dhūrta-samāgamaḥ

(1)

harṣād ambhoja-janma-prabhṛti-diviṣadāṁ saṁsadi prītimatyā

svaśrvāmaulau purārer duhitṛ-pariṇaye-sākṣataṁ cumbyamāne |
tad-vaktra-mauli-vaktre militam iti bhṛśaṁ vīkṣya candraḥ sahāsaḥ
dṛṣṭvā tad-vaktram āśu smita-śubhaga-mukhaḥ pātu vaḥ pañca-vaktraḥ ||
1||

api ca—
vaktrāmbhoruhi-vismitāḥ stavakitā vakṣoruhi-sphāritāḥ
śroṇi-sīmani gumphitāś caraṇayor akṣṇoḥ punar vistṛtāḥ |
pārvatyāḥ pratigātra-citra-gatayas tanvantu bhadrāṇi vaḥ
viddhasyāntika-puṣpa-sāyaka-śarair īśasya dṛg-bhaktayaḥ ||2||

nāndy-ante sūtradhāraḥ—

yad adya—
nānā-yodha-niruddha-nirjita-sura-trāṇa-trasad-vāhinī-
nṛtyad-bhīma-kabandha-melaka-dalad-bhūmi-bhramad-bhūdharaḥ |
asti śrī-narasiṁha-deva-nṛpatiḥ karṇāṭa-cūḍāmaṇir
dṛpyat-pārthiva-sārtha-mauli-mukuṭa-nyastāṅghri-paṅkeruhaḥ ||3||

tasyodyukta-bhuja-pratāpa-dahana-jvālā-nirastāpado
rāṅgaḥ sarva-guṇāniuvāda-padavī-vidyotanācāryakaḥ |
yo dhīreśvara-vaṁśa-mauli-mukuṭo dātāvadātāśayas
tasya śrī-kaviśekharasya kavitā mac-cittam ālambate ||4||

tad anena sakala-saṅgīta-viśeṣa-vidyotanābhinava-bharatena pura-mathana-

padāravinda-dvandva-vandāru-kara-pallavena nikhila-
bhāṣopabhāṣāśubhambhāvuka-sarasvatī-kaṇṭhābharaṇena anavarata-soma-
rasāsvāda-kaśāya-kaṇṭha-kandalī-narīnṛtyamāna-mīmāṁsā-mahotsavena
rāmeśvarasya pautreṇa tatrabhavataḥ pavitra-kīrterdhīreśvarasyātmajena mahā-
śāsana-śreṇi-śikhara-bhrāmat-pallavī-janma-bhūminā kavi-śekharācārya-jyotir-
īśvareṇa nija-kutūhala-viracitaṁ dhūrta-samāgama-nāma prahasanam
abhinetum ādiṣṭo’smi | tasya cādiṣṭam avaśyam iṣṭaṁ mālatī-māleva mayā śiro-
dharaṇīyam |

tathā hi—
karpūranti sudhā-dravanti kamalāhāsanti haṁsanti ca
prāleyanti himālayanti karakāsāranti hāranti ca |
trailokyāṅkgana-raṅga-laṅgima-gati-prāgalbhya-sambhāvitāḥ
śītāṁśoḥ kiraṇa-cchaṭā iva jayanty etarhi tat-kīrtayaḥ ||5||
api ca—
ke nārcitā diviṣadaḥ kati na dvijeśāḥ
santarpitā na kavayaḥ kati pūjitā vā |
ke cārthinaḥ pratidinaṁ na kṛtāḥ kṛtārthās
tyāga-prasāda-paṭunā kavi-śekhareṇa ||6||

tat preyasīm āhūya saṅgītakam avatarāmi |

(nepathyābhimukham avalokya) ārye, itas tāvat |

(praviśya) naṭī : ajja esamhi | āṇabedu ajjo | ko ṇioo pasāīkarīadutti | 1

sūtradharaḥ : ārye, api na jānāsi ?

yaś catvāri śatāni bandha-ghaṭanālaṅkāra-bhāñji drutaṁ

ślokānāṁ vidadhāti kautuka-vaśād ekāha-mātre kaviḥ |
khyātaḥ kṣmā-tala-maṇḍaleṣv api catuḥ-ṣaṣṭheḥ kalāyā nidhiḥ
saṅgītāgama-sāgaro vijayate śrī-jyotirīśaḥ kṛtī ||7||

tad-viracitaṁ dhūrta-samāgama-nāma prahasanam abhinetum ārabdham iti

gīyatāṁ nāṭyocitaṁ kiṁcit |

naṭī (sa-vinayam) : āṇabedu ajjo | ko ettha pabandhe pahāṇo raso jaṁ uddisia
gāissaṁ |2

sūtradhāraḥ : nanu protphulla-mālatī-makaranda-sāndrāmoda-matta-

madhukara-jhaṅkāra-mukharo vasantaḥ santatojjṛmbhitānaṅga-śṛṅgāra eva |
tathā hi—

vikasita-nava-mallī-kuñja-guñjad-dvirephaḥ
kusumita-sahakāra-śreṇi-niryat-parāgaḥ |
pramudita-pika-kaṇṭha-procchalan-maṅgala-śrīr
apaharati muner apy eṣa ceto vasantaḥ ||8||

naṭī :
malaāṇila-cāliacūabaṇo
kala-kaṇṭhi-sarāhida-kāmiaṇo |
maaranda-vimatta-silīmuhao
surahīkida-sabba-disāmuhao ||9||3

eso vasanta-māso muṇi-aṇa-satthassa rāsa-rahidassa |

ummulia garu-dhīraṁ karei mammaha-vasaṁ hiaaṁ ||10|| 4

1 ārya, eṣāsmi | ājñāpayatv āryaḥ | ko niyogaḥ prasādīkriyatām iti |

2 ājñāpayatv āryaḥ | ko’smin prabandhe pradhāna-raso yam uddiśya gāsyāmi |
3 malayānila-cālita-cūta-vanaḥ kalakaṇṭhi-svarāhata-kāmi-janaḥ | makaranda-vimatta-
śilīmukhakaḥ surabhīkṛta-sarva-diśāmukhakaḥ |
 daṇḍa-kamaṇḍalu-maṇḍita-hastaḥ
sulalita-tilaka-vibhūṣita-mastaḥ |
ayam upasarpati jaṅgama-lobhaś
calat-kāśāya-paṭārpita-śobhaḥ ||11||

ajja ko eso parikkhalanta-ṇiddhoa-kasāa-vasaṇo daṇḍa-kupiṇḍiā-hattho dhutto

bia ido tado viloento dīsadi ?5

sūtradhāraḥ : ārye !

