sOMAL Chemistry Practical Hand Book PDF
sOMAL Chemistry Practical Hand Book PDF
sOMAL Chemistry Practical Hand Book PDF
ridhk úoHdj
m%dfhda.sl w;afmd;
^ 2017 jif¾ isg l%shd;aul fõ' &
úoHd fomd¾;fïka;=j
úoHd yd ;dlaIK mSGh
cd;sl wOHdmk wdh;kh
www.nie.lk
w'fmd'i' ^Wiia fm<& ridhk úoHdj
m%dfhda.sl w;afmd;
2018
úoHd fomd¾;fïka;=j
úoHd yd ;dlaIK mSGh
cd;sl wOHdmk wdh;kh
www.nie.lk
ii
wOHlaI ckrd,a;=ñhf.a mKsúvh
cd;sl wOHdmk fldñIka iNdj úiska ks¾foaYs; cd;sl wOHdmk wruqKq idlaId;a lr
.ekSu iy fmdÿ ksmqK;d ixj¾Okh lsÍfï uQ,sl wruqKq iys;j tjl mej;s wka;¾.;h
mokï jQ úIhud,dj kùlrKhg Ndck fldg j¾I wglska hq;= pl%hlska iukaú; kj
ksmqK;d mdol úIhud,dfjys m<uq jk wÈhr" j¾I 2017 § cd;sl wOHdmk wdh;kh
úiska Y%S ,xldfõ m%d:ñl yd oaú;Shsl wOHdmk lafIa;%hg y`ÿkajd fok ,§'
m¾fhaIKj,ska wkdjrKh jQ lreKq o" wOHdmkh ms<sn`o úúO md¾Yaj bÈßm;a l<
fhdackd o mokï fldg f.k isÿ lrk úIhud,d ;d¾lSlrK l%shdj,shl m%;sM,hla
f,i úIhud,d pl%fha fojeks wÈhr wOHdmk lafIa;%hg y`ÿkajd §u 2015 jif¾ isg
wdrïN lr we;'
;d¾lSlrKh lrk ,o kj úIh ud,dfõ uQ,sl wruqK jkqfha YsIH m%cdj jvd;a YsIH
flakaøSh jQ iy l%shdldrlïmdol jQ wOHhk rgdjlg wj;S¾K lsÍu uÕska" jev f,dalhg
wjYH olaI;d iy ksmqK;dj,ska ikakoaO udkj iïm;la njg mßj¾;kh lsÍuhs'
fï l%shdj,sfha § ish¨ úIhj, ksmqK;d mokï uÜgfï isg Wiia uÜgu olajd l%udkql+,
j f.dvke`.Su i`oyd my< isg by<g .uka lrk isria ifudaOdk l%uh Ndú; lr we;s
w;r úúO úIhj, § tl u úIh lreKq kej; kej; bÈßm;a ùu yels ;dla wju lsÍu"
úIh wka;¾.;h iSud lsÍu iy l%shd;aul l< yels YsIH ñ;=re úIhud,djla ieliSu
i`oyd ;sria ifudaOdk l%uh Ndú; lr we;'
úoHd bf.kqï - b.ekaùï l%shdj,sfha § m%dfhda.sl jev tys jeo.;a fldgils' YsIHhd
wod< m%dfhda.sl jevj, by< uÜgulska ksr; ùu Tjqkag jeo.;a l=i,;d jeä ÈhqKq
lr .ekSug" úoHd;aul úu¾Ykfha l%shdj,sh f;areï .ekSug iy Tjqkaf.a ixl,amuh
wjfndaOh jeä ÈhqKq lr .ekSug Wojq fõ'
iii
úoHd wOHlaI;=udf.a mKsúvh
fï m%dfhda.sl w;afmd; YsIHhd úoHd úIh lafIA;%fha m%ùK;ajh lrd f.k hEug Wojq jk
f,i iïmdokh lr we;' fuu .%ka:h ilia lsÍfï § .=rejreka" úYajúoHd, wdpd¾hjreka
iy úIhud,d úfYaI{hka iu`. wm lghq;= lr we;' fï m%dfhda.sl w;afmdf;ys we;s
mÍlaIK bÈßm;a lr we;af;a ridhk úoHd úIhud,d wruqKq uqÿkam;a lr .ekSfï woyi
we;sj h'
mdi, ;=< m%dfhda.sl mÍlaIK lsÍfï jeo.;a lu ms<sn| tlsfkl yd wka;¾ iïnkaOhla
we;s" tkuq;a fjka fjka lreKq f,i i`oyka l< yels fya;= ;=kla my; olajd we;'
hï m%dfhda.sl mÍlaIKhla isÿ lrk úg" by; i`oyka l< fya;= .ek wjOdkh fhduq
lrñka YsIHhd úIhh jvd;a fyd`Èka f;areï .ekSug" YsIHhd ;=< úoHd{hl= i;= l=i,;d
Tmakexùug iy YsIHhd ;=< úoHd" ;dlaIK" bxðfkare iy .Ks; lafIa;%j,g iïnkaO
jeäÿr wOHdmkh yd /lshd wjia:d i`oyd wjYH yiqre l=i,;d m%.=K lsÍug" .=rejrhd
Wojq lrkq we;ehs wms úYajdi lruq'
m%dfhda.sl jev ld¾hlaIu ùu i`oyd lghq;=j, kshe<Su uÕska bf.k .kakd ia:dkhla
njg úoHd.drh m;a úh hq;= h' ;j o úoHd.drh ;=< § ms<smeÈh hq;= my; olajd we;s
ms<sfj;a ms<sn`o ud¾f.damfoaY .=rejrhd úiska iemhsh hq;= h'
iv
wkqYdil;ajh
wdpd¾h à'ta'wd¾'fÊ' .=Kfialr
wOHlaI ckrd,a" cd;sl wOHdmk wdh;kh
fufyhùu
wdpd¾h ta'ã' wfidal o is,ajd
wOHlaI" úoHd fomd¾;fïka;=j - cd;sl wOHdmk wdh;kh
úIh kdhl;ajh
Ô'Ô'mS'tia' fmf¾rd ñh
iyldr lÓldpd¾h
úoHd fomd¾;fïka;=j - cd;sl wOHdmk wdh;kh'
úIhud,d lñgqj
wdpd¾h wfidal o is,ajd - wOHlaI" úoHd fomd¾;fïka;=j" cd;sl wOHdmk
wdh;kh
Ô'Ô'mS'tia' fmf¾rd ñh - iyldr lÓldpd¾h" úoHd fomd¾;fïka;=j"
cd;sl wOHdmk wdh;kh'
uydpd¾h tia'mS' oerKsh., - YS% chj¾Okmqr úYajúoHd,h'
uydpd¾h tï'ã' mS' fldia;d - fld<U úYajúoHd,h
uydpd¾h" fla'î' .=Kfyar;a - YS% ,xld újD; úYajúoHd,h
uydpd¾h tÉ'tï'ã'tka' ms%hka; - fmardfoKsh úYajúoHd,h
uydpd¾h ví'ã'ví' ch;s,l - YS% chj¾Okmqr úYaj úoHd,h
fla'ã' nkaÿ, l=udr uhd - ksfhdacH flduidßia" wOHdmk m%ldYk
fomd¾;fïka;=j" wOHdmk wud;HdxYh
uqÈ;d w;=fldar< ñh - m%cdm;sSs nd,sld úoHd,h" fydrK
f,aLl uKav,h
wdpd¾h ví'tï'tA'à' nKavdr - fmardfoKsh úYajúoHd,h'
wdpd¾h tï't,a' fl!ud,a - fmardfoKsh úYajúoHd,h'
wdpd¾h olaIsld jkakswdrÉÑ - YS% chj¾Okmqr úYajúoHd,h'
v
ixialdrl uKav,h
ndysr uydpd¾h tia' mS' oerKsh., - Y%S ch $ mqr ú' ú'
^fÊHIaG& uydpd¾h wð;a wfífialr - ^ridhk úoHd wxYh&" YS% chj¾Okmqr
úYajúoHd,h
uydpd¾h tï' iS' mS' fldia;d - fld<U ú' ú'
uydpd¾h fla' î' .=kfyar;a - Y%S ,xld újD; ú' ú'
uydpd¾h iqoka; ,shkf.a - YS% chj¾Okmqr úYajúYajúoHd,h'
wdpd¾h tï'ta'î' m%idka; - YS% chj¾Okmqr úYaj úoHd,h'
ù'fla'ví'ã' id,sld udOú ñh" - .=re fiajh" uqia,sï ldka;d úoHd,h" fld<U'
tÉ'tï'ã'ã' §msld ueKsfla ñh - .=re fiajh" úydruydfoaù nd,sld úoHd,h"
lsßn;af.dv
oSmsld fk;aisxy ñh - .=re fiajh" ldka;d úoHd,h" fld<U'
tia' ;sf,hskdoka uhd - .=re fiajh" yskaÿ ldka;d úoHd,h" fld<U'
tia' fõ¨ms,af,a fufKúh - úÿy,am;s" yskaÿ úoHd,h" fld<U
tï' ;srekjqlriq ñh - .=re fiajh ^úY%du&" yskaÿ úoHd,h" fld<U'
tia' rdcÿfrhs fufKúh - .=re fiajh" Ydka; mS;r úoHd,h" fld<U'
ljrh yd
mß.Kl joka ieliSu - wd¾'wd¾'fla' m;srK ñh" cd;sl wOHdmk wdh;kh
- chrejka úchj¾Ok uhd"
vi
mgqk
vii
22 06 +2, +4, +6 yd +7 TlaislrK wjia:dj,g wkqrEm
uex.kSia whkj, j¾K ksÍËKh 75
2+ 2+ 3+ 2+ 3+
23 06 Ni , Fe , Fe , Cu yd Cr y÷kd .ekSfï mÍËd 77
24 08 we,alSk yd we,alhskj, m%;sls%hd yd .=Kdx. ksÍlaIKh 79
i' we,alSk yd we,alhsk laIdÍh fmdgEishï m¾uex.fkaÜ
iy fn%daóka Èhr iu`. m%;sl%shd ksÍËKh
ii' w.%ia: we,alhsk wefudakSh is,aj¾ khsfÜ%Ü yd wefudakSh
lshqm%ia laf,drhsâ iu`. m%;sl%shd ksÍlaIKh
25 09 we,afldfyd,j, .=K mÍËd lsÍu 83
26 09 *Sfkda,aj, .=K mÍËd lsÍu 86
27 09 we,aäyhsv yd lSfgdak i|yd mÍlaId 88
28 09 ldfndlais,sla wï,j, .=K mÍlaId lsÍu 91
29 10 weks,Ska y÷kd .ekSfï mÍlaId 93
30 11 ue.akSishï iy wï, w;r m%;sl%shdfõ wï, idkaøKh
m%;sl%shdfõ YS>%;dj flfrys n,mEu mÍlaIKd;aulj
ks¾Kh lsÍu 95
31 11 fidaähï ;fhdai,af*aÜ iy khsá%la wï,h w;r m%;sl%shdfõ
YS>%;dj flfrys m%;sl%shl idJøKfha n,mEu mÍËKd;aulj
ks¾Kh lsÍu 100
3+ - 3+
32 11 Fe yd I w;r m%;sl%shdj i|yd Fe j,g idfmaËj
m%;sl%shdfõ fm< mÍËKd;aulj ks¾Kh lsÍu 102
33 12 Fe2+/SCN- moaO;sh Wmfhda.s lr .ksñka .;sl
iu;=,s;;dfõ mj;akd moaO;shl ,dlaIKsl .=K
mrSËKd;aulj wOHhkh lsÍu 106
34 12 NO2 /N2O4 iu;=,s; moaO;sh flfrys WIaK;ajfha n,mEu
mÍËKd;aulj wOHhkh lsÍu 108
35 12 pH w.h mÍËd lsÍfuka c,Sh ,jK ødjKj, wdï,sl"
Ndiañl" WodiSk iajNdjh mÍËKd;aulj ks¾Kh lsÍu 112
36 12 *Sfkdma;,Ska iy fu;s,a Tf¾kaÊ Ndú; lr fidaähï
ldnfkaÜ yd yhsâfrdlaf,darsla wï,h w;r wkqudmkh
^iul;d ,laIHfha § pH w.h .Kkh lsÍu wjYH ke;& 114
37 12 le,aishï yhsfv%dlaihsâj, ødjH;d .=Ks;h mÍËKd;aulj
ks¾Kh lsÍu 117
38 12 c,h yd ìhqgfkda,a w;r t;fkdhsla wï,fha jHdma;s
ix.=Klh mÍËKd;aulj ks¾Kh lsÍu 120
39 13 iq,N f,day lSmhla úoHq;a ridhksl fY%aKsfha mj;sk
idfmlaI ia:dkh mÍlaIKd;aulj ks¾Kh lsÍu 123
-
40 13 iïu; Ag(s) , AgCl(s)/Cl (aq) bf,lafg%davh ms<sfh, lsÍu 125
41 14 úoHd.drfha § inka idïm,hla ms<sfh, lsÍu 129
42 14 yqud, wdijkh Ndú; lr l=re÷ fld<j,ska l=re÷
f;,a ksiaidrKh 133
43 14 ffcj ãi,a ksIamdokh 137
44 14 úkdlsßj, weisála wï, m%;sY;h ks¾Kh lsÍu 139
45 14 úkala,¾ l%ufhka c,fha øú; Tlaiscka uÜgu ks¾Kh lsÍu 143
viii
úoHd.drfha wdrlaIdj ms<sn| ye`Èkaùu
1
² .Eia" c,h" úÿ,sh iy r;a lrk WmlrK jid oukak¡
² Ndú; fkdl< øjH kej; Ndr §u iy WmlrK kshñ; ia:dkfha .nvd lr
;eîu
² Wmfoia § we;s mßÈ ish¨ wmøjH iqÿiq whqßka neyer lsÍu
² jevlghq;= isÿ l< ia:dkh msßisÿ lsÍu
² w;a fyd`Èka fidaod .ekSu
² wdrlaIl we`ÿï me,`ÿï bj;a lsÍu ^úoHd.dr lndh" w;a jeiqï wdÈh&
2
ridhk øjH f,an,j, we;s w;HjYH wx.
