣﻤﺒﺮان ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ و ﻣﺘﺮاﻛﻢ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ]‪.[23‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪-2‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ و ﻣﺘﺮاﻛﻢ ]‪[23‬‬

‫‪-1-4‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﺑﺎ ﻻﻳﻪ ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ‬

‫ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس درﺻﺪ ﺗﺨﻠﺨﻞ در ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﮔﺮوه ﻣﺎﻛﺮوﭘﻮر )ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از ‪ 50‬ﻧـﺎﻧﻮﻣﺘﺮ(‪ ،‬ﻣﺰوﭘـﻮر‬
‫)ﺑﻴﻦ ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 50‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ( و ﻣﻴﻜﺮوﭘﻮر )ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 2‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ( ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬از ﻣـﻮاد ﻣﻌﻤـﻮل ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬زﺋﻮﻟﻴﺖ‪ ،‬ﺳﻴﻠﻴﻜﺎ‪ ،‬زﻳﺮﻛﻮﻧﻴﺎ‪ ،‬آﻟﻮﻣﻴﻨـﺎ‪ ،‬ﺗﻴﺘﺎﻧﻴـﺎ و‪ ...‬اﺷـﺎره ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺮﺑﻨﻲ ﻳﻚ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺟﺪاﺳﺎزي ﮔﺎزﻫﺎ ﺑﻮده ﻛـﻪ داراي ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ ﺟﺪاﺳـﺎزي و‬
‫ﭘﺎﻳﺪاري ﻣﻄﻠﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﺮﺑﻦ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺎ اﻧـﺪازه ﺣﻔـﺮات ﻛﻮﭼـﻚ و ﻫﻤﮕـﻦ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺮﺑﻨﻲ آبﮔﺮﻳﺰ ﺑﻮده و ﺗﻮزﻳﻊ اﻧﺪازه ﺣﻔﺮات در آنﻫﺎ وﺳﻴﻊ اﺳﺖ؛ در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺟﺪاﺳﺎزي اﺟﺰاء آبدوﺳﺖ از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت و ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺨﻠﻮطﻫـﺎي ﮔـﺎزي ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻳﺰوﻣﺮﻫـﺎ ﻣﻨﺎﺳـﺐ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺮﺑﻨﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻛﻨﺘﺮل دﻗﻴﻖ اﻧﺪازه ﺣﻔﺮات ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻮزﻳـﻊ ﻳﻜﻨـﻮاﺧﺘﻲ از ﺣﻔـﺮات‬
‫ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮي ﺗﻮﺳﻂ آنﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖآﻳﺪ ]‪ .[24‬در اﻳـﻦ ﻣﻴـﺎن ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي زﺋـﻮﻟﻴﺘﻲ ﻛـﻪ داراي ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺨﻠﺨـﻞ‬
‫آﻟﻮﻣﻴﻨﻮﺳﻴﻠﻴﻜﺎﺗﻲ و اﻧﺪازه ﺣﻔﺮات ﻫﻤﮕﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ ﺧﻮاﺻﻲ ﭼـﻮن ﺗﻮزﻳـﻊ ﻫﻤﮕـﻦ اﻧـﺪازه ﺣﻔـﺮات‪،‬‬
‫اﻣﻜﺎن اﻟﻚ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺧﻨﺜﻲ ﺑﻮدن از ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺣﺮارﺗﻲ و اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔـﺴﺘﺮده‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎذب ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺮاي ﮔﺎزﻫﺎ و ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﺎﻳﻌﺎت ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي‬
‫زﺋﻮﻟﻴﺘﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دارا ﺑﻮدن ﺣﻔﺮات ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬در ﺟﺪاﺳﺎزي آب از ﺣﻼلﻫﺎي آﻟﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﺎﻧﻮل ﻧﻴـﺰ ﻛـﺎرﺑﺮد دارﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺖ اﻳﺠﺎد ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي و اﻧﺘﺨﺎبﭘﺬﻳﺮي ﺑﺎﻻ ﻻزم اﺳﺖ زﺋﻮﻟﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻻﻳﻪ ﻣﻤﺒﺮاﻧﻲ ﻧﺎزك ﺑﺮ زﻳﺮﭘﺎﻳـﻪاي‬
‫‪34‬‬
 ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ]‪ .[25-28‬از اﻳﻦرو ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻤﺒﺮان ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ از ﻃﺮﻳﻖ اﻋﻤـﺎل ﻻﻳـﻪ زﺋـﻮﻟﻴﺘﻲ ﺑـﺮ زﻳﺮﭘﺎﻳـﻪ‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺳﺮاﻣﻴﻚ اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎرة ‪ 30‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪91‬‬