yaḥ śrūyate jana-mukhāt turaga-kriyāvān

ācāra-dharma-rahito gaṇikā-vilāsī |
dīrghordhva-puṇḍraka-kamaṇḍalu-daṇḍa-lakṣyaḥ
puṣṇāti viśva-nagaraḥ kila dambham ugram ||12||

tad etasya darśanaṁ dūrata evāharaṇīyam |

(iti niṣkrāntau |)

|| iti prastāvanā ||

(tataḥ praviśati yathā-nirdiṣṭaḥ snātakenānugamyamāno viśvanagaraḥ |

viśvanagaraḥ (sa-nirvedaḥ) :

hṛdaya-kamala-madhye nirguṇo niṣprapañcas

tribhuvana-patir eko dhyāyate yogibhir yaḥ |
tam aham aja-ramādyaṁ jñāna-mātraika-vedyaṁ
madhumathanam udāraṁ santataṁ cintayāmi ||13||

snātakaḥ (samanād avalokya svagatam) : aho ramaṇīadā basantassa | jado—

unmīlantaṁ pasūṇaṁ ra{i}rasa-kusalā chappadā bammahandhā

kantā-raṅgāṇurattā mahurasa-bhaviaṁ sāṇurāaṁ pibanti |
uggāanti pphurantā ithuaṇajjhaṇokāmarāasssakittiṁ
saṁvittiṁ hāraantā piaaṇavirahe koilā kāmiṇīṇaṁ ||14|| 6

abi a—
je kappūraṁ harantā kamala-baṇa-siriṁ lolaantā sahābaṁ

4 eṣa vasanta-māso muni-jana-sārthasya rāga-rahitasya | unmūlya guru-dhairyaṁ karoti

manmatha-vaśaṁ hṛdayam ||10||
5 ārya, ka eṣa pariskhalan-nirdhauta-kaśāya-vasano daṇḍa-kuṇḍikā-hasto dhūrta iva itas tato
vilokayan dṛśyate |
6 aho ramaṇīyatā vasantasya | yataḥ—unmīlat-prasūnaṁ rati-rasa-kuśalāḥ ṣaṭpadā
manmathāndhāḥ kāntāraṅgānuraktā madhurasa-bhavitaṁ sānurāgaṁ pibanti | udgāyanti
sphurantas tribhuvana-jayinaḥ kāma-rāsasya kīrtiṁ saṁvittiṁ hārayantaḥ priya-jana-virahe
kokilāḥ kāminīnām ||
 sāhāo kampaantā ṇihuaṇa-suhaā candaṇāṇaṁ baṇāṇaṁ |
te kandappassa mittā ra{i}taṇuramaṇī-kelidappaṁ kuṇattā
telloaṁmohaantā malaasithariṇosīalāvāntibāā ||15|| 7

tā kadhaṁ eso a{i}dūsaho vasanta-samao me ekka-sarīreṇa sahidabbo | 8 (iti

vaimanasyaṁ nāṭayati |)

viśvanagaraḥ (snātakaṁ nirvarṇya) : aye durācāra katham adya cintābhāra-

nata-kandharo’nyādṛśa iva dṛśyase | tathā hi—

niḥśvāse pīvaratvaṁ vapuṣi sutanutā śūnyatā dṛṣṭi-pāte

vaktrendau dhūṣaratvaṁ gatiṣu vidhuratā cetasi mlānatā ca |
ceṣṭā naivekṣyate te yad adhika-vikalaṁ rūpam āsāditas tvaṁ
tan manye pañca-bāṇas tirayati bhavato dhīratāṁ pūrva-rūpām ||16||

snātakaḥ (salajjam adho-mukhaḥ sthitvā) : bhaavaṁ adilajjākaraṁ kkhu edaṁ |

tā ṇa juttaṁ tumha purado paāsiduṁ | 9

viśvanagaraḥ : na doṣaḥ svarūpākhyāne | tat kathyatām |

snātakaḥ (sa-praṇayam) : bhaavaṁ ajja mae mahā-pahāde ṇaara-pokkhariṇī-

parisare ubahasida-sura-ṇāarī-rūba-saṁpattī aṇaṅga-seṇā ṇāma bāra-vilāsiṇī
viloidā | tado pahudi sabba-gadaṁ taṁ jjeba pekkhāmi | 10

viśvanagaraḥ (sahasta-tālam uccair vihasya) : vatsa ! adya mayāpi tatraiva

surata-priyā nāma māsopavāsinī dṛṣṭā | tām anusandadhāno’ham api marma-
bhedinā kāma-bāṇena sandalita eva | tathā hi—

ākāśe likhiteva dikṣu khacitevākīrṇa-rūpeva ca

dṛk-pakṣma-pratibimbiteva manasi śliṣṭeva baddheva ca |
sā mac-citta-saroruhe madhukarīvātyanta-bhāvottarā
kāntā kānta-vilāsa-vāsa-vasatiḥ kvāstīti na jñāyate ||17||

(ūrdhvam ālokya) vatsa ! madhyāhnam ārūḍho bhagavān sahasrāṁśuḥ | tathā

hi—

dik-cakraṁ mṛgatṛṣṇayā kavalitaṁ vyomāpi bhāsvat-kara-

chāyābhiś churitaṁ tuṣānala-kaṇa-prāyāś ca bhūreṇavaḥ |
pānthāḥ palvala-saṅkula-druma-latā-kuñjodare śerate
mañjat-kuñjara-pāna-lohita-jalāḥ kṣubhyanti toyāśayāḥ ||18||