3
jg wä ma,dial= mqkS, f;md
4
ridhk úoHd.drhl oS Ndú; lrk Ys,am l%u
m%;sldrl Ndú;h
m%;sldrl fnda;, úoHd.dr fïi u; fkd;eìh hq;= w;r rdlalhl ;eìh hq;= h' rdlalfha
;eîfï § f,an,h bÈßmig fmfkk fia ;eîug j. n,d .kak' fnda;,h we,a,Sfï §
f,an,h w,jd we;s me;af;ka we,a,sh hq;= h'
jdhqj iu`. ñY% jk jd; m%udKh iSreudre lsÍfuka ^odylfha m;=f,a we;s isÿr Ndú;fhka&"
úúO wjYH;d i|yd wjYH úúO wdldrfha oe,a, ,nd .; yels h'
;=kajk j¾.fha oe,a, idudkHfhka ødjK r;a lsÍu i|yd Ndú; fõ' r;a l< hq;=
ødjKh lelEreï k,hlg j;a lr" mÍlaId k, w~qjlska w,a,d .; hq;=h' k,fha m;=,
m%foaYh oe,af,a ly mdg m%foaYhg w,a,ñka r;a l< hq;= fõ' ta w;r;=r k,h oe,a, jgd
jD;a;dldrj p,kh lrñka taldldrj r;a ùug bv ie,ish hq;= fõ' fuuÕska k,h
wkjYH f,i r;a ùfuka msmsrSug we;s bv lv j<lajd .; yels h¡ lelEreï k,fha
újD; fl<jr lsisjl= ke;s osYdjlg t,a, lsÍug j. n,d .; hq;= h' fndfyda r;a
lsrSï i|yd uOHu m%udKfha oe,a,la m%udKj;a fõ' jd isÿf¾ m%udKh iSreudre lsÍfuka
oe,af,a Wi wjYH mrsÈ ilia l< yelsh'
5
fmÍu (1) idudkH wdldrh - c,Sh ødjK fmÍu i|yd
(2) fmryka lvodisfha uq¿ lafIa;%M,h u fhdod fmÍu - ldnksl ødjl ;=< wvx.=
ixfhda. fmÍu i|yd
os. yersh úg
fmryka lvodish by; olajd we;s mßÈ keúh hq;= w;r" th th fmrd .; hq;= ñY%Kfha
iajNdjh u; r`od mj;S' fmryka lvodish mqkS,fha ì;a;sh iu`. fyd`Èka /`oúh hq;=
w;r" wdi%e; c,h u`.ska f;;a l< hq;= h' fmryka lvodish yd mqkS,h w;r jd;h isrù
;sîu je<elaùug iqmÍlaIdldÍ úh hq;= h' fmrd.; hq;= ødjKh ùÿre l+rla wdOdrfhka
mqkS,hg j;a lrkq ,efí' fmrKh tl;= lr .kakd mÍlaId k,h$ îlrh yd mqkS,h
w;r ysoeila mj;sk mßÈ mqkS,fha Wi ilia lr .; hq;= h' ødjKh oud wjika jQ miq
ta ødjKh wvx.= jQ mÍlaId k,h lSm jrla wdi%e; c,fhka by; úia;r lr we;s mßÈ
fidaod y< hq;= h' wjidkfha ùÿre l+r wdi%e; c,h u`.ska fojqï fnda;,hla wdOdrfhka
fyd`Èka fidaod y< hq;= h'
6
jdhq Ndú;h
jdhqj ksoyia lrk ñY%Kh lelEreï k,fha wvx.= fõ' m<uqj lelEreï k,h w~qjlg
iú lr úi¾cl k,fha ;=äka jdhqj ksoyia ùu meyeÈ,sj fmfkk ;=re fifuka r;a
l< hq;= h' bka miq rEmfha fmfkk mßÈ jdhqj ødjKh ;=<g nqnq<kh jk wdldrhg
mÍlaId k,h ;nd .kq ,efí' úi¾cl k,fha ;=v ødjKfha iïmQ¾Kfhka .s,afjk mßÈ
m%udKj;a ødjK mßudjla mÍlaId k,fha ;sìh hq;= h' ødjKh jeämqr r;aùu je<elaùug
uq¿ wegjqug mßiaifuka fi,úh hq;= h' lelEreï k,fhka msg;g jdhqj ldkaÿ ùu
je<elaùug wenh lelEreï k,hg ;Èka iú l< hq;= h' r;a lsÍu wjika jQ miq lelEreï
k,h oe,af,ka bj;a lsÍug fmr úi¾ck k,h mÍlaId k,fhka bj;g .; hq;= h'
fuuÕska mÍlaId k,fha we;s ødjKh lelEreï k,hg .uka lsÍu j<lskq we;'
ødjKh jdIamSlrK oSishg oud th wdOdrlh u; ;enQ ueá ;s%fldaKh u; ;nkq ,efí'
^jdIamSlrK §ish ueá ;s%fldaKh u; fyd`oska /`où we;a oehs mÍlaId lrkak'& m<uqj
jdIamSlrK §isfha we;s ødjKh fkdúisfrk mßÈ 3 jk wdldrfha mßÈ l=vd oe,a,lska
r;a lrkq ,efí' wjYH kï muKla oe,af,a m%udKh yd WIaK;ajh l%ufhka jeä lrkq
,efí' fndfyda wjia:dj, § oe,a, bj;a l< úg o jdIamSlrK §isfha øj iaj,amhla
;jÿrg;a b;sß ù mj;S kï ta øjh jdIamSlrKh i`oyd mj;sk ;dmh m%udKj;a fõ'
7
ìhqfrÜgqj Ndú;h
idudkHfhka 0.05 cm3 olajd øj mßudjla b;d ksjerÈj uek .ekSug ìhqfrÜgqj Ndú;
lrkq ,efí' øjh bj;a ùug fmr yd miq udjlfha msysàu lshjd .ekSfuka th isÿ l<
yels h' c,h we;=¿ fndfyda øjj, udjlh wj;, fõ' weia uÜgu øj mDIaG udjlfha
m;=, iu`. tl fm<g isák fia ;nd mdGdxlh ,nd .kakd w;r" th 0.1 cm3 lg
iudkqmd; jk 1/10 l fldgilg wdikakj ksudkh l< yels h' mdGdxlh ksjerÈj ,nd
.ekSug iqÿ miq;,hla Wojq fõ'
udjlh
weia uÜgu
;=,d Ndú;h
8
ridhksl ;=,d b;d ixfõ§ WmlrK jk neúka b;d mßiaifuka Ndú; l< hq;= h' ;=,dj
iSreudre l< miq tys msysàu fjkia fkdúh hq;= h' ;=,dj tyd fuyd f.k hEfï § ;=,dfõ
ixfõolhg ydks úh yels neúka th jer§ulska fyda ;o fkdl< hq;= h' mdGdxlhla ,nd
.ekSug fmr ;=,dj iSre udre ù ;sfí oehs ieu úg u mÍlaId l< hq;= h' idïm,hla
uekSfï §" uq¿ ialkaOh ;=,dfõ ueksh yels Wmßu ialkaO iSudj fkdblauúh hq;= h'
ridhk øjH fl<ska u ;=,d ;eáhg fkdoeñh hq;= w;r" Ndú; lsÍfuka miq msßisÿ lr
;eîug wu;l fkdl< hq;= h'
(ii) úoHd.drfha § ridhk øjH Ndú; jk m%udKh wvq lsÍug iy Ndú; l<
ridhk øjH ksishdldrj neyer lsÍug Tn .kakd l%shdud¾. idlÉPd lrkak'
9
mÍlaIKh 1: lef;dav lsrKj, .=K wdo¾Ykh lsÍu
wruqKq(
1. lef;dav lsrK k,h ls%hd lrùug wjYH úoHq;a mßm:fha Wmdx. y`ÿkd .ekSug
wjYH oekqu yd l=i,;d ,nd .ekSu
2. lef;dav lsrKj, .=K ksÍlaIKh lsÍug yd meyeÈ,s lsÍu
ye`Èkaùu:
lef;daav lsrKj, .=K ksÍlaIKh lsÍu i`oyd úfYaI wdldrfha k, Ndú; lrkq ,efí¡
lDDlaia k, f,i ye`Èkafjk fï k,j, wvq mSvkfha we;s jdhqjla wvx.= fõ' úoHq;a
úi¾ckhla ksÍlaIKh lrk úg f,day ;yvq fol w;r ie,lsh hq;= úNj wka;rhla
,nd Èh hq;= h' RK wdfrdams; ;yvqj lef;davh jk w;r" thska ksl=;a jk fkdfmfkk
lsrK k,fha wfkla fl<jrg .uka lrhs' ta fl<jf¾ úfYaI m%;s§ma; øjHhla wdf,am
lr we;s neúka lef;dav lsrK th u; m;s; jQ úg §,siqula we;s fõ' my; 1.1 rEmh
u`.ska úúO wdldrfha lDDlaia k, ksrEmKh lr we;'
10
wjYH WmlrK:
WmlrK yd øjH
· lef;dav lsrK k, (lDDlaia k,)
· fm%arK o`.rh
· 6V ir, Odrd m%Njh [f,â welshqñf,agrh
fyda Ni/ Fe fldaIh fyda n, weiqreu (power pack)]
· iïnkaOl lïì
· iaúph
· wê úNj WmlrKh u`.ska fyda iïnkaê; lïì u`.ska we;s úh yels úoHq;a
lïmkj,ska je<elaùug YÍrh iu`. iïnkaO;d wE;a l< hq;= h'
11
l%uh
mÍlaIKh I
· 1.2 (a) rEmfha fmkajd we;s mßÈ mÍlaIK wegjqu ilia lr .kak'
· mßm:h ;=<ska Odrdj .uka lrùug iaúph jikak'
· A iy B w;r úoHq;a mq,s`.=jla we;s lsÍug foda,k h;=r jug fyda ol=Kg
lrljkak'
· fï wjia:dfõ § fld< meye;s wdf,dalhla lef;dav lsrK k,h ;=< olakg
,efnkq we; ^fld< wdf,dalhla olakg fkd,efí kï úNj m%Njfha + yd – w.%
udre lrkak& fï wdf,dalh we;s jkafka lef;dav lsrK ksid h'
· Odrdj .e,Su k;r lsÍug iaúph újD; lrkak'
· f,day l=reih lef;dav lsrK k,h ;=< isriaj r`ojd kej; mßm:h ;=<ska Odrdj
.,dhEug i,iajkak'
· ksÍlaIK jd¾;d lrkak'
· ksÍlaIK ,nd .;a miq mßm:h ;=<ska .,k Odrdj keje;aùug iaúph jikak'
mÍlaIKh II
· by; mßm:fha lef;dav lsrK k,h ;=< yn,a il r`ojd iaúph oukak' 1'2 (a)
rEmfha fmkajd § we;s mßÈ mÍlaIK wegjqu Ndú; lrkak'
· k,h yels ;dla ;sriaj ;nd .ekSug j. n,d .kak'
· mßm:h ;=<ska Odrdj .,d hEug iaúph jikak' ksÍlaIK jd¾;d lrkak'
· oeka negßfha (+) yd (-) w.% udre lr Odrdj m%;súreoaO ÈYdjg .,d hEug i,iajd
lef;dav lsrKj, isÿ jk fjkialï ksÍlaIKh lrkak'
· mÍlaIKh wjidkfha .,k Odrdj kj;ajkak'
mÍlaIKh III
· 1.2 (b) rEmfha fmkajd we;s mßÈ mÍlaIK wegjqu ilia lr .kak'
· Cu ;yvqj RK f,i wdfrdamKh jk fia mßm:h ilikak'
· úoHq;a lafIa;%hla yuqfõ lef;dav lsrKj, yeisÍu ksÍlaIKh lsÍug fï RK
f,i wdfrdams; Cu ;yvqj fhdod .kak'
· Tnf.a ksÍlaIK jd¾;d lrkak'
· tfia u lef;dav lsrK k,fha my<g Cu ;yvqj f.k tafï § isÿ jk ksÍlaIK
jd¾;d lrkak'
12
mÍlaIKh IV
· by; 1'2 (a) rEmfha mßÈ III mÍlaIKhg wjYH mßÈ lef;dav lsrK k,h iu`.
mÍlaIK wegjqu ilid .kak'
· mßm:h ;=<ska Odrdj .,d hEug i,iajd ksÍlaIK jd¾;d lrkak'
· B<`.g pqïNlhl olaIsK O%ejh lef;dav lsrK iómhg w,a,kak' ksÍlaIK
jd¾;d lrkak'
· pqïNlhl W;a;r O%ejh lef;dav lsrK iómhg w,a,kak' ksÍlaIK jd¾;d
lrkak'
m%;sM, iy idlÉPdj
mÍlaIKh I
ksÍlaIK( ………………………………………………………………………………...
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
mÍlaIKh II
ksÍlaIK( ………………………………………………………………………………...
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
mÍlaIKh III
ksÍlaIK( ………………………………………………………………………………...
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
13
lef;dav lsrKj, l=uk .=Kh fï mÍlaIKfhka wdo¾Ykh fõ o@
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
mÍlaIKh IV
ksÍlaIK( ………………………………………………………………………………...
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
14
mÍlaIKh 2( wdlD;s uÕska wKq iy whkj, yev fmkakqï lsÍu
wruqKq( ir, wKq yd whk i`oyd mrudKq w;r mj;sk úúO wdldrfha nkaOk j¾. yd
;%sudk wjldYfha mrudKqj, úys§u ms<sn`o wjfndaOhla ,nd §u'
ye`Èkaùu(
fok ,o wKqjl fydA whkhl we;s mrudKq w;r mj;sk nkaOk j¾.h" ;dmdxlh"
øjdxlh" O%eùh;dj" ødjH;dj jeks fN!;sl .=K i`oyd fya;= fõ' tneúka wKqj,
jHQyh iy ;%sudk wjldYfha mrudKqj, ieleiau wjfndaO lr .ekSu" fN!;sl
.=K meyeÈ,s lsÍu i`oyd b;d jeo.;a fõ' VSEPR jdoh u`.ska wKq$ whkj,
yevh wfmdaykh l< yels h'
wjYH WmlrK:
WmlrK yd øjH
· wKql wdlD;s lÜg,h fyda
· wdlD;s f,i fhdod .; yels fjk;a øjH
^ueá" ne¨ka" foys" o~q&
· s, yd p ldlaIsl fmkaùu i`oyd fmr ilia lrk ,o
wdlD;s lÜg,
l%uh(
· iEÈh yels nkaOk .Kk i,lñka uOH mrudKq i`oyd iqÿiq fnda, f;dard .kak'
· my; ,ehsia;=fõ we;s wKq idod" tajdfha yevh wfmdaykh lrkAk'
15
m%;sM, (
uOH
uOH uOH
mrudKqfõ
mrudKqj mrudKqj bf,lafg%dak wKqfõ$
wKqj$ ixhqc;d
jgd we;s jgd tlir hq., whkfha
whkh ljpfha uq¿
VSEPR bf,lafg%dak cHdñ;sh yevh
bf,lafg%dak
hq.,a .Kk hq., .Kk
hq., .Kk
H2
BeCl2
BF3
CH4
NH3
H2O
PCl3
SF6
SF4
ClF3
XeF2
XeF4
IF5
NH4+
SO42-
CO32-
NO3-
O2
O3
N2
idlÉPdj(
· wKqjla ksrEmKh i`oyd 100%la u wdlD;s fhdod .; fkdyels nj meyeÈ,s
lsÍu i`oyd wKqj, i;H jHQyh iy wdlD;s jHQyh w;r we;s fjkialï idlÉPd
lrkak' (iïm%hqla; jHQy mej;Su weiqfrka)
16
mÍlaIKh 3( ùÿre NdKav mßyrKh iy isõ o~q ;=,dj mßyrKh
wruqKq(
1. úúO ùÿre WmlrK y`ÿkd .ekSu yd tajd úoHd.drj, Ndú; jk wdldrh .ek
oekqj;a ùu
2. isõ o~q ;=,dj Ndú; lr ialkaO ñkqï ,nd .ekSu ms<sn| oekqj;a ùu
ye`Èkaùu(
ùÿre WmlrK ish¨ úoHd.drj, we;s w;HjYH wx.h fõ' ta ksid È.= ld,hla Ndú;
lsÍu i`oyd ùÿre WmlrK ksishdldrj mßyrKh lsÍu yd msßisÿ lsÍu .ek oekqj;a ùu
w;HjYH fõ' ùÿre WmlrK" th Ndú; jk wjia:dj wkqj úúOdldr h' mÍlaIK fodaI
wju lr .ekSu i`oyd jvd;a WÑ; u WmlrKh f;dard .ekSu jeo.;a fõ'
mÍlaIK i`oyd ì÷Kq ùÿre WmlrK Ndú; lsÍfuka ;=jd, isÿ úh yels h' tuksid
mÍlaIKhg m%:u WmlrKj, m¿ÿ ùï fyda ì`oSï we;s oehs mÍlaId lsÍu jeo.;a fõ'
nyq,j isÿ jk ìu jeàï yereKq úg" tlajr u WIaK;aj fjkilg Ndckh ùfuka o
ùÿre WmlrKj, ì`oSï we;s fõ' ^WodyrK(- r;a jQ ùÿre WmlrKhla f;;A mDIaGhla u;
;eîu& tfia u ksjerÈ mdGdxl ,nd .ekSu i`oyd msßisÿ ùÿre WmlrK Ndú;d lsrSug
j. n,d .kak' ùÿre WmlrK msßisÿ lsÍu i`oyd jvd;a WÑ; l%uh jkafka m<uqj iqÿiq
øj fiaÿïldrlhla u`.ska fidaod" bka miq ùÿre WmlrKh Niauhla ;=< .s,ajd ;eîuhs
^f,dayuh øjH l=vd m%udKhla we;s kï th bj;a lr .ekSug KOH/ t;fkda,a ;=<
flá ld,hla .s,ajd ;nkq ,efí&' ùÿre WmlrKh Niaufhka bj;a lr bka miq th
wï, ødjKhl úkdä 30la muK .s,aúh hq;= h (Wod : ;kql HCl) wjidkfha § ùÿre
WmlrK idudkH c,fhka o, wdi%e; c,fhka o, wjidkfha § weisfgdakaj,ska o fidaod
úh<k Wÿkl ;eìh hq;= fõ' kuq;a mßudñ;sl ùÿre WmlrK lsis úfgl úh<k Wÿkl
fkd;eìh hq;= fõ' ula ksid o( tys l%udxlsl i,l=Kq wdrlaId l< hq;= neúks' ;Èka iú
l< hq;= we;eï WmlrK lÜg, wjidkfha § .,jd bj;a lsÍfï § isÿ jk m¿ÿ úï
j<lajd .ekSu i`oyd wjYH ia:dkj, .%Sia iaj,amhla ;ejÍu iqÿiq h' mÍlaIKhla wjidk
jQ jyd u yels blAukska ùÿre WmlrK mú;% lsÍu l< hq;= fõ' tfia u Ndú; l< ridhk
øjH wdrlaIdldÍj neyer l< hq;af;a flfia oehs úoHd.dr w;afmd; lshùfuka oek.;
yels h'
17
3'1 rEmh - isõ o~q ;=,dj
wjYH WmlrK:
WmlrK
· ,ehsia;=fõ i`oyka ùÿre WmlrK
· isõo~q/ f;o~q ;=,dj
· nrlsreï fndaÜgqj ^weighing boat)
· lsreï mä lÜg,h (5 g, 10 g, 50 g)
l%uh:
18
m%;sM, :- 3.1 mÍlaIKh
Ndú; jk wdrlaIl
ùÿre WmlrK lgq igyk
wjia:d l%fudamdh
mÍlaId k,h
lelEreï k,h
îlr
fla;= ma,dial=j
wkqudmk ma,dial=j
mßudñ;sl ma,dial=j
jg wä ma,dial=j
me;,s wä ma,dial=j
m%;sldrl fnda;,h
^wenh iys;&
fiaÿï fnda;,h
mqkS,h
ñkqï irdj
msfmÜgqj
msfmÜgq mqrjkh
ìhqfrÜgqj
ìkaÿ fy<kh
fmà% §ish
Trf,daiq ùÿrej
,Sì.a lkafvkairh
mshk iys; fldaj
iame;slshq,dj
veys w~qj
fmdfima w~q
mÍlaId k, rdlalh
mÍlaId k, w~qj
19
isõ o~q ;=,dj Ndú;h
idlÉPdj:
· ridhkd.dr wmøjH j¾. lrkAfka flfia oehs idlÉPd lrkak'
· MSDS m;s%sldjla mj;ajd .ekSfï jeo.;alu idlÉPd lrkak'
· úoHd.dr wmøjH wdrlaIs;j neyer lsÍfï l%u fhdackd lrkak'
20
mÍlaIKh 4( m%dudKsl ødjK ms<sfh, lsÍu
wruqKq( : 1. ùÿre WmlrK yd isõ o~q ;=,dj Ndú; lsÍfï l=i,;dj ,nd .ekSu¡
2. mßud uekSfï l=i,;d j¾Okh lr .ekSu¡
3. wjYH idkaøKfhka hq;a ødjK ms<sfh, lsÍfï ksmqK;d ,nd .ekSu¡
ye`Èkaùu:
1 mol dm-3 idkaøKh we;s ødjKhl 1 dm3 la ;=< øjHfhka 1 mol la wvx.= fõ¡ ta wkqj
idkaøKh c mol dm-3 ødjKhl 1 dm3 la ;=< øjHfhka ujq, c wvx.= fõ¡ wmg idod .;
hq;= mßudj ;=< wvx.= ujq, .Kk okafka kï wjYH idkaøKfhka hq;a ødjKfhka
wjYH mßudj idod .; yels fõ¡ WodyrK jYfhka 1 mol dm-3 Na2CO3 ødjKhl 250
cm3 la idod .; hq;= hehs is;uq'
wdrlaIs; mshjr : ridhk øjH iam¾Y lsÍfuka j<lskak¡ ødjKh iEoSug .kakd ùÿre
WmlrK fyd|ska msßisÿj ;sìh hq;= h¡
21
l%uh : 1 mol dm-3 Na2CO3 ødjKfhka 250 cm3 la ms<sfh, lsÍu'
• isõ o~q ;=,dfõ ;eáh u; Trf,daiq ùÿrej ;nd tys ialkaOh ukskak¡ th
w g hhs is;uq¡
• ta ialkaOhg lsrd .; hq;= Na2CO3 ialkaOh tl;= lrkak¡ (26.5+ m) g.