‫ﻛﺮﺑﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺮ دو ﻣﺎده ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮاد ﻛﺮﺑﻨﻲ ﻣﺘﺨﻠﺨـﻞ ﺑـﺎ‬
‫داﺷﺘﻦ ﺣﺠﻢ ﺗﺨﻠﺨﻞ زﻳﺎد‪ ،‬ﺧﻮاص آبﮔﺮﻳﺰي و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺟﺬب ﺑﺎﻻ ﺑﺮاي ﮔﺎزﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺟﺪاﺳـﺎزي ﮔـﺎز‬
‫را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺿﺮﻳﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺮارﺗﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛـﻢ زﻳﺮﭘﺎﻳـﻪﻫـﺎي ﻛﺮﺑﻨـﻲ ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ را ﺟﻬﺖ رﺷﺪ زﺋﻮﻟﻴﺖ ﺑﺮ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻛﺮﺑﻨﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻻﻳﻪاي از زﺋﻮﻟﻴﺖ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﺣﻔﺮات ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ ﻛﺮﺑﻨﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي زﺋﻮﻟﻴﺖ‪ -‬ﻛﺮﺑﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻛـﺎرﺑﺮدي زﻳـﺎدي را در‬
‫زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ]‪.[24‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻮارد اﺳﺘﻔﺎده و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺪازه ﺣﻔﺮه‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﺨﻞ و ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻣﻲﺗـﻮان‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي زﺋﻮﻟﻴﺘﻲ از اﻧـﻮاع دﻳﮕـﺮ ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي ﺳـﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻣﺘﺨﻠﺨـﻞ ﻛـﻪ ﺑـﻪ روشﻫـﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﭘﻮﺷﺶدﻫﻲ ﻏﻮﻃﻪوري‪ ،‬ﺳﻞ‪ -‬ژل‪ ،‬رﺳﻮبدﻫﻲ ﺑﺨﺎر ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ )‪ (CVD‬ﻳﺎ ‪ EVD‬ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ 3‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ از ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻤﺒﺮان ﺳﻴﻠﻴﺴﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻪ روش ‪ CVD‬ﺑﺮ ﺷﻴﺸﻪ ﻣﺘﺨﻠﺨـﻞ )واﻳﻜـﻮر( را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ]‪.[29‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -3‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻤﺒﺮان ﺳﻴﻠﻴﺴﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻪ روش ‪ CVD‬ﺑﺮ ﺷﻴﺸﻪ ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ ]‪[29‬‬

‫در ﺑﻴﻦ ﺗﻜﻨﻴﻚﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﻞ‪ -‬ژل ﺑﻪ دﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ ﺑﺴﻴﺎري از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔـﺮد ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روشﻫﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ روش ﺳﺮاﻣﻴﻚﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺎ‬
‫اﻧﺪازه داﻧﻪ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده رﻳﺰ‪ ،‬داﻧﺴﻴﺘﻪ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺣﻔﺮات ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎ ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎرﻳﻚ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳـﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ ﻣﺰﻳـﺖ‬
‫اﻳﻦ روش ﻛﻨﺘﺮل اﻧﺪازه ﺣﻔﺮات ﺑﻪ ﻃﻮر دﻟﺨﻮاه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي ﺳـﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻛـﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ )ﻻﻳـﻪ‬
‫ﻧﺎزك ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ( ﺑﺎ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺳﻞ‪ -‬ژل ﻣﻲﺗﻮان از ﭘﻴﺶﻣﺎدهﻫﺎي آﻟﻜﻮﻛـﺴﻴﺪي و ﻫﻴـﺪروﻟﻴﺰ آنﻫـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده ﻛـﺮد‬
‫]‪23‬و‪.[30-33‬‬
‫‪ -1-1-4‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ذرهاي‬
‫در اﻳﻦ روش‪ ،‬ﻻﻳﻪ ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﺮﻛﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ روش ﺳﻞ‪ -‬ژل آﻣـﺎده ﺷـﺪه و ﺑـﺮ‬
‫زﻳﺮﭘﺎﻳﻪاي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﭘﻮﺷﺶ داده ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﻞ‪ -‬ژل ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از دو ﺻـﻮرت ﻫﻴـﺪروﻟﻴﺰ‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻳﺎ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪ 4‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ از ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﻳﻚ ﻣﻤﺒﺮان ﺳـﺮاﻣﻴﻜﻲ‬
‫ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ذرهاي را ﺑﺮ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ آﻟﻮﻣﻴﻨﺎﻳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ]‪.[20‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -4‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ از ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﻣﻤﺒﺮان ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ذرهاي‬

‫‪35‬‬ ‫‪ %80‬ﻣﻮﻟﻲ ﺗﻴﺘﺎﻧﻴﺎ‪ %20-‬ﻣﻮﻟﻲ زﻳﺮﻛﻮﻧﻴﺎ ﺑﺮ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ آﻟﻮﻣﻴﻨﺎﻳﻲ ]‪[20‬‬