7 api ca | ye karpūraṁ harantaḥ kamala-vana-śriyaṁ loḍayantaḥ sa-bhāvam | śākhāḥ

kampayanto nidhuvana-sukhadāś candanānāṁ vṛttānām | te kandarpasya mitrāṇi |
8 tat katham eṣa atiduḥsaho vasanta-samayo mayā eka-śarīreṇa soḍhavyaḥ |
9 bhagavann atilajjākaraṁ khalu etat | tan na yuktaṁ yuṣmākaṁ purataḥ prakāśayituṁ |
10 bhagavann adya mayā mahā-prabhāte nagara-puṣkariṇī-parisare upahasita-sura-nāgarī-rūpa-
sampattir anaṅga-senā nāma vāra-vilāsinī vilokitā | tataḥ prabhṛti sarva-gatāṁ tām eva prekṣe |
(iti parikrāmataḥ |)

mṛtāṅgāraḥ : bhagavann asmad-āvāsottare surata-priyā nāma māsopavāsinī

prativasati | tatra gamyatām | (ity abhidhāya satvaraṁ parikrāntaḥ |)

viśvanagaraḥ : yady evaṁ tataḥ samīhitam eva naḥ sampannam | tad ehi
tatraiva gacchāva | (iti parikrāmataḥ |)

snātakaḥ (agrato’valokya gandham āghrāya) : bho bhaavaṁ, pekkha pekkha !

vihida-bhaavanta-jaṇa-muṇḍa-sariccha-bahuara-mahisī-khambha-sohanta-
ca(u)ssālaṁ ido tado saṁcaranta-bāla-go-baccha-sohidaṁ pīṇuttuṅga-
tthaṇālasa-parikkhalanta-manda-saṁcāra-ramaṇijjāvāsa-parisara-saṁcaranta-
celiā-samūhaṁ kassa bi mahādhaṇassa vāsabhaaṇaṁ viloīadi | bho bho ṇāarā
kassa idaṁ vāsa-bhaaṇaṁ ?11 (iti paṭhati |)

nepathye :
lakṣmī-vivarta-rasa-vighnita-sarva-bhogaḥ
śaśvat-prakīrṇa-dhana-cintita-vīta-nidraḥ |
agrāhya-nāmakatayā bhuvi yaḥ prasiddhas
tasyaitad āśrama-padaṁ purato vibhāti ||19||

snātakaḥ (agrato gatvā punaḥ) : bho bho ṇāarā ! kassa idaṁ vāsa-bhaaṇaṁ ?
(iti paṭhati punar nepathye lakṣmīr ity ādi |)

viśvanagaraḥ : āḥ ka eṣa nāma-grahaṇe bhavato nirbandhaḥ ? athavā yad vā

tadvāstu śrūyatām | mṛtāṅgāra-ṭhakkurasyāśramo’yam | vatsa alaṁ vilambena |
vāsābhyantaraṁ praviśāva | (ity āvāsa-praveśaṁ nāṭayitvā ekānte sthitau |)

(tataḥ praviśati kaśmala-veśo mṛtāṅgāraḥ |)

mṛtāṅgāraḥ :
vyaya-śīlaḥ kuvero’yaṁ kāmaṁ yāti daridratām |
api prāṇāḥ pradātavyā nārthibhyo dhanikair dhanam ||20||

snātakaḥ (upasṛtya) : bho mahā-bamhaṇa ! bhaavanto vissa-ṇaara-caraṇā

tumhāṇaṁ gehe bhikkhaṁ bhuñjiduṁ icchanti | 12

mṛtāṅgāraḥ (sva-gatam) : aho durdaivam asmākaṁ yad etān sakala-

nagarīyādyalokān vihāya mayy eva patito dhūmaketuḥ | tat kaḥ pratīkāro’dya
bhaviṣyati ? (iti vicintya tāvat prakāśaṁ sa-vinayam)

11 bho bhagavan, paśya paśya ! vihita-bhagavaj-jana-muṇḍa-sadṛśa-bahutara-mahiṣī-stambha-

śobhamāna-catuḥśālaṁ itas tataḥ sañcarad-bāla-go-vatsa-śobhitaṁ pīṇottuṅga-sthanālasa-
pariskhalan-manda-sañcāra-ramaṇīyāvāsa-parisara-sañcarac-ceṭikā-samūhaṁ kasyāpi mahā-
dhanasya vāsa-bhavanaṁ vilokyate | bho bho nāgarāḥ ! kasyedaṁ vāsa-bhavanam ?
12 bho mahā-brāhmaṇa ! bhagavanto viśva-nagara-caraṇā yuṣmākaṁ gehe bhikṣāṁ bhoktuṁ
icchanti |
 sthāne yasya caranti bhaikṣyam anaghāḥ snehena yuṣmādṛśaḥ
sa syād acyuta-mūrti-sevana-vaśād dhanyaḥ pavitrālayaḥ |
kiṁ tv asmat-prativeśi-vipra-vanitā bhrātṛ-prasaktāṅganā
dūtī sa-prasaveti sūtakam ataḥ sthānāntaraṁ gamyatām ||21||

viśvanagaraḥ (sva-gatam) : aho durātmano’sya vyāja-vyavahāraḥ | bhavatu vā |

tat prabodhayāmi | (prakāśam) āyuṣman ! patīnām asmākaṁ kutaḥ sūtaka-
doṣaḥ | tathā ca smṛtiḥ—

na vāyuḥ sparśa-doṣeṇa nāgnir dahana-karmaṇā |

nāpo mūtra-purīṣābhyāṁ nānna-doṣeṇa maskarī ||22||

mṛtāṅgāraḥ (sa-vinayam): bhagavan ! yadyapy evaṁ tathāpi na sambhavati |

paśya—

anāvṛṣṭyā kṛṣir naṣṭā rāṣṭra-bhaṅgād ṛṇādikam |

vāṇijyam alpa-lābhena prātarāśasya kā kathā ||23||

snātakaḥ (sa-krodhaṁ saṁskṛtam āśritya) :

snātakaḥ (upasṛtya) : dhiṅ maurkhyaṁ jaladhi-sutāyāḥ śriyaḥ !