• fï ialkaOh oelafjk mßÈ ;=,d o~qj, r|jd we;s wdfrdayl iSreudre
lrkak¡ túg o¾Ylh Y+kH ,l=Kg jvd my;g meñfKa¡
• o¾Ylh kej; Y+kH ,l=Kg iumd; jk ;=re Trf,daiq ùÿrej u;g Na2CO3
>kh iaj,amh ne.ska tl;= lrkak¡ túg Trf,daiq ùÿrej u; yrshgu
Na2CO3 26.5 g la ;sfí¡
• mßudñ;sl ma,dial=j u; mqkS,h ;nd" th ;=<g Trf,daiq ùÿrej u; we;s
Na2CO3 >kh tl;= lrkak¡ Trf,daiq ùÿrej fojqï fnda;,fha we;s wdi%e;
c,h uÕska ma,dial=j ;=<g fidaod yßkak¡ bka miq mqkS,h o wdi%e; c,h
uÕska fidaod yrskak¡
• bka miq mqkS,h bj;a lr" wenh jid Na2CO3 osh jk f;la ødjKh fid,jd
ma,dial=fõ 250 cm3 mrsud i,l=K f;la wdi%e; c,h mßiaifuka tl;=
lrkak¡ wjidk mßudj ilia lsÍug fojqï fnda;,h fyda ùÿre nghla
fhdod .kak¡
• ødjKh f,an,a lrkak¡ tys ødjKfha idkaøKh" tys we;s ridhk øjHh yd
ødjKh idod .;a oskh i|yka l< hq;= h¡
3. ksjeros idkaøKfhka hq;a ødjK ms<sfh, lsÍug Ndú; l< yels m%d:ñl
m%dudKsl øjH kï lrkak.
22
mÍlaIKh 5( jdhqjl ujq,sl mßudj mÍlaIKd;aulj ks¾Kh lsÍu
wruqKq :
1. úoHd.drfha § jdhqjla tl;= lr .ekSu iy jdhq mßudjla uek .ekSug wjYH
oekqu yd l=i,;dj ,nd oSu'
2. tfuka u fuys § úoHd.dr ;;a;aj hgf;a Tlaiscka jdhq ujq,hl mßudj .Kkh
lsÍug isiqkag yels jkq we;'
ye`Èkaùu:
jdhqjl ujq,sl mßudj hkq 0°C oS 1atm mSvkhl § jdhq ujq, tll mßudj fõ¡
(tkï iïu; WIaK;ajfha § yd mSvkfha § (STP)). ujq,sl mßudj WIaK;ajh yd
mSvkh wkqj úp,kh fõ. fï mÍlaIKfha § Tlaiscka jdhqfõ ujq,sl mßudj
ks¾Kh lrkq ,efí' my; m%;sls%hdj u`.ska Tlaiscka jdhqj ms<sfh, lr .; yels
h'
fï m%;sls%hdfõ § tlu jdhquh M,h Tlaiscka jdhqj fõ. ta ksid m%;sls%hdj isÿ
jk w;r;=r isÿ jk ialkaO wvq ùu Ndú; lr iEfok O2 ialkaOh fidhd .kq
,nk w;r" Tlaiscka jdhqfõ mßudj fidhd .ekSug c, úia:dmk l%uh Ndú;
l< yels h'
úh<s Tlaiscka jdhqfõ mSvkh (PO2), wdxYsl mSvkh ms<sn`o fvda,agka kshufhka
.Kkh l< yels h.
Piuia; = PO + PH O
2 2
tneúka PO = Piuia; – PH O
2 2
my; j.=fõ oelafjk wdldrhg fuys Piuia; hkq jdhqf.da,Sh mSvkh o PH2O hkq
c,fha jdIAm mSvkh o fõ.
23
WIaK;ajh (oC) c,fha jdIam mSvkh WIaK;ajh (oC) c,fha jdIam mSvkh
(torr) (torr)
20 17.5 29 30.0
21 18.7 30 31.8
22 19.8 40 55.3
23 21.1 50 92.5
24 22.4 60 149.4
25 23.8 70 233.7
26 25.2 80 355.1
27 26.7 90 525.8
28 28.3 100 760.0
i.W'mS'ys § Tlaiscka jdhqfõ mßudj fidhd .ekSug ixhqla; jdhq iólrKh Ndú; l<
yels h'
fuys § P1, V1 yd T1 hkq i'W'mS ;;a;aj jk w;r P2 (O2 jdhqfõ wdxYsl mSvkh PO2), V2
(ukskq ,nk Tlaiscka jdhq mßudj) iy T2 (ldur WIaK;ajh) úoHd.dr ;;a;aj fõ. i'W'mS'ys
§ V1 ;;a;aj .Kkh l< úg" ksmofjk Tlaiscka jdhq ujq, .Kk wkqj Tlaisckays
ujq,sl mßudj .Kkh lrkq ,efí'
WmlrK
· ñkqï irdj (1L) · WIaK;ajudkh
· îlrh 1L · nefrdaógrh
· wen iys; lelEreï k,h · isõ o`vq ;=,dj
· úi¾ck k,h · mq¿ka
· wen iys; ùÿre fnda;,h ridhk øjH
· rn¾ k, · fmdgEishï
· lelEreï k, w~q m¾uex.fkaÜ
· KMnO4
· wdOdrl
· nkaika odylh
24
mÍlaIK wegjqu
my; mÍlaIK wegjqu u`.ska c,h ;=<ska úia:dmkfhka Tlaiscka jdhqj tla /ia lr
.kq ,efí.
I wegjqu
mq¿ka wenh
c,h c,h
II wegjqu
25
wdrlaIs; mshjr: weia wdjrK m,`Èkak' úh<s KMnO4 Ndú; lsÍfï § ie,ls,su;a jkak'
l%uh:
· úh<s KMnO4 5 g la muK lsrd f.k úh<s lelEreï k,hlg oud .kak.
· lelEreï k,fha Wv fl<jr wdikakhg lmq mq¨ka iaj,amhla we;=¿ lrkak'
· lelEreï k,fha uq¿ ialkaOh, KMnO4 yd mq¿ka iuÕ uek .kak' (m1)
· by; rEmfha olajd we;s mßÈ WmlrK ilid lelEreï k,h fifuka r;a
lrkak'
· Tlaiscka jdhqj ksid c,h 350 – 400 cm3 muK úia:dmkh jk ;=re r;a lr"
bka miq lelEreï k,h ldur WIaK;ajhg isis,a jk ;=re ;nkak'
· lelEreï k,h yd tys wvx.= øjHj, ialkaOh kej; uek .kak' (m2)
· n`ÿka foflys c, uÜgï iudk jk úg" B me;af;ys rn¾ k, bj;a lrkak' B
k,fha b;sß c,h îlrhg jegqKq nj iaÒr lr .kak'
· ñkqï irdjla Ndú;fhka úia:dmkh jQ c, mßudj uek .kak.
· ldur WIaK;ajh yd mSvkh igyka lr .kak'
m%;sM,(
.Kkh lsÍï:
a) úh<s O2 ys mSvkh (PO2) ks¾Kh lrkak' II wegjqu fhdod .kafka kï uq¿ mSvkfhka
c,fha jdIam mSvkh wvq lrkak'
Piuia; = PO2 + PH2O
PO2 = Piuia; - PH2
Piuia; hkq uq¿ jdhqf.da,Sh mSvkh jk w;r" PH2O hkq ldur WIaK;ajfha § c,fha
jdIam mSvkh fõ' c,fha jdIam mSvkh fidhd .ekSug § we;s j.=j Ndú; lrkak'
PO2 = _____________________mmHg
PO2 = _____________________Nm-2
26
c) i.W'mS'ys § Tlaiscka jdhqfõ mßudj .Kkh lsÍu i`oyd ixhqla; jdhq iólrKh
Ndú; lrkak'
1. idlÉPd lrkak'
a. lelEreï k,hg lmq mq¨ka we;=¿ lrkafka wehs@
b. lelEreï k,fha wvx.= øjH uekSug fmr ldur WIaK;ajhg isis,a ùug ;eîu
jeo.;a jkafka wehs@
c. k,h bj;a lsÍug fmr c, uÜgï iudk lsÍu jeo.;a jkafka wehs@
2' i;H w.h iu`. ixikaokh lr" fodaI m%;sY;h .Kkh lrkak'
27
mÍlaIKh 6 : yhsv%ckaj, ujq,sl mßudj fhdod .ksñka Mg j, idfmalaI
mrudKql ialkaOh mÍlaIKd;aulj ks¾Kh lsÍu'
ye`Èkaùu:
PH2O hkq c,fha jdIam mSvkh (jdhqmßududkh ;=<g jdIam jQ c,jdIam u`.ska
we;s lrk mSvkh)
tla tla WIaK;ajhg wod< jk c,fha jdIam mSvkh my; j.=jg wkqj ,nd .;
yels h'
28
WIaK;ajh (oC) c,fha jdIam mSvkh WIaK;ajh (oC) c,fha jdIam mSvkh
(torr) (torr)
20 17.5 29 30.0
21 18.7 30 31.8
22 19.8 40 55.3
23 21.1 50 92.5
24 22.4 60 149.4
25 23.8 70 233.7
26 25.2 80 355.1
27 26.7 90 525.8
28 28.3 100 760.0
H2 jdhqfõ mßudj (v) okakd neúka" tl;= lrk ,o H2 jdhq ujq, .Kk (n) mßmQ¾K jdhq
kshuh weiqfrka .Kkh l< yels h'
Mg yd H2 jdhqj w;r iafgdhslsfhdñ;sl wkqmd;h 1:1 neúka" HCl iu`. m%;sls%hd lrk
,o Mg j, ujq, m%udKh .Kkh l< yels h' m%;sls%hd lrk ,o Mg máfha ialkaOh
okakd neúka, my; wdldrhg" Mgj, idfmalaI mrudKql ialkaOh .Kkh l< yels h'
mÍlaIK wegjqu:
29
jdhqmßududkh fjkqjg hál=re lrk ,o ìhqfrÜgqjla jqj o Ndú;d l< yels h¡
rn¾ uQäh
kQ,
rn¾ uQäh
m%;sM,(
30
.Kkh lsÍï (
a) úh<s H2 jdhqfõ mSvkh (P H2), uq¿ mSvkfhka" c,fha jdIam mSvkh wvq lr
.ekSfuka iuia; mSvkh ks¾Kh lr .ekSu'
Piuia; = PH2 + PH2O
PH2 = Piuia; – PH2O
P iuia; hkq (jdhqmßududk mSvkh) jdhqf.da,Sh mSvkh yd P H2O hkq (c, jdIam mSvkh)
jdhqmßududkh ;=<g jdIam jQ c, jdIam uÕska we;s lrk mSvkh. WIaK;ajh wkqj c,fha
jdIam mSvkh fidhd .ekSug 29 jk msgqfõ we;=<;a lr we;s j.=j fhdod .kak.