 ‫‪1‬‬
‫‪ -1-1-1-4‬ﺳﻨﺘﺰ ﺑﻪ روش ﻫﻴﺪروﻟﻴﺰ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺳﺮاﻣﻴﻚ اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎرة ‪ 30‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪91‬‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻻﻳﻪ ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ از ﻣﺨﻠﻮط ﻛﺮدن دو ﭘﻴﺶﻣﺎده ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺨﺺ و ﻫﻴﺪروﻟﻴﺰ ﻫﻤﺰﻣـﺎن آنﻫـﺎ ﻃـﻲ‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﻞ‪ -‬ژل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺗﻴﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺧﻮاص ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑـﻪ ﻓـﺮدي ﭼـﻮن ﺷـﺎر ﺑـﺎﻻي آب‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ زﻳﺎد‪ ،‬ﻓﻮﺗﻮﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺖ ﺑﻮدن ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ]‪34 ،19‬و‪ ،[35‬ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ داﺷـﺘﻦ ﺳـﻄﺢ وﻳـﮋه و ﭘﺎﻳـﺪاري‬
‫ﺣﺮارﺗﻲ ﻛﻢ در ﻓﺎز آﻧﺎﺗﺎز ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺖ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺗﻲ ﭼﻮن آﻟﻮﻣﻴﻨﺎ‪ ،‬زﻳﺮﻛﻮﻧﻴﺎ و ﺳﻴﻠﻴﻜﺎ ﺳﻨﺘﺰ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﺳﻨﺘﺰ ﻣﻤﺒﺮان ﺗﻴﺘﺎﻧﻴﺎ‪ -‬آﻟﻮﻣﻴﻨﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ از ﻃﺮﻳـﻖ ﻫﻴـﺪروﻟﻴﺰ ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﻣﺤﻠـﻮلﻫـﺎي‬
‫ﻫﻤﻮژن ﺣﺎوي آﻟﻜﻮﻛﺴﻴﺪ آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم و ﺗﻴﺘﺎﻧﻴﻮم ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ]‪6‬و‪.[36‬‬
‫‪ -2-1-1-4‬روش ﻫﻴﺪروﻟﻴﺰ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻻﻳﻪ ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ از ﻫﻴﺪروﻟﻴﺰ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺳﻞﻫـﺎ‪ ،‬ﻣﺨﻠـﻮط ﻛـﺮدن آنﻫـﺎ ﺑـﺎ ﻧـﺴﺒﺖ ﻣﻌـﻴﻦ و ﺳـﭙﺲ‬
‫ﭘﻮﺷﺶدﻫﻲ ﺑﺮ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي زﻳﺮﻛﻮﻧﻴـﺎﻳﻲ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ آﻟﻮﻣﻴﻨـﺎﻳﻲ و‬
‫ﺗﻴﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﭘﺎﻳﺪاري ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﻴﺶﺗﺮي دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﺒﺮاﻧﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪-γ‬آﻟﻮﻣﻴﻨﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫از ﻣﻌﺎﻳﺐ آن اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﻓﺎزي ‪-γ‬آﻟﻮﻣﻴﻨﺎ ﺑـﻪ ﻓﺎزﻫـﺎي ‪ θ ،δ‬و ‪ α‬در دﻣﺎﻫـﺎي ﺑـﺎﻻﺗﺮ از ‪ 900°C‬ﺑـﻮده ﻛـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻛﺎرﺑﺮد آن در رآﻛﺘﻮر ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎ در دﻣﺎي ﺑﺎﻻ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي زﻳﺮﻛﻮﻧﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ روش ﺳﻞ‪-‬ژل‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻ در ﻓـﺎز ﻧﻴﻤـﻪﭘﺎﻳـﺪار ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧـﺎل ﻫـﺴﺘﻨﺪ و در دﻣـﺎي ﺑـﺎﻻﺗﺮ از ‪ 600°C‬ﺑـﻪ ﻓـﺎز ﭘﺎﻳـﺪار‬
‫ﻣﻮﻧﻮﻛﻠﻴﻨﻴﻚ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺗﺮكﻫﺎﻳﻲ در ﺳﻄﺢ ﻻﻳﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗـﻨﺶ ﻧﺎﺷـﻲ از ﺗﻐﻴﻴـﺮ اﺑﻌـﺎد‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦرو ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي دﻣﺎ ﺑﺎﻻ ﻻزم اﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﺎزي ﻣﻤﺒﺮان ﭘﺎﻳـﺪار ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ‪ ZrO2-Al2O3‬ﻛﻪ داراي ﭘﺎﻳﺪاري ﺣﺮارﺗﻲ ﺑﻴـﺸﺘﺮي در ﻣﻘﺎﻳـﺴﻪ ﺑـﺎ ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ‪ Al2O3‬و ‪ ZrO2‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺘﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﻞ آﻟﻮﻣﻴﻨﺎ و زﻳﺮﻛﻮﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﺷـﺪه و‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪن ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻮﻟﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ آﻟﻮﻣﻴﻨﺎﻳﻲ ﭘﻮﺷﺶ داده ﻣﻲﺷـﻮد ﺗـﺎ در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﻣﺮاﺣـﻞ‬
‫ﺧﺸﻚ ﻛﺮدن و زﻳﻨﺘﺮ ﺷﺪن ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ]‪.[37‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -3-1-1-4‬ﻣﻤﺒﺮان ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﻻﻳﻪاي‬
‫ﻣﻤﺒﺮان ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﻻﻳﻪاي ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻻﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺧـﻮاص و‬
‫ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -5‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ از ﻣﻤﺒﺮان ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﻻﻳﻪاي ﺷﻜﻞ ‪ -6‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ از ﮔﺮادﻳﺎن ﺣﻔﺮات اﻳﺠﺎد ﺷﺪه‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ ﻣﻤﺒﺮان ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﻻﻳﻪاي‬ ‫]‪[38‬‬
‫]‪[39‬‬