no jānāti kulīnam uttama-guṇaṁ sattvānvitaṁ dhārmikaṁ

nācāra-pravaṇaṁ na kārya-kuśalaṁ na prajayālaṅkṛtam |
nīcaṁ krūram apeta-sattva-hṛdayaṁ yasmād iyaṁ sevate
tat tvaṁ sānuguṇaḥ payodhi-sutayā lakṣmyā pramāṇīkṛtaḥ ||24||

are ṇaṭṭha-paraloā duṭṭḥa-bamhaṇā īdise dūsaha-majjhaṇhe paṭhamaṁ tumaṁ

mahādhaṇaṁ bhekkhia kudo aṇado gadua amhehiṁ bhikkhā patthidabbā | 13

mṛtāṅgāraḥ : bhagavann asmad-āvāsottare surata-priyā nāma māsopavāsinī

prativasati | tatra gamyatām | (ity abhidhāya satvaraṁ parikrāntaḥ |)

viśvanagaraḥ : yady evaṁ tataḥ samīhitam eva naḥ sampannaṁ | tad ehi
tatraiva gacchāvaḥ | (iti parikrāmataḥ |)

snātakaḥ (puro’valokya gandham āghrāya) : bhaavaṁ, pekkha pekkha

ekāṅgiāmuttham etthiā saṁjutta-mahā-handa-kuṭṭha-parimaluggārīaggima-
bhavaṇādoṇaṁ sevadi | tā edaṁ jjeva suratappiāe vāsa-bhavaṇaṁ | 14
viśvanagaraḥ : vidagdhaiva kila māsopavāsinīti kiṁvadantī | tad
āgacchopasarpāva | (ity ekānte sthitau | tataḥ praviśati suratapriyā |)

suratapriyā :
13 are naṣṭa-paralokā duṣṭa-brāhmaṇāḥ ! īdṛśe duḥsaha-madhyāhne prathamaṁ tvāṁ mahā-
dhanaṁ bhikṣitvâ kuto’nyato gatvā asmābhir bhikṣā prāthayitavyā |
14 bhagavan, paśya paśya ! ekāṅgikāmus tamātrikā-saṁyukta-mahā-kanda-kuṣṭha-
parimalodgāro’grima-bhavanād enāṁ rocate | tad etad eva suratapriyāyā vāsa-bhavanam |
 dhammo ṇa iṭṭho bahu-dukkha-ceṭṭho
mokkheṇa sokkhaṁ mama atthi saccaṁ |
attho samattho saalaṁ vidhāduṁ
aṇaṅga-sabbassa-kalāṇihāṇaṁ ||25|| 15

snātakaḥ (upasṛtya) : ajje, vissaṇaaro tumhāṇaṁ adidhī uatthido | 16

suratapriyā (parikramyāvalokya ca) : tā uasappāmi | (upasṛtya) bhaavaṁ,

paṇamāmi |17

viśvanagaraḥ (sa-pramodam) : mad-abhilaṣita-bhājanaṁ bhūyāḥ |

suratapriyā : bhaavaṁ, tumhāṇaṁ pasādeṇa |18

viśvanagaraḥ : evam acirād astu |

suratapriyā : āṇabedu bhaavaṁ jaṁ mae kādabbaṁ dāabbaṁ ca | 19

viśvanagaraḥ : śubhe, kim adeyam asmākaṁ bhavatyā ? sāmprataṁ bhikṣaiva

tāvat |

suratapriyā : bhaavaṁ, kīdisī bhikkhā kīdisīe velāe kettiāiṁ te aṇāiṁ ? 20

viśvanagaraḥ (saharṣam) : śrūyatām—

māṁsaṁ māṣa-paṭola-takra-baḍikā-vāstūka-śākaṁ baṭaḥ

sañjīvany atha matsya-mudga-vidala-prāyaḥ prakārotkaraḥ |
svādiṣṭhaṁ ca payo ghṛtaṁ dadhi navaṁ rambhā-phalaṁ śarkarā
saṅkṣepād iti sādhyatāṁ suvadane bhikṣā madīyā drutam ||26||

suratapriyā (vihasya svagatam) : huṁ, eso mahappā appa-bisajjaṇa-joggo jjeva

deva-varassa pasāeṇa saṁpaṇṇo |21 (prakāśam añjaliṁ baddhvā)

edaṁ sarīraṁ viraheṇa juttaṁ

pāṇā tahā dhamma-phalekka-sārā |
sabbaṁ tuhāattaṁ udāra-kitti
kā bāhire vatthuṇi atthi atthā ||27|| 22

15 dharma na iṣṭo bahu-duḥkha-ceṣṭo mokṣeṇa saukhyaṁ mamāsti satyaṁ | arthaḥ samarthaḥ

sakalaṁ vidhātuṁ aṇaṅga-sarvasva-kalā-nidhānam |
16 ārye, viśvaanagaro yuṣmākam atithīr upasthitaḥ |
17 tad upasarpāmi | bhagavan praṇamāmi |
18 bhagavan, yuṣmākaṁ prasādena |
19 ājñapayatu bhagavan yat mayā kartavyaṁ dātavyaṁ ca |
20 bhagavan, kīdṛśī bhikṣā kīdṛśyāṁ velāyāṁ kiyanti te annāni ?
21 hūṁ, eṣa mahātmā ātma-visarjana-yogya eva deva-varasya prasādena sampannaḥ |
22 idaṁ śarīraṁ viraheṇa yuktaṁ prāṇās tathā dharma-phalaika-sārāḥ | sarvaṁ tvad-āyattaṁ
udāra-kīrte kā bāhya-vastuṇi asty āsthā |
tā antara-gharaṁ pavisia vīsamīadu bhaavaṁ | ahaṁ uṇa bhikkhā-paāraṁ
karemi |23

snātakaḥ (sopahāsaṁ) : bhaavaṁ, pekkha pekkha ! (saṁskṛtam āśritya)