P H2 = _____________________Hgmm
P H2 = _____________________ Nm-2
idlÉPdj:
· fodaI úh yels wdldrhka .ek idlÉPd lrkak'
· .Kkh lrk ,o w.h" iïu; w.h yd ixikaokh lr fodaI m%;sY;h .Kkh
lrkak'
31
mÍlaIKh 7( wï, - Niau WodiSkSlrK tka;e,amsh mrSlaIKd;aulj ks¾Kh lsÍu
(NaOH -HCl, KOH - HNO3, NaOH - CH3COOH, NH4OH - HCl)
wruqKq:
1. ridhksl m%;sls%hdjl § isÿ jk WIaK;aj fjki uek .kakd wkaou oek .ekSu
2. wï, - Niau WodiSkslrK tka;e,amsh mÍlaIKd;aulj ks¾Kh lsÍu
ye`Èkaùu:
fndfyda ridhksl yd fN!;sl úm¾hdi isÿ jkafka fyda isÿ lrkq ,nkafka ksh;
mSvk ;;a;aj hgf;a h' WodyrK f,i úoHd.drfha § idudkHfhka mÍlaIK
isÿ lrkafka újD;j we;s îlr" ma,dial= fyda mÍlaId k, ;=< h' tu ksid tu
mÍlaIKj, § ndysr mSvkh wdikak f,i jdhqf.da,Sh mSvkhg iudk fõ' (1 atm,
~105 Pa). fuys § úfudapkh l< fyda wjfYdaIKh l< ;dm m%udKh ks¾Kh
lsÍfï § ksh; mSvkh hgf;a isÿ jk ;dm úm¾hdih" tka;e,ams úm¾hdihla
f,i w¾: oelafõ' (ixfla;h H). tkï ksh; mSvkfha oS ;dmh = tka;e,amsh
fõ' tka;e,amsh >gkd .=Khls' tkï tys ixLHd;aul w.h" fhdod .;a øjHfha
m%udKh u; r`od mj;S' hï øjHhla i;= tka;e,amsh ks¾Kh l< fkdyels jk
kuq;a tys § isÿjk tka;e,ams fjki (DH) mÍlaIKd;aulj fiúh yels fõ'
;dmh (Q)
ksh; mSvkfha § tka;e,amsh" ;dmhg (Q) iudk jk ksid wmg fuys § ;dm
úm¾hdih fiúh yels h' úoHd.drfha § fN!;sl yd ridhksl úm¾hdi j, § isÿ
jk ;dm úm¾hdi fiùu i`oyd le,ßógrh Ndú; flf¾' fuh ;dm úm¾hdi
uekSu i`oyd u ie,iqï lr ksmojQ ixjD; n`ÿkls' ;dm úm¾hdi ksudkh lsÍu
i`oyd m<uqj ;dm Odß;dj yd úYsIag ;dm Odß;dj hk mo jgyd .; hq;= h'
32
C = mc
igyk( iuyr úg úYsIag ;dmh i|yd s fhdod.kq ,nhs'
hï øjHhl úYsIag ;dm Odß;dj (c), ialkaOh yd WIaK;aj fjki Dt,
^fi,aishia j,ska& fyda DT ^fl,aúkaj,ska& okakd úg" úfudapkh fyda
wjfYdaIKh l< ;dm m%udKh my; iólrK u`.ska .Kkh l< yels h'
Q = m c Dt fyda Q = m cDT
.=rejrhdg igykla: isiqka lKavdhï y;rlg fnod tla tla lKavdhug tla mÍlaIKhla
isÿ lsÍug Wmfoia oS wjidkfha § ,enqKq m%;sM, yqjudre lr
idlÉPd l< yels h'
l%uh(
my; rEmigyfka wdldrhg wegjqu ilikak¡
33
HCl iy NaOH
· rEmfha wdldrhg ma,diaála fldamamh" 250 cm3 îlrhla ;=< r`ojkak'
· 2.00 mol dm-3 HCl 50.0 cm3la fldamamhg oud tys WIaK;ajh ukskak.
· 2.0 mol dm-3 NaOH 50.0 cm3la îlrhg oud tys o WIaK;ajh uek .kak.
· by; NaOH ødjKh" HCl wvx.= ma,diaála fldamamhg tlajr u oud l,;ñka
;;amr 30lg jrla WIaK;ajh jd¾;d lrkak. fï wdldrhg WIaK;ajh Wmßuhlg
<`.d jk ;=re WIaK;ajh uekSu l< hq;= h'
· fï l%uh wfkla wï, - Niau hq., i`oyd o tf,i u isÿ lrkak' iEu mÍlaIKhlg
u fmr" ma,diaála fldamamh" WIaK;ajudkh iy ùÿre l+r fyd`Èka msßisÿ l< hq;=
h'
mÍlaIK m%;sM,(
* ødjKj, uq,a WIaK;aj fjkia kï" tajdfha uOHkH w.h uq,a WIaK;ajh f,i ie,lsh
hq;= h'
.Kkh lsÍï (
34
- tla tla wjia:dfõ § m%;sls%hd l< m%;sls%hl ujq, ixLHdj .Kkh lrkak'
- tla tla m%;sls%hdfõ § uqla; jk ;dmh .Kkh lrkak'
c,fha úYsIag ;dm Odß;dj = 4.2 Jg-1K-1
c,fha >k;ajh = 1.000 g cm-3
ødjKfha mßudj = 200 cm3.
Q = m c DT
Q = (100 cm3 ´ 1.000 g cm-3 )´ 4.2 Jg-1K-1´DT = …….. J
35
mÍlaIKh 8( fyia kshuh mÍlaIKd;aulj i;Hdmkh lsÍu
wruqK:
1. ;dmodhl m%;sls%hdjl A m%;sls%hlj, isg B M, olajd tl u m%;sls%hdjla tlsfklg
fjkia ud¾. follska isÿ lr tu m%;sls%hdj, oS isÿ jk m%;sls%hd tka;e,amsh
ks¾Kh lsÍu'
2. by; m%;sls%hdj i|yd fyia kshuh wdo¾Ykh
ye`Èkaùu(
;dm ridhkfha §" tla mshjrlska isÿ l< fkdyels ridhksl ls%hdj,shl tka;e,ams
úm¾hdih fiùu i`oyd fyia kshuh Ndú; lrkq ,efí' fyia kshuhg wkqj
wdrïNl øjH njg m;a ùfï § isÿjk tka;e,ams úm¾hdih (DH), th isÿ l<
ud¾.fhka iajdh;a; fõ ^m%;sls%hdj iïu; wjia:d hgf;a isÿ jk úg iïu;
wjia:dfõ § tka;e,ams úm¾hdih" DH° i`oyd o fuh fhÈh yels h')
fï mÍlaIKfha §" fjkia m%;sl%shd ;=kl § msg jk ;dmh uekSu i|yd ma,diaála
fldamamhla (;dm mrsjdrl n÷kla f,i i,ld) Ndú; lrkq ,efí¡ fï m%;sl%shd
;=klska tla m%;sls%hdjla wfkla m%;sl%shd foflys tl;=jla f,i oelaúh yels h¡
I ud¾.h (
A. m%;sl%shdj NaOH (s) {10 g} + H2O (l) {125 cm3} ® NaOH (aq) : DH1
B. m%;sl%shdj NaOH (aq) + HCl (aq) {2 M, 125 cm3} ® NaCl (aq) + H2O (l) ) : DH2
36
II ud¾.h
C. m%;sl%shdj HCl (aq){2 M, 125 cm3} +H2O (l){125 cm3}® HCl (aq){1 M, 250 cm3}: H3
D. m%;sl%shdj NaOH (s) {10 g} + HCl (aq) {1 M, 250 cm3} ® NaCl (aq) + H2O (l) : H4
by; m%;sls%hd c,Sh udOHhl oS isÿ jk neúka moaO;sfhka uqodyßk ^fyda wjfYdaIKh
lrk& Yla;sh" c,h fj; yqjudre fõ hehs i,lkq ,efí ^fï ødjK ;kql neúka"
tajdf.a ;dmc .=K c,hg iudk hhs Wml,amkh lrkq ,efí& WodyrK jYfhka
m%;sls%hdjl oS ;dmh ksoyia fõ kï ^tkï ;dmodhl m%;sls%hdjla& túg c,fha
WIaK;ajh by< hhs' wfkla w;g ;dm wjfYdaIl m%;sls%hdj, oS m%;sls%hdj isÿ
ùu i`oyd c,fhka ;dmh Wrd .kakd neúka c,fha WIaK;ajh my< niS' fï
wkqj ir, .Kkh lsÍula u`.ska m%;sls%hl tka;e,amsh fiúh yels h' fï i`oyd
m<uqj c,fha WIaK;aj fjki fidhd .; hq;= jk w;r" bka miq my; iólrKh
Ndú; lrñka c,h Wrd .;a ^fyda msg l<& ;dm m%udKh fiúh hq;= fõ' tla tla
m%;sls%hdfõ oS isÿjk ;dm úm¾hdih fiùug Q = m.c. ΔT iólrKh Ndú; lrkq
,efí'
fï iólrKfha m u`.ska c,fha ialkaOh o ^ir,j lsj fyd;a c,h 1.00 cm3 la
ialkaOh 1.00 g fõ& C u`.ska c,fha úYsIag ;dm Odß;dj 4.2 Jg-1K-1, DT u`.ska uek
.;a WIaK;aj fjki o olajkq ,efí' ;j o fï mÍlaIKfha ma,diaála n`ÿk u`.ska
;dm ydkshla isÿ fkd fõ hehs Wml,amkh lrkq ,efí ^fï Wml,amkh iïmQ¾K
i;Hhla fkdfõ'& tkï ma,diaála n`ÿk ;dm mßjdrlhla f,i Wml,amkh lrhs
(Qn`ÿk = 0). tkï m%;sls%hdfõ § uqod yßk ;dmh uq¿ukska u ødjKfha we;s c,h
u`.ska Wrd .kakd nj o wjg mßirhg fyda n`ÿk Wrd .ekSu ksid ;dmh wmf;a
fkdhk nj o Wml,amkh flf¾'
Q m%;sls%hdj = -Q c,h
37
.=rejrhdg igykla( isiqka lKavdhï y;rlg fnod tla tla lKavdhug tla mÍlaIKhla
isÿ lsÍug Wmfoia oS wjidkfha § ,enqKq m%;sM, yqjudre lr idlÉPd
l< yels h'
mßlaIKd;aul wegjqu(
l%uh(
I ud¾.h:
A m%;sl%shdj. NaOH (s) {10 g} + H2O (l) {125 cm3} ® NaOH (aq) (125 cm3) : DH1
i. rEmigyfka olajd we;s wdldrhg ma,diaála n`ÿk 500 cm3 îlrh ;=< ;nkak¡
ii by; ma,diaála n`ÿkg wdi%e; c,h 125.0 cm3 la oud tys WIaK;ajh uek .kak'
(t1).
iii >k NaOH 10.00 g la ksjerÈj lsrd f.k by; úia;r lrk ,o n÷kg tlajru
oud ùÿre l+rlska l,;kak¡ Wmßu WIaK;ajh (t2) <Õd jk f;la iEu ;;amr
;syl § u WIaK;ajh uek .kak¡
B m%;sl%shdj. NaOH (aq) + HCl (aq) {2 M, 125 cm3} ® NaCl (aq) + H2O (l) ) : DH2
-3 3
i. îlrhlg 2.00 mol dm HCl ødjK 125.0 cm la uek f.k" tys WIaK;ajh igyka
lr .kak¡ (t3).
ii. A m%;sl%shdfõ (iii) § idod .;a NaOH ødjK 125.0 cm3lg by; HCl (t4) ødjKh
oukak'
iii. fyd|ska l,;d Wmßu WIaK;ajh (t5) <Õd jk f;la iEu ;;amr ;syl oS u
WIaK;ajh uek .kak¡
C m%;sl%shdj. HCl (aq){2 M, 125 cm3} +H2O (l){125 cm3}® HCl (aq){1 M, 250 cm3} : DH3
i. ma,diaála n`ÿk" WIaK;ajudk yd ùÿre l+r wdi%e; c,fhka(t6) fyd|ska fidaod
yßkak¡
ii. 2.00 mol dm-3 HCl 125.0 cm3 la uekf.k (t7) wdi%e; c,h 125.0 cm3la wvx.=
ma,diaála n`ÿkg oud fmr mßÈ WIaK;ajh igyka lr .kak(t8).
38
II ud¾.h
D m%;sl%shdj. NaOH (s) {10 g} + HCl (aq) {1 M, 250 cm3} ® NaCl (aq) + H2O (l) : DH4
i. >k NaOH 10.00 g la ksjerÈj lsrd f.k by; C ii ys úia;r lrk ,o n÷kg
tlajru oud f.k ùÿre l+rlska l,;kak¡ (T9 (iii) iii Wmßu WIaK;ajh (t10) ,Õd
jk f;la iEu ;;amr ;syl § u WIaK;ajh uek .kak¡
mrSlaIKd;aul m%;sM,(
A m%;sl%shdj. NaOH (s) {10 g} + H2O (l) {125 cm3} ® NaOH (aq) : DH1
B m%;sl%shdj. NaOH (aq) + HCl (aq) {2 M, 125 cm3} ® NaCl (aq) + H2O (l) ) : DH2
C m%;sl%shdj. HCl (aq){2 M, 125 cm3} +H2O (l){125 cm3}® HCl (aq){1 M, 250 cm3} : DH3
D m%;sl%shdj. NaOH (s) {10 g} + HCl (aq) {1 M, 250 cm3} ® NaCl (aq) + H2O (l) : DH4
.Kkh lsÍï(
tla tla wjia:dfõ oS HCl yd NaOH ujq, .Kk ksudkh lrkak' tys §
iSudldß m%;sldrlh fidhkak'
A, B, C yd D m%;sls%hdj, oS ksoyia jk ;dm m%udKh ksudkh lrkak' c,fha
úYsIag ;dm Odß;dj = 4.2 J g-1 K-1 iy c,fha >k;ajh 1.000gcm-3
Q = mcΔT
Q = (V cm3 × 1.000 g cm-3) × 4.2 J g-1 K-1 × ΔT = J (øjKfha iuia; mßudj V&
tla tla mshjr wdYs%;j isÿ jk tka;e,ams úm¾hdi y÷kd .ekSu
39
a. A m%;sl%shdj i|yd ΔH1 NaOH i|yd kJ g-1 j,ska .Kkh lsÍu } '''''''''''' kJ g-1
iy' my; iólrKh Ndú;fhka NaOH i|yd kJ mol-1 j,ska'
Q
ΔH1 = = .......... kJ mol-1
m%;sl%shlh ^iSudldÍ& ujq, .Kk
b. B m%;sl%shdj i|yd ΔH2 NaOH i|yd kJ g-1 j,ska .Kkh lsÍu } '''''''''' kJ g-1
iy my; iólrKh Ndú;fhka NaOH i|yd' kJ mol-1 j,ska'
Q
ΔH2 = = .......... kJ mol-1
m%;sl%shlh ^iSudldÍ& ujq, .Kk
tfiau
fyia kshuh wdo¾Ykh lsÍu: iqÿiq wdldrhlg by; ud¾. fol w;r iïnkaO;dj fyia
kshuhg wkqj wdo¾Ykh lrkak¡
40
.Kkh lsÍï
• WKq c,h u.ska isÿ jk ;dm ydksh Q1
Q = ( 100 cm3 × 1 g cm-3 ) × 4.2 J g-1 K-1 × ( t12 – t13 ) K × ( 1kJ / 103 J )
• le,ßógrh u.ska Wrd.;a ;dmh (Qc)
Qc = Cc J K-1 × ( t13 – t11 ) K × ( 1 kJ / 103 J. )
• isis,a c,h u.ska Wrd.;a ;dmh (Q2)
Q2 = ( 100 cm3 × 1 g cm3 ) × 4.2 J g-1 K-1 × ( t13 – t11 ) K × ( 1 kJ / 103 J )
• Qc + Q3 = Q hk iólrKfhka Cc .Kkh lrkak'
Qrxn = – [ ( m c Δt ) + Cc Δt ]
41
mÍlaIKh 9( jd;h" c,h iy wï, iu`. s f.dkqfõ f,dayj, m%;sls%hd ixikaokh
wruqKq:
1. s f.dkqfõ uQ,øjH jd;h" c,h yd wï, iu`. isÿ lrk m%;sls%hd y`ÿkd
.ekSu
2. by; m%;sls%hdj, mÍlaIK i`oyd ;=,s; ridhksl iólrK ,sùu
3. 1 yd 2 ldKavj, my<g hEfï § yd wdj¾;hla Èf.a jfï isg ol=Kg
hEfï § ksÍlaIKh lrk ,o uQ,øjHj, wdj¾;s; rgd y`ÿkd .ekSu yd
meyeÈ,s lsÍu
ye`Èkaùu:
ixhqc;d ljpfha we;s s ldlaIslhg wjidk bf,lafg%dakh we;=¿ jk uQ,øjH s
f.dkqfõ uQ,øjH fõ' tneúka wdj¾;s;d j.=fõ 1 yd 2 ldKav muKla s f.dkqjg
wh;a fõ' ldKavfha my<g hEfï § yd wdj¾;hla Èf.a bÈßhg hEfï § s f.dkqfõ
uQ,øjH jd;h" c,h iy ;kql wï, iu`. olajk m%;sls%hdYS,s;ajfha ksÍlaIKh
l< yels úp,k mj;S' fï mÍlaIKh u`.ska tu rgd mÍlaIKd;aulj ksÍlaIKh
flf¾'
wdrlaIs; l%fudamdhhka:
· Na j, m%;sls%hd b;d fõ.j;a msmsfrk iq¨ úh yels ksid mßyrKfha § mßiaiï
jkak'
· Na lene,a,la lsis úfgl wï, ødjKhlg fkdoukak'
· ridhk øjH mßyrKfha § weia wdjrK iy w;a wdjrK m,¢kak'
42
l%uh(
mÍlaIKh isÿ lr ksÍlaIK jd¾;d lsÍu i`oyd my; § we;s j.=j Ndú; lrkak'
ksÍlaIK yd ks.uk:
43
idlÉPdj:
· Na jeks m%;sls%hdYS,s uQ,øjH úoHd.drfha .nvd lr ;eîfï § iuyr wdrlaIs;
mshjr wkq.ukh l< hq;af;a wehs@
· Na f,dayh ;kql wï, iu`. olajk m%;sls%hdj úoHd.drfha § isÿ fkdlrkafka
wehs@
· Mg f,day máhla c,h iu`. m%;sls%hdj wOHhkfha oS msfkdma;,Skaj, ld¾hh
l=ula o@ c,fha j¾K fjkila wfmalaId lrhs o@ fya;=j olajkak'
44
mÍlaIKh 10( myka is¿ mÍlaIdfjka ixfhda.j, we;s Li, Na, K, Ca, Sr, Ba uQ,øjH
y`ÿkd .ekSu'
wruqKq:
1. iqÿiq l%u Ndú;h u`.ska úúO f,day ,jK mÍlaIdj
2. oe,af,a j¾Kh u`.ska f,day whkh y`ÿkd .ekSu
3. f,dayh u; mokï jQ úúO j¾K ksÍlaIKh ùfï úoHd;aul miqìu meyeÈ,s
lsÍu
ye`Èkaùu:
oDYH wdf,dalh hkq úoHq;a pqïNl j¾Kdj,sfha wmg b;d iqmqreÿ l,dmhls' úoHq;a
pqïNl j¾Kdj,sfha oDYH l,dmfha mj;sk úúO ;rx. wdhdu fya;=fjka wmg úúO
j¾K oelsh yels h. mrudKqjl we;s bf,lafg%dak Yla;sh ,ndf.k my, Yla;s uÜgul
isg by, Yla;s uÜgulg .uka lrhs' mykais¿ mÍlaIdfõ oS bf,lafg%dak ixl%uK j,g
wjYH Yla;sh ;dmh u`.ska ,nd foa' by, Yla;s uÜgï j, we;s bf,lafg%dak my, Yla;s
uÜgug meñKSfï oS úoHq;a pqïNl úlsrKhla f,i Yla;sh ksoyia fõ' fuu úoHq;a
pqïNl úlsrK j, ;rx. wdhduh oDYH l,dmhg wh;a fõ kï" wmg j¾K oelsh yels
h' úúO f,day uqla; lrk úlsrK oDIH l,dmfha úúO mrdij, msysgk neúka f,dayhg
wdfõKsl jQ úúO j¾K oe,af,a oelsh yels fõ' fuh f,day y`ÿkd.ekSfï l%uhla f,i
fhdod .kS'
wdrlaIs; l%fudamdh:
· idkaø HCl mßyrKfha oS ms,siaiSïj,ska wdrlaId ùug mßiaiï úh hq;= h'
· tla;rd f,dayhla i`oyd mÍlaId lsÍug fmr ksfl%dafrdaï lïìh$ ma,eákï
lïìh$ ñksrka l+r oe,af,a j¾Khla fkdfmkajk ;=re msßisÿ lr .; hq;= h'
45
l%uh:
· ksfl%daï fyda ma,eákï lïìh idkaø HCl ys .s,ajd msßisÿ lr nkaika oe,a,g
w,a,kak' oe,af,a j¾Khla fkdfmkajk ;=re fuh isÿ lrkak'
· ma,eákï fyda ksfl%daï lïìh idkaø HCl j,ska f;;a lrk ,o f,day ,jKfha
.s,ajkak. bkamiq ma,eákï lïìh fyda ksfl%daï lïìh nkaika oe,af,a ks,a
l,dmhg w,a,d oe,af,a j¾Kh jd¾;d lrkak.