‫ﺗﺼﺎوﻳﺮ ‪ 5‬و ‪ 6‬ﺷﻤﺎﺗﻴﻜﻲ از ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻳﻦ ﻣﻤﺒﺮان را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺗﺤﺖ ﺗـﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﻔﺮات آنﻫﺎﺳﺖ؛ وﻟﻲ از ﺧﻮاص ﺳﻄﺤﻲ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻄﺢ ﻓﻌﺎل و ﻳﺎ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺻـﻼح ﺳـﻄﺢ را دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺣـﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﻨﺘﺰ ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Co-hydrolysis‬‬
‫‪multilayer‬‬
‫‪36‬‬
 ‫ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ راﻫﻲ ﻋﻤﻠﻲ و ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺬﻛﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻳﻦ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎ از ﻳﻚ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ ﻣﺎﻛﺮوﭘﻮر‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺳﺮاﻣﻴﻚ اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎرة ‪ 30‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪91‬‬

‫ﻳﺎ دو ﻻﻳﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻣﺰوﭘﻮر و ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﻣﻴﻜﺮوﭘﻮر ﻳﺎ ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻻﻳﻪ روﻳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ اﺳﺘﺤﻜﺎم‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده و ﻻﻳﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﭘﻠﻲ ﺟﻬﺖ ﻛﻨﺘﺮل اﺧﺘﻼف اﻧﺪازه ﺣﻔﺮه زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ و ﻻﻳﻪ روﻳﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ در‬
‫آن ﺟﺪاﺳﺎزي اﺻﻠﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ]‪38‬و‪.[39‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي ﮔﺎز ﺑﺮاي ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ‪ Al2O3-SiO2‬و ‪ Al2O3-TiO2‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑـﺎ ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ از‬
‫آﻟﻮﻣﻴﻨﺎي ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ ﺗﻮﺟﻪ زﻳﺎدي ﺑـﻪ ﻧـﻮع‬
‫دوﺗﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﻪﺗـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﺗـﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛـﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺳـﻪﺗـﺎﻳﻲ ‪Al2O3-TiO2-SiO2‬‬

‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻮﺷﺶدﻫﻲ ﺳﻪ ﺳﻞ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎﺷﺪ ]‪ [40‬ﻛﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 7‬ﺗـﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﻜﺮوﺳـﻜﻮپ ﻧـﻮري از‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ]‪.[41‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -7‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ SEM‬از ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﻳﻚ ﻣﻤﺒﺮان ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ ‪[41] Al2O3-TiO2-SiO2‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 8‬ﻧﻴﺰ ﺗﺼﻮﻳﺮ دﻳﮕﺮ از ﻳﻚ ﻣﻤﺒﺮان ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﻻﻳﻪاي ﺑـﺎ زﻳﺮﭘﺎﻳـﻪاي از آﻟﻮﻣﻴﻨـﺎ‪ ،‬ﻻﻳـﻪ ﻣﻴـﺎﻧﻲ از ﺗﻴﺘﺎﻧﻴـﺎي‬
‫ﻛﻠﻮﺋﻴﺪي و ﻻﻳﻪ روﻳﻲ از ﺗﻴﺘﺎﻧﻴﺎي ﭘﻠﻴﻤﺮي را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮز ﺑﻴﻦ ﻻﻳﻪ روﻳﻲ و ﻻﻳﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻛـﺎﻣﻼ ﻣـﺸﺨﺺ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ؛ زﻳﺮا ﻫﺮ دو ﻻﻳﻪ ﺗﻴﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺿﺨﺎﻣﺘﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 100‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﺒﺮان ﭼﻨﺪ ﻻﻳﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻤﺒﺮان ﺗﻚ ﻻﻳﻪ ﺳﻨﺘﺰ ﺷﺪه از ﺗﻴﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﻠﻮﺋﻴﺪي‪ ،‬ﺧﻮاص ﻓﻮﺗﻮﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺑﻬﺘﺮي دارد و ﻧﻔﻮذﭘـﺬﻳﺮي ﻣﻤﺒـﺮان را‬
‫ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻤﺒﺮان ذﻛﺮ ﺷﺪه از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻓﻮﺗﻮﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺿﺪ ﻋﻔﻮﻧﻲ ﻛﺮدن و ﺟﺪاﺳـﺎزي را‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮدهاي را در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ داراﺳﺖ ]‪34‬و‪.[35‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -8‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ ﻧﻮري از ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﻣﻤﺒﺮان ﭼﻨﺪ ﻻﻳﻪ ﺗﻴﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﻛﻠﺴﻴﻨﻪ ﺷﺪه‬
‫در ‪ 450ºC‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ]‪[34‬‬