pakvāḥ kuntala-rājayaḥ kaṭakaṭākṣāmau kapolāv ubhāv

etasyāḥ stana-maṇḍalaṁ nipatitaṁ śuṣkā nitamba-sthalī |
dṛk-pāta-smita-bhāṣitaiḥ śiva śiva prastauti netrotsavaṁ
kiṁ brūmaḥ karavāma veti kim iyaṁ duṣṭā jarat-tāpasī ||28||

viśvanagaraḥ : dhiṅ mūrkha ! kim asādhu-janocitaṁ pralapasi ? (suratapriyāṁ

prati) śubhe ! gamyatāṁ pāka-śālāṁ prati | vayam apy āgacchanta evāsmahe |

suratapriyā : jaṁ bhaavaṁ āṇabedi |24 (iti niṣkrāntā |)

snātakaḥ : bhaavaṁ ! jāva bhikkhā sijjhadi tāva ettha jjeva bhaavaṁ ṭiṭṭhadu |
ahaṁ uṇa aṇaṅga-seṇiāe pa(u)ttiṁ jāṇia lahuṁ āachāmi | 25

viśvanagaraḥ : vatsa, haira gamyatām | (ity ubhau parikrāmataḥ |)

snātakaḥ : bhaavaṁ ! mūlaṇāsa-aṇābidassa geha-saṁṇihāṇe aṇaṅga-seṇāe

vāsa-bhavaṇaṁ tti mae sudaṁ | tā tassa jjeva aṇusāreṇa aṇesamha | 26

viśvanagaraḥ : tad āgacchāgrataḥ | enām upasarpāva | (ity ekānte sthitau |

tataḥ praviśati anaṅgasenā |)

snātakaḥ (sahasopasṛtya) : bhaavaṁ ! pekkha pekkha—aṇaṅga-senāe lāvaṇṇa-

lachiṁ |27

ṇīlambhoruha-pattakanta-ṇaaṇā saṁpuṇa-candrāṇaṇā
uttuṅga-tthaṇa-bhāra-bhaṅgurataṇū veivva majjhe kisā |
bālā matta-ga(i)nda-manda-gamaṇā sundera-sohāmaī
ṇūṇaṁ pañca-sarassa mohaṇa-laā siṅgāra-saṁjīvaṇī ||29|| 28

viśvanagaraḥ (svagatam) :

yan netrāñjana-bhaṅgi-laṅgima-maya-smerānanāmbhoruhā
yat sākūta-kalā-vilāsa-vasatir yat kānta-romodgamā |
23 tasmād antar-gṛhaṁ praviśya viśramyatāṁ bhagavān | ahaṁ punar bhikṣa-prakāraṁ karomi |
24 yad bhagavān ājñapayati |
25 bhagavan ! yāvad bhikṣā sidhyati, tāvad atraiva bhagavān tiṣṭhatu | ahaṁ punar
anaṅgasenikāyāḥ pravṛttiṁ jñātvā laghu āgacchāmi |
26 bhagavan ! mūlanāśaka-nāpitasya geha-saṁnidhāne anaṅgasenāyā vāsa-bhavanam | iti
mayā śrutam | tasmāt tasyaivānusāreṇānveṣāmahai |
27 bhagavan ! prekṣasva prekṣasvānaṅgasenāyā lāvaṇya-lakṣmīṁ |
28 nīlāmbhoruha-patrakānta-nayanā sampūrṇa-candrānanā uttuṅga-stana-bhāra-bhaṅgura-tanur
vedir iva madhye kṛśā | vālā matta-gajendra-manda-gamanā saundarya-śobhā-mayī nūnaṁ
pañcaśarasya mohana-latā śṛṅgāra-sañjīvanī ||
 mad-gāveṅgita-saṅgatiṁ tanu-latām ālokya gopāyati
prāyas tat katahyaty anaṅga-racanām aṅge kṛśāṅgī sthitām ||30||

(prakāśam) samyag upalakṣitam | tathā hi—

yat tīrthāmbu mukhāmbujāsavaraso netre navendīvare

danta-śreṇi-nakhās tatākṣata-cayo dūrvā ca romāvalī |
uttuṅgaṁ ca kuca-dvayaṁ phala-yugaṁ patraṁ karāmbhoruhaṁ
tan manye madanārcanāhita-matiḥ svāṅgopahārair iyam ||31||

(anaṅgasenāṁ lakṣyīkṛtya)

yat pūrvaṁ racitaṁ tapaḥ pratidinaṁ yā tīrtha-yātrā kṛtā

yad bhūmnā puruṣottamārcana-vidhau cetaḥ kṛtārthīkṛtaṁ |
tasyaitat parama-pramoda-janakaṁ prāptaṁ phalaṁ karmaṇas
tat kiṁ śāstra-kathā-rasena kim aho svargeṇa mokṣeṇa vā ||32||

(iti kāyāvasthāṁ nāṭayati |)

snātakaḥ (saharṣaṁ svagataṁ) : eso lampaḍo unduru-viare sapppo bia pa(i)ṭṭho

| bhodu, jutti-pahāṇehiṁ vaaṇehiṁ ṇivāra(i)ssaṁ | 29 (prakāśam) bhagavaṁ
tumaṁ upekkhida-saṁsāra-sokkho mokkhekka-parāaṇo kadhaṁ esārise
maatiṇhā-sarise maaṇa-rase palia appāaṇaṁ vāvādesi ? ṇiattīadu imādo duṭṭha-
gaṇiā-pasaṅgādo tti |30

viśvanagaraḥ (svagataṁ) : vatsa, naivaṁ paśyasi—

yāvad dṛṣṭir mṛgākṣīṇāṁ na narīnarti bhaṅgurā |

tāvaj jñānavatāṁ citte vivekaḥ kurute padam ||33||

anaṅgasenā (vihasya) : bhagavaṁ dhaṇādhīṇo kkhu aaṁ jaṇo | ettha

araṇarudiaṁ kadua appāṇaaṁ viḍambesi |31

viśvanagaraḥ : saṁnyāsinām asmākaṁ kuto'rtha-sampattiḥ ? tad asmac-

charīreṇa yathā-sukhaṁ viniyogaḥ kriyatām | (sānurāgam)

bāle mṛṇāla-dala-komala-bāhu-daṇḍe
caṇḍi pracaṇḍa-vadane mayi dehi dṛṣṭim |
eṣa tvadīya-vadanāmbuja-kṛṣṭa-cetā
dīno yatiḥ sapadi majjati kāma-sindhau ||34||