· ksÍlaIK jd¾;d lsÍu i`oyd my; j.=j Ndú; lrkak' oe,af,a j¾Kh igyka
lsÍug mdg mekai,a Ndú; lrkak'
ksÍlaIK iy ks.uk:
46
mÍlaIKh 11( wekdhk y`ÿkd .ekSu (SO42-, SO32-, S2O32-, S2-, CO32-, NO3-, NO2-)
wruqKq:
1. c,Sh ødjKhl we;s SO42-, SO32-, S2O32-, S2-, CO32-, NO3-, NO2- y`ÿkd .ekSu
2. ldnkavfhdlaihsâ jdhqj y`ÿkd .ekSu
3. úi¾ck k, Ndú; lsÍfï l=i,;dj ,nd .ekSu
47
l%uh: mÍlaIKh isÿ lr ksÍlaIK jd¾;d lsÍug my; j.=j Ndú; lrkak'
k,hg oud.kak')
1 SO42- whk i`oyd:
BaCl2 ødjK 1 cm3 la muK tl;=
lrkak' bka miq ;kql HCl tl;=
lrkak'
48
mÍlaIKh ksÍlaIKh ;=,s; ridhksl
iólrK iu`. ks.uk
NO3-, NO2- y`ÿkd .ekSu( iEu wekdhk ødjKhlska u 1 cm3 la mÍlaId k,hg oud
.kak
1 NO3- i`oyd:
NO3–(aq) whk ødjK 2 cm3lg
w¨; idok ,o ix;Dma; FeSO4
ødjK 3 cm3 la muK oud idkaø
H2SO4 3 - 4 cm3 la mÍlaId k,h
Èf.a fifuka tl;= lrkak (ÿUqre
j,h mÍlaIdj) ødjKh fi,jQ úg
fyda ødjKh WKqiqï l< úg ÿUqre
j,h fkdfmfka¡
2 NO2- i`oyd:
>k ixfhda.hg ;kql HCl
tl;= lrkak'
3 NO3- whk yd NO2- whk i`oyd
NO2- /NO3- ødjKfhka 1 cm3
la f.k Al l=vq$ fvjd¾vd ñY%
f,dayh Zn ¥ú,s tl;= lr bka miq
idkaø NaOH (aq) tl;= lrkak.
wjYH kï ødjKh fifuka r;a
lrkak' ksoyia jk jdhqj f;; r;=
,sÜuia lvodishla fyda fkia,¾
m%;sldrlh fm`.jQ fmryka
lvodishla u`.ska mÍlaId lrkak'
CO32- whk y`ÿkd .ekSu
(1) my; whk fjka lr y÷kd .kafka flfia o? (>k ixfhda. imhd we;)
(i) SO42- yd SO32-
(ii) SO32- yd S2O32-
(iii)NO3- yd NO2-
(2) khsfÜ%g yd khsg%hsg ødjK fjka lr y÷kd.ekSu i|yd by; úia;r lrk ,o
ÿUqre j,h mÍlaIdj Ndú; l< yels o@ fya;= olajkak'
49
mÍlaIKh 12( jd;fha khsg%cka we;s nj mrSlaIKd;aulj fmkaùu
ye`Èkaùu:
wm wdYajdi lrk jd;h jdhq lSmhl ñY%Khls' jd;fha m%Odk ix>glh jk khsg%cka
79% muK jk w;r fojkqj jeämqr u we;s Tlaiscka 20%la muK fõ' wfkla jdhQka
jk ldnkavfhdlaihsâ yd ksIalS%h jdhQka wdÈh 1%la muK wvx.= fõ' tneúka jd;h
khsg%cka ,nd fok m%Odk m%Njh f,i ls%hd lrhs' fï mÍlaIKfha oS jd;fha khsg%cka
we;s nj wdo¾Ykh lrkqfha Mg máhla jd;fha oykh lsÍfuka Mg3N2 ,nd .ekSu u`.sks'
túg Mg3N2 c,h iu`. idok wefudakshd jdhqj y`ÿkd .ekSu u`.ska Mg3N2 iE÷k nj
iaÒr lr tu`.ska jd;fha khsg%cka we;s nj iaÒr l< yels h'
mÍlaIK wegjqu(
50
wdrlaIs; mshjr:
· fldaj Ndú;fha oS mßiaiï jkak'
· Mg máh oykh jk úg fldaj foi Rcqj fkdn,kak'
· wdrlaIs; weia wdjrK iy w;a jeiqï Ndú; lrkak'
l%uh:
· Mg má lene,a, je,s lvodishla u`.ska msßisÿ lr .kak'
· th l=vd len,sj,g lmd .kak¡
· Mg len,s fldaj ;=< ;nd mshfkka jid meh ½l muK ld,hla r;a lrkak' r;a
lrk w;r;=r mshk újD; fkdlrkak¡
· fldaj ldur WIaK;ajhg meñfKk ;=re ;nkak'
· fkia,¾ m%;sldrlfhka iaj,am mßudjla iqÿ wjlafIamhg tl;= lrkak¡
· j¾K úm¾hdi ksÍlaIKh lrkak'
m%;sM,(
1. wjlafIamhg fkia,¾ m%;sldrlh tl;= l< úg ksÍlaIKh lrk j¾K úm¾hdih
l=ula o@
………………………………………………………………………………………
2. by; m%;sM,h wkqj msg jQ jdhqj y`ÿkd .kak'
………………………………………………………………………………………
51
mÍlaIKh 13( fya,hsv y`ÿkd .ekSu
wruqK: laf,darhsv" fn%dauhsv yd whvhsv whk tajd fjka fjka j ødjKj, wvx.=j
we;s úg y`ÿkd .ekSfï l=i,;dj j¾Okh lr .ekSu
l%uh( laf,darhsv" fn%dauhsv yd whvhsâ i`oyd my; j.=fõ oelafjk mÍlaIK fjk
fjk u isÿ lr ksÍlaIK igyka lrkak'
52
whvhsâ i`oyd(
(i) is,aj¾ khsfÜ%Ü ødjK iaj,amh ne.ska
tl;= lr" wjlafIamhla we;s jkafka oehs
ksÍlaIKh lrkak' ;kql HNO3 wï,h tla
lrkak¡
(ii) fï wjlafIamhg idkaø wefudakshd
ødjKh tl;= lr ksÍlaIK igyka lrkak.
mÍlaIKh 2: fya,hsv ødjK fjk fjk u k,j,g .kak'
laf,darhsv i`oyd:
(i) Pb(CH3COO)2 ødjKh fya,hsvh
wvx.= mÍlaId k,hg tl;= lr" we;s jk
wjlafIamfha j¾Kh ksÍlaIKh lrkak'
(ii) c,h u`.ska wjlafIamh ;kql lr" r;a
lr" wk;=rej isis,a ùug bv yßkak'
fn%dauhsv i`oyd(
(i) Pb(CH3COO)2 ødjKh fya,hsvh
wvx.= mÍlaId k,hg tl;= lr" we;s jk
wjlafIamfha j¾Kh ksÍlaIKh lrkak'
(ii) c,h u`.ska wjlafIamh ;kql lr"
r;alr wk;=rej isis,a ùug bv yßkak'
whvhsâ i`oyd:
(i) Pb(CH3COO)2 ødjKh fya,hsvh
wvx.= mÍlaId k,hg tl;= lr" we;s jk
wjlafIamfha j¾Kh ksÍlaIKh lrkak'
(ii) c,h u`.ska wjlafIamh ;kql lr" r;a
lr" wk;=rej isis,a ùug bv yßkak'
mÍlaIKh 3: fya,hsv ødjK fjk fjk u k,j,g .kak'
laf,darhsv i`oyd:
laf,darf*daï Èhr iaj,amhla tl;= lr
wk;=rej laf,daÍka Èhr ìkaÿ lsysmhla tl;=
lr" fyd`oska fid,jd" ldnksl ia;rfha
j¾Kh ksÍlaIKh lrkak'
fn%dauhsv i`oyd:
laf,darf*daï Èhr iaj,amhla tl;= lr"
wk;=rej laf,daÍka Èhr ìkaÿ lsysmhla tl;=
lr" fyd`oska fid,jd" ldnksl ia;rfha
j¾Kh ksÍlaIKh lrkak'
whvhsâ i`oyd:
laf,darf*daï Èhr iaj,amhla tl;=lr
wk;=rej laf,daÍka Èhr ìkaÿ lsysmhla tl;=
lr" fyd`oska fid,jd" ldnksl ia;rfha
j¾Kh ksÍlaIKh lrkak'
igyk : HCl wï,h uÕska ;kql lrk ,o fidaähï yhsfmd laf,darhsÜ ødjKh laf,daÍka
Èhrh f,i Ndú; l< yels h¡
miq mÍlaIK m%Yak(
>k NaCl, NaBr yd NaI ixfhda. idkaø H2SO4 iuÕ r;a l< úg isÿ jk m%;sls%hd i|yd
;=,s; ridhksl iólrK ,shkak'
53
mÍlaIKh 14: KIO3 yd KI Ndú; lr ;fhdi,af*aÜ ødjKhla m%dudŒlrKh lsÍu
ye`Èkaùu:
iïu; fmdgEishï whfâÜ ødjKfha idkaøKh okakd ksid whãka m%udKh .Kkh l<
yels h' túg wkqudmkfha mdGdxl iu`. iïnkaO lr ;fhdai,af*aÜ ødjKfha idkaøKh
.Kkh l< yels h'
mÍlaIKd;aul wegjqu:
fla;= ma,dial=j
whäka ødjKh
iqÿ msÕka .fvd<
rEmh 14'1 mÍlaIKd;aul wegjqu
54
wdrlaIs; l%fudamdh: iïu; ødjKhla ms<sfh, lsÍfï § úh<s KIO3 Ndú; lsÍug j.