‫‪ -2-1-4‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺑﺎ ﻻﻳﻪ ﻣﺘﺮاﻛﻢ‬

‫اﺳﺎس ﻛﺎر اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﻮﻧﻲ ﻳﺎ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻣﺘـﺮاﻛﻢ داراي‬

‫‪37‬‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻳﻮﻧﻲ‪ -‬اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ ﺑﻮده و ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺟﺪاﺳﺎزي اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺎ ﺧﻠﻮص ﺑﺎﻻ از ﻫﻮا و اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن ﺟﺰﺋـﻲ‬
‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﺳﺒﻚ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (1‬را دارﻧﺪ و در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﮔﺎز و اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‬

‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺳﺮاﻣﻴﻚ اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎرة ‪ 30‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪91‬‬

‫]‪42‬و‪.[43‬‬
‫‪2CH4+O2→4H2O+2CO‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪1‬‬
‫اﺧﻴﺮا ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻫﺎديﻫﺎي ﻳﻮﻧﻲ‪ -‬اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ‪ ،‬اﻛﺴﻴﺪﻫﺎي ﺗﻚ ﻓـﺎز ﭘﺮوﺳـﻜﺎﻳﺖ ]‪ [(La,A) (Co,Fe,B) O3-δ‬ﻫـﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ‪ A‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻢ و ﻳﺎ ﺑﺎرﻳﻢ و ‪ B‬ﻋﻨﺼﺮ ﮔﺎﻟﻴﻢ و ﻳﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻠـﺰات اﻧﺘﻘـﺎﻟﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﺠـﺎريﺳـﺎزي‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻫﺪاف ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎري ﭼـﻮن ﻧﻔﻮذﭘـﺬﻳﺮي ﺑـﺎﻻي اﻛـﺴﻴﮋن‪ ،‬ﭘﺎﻳـﺪاري‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺮارﺗﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﺷﺮاﻳﻂ اﻛﺴﻴﺪي و اﺣﻴﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺳﻄﺢ ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﻣﻤﺒـﺮان و‬
‫ﻃﺮف اﺟﺰاء ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد ]‪.[42‬‬
‫ﻳﻚ راه ﺣﻞ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي ﻫﻴﺪروژن و ﭘﺎﻳـﺪاري ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨـﺎﻣﻴﻜﻲ ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي ﺳـﺮاﻣﻴﻜﻲ‪ ،‬ﺳـﺎﺧﺖ‬
‫ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﻣﺘﺮاﻛﻢ و ﻧﺎزك ﺑﺎ ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي زﻳﺎد ﺑﺮ ﻳﻚ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ ﺑﺎﻳﺪ داراي اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻢ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺟﺮﻳـﺎن ﮔـﺎز‪ ،‬رﻳﺰﺳـﺎﺧﺘﺎر ﭘﺎﻳـﺪار و‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ اﻧﺪازه ﺣﻔﺮات ﺑﺎرﻳﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ و ﻻﻳﻪ ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﻣﻜـﺎﻧﻴﻜﻲ‬
‫و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻤﺒﺮان ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻻﻳﻪ ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺑﺮ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ ﻣﺘﺨﻠﺨـﻞ روشﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﭼﻮن ﭘﺎﺷﺶ‪ ،1‬ﺗﺰرﻳﻖ و ﻏﻮﻃـﻪوري وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬در ﻳـﻚ ﭘـﺮوژه ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎﺗﻲ ]‪ ،[42‬ﻻﻳـﻪ‬
‫ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ و ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﻣﻤﺒﺮان ﻫﺮ دو از ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺖ ‪ SrFe(Al)O3-SrAl2O4‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻛﻨـﺎر‬