29 esa lampaṭa unduru-vivare sarpa iva praviṣṭaḥ | bhavatu | yukti-pradhānair vacanair

nivārayiṣyāmi |
30 bhagavan, tvam upekṣita-saṁsāra-saukhyo mokṣaika-parāyaṇaḥ kathaṁ etādṛśe mṛgatṛṣṇā-
sadṛśe madana-rase patitvā ātmānaṁ vyāpādayasi ? nivartyatāṁ asmād duṣṭa-gaṇikā-
prasaṅgād iti |
31 bhagavan, dhanādhīnaḥ khalv ayaṁ janaḥ | atra araṇya-ruditaṁ kṛtvātmānaṁ viḍambayasi |
snātakaḥ : bho bhagavaṁ ! tumaṁ upekkhida-saṁsāra-sokkho (ity ādi paṭhati |)

anaṅgasenā (saṁskṛtam āśritya) : bhagavann alam atrātyantānusandhānena !

vāg-arthaṁ parihṛtya mokṣa-padavīṁ dhyāyanti nirmatsarāḥ

śānta-prauḍha-kulīna-hīna-viṣaye sarvatra sādhāraṇāḥ |
rāga-dveṣa-samatva-karṣita-dhiyo veśyāḥ surā bhikṣavo
vastuṁ nanv api nityam ity ahaha kiṁ kāmārṇave majjati ||35||

viśvanagaraḥ : priye, gṛhāṇāsmac-charīram | (ity añcale dhārayati |)

snātakaḥ (sahasopasṛtya) : are ṇaṭṭha-paraloā duṭṭha-paribbāaā esā paṭhamaṁ

amha-pariggaheṇa tuha putta-vahū hodi | tā muñca eṇaṁ | 32

viśvanagaraḥ : dhiṅ mūrkha ! eṣāsmad-vadhūs tvad-guru-patnī mātṛ-tulyā ca |

tat kim enām anubadhnāsi ?

snātakaḥ (sa-krodhaṁ) : are re lampaḍā ! evaṁ evaṁ bhaṇantassa daṇḍa-

ppahāreṇa pakka-mālūra-phalaṁ bia muṇḍaṁ de thattharaṁ kara(i)ssaṁ | 33 (ity
anyonyaṁ kalahaṁ kurutaḥ |)

anaṅgasenā (svagataṁ) : kadhaṁ dhutta-hattha-palidamhi | bodu evaṁ tāva |

(prakāśam) bho mahā-bhāadheā ! tumhāṇaṁ eārise mahā-vivāde asajjāimisso
pamāṇīkarīadu |34 (iti granthiṁ darśayati |)

viśvanagaraḥ : alaṁ granthi-darśanena ! āgacchataṁ tatraiva gacchāmaḥ | (iti

niṣkrāntāḥ sarve |)

iti prathamāhaḥ-sandhiḥ |

—o)0(o—

(2)

(tataḥ praviśati asajjātimiśro vidūṣakaś ca |)

asajjāti-miśraḥ (sa-pramodanaṁ) :

trailokya-bhojanaṁ śreṣṭhaṁ tato’pi suratotsavaḥ |

bhojanaṁ vāstu vā nāstu jīvanaṁ surataṁ vinā ||1||

32 are naṣṭa-para-loka duṣṭa-parivrājaka ! eṣā prathamam asmat-parigraheṇa tava putra-vadhūr

bhavati | tasmān muñcainām |
33 are re lampaṭā ! evam evaṁ bhaṇato daṇḍa-prahāreṇa pakva-mālūra-phalam iva muṇḍaṁ
tava kaṇḍaśaḥ kariṣyāmi |
34 kathaṁ dhūrta-hasta-patitāsmi ? bhavatu, evaṁ tāvat | bho mahā-bhāga-dheyau ! priye
daśaṭaṅkakā mayā dātavyāḥ | tasmāt tad gṛhītvā mama manoharaṁ sampādaya |
vatsa, bandhu-vañcaka āgacchādhīṣva |

vidūṣakaḥ : jaṁ āṇabedi |

asajjāti-miśraḥ :

yad rāmā-vaktra-pnaṁ yad alasa-nayanālokanaṁ keli-raṅge

yaḥ syād apy aṅga-saṅgaḥ kuca-kalasam utpīḍane bāhu-bhaṅgiḥ |
etat saṁsāra-sāraṁ kuru nija-hṛdaye nirvikalpaika-kalpaṁ
kiṁ te kāryaṁ vivāda-kvathita-ṛju-mati-grantha-kanthābhareṇa ||2||

vidūṣakaḥ : bho missa, parāṅgaṇā-sambhogādo pi para-mandire sandhiṁ

kadua jaṁ attho abaharīadi taṁ jjeva tihuaṇa-sāraṁ | 35 pekkha pekkha—

kiṁ bāṇijjeṇa kajjaṁ ṇiadhaṇa-vilaaṁ taṁ kkhu kāūṇa dukkhaṁ

kiṁ vā kajjaṁ kisīe pasu-vasu-ṇiamāāsa-ṇikkajjādāe |
kiṁ vijjāe phalaṁ vā maraṇa-samasamuppaṇa-cintāulāe
ekkaṁ telloasāraṁ para-dhaṇa-haraṇaṁ jūa-kīlā-suhaṁ ca ||3|| 36

tā ettha dhutta-uraṇaare jādiso tumaṁ gurū tādiso ahaṁ sisso saṁvutto | 37

asajjāti-miśraḥ : aho asmin nagare nirupadhi-jīvanatāsmad-vidha-śrotriyāṇām |

dināṣṭatayād ārabhya na kaścin nyāya-vādī na kapaṭa-śrāddha-pratilambho na
ca gaṇikālāpaḥ |