n,d .kak'
l%uh:
· 25 cm3 msfmÜgqj KIO3 ødjKfhka fidaod yßkak' bka miq KIO3 ødjKfhka 25 cm3
la uek wkqudmk ma,dial=jg oud .kak'
· thg ;kql i,a*shqßla wï,h 20 cm3 la tl;= lr bka miq KI ødjK 10 cm3 la
oukak'
· ìhqfrÜgqj K2S2O3 ødjKfhka fidaod yer th kshñ; i,l=K f;la K2S2O3
ødjKfhka mqrjd f.k iqÿ fmdaisf,aka ghs,a tl Wv wkqudmk ma,dial=j ;nd" tys
we;s ødjKh <d ly meye jk f;la wkqudmkh lrkak¡
· ;o ks,a - l¿ j¾Khla ,nd .ekSug msIag ødjK iaj,amhla tl;= lrkak'
· wka; ,laIHfha § wj¾K ødjKhla ,efnk ;=re K2S2O3 ødjKh ìkaÿj ne.ska
tl;= lrkak' ìhqfrÜgq mdGdxlh igyka lr" wkqudmkh ;=kajrla isÿ lrkak'
m%;sM,(
.Kkh:
(i) KI ødjKh" KIO3 ødjKh iu`. m%;sl%shd l< úg iEfok I2 ujq, .Kk .Kkh lrkak'
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
(ii) wkqudmkh l< ødjKfha wvx.= S2O32- whk ujq, .Kk .Kkh lrkak'
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
55
miq mÍlaIK m%Yak(
5. KIO3 ødjKh Ndú; lsÍu fjkqjg I2 idod .ekSu i`oyd úl,am l%uhla meyeÈ,s
lrkak'
56
mÍlaIKh 15: wefudakshd jdhqj yd wefudakshï ,jK y`ÿkd .ekSu
wruqK: wefudakshd jdhqj yd wefudakshï ,jK we;s nj y`ÿkd .ekSug wjYH oekqu
,nd .ekSu
ye`oskaùu(
wefudakshd hkq iajdNdúlj iEfok iy ñksiqka u`.ska ksmojd .kq ,nk khsg%cka wvx.=
ixfhda.hls' th wj¾K jdhqjla jk w;r" thg wdfõKsl wm%ikak .kaOhla we;'
wefudakshd Ndiañl ødjKhla idoñka b;d myiqfjka c,fha Èh fõ' nelaàßhd u`.ska"
Ydl iy i;a;aj fldgia Èrdm;a ùfuka iy i;a;aj wmøjH u`.ska iajdNdúlj wefudakshd
ksmofõ' ld¾ñlj fyan¾ l%ufhka wefudakshd ksmojd .kakd w;r" tys Ndú; b;d mq¿,a
mrdihl mj;S' tkï YS;ldrl" fmdfydr" mqmqrk øjH" j¾Kl" rEm,djKH øjH" msßisÿ
ldrl wdÈh iEoSug fhdod .kS'
wefudakshd c,fha Èh ùfuka ÿn, Ndiañl wefudakshï yhsfv%dlaihsâ iEoSug wkqj f;;
r;= ,sÜuia lene,a,la u`.ska wefudakshd we;s nj iaÒrj y`ÿkd .; yels h' tfuka u
fkia,¾ m%;sldrlh (K2HgI4) o wefudakshd jdhqj iy wefudakshï ,jK iaÒrj y`ÿkd
.ekSug Ndú; lrk w;r tys oS ;o ÿUqre j¾Khla fyda wjlafIamhla ,nd foa' NH3 jdhqj
idkaø HCl u;ska hejQ úg NH4Cl iqÿ ÿudrh mÍlaIKd.drfha § wefudakshd jdhqj y`ÿkd
.ekSfï mÍlaIdjla f,i Ndú; fõ'
57
wdrlaIs; mshjr( wefudakshd wm%ikak jdhqjla neúka wd>%dKh fkdl< hq;= w;r"
iu iy weia iam¾Y ùu j<lajd .; hq;= h' tfuka u idkaø yhsfv%dlaf,daßla wï,h Ndú;
lsÍfï § ms,siaiSfuka je<lSug j. n,d .; hq;= h' fkia,¾ m%;sldrlfhys riosh ,jK
wvx.= ksid úI iys; jk neúka ifuys iam¾Y ùu j<lajd .ekSug úoHd.drfhka msg
ùug fmr" fyd`Èka w;a fidaod .; hq;= h' idkaø wefudakshd fnda;,h újD; l< hq;af;a
fyd`Èka jd;dY%h ,efnk ia:dkhl h'
l%uh( mÍlaIKh isÿ lsÍug iy ksÍlaIK jd¾;d lsÍu i`oyd my; oS we;s j.=j Ndú;
lrkak'
mÍlaIdj ksÍlaIK
f;; idkaø HCl fkia,¾ ks.uk iy
ks,a fnda;,fha m%;sldrlh ridhksl
,sÜuia uQäh iu`. fm`.jQ fmryka m%;sls%hd
yd r;= lvodish
,sÜuia iu`. fyda
iu`. m%;sldrfhka
ìkaÿ lSmhla
tl;= lsÍu
1 idkaø wefudakshd fnda;,fha
lg <`.g fkia,¾
m%;sldrlh fm`.jQ fmryka
lvodish we,a,Su" idkaø HCl
fnda;,fha uQäh we,a,uS iy
f;; ,sÜuia lvodis we,a,Su
2 lelEreï k,hlg >k
wefudakshï ,jKhlska
iaj,amhla f.k" thg
c,Sh NaOH tl;= lrkak¡
msg jk jdhqj fkia,¾
m%;sldrlfhka fm`.jQ
fmryka lvodishla u`.ska"
idkaø HCl fnda;,fha uQäh
u`.ska iy ,sÜuia lvodis
u`.ska mÍlaId lrkak'
3 wefudakshdys ;kql ødjKhla
ms<sfh, lr" th ,sÜuia
lvodis u`.ska iy fkia,¾
m%;sldrlh ìkaÿ lSmhla
tl;= lsÍu u`.ska mÍlaId
lrkak'
4 >k NH4Cl iaj,amhla
c,fha Èh lr" ,sÜuia
m;% u.ska yd fkia,¾
m%;sldrlh ìkaÿ lSmhla
tl;= lsÍu u`.ska mÍlaId
lrkak'
58
miq mÍlaIK m%Yak(
1. wefudakshd jdhqj y`ÿkd .ekSfï § ,sÜuia lvodis f;;a l< hq;af;a wehs@
2. my; l=ula r;a lsÍfï § wefudakshd jdhqj ksoyia fõ o@ ;=,s; ridhksl iólrK
u`.ska meyeÈ,s lrkak'
a) (NH4)2 CO3 b) (NH4) NO3 c) NH4NO2 d) (NH4)2 Cr2O7
3. my; m%;sl%shd i|yd ;=,s; ridhksl iólrK ,shkak¡
a. NH4Cl + NaOH à
b. (NH4)2CO3 + KOH à
4. fkia,¾ m%;sldrlh iEoSu i|yd Ndú; lrk ridhksl øjH fudkjd o@
59
mÍlaIKh 16( s f.dkqfõ uQ,øjHj, ,jKj, ødjH;d mÍlaId lsÍu
ye`oskaùu(
uQ,øjH w;r we;s fjkialï iy wdj¾;s; rgd wjfndaO lr .ekSu i`oyd s f.dkqfõ
uQ,øjH legdhk úúO wekdhk iu`. idok ixfhda.j, ødjH;dj ms<sn`o wOHhkh lsÍu
b;d jeo.;a fõ'
l%uh(
· mka;sfha ish¨ isiqkag m%udKj;a jk mßÈ by; i`oyka ødjK ms<sfh, lr .kak'
· mÍlaId k,j,g fjk fjk u legdhk ødjKj,ska 1 cm3 ne.ska oud.kak'
· my; j.=fõ wdldrhg iEu k,hlg u iEu wekdhkhlg u Na+ ,jKh tl;=
lr fyd`Èka fid,jkak'
· hï wjlafIamhla fyda j¾Khla fyda ,efí kï jd¾;d lrkak'
60
61
62
miq mÍlaIK m%Yak(
1. 1 jk ldKavfha uQ,øjH idok ixfhda.j, ødjH;d rgd meyeos,s lrkak'
2. 2 ldKavfha legdhk yhsfv%dlaihsv" ldnfkag yd i,af*ag iu`. idok ixfhda.j,
ødjH;d rgdjka c,SlrK tka;e,amsh yd oe,sia tka;e,amsh weiqfrka meyeÈ,s
lrkak'
3. by; mÍlaIKfha § j¾Kj;a wjlafIam iEfoa kï tajd ,ehsia;=.; lr" j¾Kh
we;s ùu meyeÈ,s lrkak' (legdhkh fyda wekdhkh wkqj
63
mÍlaIKh 17# s f.dkqfõ uQ,øjHj, khsfÜ%g" nhsldnfkag yd ldnfkagj, ;dm
ia:dhS;dj mÍlaId lsÍu
wdrlaIs; mshjr#
lelEreï k, oe,a,g we,a,Sfï § tl È.g È.= ld,hla we,a,Su fkdl< hq;= w;r"
fid,jñka oe,a,g we,a,Sug j. n,d .kak' tfuka u úi¾ck k,h Ndú; lsÍfï oS"
m<uqj yqkq Èhrhg hjd we;s me;a; bj;a lr" bka miq nkaika odylh bj;a lsÍug j.
n,d .kak' tu`.ska lelEreï k,h ;=<g yqkq Èhr .uka lsÍu j<ld .; yels h'
l%uh#
mÍlaIKh isÿ lsÍu iy ksÍlaIK jd¾;d lsÍu i`oyd my; i`oyka j.=j Ndú; lrkak'
64
mÍlaIKh ksÍlaIKh ;=,s; ridhksl iólrK
iu`. ks.uk
1 Na2CO3
2 NaHCO3
3 K2CO3
4 MgCO3
5 CaCO3
6 SrCO3
7 BaCO3
mÍlaIKh 2: khsfÜ%g
iEu khsfÜ%ghla u lelEreï k,hg f.k r;a lrkak' k,fha lg <`.g mq,s`.= l+rla
w,a,kak' j¾Kj;a jdhqjla msg fõ kï ta i`oyd .; jk ld,h ixikaokh lrkak'
wj¾K jdhqjla msg fõ kï" mq,s`.= l+r oe,aùug .; jk ld,h ukskak¡
1 NaNO3
2 KNO3
3 Mg(NO3)2
4 Ca(NO3)2
5 Sr(NO3)2
6 Ba(NO3)2
65
mÍlaIKh 18 ( c,Sh udOHfha ixlS¾K whkj, j¾K y`ÿkd .ekSu
ye`Èkaùu(
d f.dkqfõ uQ,øjH idok ixfhda.j, iqúfYaI ,laIKhla jkafka tajdfha c,Sh ødjK
j¾Kj;a ùuhs' d f.dkqfõ uQ,øjHj,ska iEfok whk i;=j w¾O jYfhka msreKq d
ldlaIsl mj;S kï tu f,day wdka;ßl f,day f,i ye`Èkafõ' fï wdka;ßl f,day whkj,
iqúfYaI ,laIKhla jkqfha c,Sh ødjKj, § tajd j¾Kj;a ùuhs' fï whk u`.ska iqÿ
wdf,dalhg wh;a f;dard.;a ;rx. wdhdu wjfYdaIKh lr W;af;að; wjia:djg m;a ù
wkqmQrl j¾K fmkajhs'
l%uh(
• by; olajd we;s ridhksl ixfhda.j,ska 0.5 g muK lsrd f.k mÍlaId k,j,g
fjk fjk u oud f,an,a lrkak'
• ta k,j,g wdi%e; c,h 10 cm3 ne.ska tl;= lr ùÿre l+r Ndú;fhka ixfhda.h
fyd`Èka Èh lrkak'
• my; j.=fõ oelafjk c,Sh ødjKj, j¾K igyka lrkak'
66
c,Sh ødjKfha
ixfhda.h whkh
j¾Kh
CrCl3 Cr3+
MnSO4 Mn2+
hlv u, Èh lr
yeÍfuka miq hlv
Fe2+
l=vq ;kql HCl j,
osh lsrSu
FeCl3 Fe3+
Co(NO3)2 Co2+
CuSO4 Cu2+
NiNO3 Ni2+
ZnSO4 Zn2+
67
mÍlaIKh 19 ( wdï,slD; fmdgEishï m¾uex.fkaÜ Ndú;fhka f*ria whk
ødjKhl idkaøKh ks¾Kh lsÍu
wruqKq (
1. iajhx o¾Yl wkqudmkhla wjYH ±kqu ,nd .ekSug
2. mßudñ;sl ma,dial=jla wdOdrfhka fok ,o Fe2+ whk ødjKhla ms<sfh,
lsÍug wjYH l=i,;djh ,nd .ekSug
3. frfvdlaia wkqudmkhla Ndú;fhka Fe2+ whk ødjKhl idkaøKh ks¾Kh
lsÍu i`oyd wjYH oekqu ,nd .ekSug
ye`Èkaùu#
Fe2+(aq) → Fe3+(aq) + e
wka; ,laIHfha oS ødjKfha we;s Fe2+ whk ish,a, Fe3+ whk njg TlaislrKh fõ' túg
jeämqr tl;= lrk KMnO4 u`.ska oï meyehla ,nd foa (KMnO4 ys ;kql ødjK i`oyd
frdai meyehla ksÍlaIKh fõ).
l%uh#
• Fe2+ whk ødjKh ms<sfh, lsÍu( FeSO4 3.5 gla muK f.k" 100 cm3 mßudñ;sl
ma,dial=jlg oud .kak' 2 mol dm-3 H2SO4 wï,h 50 cm3 la iaj,amh ne.ska ,jKh
iïmQKfhka Èh jk ;=re l,;ñka tl;= lrkak' bka miq ma,dial=fõ 100 cm3
i,l=K f;la wdi%e; c,h tl;= lrkak'
68
• Fe2+ whk ødjKfhka 25.00 cm3 la wkqudmk ma,dial=jg oud .kak' thg 2 mol
dm-3 H2SO4 wï,h 25 cm3 la iy idkaø H3PO4 wï,h 5 cm3 la tl;= lrkak'
• wkqudmk ma,dial=fõ we;s ødjKh frdai meyehg yefrk f;la Fe2+ whk ødjKh"
ìhqfrÜgqfõ we;s KMnO4 ødjKh iu`. wkqudmkh lrkak ^frdai meyeh ;;amr
30lg jvd ia:dhsj ;sìh hq;= h&' wka; ,laIHfha ìhqfrÜgq mdGdxlh igyka lr
.kak'
• wka; ,laIHfha ìhqfrÜgq mdGdxlj, fjki 0.1 cm3g jvd wvq jk ;=re mÍlaIKh
;=ka jrla isÿ lrkak' túg .Kkh i`oyd mdGdxlj, uOHkH w.h .; hq;= h'
m%;sM, :
uOHkH
01 jdrh 02 jdrh 03 jdrh
w.h
KMnO4 mßudj (cm3)
.Kkh:
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
69
miq mÍlaIK m%Yak#
1. Ndú; l< FeSO4 idïm,h w¨;a oehs Tn oek.kafka flfia o@
2. Fe2+ whk ødjKh ms<sfh, lsÍfï § Tn ;kql H2SO4 wï,h tl;= lrkafka
wehs@
3. fï wkqudmkfha § idkaø H3PO4 wï,fha ld¾hh l=ula o@
4. fï mÍlaIKfha § isÿ úh yels fodaI fudkjdoehs idlÉPd lrkak'
5. fï mÍlaIKhg wkqj “iajhx o¾Ylh” hk moh meyeÈ,s lrkak'
6. Fe2+ yd Fe3+ whk wvx.= ødjK ñY%Khl tla tla m%fNaofha idkaøKh fiùu
i`oyd fï mÍlaIKh Tn fjkia l< hq;af;a flfia o@
70
mÍlaIKh 20 ( wdï,slD; iïu; K2C2O4 ødjKhla u.ska KMnO4 ødjKhl
idkaøKh ks¾Kh lsÍu
wruqKq (
1. okakd idkaøKhlska hq;a m%d:ñl iïu; ødjKhla ms<sfh, lsÍu
2. frdfvdlaia wkqudmkhla Ndú;fhka MnO4- whk ødjKhl idkaøKh ks¾Kh
lsÍug wjYH oekqu ,nd .ekSug
ye`Èkaùu#
l%uh#
• iïu; K2C2O4 ødjKh mss<sfh, lsÍu ^fyda K2C2O4 ke;s kï Tlaie,sla wï,h&(
0.05 moldm-3 idkaøKhla we;s K2C2O4 ødjK 250 cm3la ms<sfh, lsÍug wjYH
m%udKh ksjerÈj .Kkh lr uek .kak' msßisÿ úh<s Trf,daiq ùÿrejla fhdod
.kak' mqkS,hla wdOdrfhka fï øjH 250 cm3 mßudñ;sl ma,dial=jlg oud .kak'
wdi%e; c,h iaj,am m%udKhla tl;= lr ,jKh iïmQ¾Kfhka Èh jk ;=re
fyd`Èka fid,jkak' bka miq 250 cm3 i,l=K f;la wdi%e; c,h tla lr 0.05 mol
dm-3 Tlaie,sla whk ødjKh idod .kak'
71
• wkqudmkh#
msfmÜgqjla wdOdrfhka Tlaif,aÜ whk 25.00 cm3l mßudjla uek th wkqudmk
ma,dial=jg oud .kak' thg ;kql H2SO4 wï,h 15 cm3 la tl;= lr ødjKh
WKqiqï lrkak' bka miq ìhqfrÜgqj KMnO4 ødjKfhka mqrjd wkqudmk ma,dial=fõ
we;s ødjKh frdai meyehla ,efnk ;=re ^frdai meyeh ;;amr 30lg jvd ia:dhSj
;sìh hq;= h'& wkqudmkh lrkak' fï m%;sls%hdj ldur WIaK;ajfha § fiñka isÿ
jk neúka KMnO4 ødjKh tl;= lrk w;r;=r wkqudmk ma,dial=j fifuka r;a
l< hq;= h' wka; ,laIHfha § ìhqfrÜgq mdGdxlj, fjki 0.1 cm3g jvd wvq jk
;=re wkqudmkh ;=ka jrla isÿ lrkak' bka miq tajdfha uOHkH w.h .Kkh
i`oyd .; hq;= h'
m%;sM,
.Kkh:
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
72
mÍlaIKh 21 ( Cu(II), Ni(II) iy Co(II) yhsfv%dlaf,daßla wï,h iy wefudakshd
iu`. idok ixfhda.j, j¾K TlaislrK yd TlaisyrK m%;sls%hd
weiqfrka ksÍlaIKh
wruqKq(
1. d f.dkqfõ uQ,øjHj,g ix.; ixlS¾K iE§ug we;s yelshdj meyeÈ,s lsÍug
2. ixlS¾K ixfhda. lSmhla ms<sfh, lsÍug
3. ixlS¾K ixfhda. j, ic, whk j¾Kj;a nj m%ldY lsÍug" wjYH oekqu ,nd oSu
ye`Èkaùu#
l%uh : iEu whk ødjKhlska u 1 cm3lg idkaø HCl iy wefudakshd ødjK tl;= lrkak'
ødjKj, j¾K jd¾;d lsÍug my; j.=j Ndú; lrkak'
73
idkaø HCl
f,day c,Sh ødjKfha ;kql NH4OH ìkaÿ idkaø NH4OH
ìkaÿ lSmhla
whkh j¾Kh lSmhla iu`. ìkaÿ lSmhla iu`.
iu`.