‫ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ دو ﻓﺎز ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي اﻛﺴﻴﮋن ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺰء ﭘﺮوﺳـﻜﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺿـﺮﻳﺐ اﻧﺒـﺴﺎط ﺣﺮارﺗـﻲ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ و اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ]‪.[42‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺧﺘﻼف در ﺳﺮﻋﺖ اﻧﻘﺒﺎض و ﺿﺮﻳﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺮارﺗﻲ ﺑﻴﻦ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪ ﻣﺘﺨﻠﺨـﻞ و ﻻﻳـﻪ ﻧـﺎزك ﻣﺘـﺮاﻛﻢ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺗﺮك در ﻣﻤﺒﺮان ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻳﻚ ﻓﺎز ﻓﻠﺰي در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻟﻴﺘﻲ ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻣـﻲ‪-‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ روﺷﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺰء ﻓﻠﺰي‪ ،‬ﺗﻨﺶ ﺣﺮارﺗﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷـﺪه در ﻣﻤﺒـﺮان‬
‫ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ را ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد؛ ﻻزم اﺳﺖ ﺟﺰء ﻓﻠﺰي‪ ،‬ﭘﺎﻳﺪاري ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﻮﺑﻲ در دﻣﺎﻫﺎي ﺑﺎﻻ و در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺎزﻫﺎي ﺣﺎوي اﻛﺴﻴﮋن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﺗﺮكﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ در ﻣﻤﺒﺮاﻧﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻻﻳﻪ ﻣﺘﺮاﻛﻢ ‪ La0.2Sr0.8CoO3-δ‬ﺑﺮ زﻳﺮﭘﺎﻳﻪاي ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ از ‪ MgO‬و ‪ ،ZrO2‬ﻓﺎز آﻟﻴﺎژي ‪ Ag0.8-0.7Pd0.2-0.3‬وارد ﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻟﻴﺎژ ‪ Pd/Ag‬ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺮوﺳﻜﺎﻳﺘﻲ وارد واﻛﻨﺶ ﻧﻤﻲﺷﻮد و در دﻣﺎي ﻛﺎر ﻣﻤﺒﺮان‪ ،‬اﻛﺴﻴﺪ ﻧﻤـﻲﮔـﺮدد؛ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫آﻟﻴﺎژ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﭼﻘﺮﻣﮕﻲ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده و ﺗﻨﺶﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﺳﺮاﻣﻴﻚ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪،‬‬
‫‪ Ag‬اﺳﺎﺳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺪاﻳﺖ اﻛﺴﻴﮋﻧﻲ در رﻳﺰﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺮوﺳـﻜﺎﻳﺘﻲ را اﻓـﺰاﻳﺶ داده و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬ﻧﻔﻮذﭘـﺬﻳﺮي زﻳـﺎد‬
‫اﻛﺴﻴﮋن ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد ]‪.[43‬‬
‫ﻧﻮع دﻳﮕﺮ ﻫﺎديﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻂ‪ ،‬ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺖﻫﺎي دو ﻓﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﻨﺪ اﻟﻜﺘﺮونﻫﺎ و ﻳﻮنﻫﺎي اﻛـﺴﻴﮋن‬
‫از درون ﻓﺎزﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺒﻮرﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬اﺧﻴـﺮا‪ ،‬از اﻛـﺴﻴﺪﻫﺎي ﻫـﺎدي اﻟﻜﺘـﺮون ﻣﺎﻧﻨـﺪ ‪،La0.8Sr0.2Fe0.8Co0.2O3−δ‬‬
‫‪ La0.7Sr0.3MnO3-δ‬و ‪ Ga0.7Ca0.3CoO3-δ‬ﺑﺎ اﻛﺴﻴﺪﻫﺎي ﻫﺎدي ﻳﻮنﻫﺎي اﻛـﺴﻴﮋن ﻣﺎﻧﻨـﺪ ‪ Ce0.8Cd0.2O2-δ‬و ﻳـﺎ‬
‫‪ LaGaO3‬دوپ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺖﻫﺎ ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﺮاي اﻛﺴﻴﮋن را دارﻧﺪ؛ وﻟﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﺶﺗﺮ آنﻫﺎ ﭘﺎﻳـﺪاري ﻃـﻮﻻﻧﻲ ﻣـﺪت اﻛـﺴﻴﺪﻫﺎي ﻫـﺎدي اﻟﻜﺘـﺮون در‬
‫ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪا اﺣﻴﺎﻳﻲ و ﭘﺎﻳﺪاري ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اﻛﺴﻴﺪﻫﺎي ﻫﺎدي ﻳﻮن دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﺷﻮد ]‪.[44‬‬