nepathye : vijñāpyatāṁ miśrasya sthāne nyāya-karaṇārthaṁ vādinau dvāri

vartete |

asajjāti-miśraḥ : vatsa bandhuvañcaka, praveśaya vādinau |

(vidūṣako niṣkramya viśvanagara-snātakānaṅgasenābhiḥ saha punaḥ praviśati |)

asajjāti-miśraḥ (viśvanagara-snātakau nirīkṣya svagataṁ) : katham

anarthāntaram āpatitam ? (prakāśam) bhagavann āgantukā vayam | tan nātra
bhikṣāvasaraḥ |

vidūṣakaḥ : bho missa ede jjeva vādiṇo | edāṇaṁ vivādaṁ vicāredu misso | 38

asajjāti-miśraḥ (sa-harṣaṁ sa-gauravaṁ ca) : āsanam upanīyatāṁ bhagavate

snātakāya ca |

35 bho miśra ! parāṅgaṇā-sambhogād api para-mandire sandhiṁ kṛtvā yad artho'pahhriyate tad
eva tribhuvana-sāram | prekṣasva prekṣasva—
36 kiṁ vāṇijyena kāryaṁ nija-dhana-vilayaṁ taṁ khalu kṛtvā duḥkhaṁ | kiṁ vā kāryaṁ kṛṣyā
paśu-vasu-niyamāyāsa-niṣkāryatayā | kiṁ vidyāyāḥ phalaṁ vā maraṇa-śrama-samutpanna-
cintākulāyāḥ | ekaṁ trailokya-sāraṁ para-dhana-haraṇaṁ dyūta-krīḍā-sukhaṁ ca |
37 tad atra dhūrta-pura-nagare yādṛśas tvaṁ gurus tādṛśo'haṁ śiṣyaḥ saṁvṛttaḥ |
38 bho miśra ! etāv eva vādinau | etayor vivādaṁ vicārayatu miśraḥ |
 (vidūṣakas tathā kṛtvā sarvān upaveśayati |)

asajjāti-miśraḥ : ko’rthī, kaḥ pratyarthī ?

snātakaḥ : bhāsāe ahaṁ atthī ṇiara-kareṇa bhagavaṁ | 39

asajjāti-miśraḥ : nyāya-vādinaḥ prathamato nikaraḥ paścād bhāṣottare |

viśvanagaraḥ : ayam asmat-saṁnyāsa-daṇḍo nikaraḥ |

snātakaḥ : edaṁ me indāsaṇa-kolliaṁ ṇiaara-karaṇe paviṇīadu | 40

asajjāti-miśraḥ (sa-gauravaṁ gṛhītvā sa-pramodam āghrāya) : kiñcid viniyujyate

|

nidrākaraṁ doṣa-vināśa-hetuḥ
kṣudhākaraṁ buddhi-vikāśakaṁ ca |
indrāśanaṁ kāma-balānukūlaṁ
labdhaṁ mayā daiva-vaśād idānīm ||4||

viśvanagaraḥ :
svādhīna-yauvanā subhṛūḥ sā mānyā sarva-kāminām |
asmābhir iyam ākrāntā madīyā tena vallabhā ||5||

asajjāti-miśraḥ (bhāṣāṁ bhūmau likhitvā snātakaṁ prati) : snātaka, satvaram

uttaraṁ kuru |

snātakaḥ :
esā pubbaṁ mae diṭṭhā dāūṇa dasa-ṭaṅkaā |
āṇīdā a madiṁ dāiṁ madīā tena vallahā ||6||41

asajjātimiśraḥ : uttaram abhilikha |

vidūṣakaḥ : bho missa ! pekkha pekkha ! aṇaṅgaseṇāe lābaṇṇa-lachiṁ !

maalañchaṇa-bimba-phuranta-muhī
ṇaaṇuppalacañcalakeliṇihī |
thaṇa-bhāra-ṇaā a(i)majjhakisā
paṭhamodiacandakalā-sarisā ||7||

asajjātimiśraḥ : aho nirmāṇa-vaidagdhī vidhātuḥ ! tathā hi—

39 bhāṣām aham arthī nikara-karaṇe bhagavān |

40 idaṁ me indrāśana-kaulikaṁ nikara-karaṇe pravinīyatām |
41 eṣā pūrvaṁ mayā dṛṣṭā dattvā daśa-ṭaṅkakān | ānītā ca matiṁ dayitāṁ madīyā tena vallabhā
||
 nīlollasal-lalita-khañjana-mañju-netrā
sampūrṇa-śārada-kalā-nidhi-kānta-vaktrā |
bālā jagat-tritaya-mohana-divya-mūrtir
manye vibhāti jagati smara-dhīra-kīrtiḥ ||8||

bho vādinau ! eṣā vivādādhyāsitānaṅgasenā jaya-parājayaṁ yāvat madhyastha-

sthāne sthāpyatām | evaṁ-vidhe ca mādhyasthye vayam eva nṛpati-vyavasthitā
madhyasthāḥ |

(anaṅgasenām ānīya sva-saṁnidhāv upaveśya tadīya-karaṁ hṛdaye nidhāya sa-

pramodam)

vikaca-kamala-koṣa-śrīr iyaṁ kāmya-bhūtir

himakara-kara-jātāc candrakāntād dhi śītaḥ |
mṛgamada-ghanasāraāsaṅga-saurabhya-bhavyo
harati madana-tāpaṁ komalaḥ pāṇir asyāḥ ||9||

(kṣaṇaṁ vicārya uccair vihasya) bho vādinau ! etad rājya-kṣetre bhujaṅgayor iva
yuvayor vivādaḥ | tathā hi—

naiṣā tvadīyā bhavato’pi neyaṁ

mat-saṁnidhiṣṭhā subhagā madīyā |
svapne’pi pūrvaṁ mayi jāta-kelis
tato’pi hetoḥ khalu vallabhā me ||10||

vidūṣakaḥ (anaṅgasenām ālokya janāntikam) : bho sundari ! eso misso buddho

bhaavaṁ ṇiddhaṇo siṇādao icchāraaṇo | tā edāṇaṁ samāgamaṁ pariharia
amha-samāgameṇa tuha jobbaṇaṁ saphalaṁ bhodu | 42