Cu2+
Ni2+
Co2+
74
mÍlaIKh 22 ( frfvdlaia m%;sls%hd Ndú;fhka Mnj, úúO TlaislrK wjia:d
(+2, +4, +6, +7) iys; ixfhda.j, j¾K ksÍlaIKh lsÍu'
wruqKq:
Mnj, úúO TlaislrK wjia:d iys; ixfhda. j, j¾K ksÍlaIKh lsÍu yd
TlaislrK wjia:d tlsfkl w;r yqjudre lrk whqre wOHhkh lsÍu
ye`Èkaùu (
KMnO4 c,Sh ødjKhl we;s Mn(VII) ys j¾Kh oï meye;s h' idkaø fmdgEishï
yhsfv%dlaihsâ u`.ska uex.kSiaj, +7 TlaislrK wjia:dj +6 wjia:djg m;a l<
yels w;r tys j¾Kh fld< meye;s h'
MnO2 j,g idkaø HCl tl;= l< úg th Mn2+ njg m;a jk w;r Mn2+ whk
wdikak jYfhka wj¾K fõ'
75
l%uh#
• mÍlaIKh isÿ lsÍug yd j¾K igyka lsÍug my; j.=j Ndú; lrkak'
76
mÍlaIKh 23: Ni2+, Fe2+, Fe3+, Cu2+ iy Cr3+ y`ÿkd .ekSfï mÍlaId
wruqKq:
1. c,Sh ødjKhl we;s Ni2+, Fe2+, Fe3+, Cu2+ iy Cr3+ whk y`ÿkd .ekSug
2. fok ,o legdhk i|yd y`ÿkd .ekSfï mÍlaId ixfhda.j, ødjH;d
fjkialï Ndú;fhka meyeÈ,s lsÍug
3. iuyr legdhkj, ixlS¾K iEoSu y`ÿkd .ekSug
4. "d" f.dkqfõ uQ,øjH idok legdhkj, j¾K y`ÿkd .ekSug
ye|skaùu( fuu whk fjka lr y÷kd .ekSu i|yd tajdfha øjH;dj, fjki yd r;a
lsÍug fmr yd miq j¾K fhdod .; yels h' ;jo Ni2+, Fe2+, Fe3+, Cu2+ iy Cr3+ whk
wefudakshd iu`. idok ixlS¾K o fïjd fjka lr y÷kd .ekSfï § b;d jákd o;a;
f,i fhdod .kS'
l%uh: mÍlaIKh isÿ lsÍug yd ødjKj, j¾K igyka lsÍug my; j.=j Nú;
lrkak' iEu f,day whk c,Sh ødjKhlska u 1 cm3 m%udKhla fj; fjk
fjk u mÍlaId k,j, oud mÍlaIKh isÿ lrkak'
77
mÍlaIKh ksÍlaIK
Ni2+ Fe2+ Fe3+ Cu2+ Cr3+
1 (i) NaOH ìkaÿ jYfhka tl;=
lr wjlafIam iEfoa kï
jd¾;d lrkak'
(ii) wjlafIam iEfoa kï"
NaOH ;jÿrg;a tl;= lr
ksÍlaIK igyka lrkak'
2 (i) NH4OH ìkaÿ jYfhka
tl;= lr wjlafIam iEfoa kï
jd¾;d lr j¾K o igyka
lrkak'
(ii) wjlafIam iEfoa kï"
NH4OH ;jÿrg;a tl;= lr
ksÍlaIK igyka lrkak'
3 K3Fe(CN)6 ìkaÿ lsysmhla
tl;= lrkak¡
4 K4Fe(CN)6 ìkaÿ lsysmhla
tl;= lrkak¡
5 KSCN/ NH4SCN ìkaÿ
lsysmhla tl;= lrkak¡
6 NaOH ødjK 1 cm3la yd H2O2
ødjKh tl;= lrkak¡
7 DMG ødjK iaj,Amhla tl;=
lrkak¡
78
mÍlaIKh 24 ( we,alSk yd we,alhskj, m%;sls%hd yd .=Kdx. ksÍlaIKh
ye`Èkaùu#
wdrlaIl l%fudamdhka(
· ldnksl ixfhda. jyd .sks weúf<k iq¨ nj i,lkak¡ tu ksid l=vd m%udK
Ndú; l< hq;= w;r" újD; oe,a,g ksrdjrKh fkdlsÍug j. n,d .; hq;= h' ;j
o ldnksl ixfhda. úI iys; nj;a iu ;=<ska YÍr.; úh yels nj;a i,lkak¡
mÍlaIKd;aul wegjqu(
79
t;Ska ms<sfh, lr .ekSfï wegjqu 24.1 rEmfha oelafõ¡
igyk#
by; i|yka mÍlaIK" mÍlaIK k,hlg 1 cm3 muK Wig oeuQ m%;sldrlh ;=<ska jdhqj
nqnq<kh lsÍfuka o isÿ l< yels h'
80
rEmh 24'2 t;hska ms<sfh, lsÍu i`oyd wegjqu
lelEreï k,hlg le,aishï ldnhsâ iaj,amhla oud .kak' rEmfha wdldrhg WmlrK
iú lr" thg jßka jr c,h iaj,amh ne.ska tl;= lrkak'
1) my; m%;sldrlj,ska 2.5 cm3 ne.ska muK mÍlaIK k,j,g oud by; rEmfha
wldrhg wegjqï ilia lr" ødjK ;=<ska t;hska nqnq<kh lrkak'
• fn%daóka Èhrh
81
miq mÍlaIK m%Yak#
82
mÍlaIKh 25 ( we,afldfyd,j, .=K mÍlaId lsÍu
ye`Èkaùu#
we,afldfyd," ldfndlais,sla wï, iuÕ m%;sl%shd lsÍfuka ,dlaIKsl iqj|la we;s
tiagr ,ndfoa¡ fkdfhla Tlaisldrl uÕska ;D;Shsl we,afldfyd, yereKq úg
we,afldfyd, TlaislrKh l< yels h¡
mÍlaIKd;aul wegjqu#
oS we;s we,afldfyd,j,ska tllska 1 cm3 ne.ska f.k mÍlaIK k, ;=klg oud .kak'
bka miq my; ls%hdldrlï isÿ lrkak'
83
wdrlaIl l%fudamdhka#
l%uh#
fyda
igyk
we,afldfyd,a .sks weúf<k iq¨ neúka tajd odylj,ska wE;aj ;nd .; hq;= h'
84
miq mÍlaIK m%Yak#
85
mÍlaIKh 26 ( *Sfkda,aj, .=K mÍlaId lsÍu
ye`Èkaùu#
wdrlaIl l%fudamdhka(
*Sfkda,aj, idkaø ødjK úI iys; h" ifuys iam¾Y jQ úg ;on, ms,siaiSï we;s fõ'
tneúka tajd mßiaifuka mßyrKh l< hq;= h.
l%uh#
01. mÍlaIK k,j,g *Sfkda,a iaj,amh ne.ska oud my; mÍlaIK isÿ lrkak'
· c,h 1 cm3 oud fid,jkak' fï ødjKh ks,a yd r;= ,sÜuia u`.ska mÍlaId
lrkak'
· øj fn%daóka 1 cm3 la oukak¡
· fidaähï ldnfkaÜ ødjKfhka 1 cm3 la tl;= lrkak'
· WodiSk f*ßla laf,darhsâ ødjKhlska ìkaÿ lsysmhla tl;= lr j¾K
úm¾hdih ksÍlaIKh lrkak¡ fï ødjKhg ;kql HCl ìkaÿ lsysmhla oud
j¾K úm¾hdih ksÍlaIKh lrkak¡ ksÍlaIK igyka lrkak'
86
igyk(
m%;sM,(
idlÉPdj(
yd
yd
yd
87
mÍlaIKh 27( we,aäyhsv yd lSfgdak i`oyd mÍlaId
ye`ÈkAùu
wdrlaIl l%fudamdh(
88
l%uh:
² c, ødjH;dj
fnkaie,aäyhsâ" fm%dmfkdaka iy weisfgd*sfkdaka hk lSfgdak i`oyd my;
mÍlaIK isÿ lrkak' mÍlaIK k,hlg 1 cm3 muK c,h f.k by; ixfhda.
fjkfjku tl;= lrkak' tajd c,fha Èh fõo ke;akï ia;r fjka fõ oehs
mÍlaId lrkak' ^0'5 cm3 g jvd fkd.; hq;=hs'&
² 2" 4 - DNP iu. m%;sl%shd'
² weisge,aäyhsv yd weisfgdaka c,fha Èh lrf.k 2" 4 - DNP iaj,amhla
tl;= lr isÿ jk fjkialï ksÍlaIKh lrkak'
² fnkaie,aäyhsâ yd weisfgd*sfkdaka l=vd m%udKhla fjkfjku
fu;fkda,a l=vd mßudjla ñY% lr" fí%ä m%;sldrlh l=vd mßudjla tl;=
lrkak'
² weisge,aäyhsâ" weisfgdaka yd fnkaie,aäyhsâ j,ska 0'5 cm3 la muK f.k
mÍlaIK k, 3 l fu;fkda,aj, Èh lr.kak' iEu mÍlaIK k,hlg wdï,sl
KMnO4 tl;= lr isÿ jk fjkialï ksÍlaIKh lrkak' fuu mÍlaIKh H+
/ KMnO4 fjkqjg H+ / K2Cr2O7 iu. o isÿ lrkak'
² f*a,sx A ødjKfhka 1 cm3 la yd f*a,sx B ødjKfhka 1 cm3 la ñY% lr
f*a,sx ødjKh ms<sfh, lr" fuu ødjKj,ska 1 cm3 ne.ska fjkfjku tl;=
lr" úkdä 1-2 la kgjkak' weisge,aäyhsâ fukau weisfgdaka iu. o fuu
mÍlaIKh isÿ lrkak'
² wefudakSh AgNO3 ødjK 1-2 cm3 la weisge,aäyhsâ 1 cm3 la muK wvx.=
mÍlaIK k,hg oud fuu ødjK ñY%Kh' c, ;dmlhl úkdä mylg fkdjeä
ld,hla WKq lrkak'
² weisfgdaka iu. o fuu mÍlaIKh isÿ lrkak'
² wefudakSh AgNO3 ^fgd,kaia m%;sldrlh& my; l%uh wkqj" w¨f;ka idod.;
hq;=hs'
² msßisÿ k,hlg AgNO3 1 cm3 la muK f.k" NaOH ødjKfhka ìkaÿjla
muK oud miqj Ag2O wjlafIamh Èh jk f;la thg NH4OH ødjKfhka
ìkaÿj ne.ska oukak'
igyk(
m%;sM,(
idlÉPdj:
89
miq mÍlaIK m%Yak:
90
mÍlaIKh 28 ldfndlais,sla wï,j, .=K mÍlaId lsÍu
ye`Èkaùu(
wdrlaIl l%fudamdh(
i,a*shqrsla wï,h ;on, ms,siaiqï we;s lrhs¡ bysÍul § c,h wêl m%udKhla
uÕska fidaod y< hq;=hs¡
l%uh(
my; mÍlaIK fu;fkdhsla wï,h" t;fkdhsla wï,h iy fnkafidhsla wï,h fhdod
.ksñka isÿ lrkak' ksÍlaIK j.=.; lrkak'
91
1. c,h 1 cm3la muK oud th Èh fõ oehs n,kak'
2. ;kql NaOH 2 cm3 la iuÕ ñY% lrkak¡ meyeos,s ødjKhla ,efí oehs ksÍlaIKh
lrkak¡
4. t;fkda,a 1 cm3la muK f.k" thg ldfndlais,sla wï,h oud idkaø H2SO4
wï,fhka ìkaÿ lSmhla oud ñks;a;=jla muK fifuka r;a lrkak' fï ñY%Kh
o< jYfhka 5% NaHCO3 c,Sh ødjKh wvx.= îlrhlg j;a lr m%ikak iqj`ola
,efí oehs ksÍlaIKh lrkak'
5. wdï,sl KMnO4 ødjKh tl;= lrkak' fyd`Èka ñY% lr j¾K úm¾hdihla isÿ
fõ oehs ksÍlaIKh lrkak'
m%;sM,(
ldfndlais,sla wï, i`oyd isÿ lrk ,o iEu mÍlaIdjl u ksÍlaIK meyeÈ,s lrkak'
92
mÍlaIKh 29( weks,ska y÷kd .ekSfï mrSlaId'
wruqKq(
1. vhfidakshï ,jKj, m%;sl%shd weiqfrka wefrdueál m%d:ñl weók y÷kd
.ekSug
2. vhfidakshï ,jK uÕska wefidavhs (azodyes) j¾. ms<sfh, lsÍu
ye`ÈkAùu(
wdrlaIl l%fudamdh(
93
l%uh(
1. 2- kemaf;da,a 0.2 g la muK 10% NaOH ødjK 5 cm3 la ;=< osh lrkak. isis,a
ùu i|yd whsia ;dmlh ;=< ;nkak.
2. NaNO2 0.2 g la muK c,h 2 cm3 l muK oshlr isis,a ùu i|yd whsia ;dmlh
;=, ;nkak.
4. weks,ska 0.5 g la iuÕ idkaø HCl 3 cm3 la yd c,h 1 cm3 la ñY% lr isis,a ùu
i|yd whsia ;dmlh ;=< ;nkak.
5. whsia ;dmlh ;=< we;s weks,ska -HCl ñY%Khg isis,a NaNO2 ødjKh uka:kh
lrñka tl;= lrkak.
[igyk: tl;= lsrSu YS>%fhka isÿ lf<a kï m%;sl%shd ;dmh vhfidakshï ,jKh
úfhdackh lr N2 jdhq nqnq¿ we;s lrhs.]
idlÉPdj:
94
mÍlaIKh 30: ue.akSishï iy wï, w;r m%;sls%hdfõ wï, idkaøKh m%;sls%hdfõ
YS>%;dj flfrys n,mEu mÍlaIKd;aulj ks¾Kh lsÍu
wruqKq:
1. m%;sls%hdjl YS>%;dj flfrys m%;sls%hl idkaøKfha n,mEu .fõIKh lsÍu
2. ksoyia jk H2 jdhqfõ mßudj uekSu u`.ska Mg iy HCl wï,h w;r m%;sls%hdfõ
fm< ks¾Kh lsÍu
ye`Èkaùu(
ridhksl m%;sls%hdj, YS>%;d iy tajd md,kh lsÍug we;s yelshdj ms<sn`o wOHhkh
lsÍu pd,l ridhkfha wruqKq fõ' idkaøKh" WIaK;ajh" W;afm%arl" m%;sls%hlj,
fN!;sl iajNdjh hk idOl iy m%;sls%hd hka;%K" m%;sls%hdjl YS>%;dj flfrys
n,mdhs. hï ridhksl m%;sls%hdjlg jeä YS>%;djla we;a kï fok ,o ld,hla
;=< oS jeä wKq m%udKhla m%;sls%hd lr M, idohs' hï ridhksl m%;sls%hdjlg wvq
YS>%;djla we;akï l=vd wKq m%udKhla fok ,o ld,hla ;=< oS m%;sls%hdlr M,
idohs' m%;sls%hl jeh jk YS>%;dj fyda M, iEfok YS>%;dj tu m%;sls%hdfõ YS>%;dj
f,i fmdÿfõ w¾: olajkq ,efí' A ® P iy ir, m%;sls%hdj i`oyd iS>%;dj –
fyda f,i ,súh yels h' tkï hïlsis ld, mrdihla ;=< isÿ jk m%udKd;aul
fjki fõ' flfia jqj o iuyr wjia:dj, § m%;sls%hdfõ wdrïNl ,laIHfha § tys
YS>%;dj w¾: olajkq ,efí' ta ksid fï i`oyd uQ,sl w¾: oelaùu iy ld,h;a iu`.
m%;sls%hd YS>%;dj fjkia jk wdldrh ms<sn`o wjfndaO lr .ekSu m%fhdackj;a fõ'
ir, mÍlaIK u`.ska yd tajdfha o;a;j, m%ia;dßl ksrEmK u`.ska jvd fyd`o
wjfndaOhla ,nd .; yels h'
95
fuh YS>%;d kshuh fyda YS>%;d m%ldYkh f,i y`ÿkajk w;r" n yd m hkq
ms<sfj<ska A yd B m%;sls%hlj,g idfmaCIj fm< fõ.
l%uh:
1. m<uqj lelEreï k,fha m;=f,a isg 3 cm muK Wäka mEklska i,l=Kq lrkak.
2. 31.1 rEmfha wdldrhg WmlrK ilid" wenh iys; ùÿre k,fha fl<jrg Mg
máh iú lr .kak (tlu os.ska hq;a Mg máhla iEu mÍlaIK jdrhla i`oyd u
Ndú;d lsÍu wjYH fõ).