‫‪ -5‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ اﺷﺎرهﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺟﺰء در ﺳﻨﺘﺰ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳـﺴﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺗﻚ ﺟﺰﺋﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﻬﺘﺮي را ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ و‬
‫‪1‬‬
‫‪sputtering‬‬
‫‪38‬‬
 ‫ ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي‬،‫ در ﻣﻴـﺎن ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي ﻛـﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ‬.‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺧﻮاص ﻫﺮ ﺟﺰء را در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬
91 ‫ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬30 ‫ ﺷﻤﺎرة‬/ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺳﺮاﻣﻴﻚ اﻳﺮان‬

‫ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ زﻳﺎد و داﺷﺘﻦ‬،‫ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺰاﻳﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﭘﺎﻳﺪاري ﺣﺮارﺗﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت‬
‫ روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎ‬.‫ﺧﻮاص ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‬
‫ ژل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜـﻲ از ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ روشﻫـﺎي ﺳـﺎﺧﺖ ﻣﻤﺒـﺮانﻫـﺎي‬-‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺳﻞ‬
.‫ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫ﻣﺮاﺟﻊ‬
1. Y. S. Lin, “Microporous and dense inorganic membranes: current states and prospective”,
separation and purification technology, 25 (2001) 39-55.
2. V. I. Zaspalis, W. Vanpraag, K. Keizer, J. R. H. Ross, “Synthesis and characterization of
primary alumina, titania and binary membranes”, J. Material science, 27 (1992) 1023.
3. M. Mulder, Basic principles of membrane technology, 1996.
،"‫ "ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﻴﺖ ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎ در ﺻـﻨﻌﺖ ﺗـﺼﻔﻴﻪ آب‬،‫ ﺣﺴﻴﻦ ﻗﺼﺎﻋﻲ‬،‫ ﺣﺴﻴﻦ ﺳﺮﭘﻮﻟﻜﻲ‬،‫ ﻋﻠﻲ ﻋﺎﻟﻢ‬.4
.86 ‫ و ﺑﻬﺎر‬85 ‫ زﻣﺴﺘﺎن‬،35-45 ‫ ﺻﻔﺤﻪ‬،9 ‫ و‬8 ‫ ﺷﻤﺎره‬،‫ ﺳﺎل ﺳﻮم‬،‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﺮاﻣﻴﻚ اﻳﺮان‬
،‫ ﺳﻤﻴﻨﺎر ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳـﻲ ارﺷـﺪ‬،‫ ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﺳﺮاﻣﻴﻜﻲ ﻣﺼﺮﻓﻲ در ﺻﻨﻌﺖ آب‬،‫ ﻋﻠﻲ ﻋﺎﻟﻢ‬.5
.1385 ،‫ داﻧﺸﻜﺪه ﻣﻮاد و ﻣﺘﺎﻟﻮرژي‬،‫داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‬
‫ ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣـﻪ‬،‫ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاص ﻣﻤﺒﺮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻮزﻳﺘﻲ ﻧﺎﻧﻮﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﻴﺘﺎﻧﻴﺎ– آﻟﻮﻣﻴﻨﺎ‬،‫ ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ ﺣﺒﻴﺐﭘﻨﺎه‬.6
.1388 ،‫ داﻧﺸﻜﺪه ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻣﻮاد و ﻣﺘﺎﻟﻮرژي‬،‫ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‬،‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲارﺷﺪ‬
7. Tim Van Gestel, Carlo Vandecasteele, Anita Buekenhoudt, Chris Dotremont, Jan Luyten,
Roger Leysen, Bart Van der Bruggen, Guido Maes, “Alumina and titania multilayer
membranes for nanofiltration: preparation, characterization and chemical stability”, Journal
of Membrane Science 207 (2002) 73–89.
8. Dong-Sik Bae, Deock-Soo Cheong, Kyong-Sop Han, Sang-Hael ChoP, “Fabrication and
Microstructure of A1203-Ti02 Composite Membranes with Ultrafine Pores”,Ceramics
international 24 (1998) 25-30.
9. Md. Hasan Zahir, Koji Sato, Hiroshi Mori, Yuji Iwamoto, “Preparation and Properties of
Hydrothermally Stable c-Alumina-Based Composite Mesoporous Membranes”, J. Am.
Ceram. Soc., 89 (9) 2874–2880 (2006).
10. Cavus Falamaki, Zahra Khakpour, Alireza Aghaie, “Zirconia–zircon composite
microfiltration membranes based on porous alumina supports”, Journal of Membrane
Science 263 (2005) 103–112.
11. Yunfeng Gu, Pelin Hacarlioglu, S. Ted Oyama, “Hydrothermally stable silica–alumina
composite membranes for hydrogen separation’, Journal of Membrane Science 310 (2008)
28–37.
12. Yan Huang1, Roland Dittmeyer, “Preparation and characterization of composite palladium
membranes on sinter-metal supports with a ceramic barrier against intermetallic diffusion”,
Journal of Membrane Science 282 (2006) 296–310.
13. Ning Ma, Xinfei Fan, Xie Quan, Yaobin Zhang, “Ag–TiO2/HAP/Al2O3 bioceramic composite
membrane: Fabrication, characterization and bactericidal activity”, Journal of Membrane
Science 336 (2009) 109–117.
14. Zhi-qiang Zeng, Xiao-yue Xiao, Zhi-lun Gui, Long-tu Li, “Al2O3 –SiO2 –TiO2 composite
ceramic membranes from sol–gel Processing”, Materials Letters 35_1998.67–71.
15. Jorgen Wagner, “Membrane Filtration Handbook Practical Tips and Hints”, Second Edition,
Revision 2, November 2001.
16. Shaomin Liu, K. Li, “Preparation TiO2/Al2O3 composite hollow fibre membranes”, Journal
of Membrane Science 218 (2003) 269–277.
17. Hyeok Choi, Elias Stathatos, Dionysios D. Dionysiou, “Sol–gel preparation of mesoporous
photocatalytic TiO2 films and TiO2/Al2O3 composite membranes for environmental
applications”, Applied Catalysis B: Environmental 63 (2006) 60–67.
18. Gordon C. C. Yang, Cyuan-Jia Li, “Preparation of tubular TiO2/Al2O3 composite
membranes and their performance in electrofiltration of oxide-CMP wastewater”,
Desalination 200 (2006) 74–76.
19. Haimin Zhang, Xie Quan, Shuo Chen, Huimin Zhao, Yazhi Zhao, Wenjing Li, “Zirconia and
titania composite membranes for liquid phase separation: preparation and
characterization”, Desalination 190 (2006) 172–180.

39 20. Jelena Sekulić-Kuzmanović, “Mesoporous and Microporous Titania Membranes”, Doctoral

Dissertation, University of Twente, 2004.
21. Anne Julbe, David farrusseng, Christian Guizard, “Porous ceramic membranes for catalytic
reactors, overview and new ideas”, Journal of membrane science 181 (2001) 3-20.