(ity ātmānaṁ darśayati |)

anaṅgasenā (sa-smitam) : edaṁ dhutta-samāgama-pahasaṇaṁ saṁbuttaṁ | 43

viśvanagaraḥ (sa-vairāgyam) : vatsa durācāra, na hi jalaukasām aṅge jalaukā

lagati | mūlanāsasyāyaṁ vicāraḥ | tad ehi suratapriyāyā eva bhavanaṁ gacchāva
| (iti niṣkrāntau | tataḥ praviśati apaṭī-kṣepeṇa mūlanāśakaḥ |)

mūlanāśakaḥ : ale ale ! aṇaṅgaśeṇie jāṇide tumha calidaṁ jaṁ vālaṁ vālaṁ
kaamaaṇa-mandila-kkhaula-vedaṇaṁ patthante bahu-vālaṁ hagge tae paāśide |
tā śaṁpadaṁ paaccha | aṇadhā lāadohāiṁ dāva dāiśśaṁ | 44

42 bho sundari ! eṣa miśro vṛddho, bhagavān nirdhanoḥ, snātaka icchā-racanaḥ | tasmād eteṣāṁ
samāgamaṁ parihṛtya mat-samāgameṇa tava yauvanaṁ saphalaṁ bhavatu |
43 etad dhūrta-samāgama-prahasanaṁ saṁvṛttam |
44 are are ! anaṅgasenike jjātaṁ tava caritaṁ yad vāraṁ vāraṁ kṛta-madana-mandira-kṣaura-
vetanaṁ prārthayan bahu-vāraṁ ahaṁ tvayā prakāśitaḥ | tasmāt sāmprataṁ prayaccha | anyathā
rājad-vidhāni tava dāsyāmi |
anaṅgasenā : mūla-nāsaa, saṁpadaṁ jjeva asajjāi-missādo tuha dāissaṁ | tā
suttho hohi |45

vidūṣakaḥ : ko eso duṭṭha-daṁsaṇo duṭṭha-carido duṭṭha-vasaṇo ? 46

asajjātimiśraḥ : eṣa kiṁ bhagavad-agocaraḥ ? paśya—

chinnauṣṭanāso gala-gaṇḍa-namro
vāmākṣikāṇo galitaika-hastaḥ |
śilīpada-vyāpṛta-dakṣiṇāṅghriḥ
sa mūlanāśaḥ kila nāpito'sau ||11||

(mūlanāśakaḥ sahasopasṛtya sarveṣāṁ sa-pramāṇam ādarśaṁ darśayati |)

asajjātimiśraḥ : mūlanāśaka ! kriyatām asmākaṁ nakha-lomnāṁ pariṣkāraḥ |

mūla-nāśakaḥ : paṭhamaṁ vedanaṁ paacha |47

asajjātimiśraḥ : mūlanāśaka, kim arthaṁ ?

mūla-nāśakaḥ : bho, jadi tumaṁ palikkhalante paṭhamaṁ jjeva maliśśaśi tā

vedanaṁ kiṇa pa(i)cchidavvaṁ |48

asajjātimiśraḥ : alaṁ parihāsena ! gṛhyatām idaṁ pāritoṣikam |

(iti kaulikād ākṛṣya gañjākinīṁ dadāti | mūlanāśakaḥ sa-gauravaṁ gṛhītvā sa-

pramodaṁ āghrāya kiṁcid viniyujya ca miśrasya kara-caraṇayor bandhanaṁ
kṛtvā vyāpāraṁ nāṭayati |)

asajjātimiśraḥ (sa-vedanam) :

dalati hṛdayam etan moham abhyeti cetaḥ

sphuṭati sakala-dehe kīkasa-granthi-sandhiḥ |
virama virama śilpān mūlanāśa tvam asmāt
śiva śiva śiva sadyo jīvanaṁ kuṭyatīva ||12||

mūla-nāśakaḥ (cālayitvā) : kadhaṁ malide aśajjāimiśśe ? lahū lahū

abakamiśśaṁ |49 (iti niṣkrāntaḥ |)

vidūṣakaḥ (miśrasya kara-caraṇayor bandhanam apanīya) : bho āṇabedu misso

abaraṁ hu tuha piaṁ ṇivvāha(i)ssaṁ |50

45 mūla-nāśaka, sāmpratam eva asajjāti-miśrāt tatra dāsyāmi | tasmāt sustho bhava |

46 ka eṣa duṣṭa-darśanaḥ, duṣṭa-caritaḥ, duṣṭa-vasanaḥ ?
47 prathamaṁ vetanaṁ prayaccha |
48 bho, yadi tvaṁ pariskhalan prathamaṁ mariṣyasi, tadā vetanaṁ kena prayantavyam ?
49 kathaṁ mṛto'sajjāti-miśraḥ ? laghu laghu apakramiṣyāmi |
50 bho ājñapayatu miśraḥ | aparaṁ khalu tava priyaṁ nirvāhayiṣyāmi |
asajjātimiśraḥ (saṁjñāṁ labdhvā) :

rāṣṭraṁ samastaṁ kapaṭena bhuktaṁ

dhūrta-kriyābhir dayiteyam āptā |
bhavān vinīto militaś ca śiṣyaḥ
nātaḥ paraṁ naḥ priyam asti loke ||13||

tathāpīdam astu—

kāle santata-varṣīṇo jala-mucaḥ śasyaiḥ samṛddhā dharā

bhūpālā nija-dharma-pālana-parā viprās trayī-nirbharāḥ |
svādu-kṣīra-natodhasaḥ pratidinaṁ gāvo nirastāpadaḥ
santaḥ śānti-parā bhavantu kṛtinaḥ saujanya-bhājo janāḥ ||14||

(iti niṣkrāntāḥ sarve |)

iti kavi-śekharācārya-jyotirīśvara-viracitaṁ
dhūrta-samāgamaṁ nāma prahasanaṁ
samāptam
||