91 ‫ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬30 ‫ ﺷﻤﺎرة‬/ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺳﺮاﻣﻴﻚ اﻳﺮان‬

‫ ژل در اﺑﻌﺎد رﻳﺰ داﻧﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺎﻳـﺪاري ﺣﺮارﺗـﻲ‬-‫ ﺳﻨﺘﺰ ﺗﻴﺘﺎﻧﺎت آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم ﺑﻪ روش ﺳﻞ‬،‫ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻲ‬.22
.1386 ،‫ داﻧﺸﻜﺪه ﻣﻮاد و ﻣﺘﺎﻟﻮرژي‬،‫ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‬،‫ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ‬،‫آن‬
23. Richard W. Baker, “Membrane technology and applications”, second edition, Membrane
Technology and Research, Inc., California., 2004.
24. Xiongfu Zhang, Haiou Liu, Tonghua Wang, Anjie Wang, King Lun Yeung, “Modification of
carbon membranes and preparation of carbon–zeolite composite membranes with zeolite
growth”, Carbon 44 (2006) 501–507.
25. Toraj Mohammadi, Afshin Pak, “Effect of calcination temperature of kaolin as a support for
zeolite membranes”, Separation and Purification Technology 30 (2003) 241-249.
26. Mansoor Kazemimoghadam, Afshin Pak, Toraj Mohammadi, “Dehydration of water/1-1
dimethylhydrazine mixtures by zeolite membranes”, Microporous and Mesoporous
Materials 70(2004) 127–134.
27. Mansoor Kazemimoghadam, Toraj Mohammadi, “Synthesis of MFI zeolite membranes for
water desalination”, Desalination 206 (2007) 547–553.
28. Toraj Mohammadi, Afshin Pak, “Making zeolite a membrane from kaolin by
electrophoresis”, Microporous and Mesoporous Materials 56 (2002) 81–88.
29. D. Lee, "Synthesis and Characterization of a Silica Membrane Supported on Porous
Vycor", chapter 2, 2003.
30. Toshinori T Suru, Tomoya Hino, Tomonisa Yoshioka, “permporometry characterization of
microporous ceramic membranes”, J. Membrane science 186 (2001) 257.
31. A. F. M. Leenaars, K. Keizer, A. J. Burggraaf, The preparation and characterization of
alumina membranes with ultra -fine pores. J. Material science 19(1984) 1077.
32. V. I. Zaspalis, W. Vanpraag, K. Keizer, J. R. H. Ross, Synthesis and characterization of
primary alumina, titania and binary membranes. J. Material science 27(1992) 1023.
33. Sumio Sakka, Hand book of sol- gel science and technology processing, characterization
and application; Volume 1.
34. Ali Alem, Hossein Sarpoolaky, Mehrdad Keshmiri, Sol–gel preparation of titania multilayer
membrane for photocatalytic applications, Ceramics International 35 (2009) 1837–1843.
35. Ali Alem, Hossein Sarpoolaky, The effect of silver doping on photocatalytic properties of
titania multilayer membranes, Solid State Sciences 12 (2010) 1469-1472.
36. S. Sivakumar, C. P. Sibu, P. Mukundan, P. Krishna Pillai, K. G. K. Warrier, "Nonporous
titania–alumina mixed oxides- an alkoxide free sol–gel synthesis", Materials Letters 58
(2004) 2664– 2669.
37. Yanxia Hao, Jiansheng Li, Xujie Yang, Xin Wang, Lude Lu, "Preparation of ZrO2–Al2O3
composite membranes by sol–gel process and their characterization", Materials Science
and Engineering 367 (2004) 243–247.
38. Kang Li, Ceramic Membranes for Separation and Reaction, John Wiley & Sons, 2007.
39. Yunfeng Gu, S. Ted Oyama, "Ultrathin, hydrogen-selective silica membranes deposited on
alumina-graded structures prepared from size-controlled boehmite sols", Journal of
Membrane Science 306 (2007) 216–227.
40. Zhi-qiang Zeng, Xiao-yue Xiao, Zhi-lun Gui, Long-tu Li, "Al2O3 –SiO2 –TiO2 composite
ceramic membranes from sol–gel processing", Materials Letters 35 (1998) 67–71.
41. Yunfeng Gu, S. Ted Oyama, "Permeation properties and hydrothermal stability of silica–
titania membranes supported on porous alumina substrates", Journal of Membrane
Science 345 (2009) 267–275.
42. A. V. Kovalevsky, V. V. Kharton, F. M. M. Snijkers, J. F. C. Cooymans, J. J. Luyten, F. M.
B. Marques, “Oxygen transport and stability of asymmetric SrFe(Al)O3−δ-SrAl2O4
composite membranes, Journal of Membrane Science 301 (2007) 238–244.
43. Yuanyuan Liu, Liang Hong, “Fabrication and characterization of (Pd/Ag)–La0.2Sr0.8CoO3−δ
composite membrane on porous asymmetric substrates”, Journal of Membrane Science
224 (2003) 137–150.
44. Wei Li, Jian-Jun Liu, Chu-Sheng Chen, “Hollow fiber membrane of yttrium-stabilized
zirconia and strontium-doped lanthanum manganite dual-phase composite for oxygen
separation”, Journal of Membrane Science 340 (2009) 266–271.

40