3. lelEreï k,h 1. 0 mol dm-3 HCl wï,fhka iïmQ¾Kfhka u mqrjd Mg máh
iú l< ùÿre ngh iys; rn¾ wenh iú lrkak.
4. lelEreï k,h wfkla me;a; yrjk ú.i u úrdu >áldj ls%hd;aul lrkak.
5. lelEreï k,fha i,l=K f;la øj uÜgu <`.d ùug .; jk ld,h jd¾;d
lrkak.
6. HClj, úúO idkaøK i`oyd (ksoiqkla f,i 0.80, 0.60, 0.40 iy 0.20 mol dm-3)
w¨;a Mg máhla iu`. 3 iy 5 mshjr kej; isÿ lrkak'
(Note: HCl ys úúO idkaøK ms<sfh, lsrSu i|yd 1.00 mol dm-3 HCl ødjKfha iqÿiq
mrsud lelEreï k,hg oud k,h msfrk f;la wdi%e; c,h tl;= lsrSu l< yels h&'
HCl j, úúO idkaøK i`oyd ksh; H2(g) mßudjla tl;= ùug .; jQ ld,h
i`oyd ,nd .;a o;a; my; j.=fõ igyka lr" iEu idkaøKhla i`oyd u YS>%;dj
.Kkh lrkak.
96
rEmh 30.1 mÍlaIKd;aul wegjqu
97
w;sf¾l mÍlaIKh( - CaCO3(s) yd HCl wï,h w;r m%;sls%hdfõ fm< mÍlaIKd;aulj
ks¾Kh lsÍu
wruqK( - ialkaOfha wvq ùu uekSu uÕska CaCO3(s) yd HCl wï,h w;r m%;sls%hdfõ fm<
ks¾Kh lsÍug'
ye|skaùu( - CaCO3" HCl wï,h iu`. m%;sls%hd lr CaCl2, CO2 yd H2O idohs.
l%uh(
1. CaCO3 leg 100 g muK îlrhg f.k uq¿ ialkaOh uek .kak (CaCO3 ialkaOh
+ ysia îlrfha ialkaOh).
2. ñY%Kh wvx.= îlrh bf,lafg%dksl ;=,dj u; ;nd 1.0 mol dm-3 HCl 100 cm3 la
oud iEu ;;amr 20 la ;=<oS u ialkaOh jd¾;d lrkak'
3. 1.5 mol dm-3 yd 2.0 mol dm-3 HCl ødjK i`oyd by; mshjr fol kej; isÿ
lrkak'
98
o;a; úYaf,aIKh(
1. CaCO3 l=vq yd 1.0 mol dm-3 w;r m%;sls%hdj i`oyd ialkaO fjki iy ld,h w;r
m%ia;drh w|skak' ;;amr 100 yd 200 w;r ld, mrdifha § m%;sls%hdfõ uOHkH
YS>%;dj .Kkh lrkak'
2. iEu mÍlaIK jdrhla i`oyd u ialkaO fjki iy ld,h w;r m%ia;dr tl u
igykl we`o Tnf.a ksÍlaIK ms<sn`o woyia olajkak.
3. ;;amr 20 ld, mrdij, § m%;sls%hd YS>%;djka .Kkh lrkak'
wdrïNl iS>; % dj
mÍlaIKh [CO]/ mol dm-3 [NO2]/ mol dm-3
mol dm-3 s-1
1 0.1 0.1 0.005
2 0.1 0.4 0.080
3 0.2 0.1 0.005
99
mÍlaIKh 31: Na2S2O3 iy HNO3 wï,h w;r m%;sls%hdfõ YS>%;dj flfrys
m%;sls%hl idkaøKfha n,mEu mÍlaIKd;aulj ks¾Kh lsÍu
ye`Èkaùu(
by; wruqKq bgq lr .ekSu i`oyd m%;sls%hdfõ oS iEfok >k i,a*¾ ksh; m%udKhla
iE§ug .; jk ld,h myiqfjka uek .ekSug yels fõ' tneúka i,a*¾ >kh
iE§fï YS>%;dj" m%;sls%hdfõ YS>%;dj f,i ie,lsh yels h'
m%;sls%hdfõ fm< fiùu i`oyd mÍlaIKd;aul m%;sM, úYaf,aIKh lrkq ,efí.
tu`.ska m%;sls%hdj i`oyd YS>%;d iólrKh f.dvke`.sh yels h'
l%uh(
iEu mÍlaIKhla i`oyd u “X” i,l=K u; îlrh ;eìh hq;= h. wï,h tl;=
l< ú.i m%;sls%hdj wdrïN jk neúka m<uqj îlrh ;=<g wjYH Na2S2O3 mßudj
oud .; hq;= h' bka miq kshñ; HCl mßudj tl;= l< hq;= h' iEu mÍlaIKhl §
u wï,h tl;= l< ú.i úrdu Trf,daiqj ls%hd;aul lsÍug j. n,d .; hq;= h'
iEfok i,a*¾ fya;=fjka l;sr i,l=K fkdfmkS hEug .; jk ld,h uek .kak'
wj¾K ødjKh" ly meyehg yqre j,djla njg m;a fõ'
31.1 j.=j Na2S2O3 mßudj fjkia lsÍfuka m%;sls%hd YS>%;dj ks¾Kh lsrSu
mÍlaIKh 0.15 mol dm-3 3.0 moldm-3 wdi%e; c,h “X” l;srh iS>%;dj
Na2S2O3 HNO3 mßudj/ cm3 fkdfmkS hdug
mßudj/ cm3 mßudj/ cm3 .;jk ld,h /s
1 25.0 5.0 0.0
2 20.0 5.0 5.0
3 15.0 5.0 10.0
4 10.0 5.0 15.0
5 5.0 5.0 20.0
100
31.2 j.=j HNO3 mßudj fjkia lsÍfuka m%;sls%hd YS>%;dj ks¾Kh lsÍu
igyk; tl u ksÍlaIlhl= úiska tl u Wilska wei ;nd f.k “X” ,l=K foi
ne,Su wjYH fõ'
101
mÍlaIKh 32: Fe3+ yd I– w;r m%;sls%hdj i|yd Fe3+j,g idfmalaIj m%;sls%hdfõ fm<
mÍlaIKd;aulj ks¾Kh lsÍu
ye`Èkaùu
fï mÍlaIKfha oS"
2I–(aq) + 2Fe3+(aq) ® I2(aq) + 2Fe2+(aq),
102
2I–(aq) + 2Fe3+(aq) ® I2(aq) + 2Fe2+(aq) fifuka
I2(aq) + 2S2O32-(aq)®2I-(aq) + S4O62-(aq) fõ.fhka
ks,a meyeh Èia jk wjia:dfõ §" wdrïNl wjia:dfõ isg Fe3+ ys idkaøKfha we;s jk wvq
ùu" ñY%Khg tl;= l< S2O32-(aq) ys wdrïNl idkaøKhg iudk fõ.
fuys hkq wdrïNl (ksh;) ;fhdai,af*aÜ idkaøKh jk w;r dt hkq ks,a meyeh
Èia ùug .; jk ld,h (;;amr) fõ' by; iïnkaO;dj ,nd .ekSug ;fhdai,af*aÜj,
wdrïNl idkaøKh Fe3+(aq) yd I-(aq)j,g idfmalaIj wjYH ;rï my;a úh hq;= h'
l%uh:
igyk : wdï,sl wefudakshï whk (III) i,af*aÜ ødjKh idokafka wjYH ialkaOh"
1.00 mol dm-3H2SO4 ødjKhl Èh lsÍfuks.
msIag ødjKh ms<sfh, lsÍug msIagh 5 g la WKq c,h 100 cm3 l Èh lrkak.
m%;sls%hdj wdrïN lrkq ,nkafka wj¾K wdï,sl Fe3+(aq) ødjKhla fidaähï
;fhdai,af*aÜ" fmdgEishï whvhsâ iy msIagh ìkaÿ myla muK wvx.= wj¾K
ødjKhla ñY% lsÍfuks'
103
mÍlaIKh wdi%e; c,h/ 0.1 mol dm-3 3 mol dm-3 0.006 mol dm-3 ks,a meyeh
cm3 wdï,sl KI(aq)/ cm3 S2O32-(aq)+ we;s ùug
Fe3+(aq)/ msIaGh/ cm3 .; jk
cm3 ld,h (t)
1 0.0 25.0 10.0 15.0
2 5.0 20.0 10.0 15.0
3 10.0 15.0 10.0 15.0
4 15.0 10.0 10.0 15.0
5 20.0 5.0 10.0 15.0
j.=j 32.1
mÍlaIKh wdi%e; c,h/ 1 mol dm-3 0.2 mol dm-3 0.006 mol dm-3 ks,a meyeh
cm3 wdï,sl KI(aq)/ cm3 S2O32-(aq)+ we;s ùug
Fe3+(aq)/ starch/ cm3 .; jk
cm3 ld,h (t)
1 0.0 25.0 10.0 15.0
2 2.0 25.0 8.0 15.0
3 4.0 25.0 6.0 15.0
4 6.0 25.0 4.0 15.0
5 8.0 25.0 2.0 15.0
j.=j 32.2
.Kkh: .
1. iEu mÍlaIKhl § u ksh;j mj;sk [S2O32-(aq)] .Kkh lrkak.
2. A yd B j.=j, § fidhd .;a fjkia ld,dka;rj, oS [Fe3+(aq)] yd [I-(aq)] fjk
fjk u fidhkak.
3. by; o;a; Ndú;fhka wdrïNl m%;sls%hd YS>%;dj .Kkh lrkak. .Kkh lrk
,o YS>%;djh w.h u.ska myiqfjka ,nd .; yels nj meyeos,s fõ (fuh
S2O32-(aq) idkaøKfha fjkia ùfï m%;sY;h ksudkh lsÍfuka ;yjqre lr .;
yels h. th b;d l=vd w.hla neúka th ksh;hla nj Wml,amkh l< yels h).
4. bÈßfha [Fe3+(aq)] iy bÈßfha [I-(aq)] fjk fjk u m%ia;dr.; lr
m%ia;drj, yevh .ek woyia olajkak'
5. a, b iy k ys w.hka by; o;a; Ndú; lr .Kkh lrkak' tu`.ska m%;sls%hdj
i|yd YS>%;d m%ldYkh ,nd .kak.
104
igyk(
.Kkh lrk ,o wdrïNl YS>%;d w.hka, uksk ,o ld,hkaf.a mriamrhg
wkqf,dauj iudkqmd;sl nj olakg ,efí. tneúka w.hhka m%;sls%hd iS>%;dj f,i
Ndú; l< yels h. óg wu;rj m%;sls%hd ñY%Kfha uq¿ mßudj mÍlaIKh isÿ lrk
w;r;=r oS ksh; neúka wod< úfYaIj, idkaøKhka tla tla mrSlaIKfha Ndú;
l< tajdfha mßudjkag (v) wkqf,dauj iudkqmd;sl fõ. tneúka g bÈßfha v
m%ia;drfhka tla tla m%;sl%shlhg idfmalaIj fm< myiqfjka ,nd .; yels w;r"
myiqfjka f;areï .; yels h.
105
mÍlaIKh 33: Fe3+ yd SCN¯moaO;sh Wmfhda.S lr .ksñka .;sl iu;=,s;;dfõ
mj;akd moaO;shl ,dlaIKsl .=K mÍlaIKd;aulj wOHhkh lsÍu
wruqKq(
1. .;sl ridhksl iu;=,s;;dj ms<sn`o wjfndaOh j¾Okh lsÍug
2. iu;=,s; ,laIH flfrys we;s lrk fjkialï u`.ska iu;=,s; moaO;shg isÿ
jk n,mEu wOHhkh lsÍug
ye`Èkaùu(
moaO;shlg n,mEï isÿ lsÍfuka tys iu;=,s; ,laIHh wjYH ÈYdjg .uka lrúh
yels h' fuh f,a peg,sh¾ uQ,O¾uh u`.ska úia;r lrhs' tkï" “iu;=,s;;dfõ
mj;sk moaO;shlg n,mEula we;s l< úg" ta n,mEu wju lsÍug moaO;sh ls%hdlrhs'”
moaO;shlg n,mEï l< yels wdldr i`oyd WodyrK jYfhka idkaøKh ^jeä lsÍu
yd wvq lsÍu&" mSvkh ^jdhquh moaO;s i`oyd& yd WIaK;ajh oelaúh yels hs'
igyk:
by; iu;=,s; moaO;sfha uq,a j¾Kh jkafka ;eô,s mdg h ^th <d ly yd
r;= hk j¾Kj, ñY%Khls&' by; iu;=,s;;dfõ iu;=,s; ,laIHh" ødjKfha j¾Kh
u`.ska ks¾Kh l< yels neúka" ødjKfha ;snQ j¾Kh fjk;a ksjerÈ m%;sldrlhla tla
lsÍfuka fjkia l< yels h' tu`.ska iu;=,s; ,laIHh p,kh lrhs' iu;=,s;;dj
106
ol=Kg .uka lrhs kï" ødjKh ;o r;= meye fõ' iu;=,s;;dj jug .uka lrhs kï"
ødjKh <d ly meye fõ'
fuh my; úia;r lrkq ,nk ir, mÍlaIKh u`.ska wOHhkh l< yels h'
ksÍlaIK
my; j.=fõ wdldrhg Tnf.a ksÍlaIK igyka lr.kak'
mÍlaId k, wxlh NaOH tla l< miq Fe3+ tla l< miq SCN- tla l< miq
j¾Kh j¾Kh j¾Kh
1 (md,lh) ;eô,s$ r;= ;eô,s ;eô,s
2
3
4
33'1 j.=j
miq mrSlaIK m%Yak(
1. by; ksÍlaIK úia;r lsÍug f,a peg,sh¾ uQ,O¾uh fhdod.kak'
2. by; wOHhkh lrk ,o moaO;sh i`oyd wdï,sl udOH wjYH jkafka wehs@
3. mÍlaIKhl § 2.0 ´ 10-3mol dm-3 Fe(NO3)3 10.0 cm3 3 la yd 2.0 ´ 10-3mol
dm-3 KSCN 10.0 cm3 la ñY% lr iu;=,s;;djg t<UqKq miq ldur WIaK;ajfha§
tu ødjKfha [FeSCN]2+ idkaøKh 1.5 ´ 10-4 mol dm-3 nj fidhd .kakd ,oS'
m%;sl%shdfõ iu;=,s;;d ksh;h .Kkh lrkak.
107
mÍlaIKh 34: NO2(g) ⇌ N2O4(g) moaO;sh flfrys WIaK;ajfha n,mEu
mÍlaIKd;aulj wOHhkh lsÍu
wruqKq (
1. jdhquh moaO;sj, .;sl ridhksl iu;=,s;;dj fyd|ska wjfndaO lr .ekSu
myiq ùug wod< mÍlaIK isÿ lsÍug
2. iu;=,s; moaO;shlg l=vd ixfrdaë;djla fh¥ úg moaO;sfha iu;=,s;;d
,laIHg ta fjki n,mdk whqre fidhd ne,Sug'
ye`Èkaùu:
by; m%;sls%hdfõ bÈß m%;sls%hdj ;dm odhl jk w;r" ^N2O4 iEoSu& wdmiq m%;sls%hdj
;dm wjfYdaIl fõ' fuhg fya;=j NO2 j,g jvd N2O4 jvd;a ia:dhS ùuhs (N2O4 j,
nkaaOk NO2 j, nkaOkj,g jvd Yla;su;a h). WIaK;ajh jeä lsÍu u`.ska jeämqr
;dmh m%fhdackhg .kakd osYdjg m%;sls%hdj isÿù ^;dm wjfYdaIl m%;sls%hdj jeä
ÈhqKq lrhs'& WIaK;ajh wvq lsÍu u`.ska jeämqr ;dmh ksmoùfï ÈYdjg m%;sls%hdj
isÿ fõ' ^;dm odhl m%;sls%hdj jeä ÈhqKq lrhs& my; mÍlaIKd;aul l%ufõoh u`.ska
moaO;sfha fï iajNdjh mÍlaId lr ne,sh yels h'
108
l%ufõoh
· fldm¾ iqrexvq 5 gla muK lelEreï k,hlg oud" thg idkaø HNO3
wï,fhka 5 cm3la muK oukak'
· wenh iú lrk ,o úi¾ck k,h blaukska u iú lr" msg jk jdhqj
mÍlaId k, 4lg tl;= lr .kak' ^tl iudk ÿUqre mdgla ;sìh hq;= h'&
· rn¾ wenj,ska mÍlaId k, fyd`Èka jid .kak' tla k,hla md,lh f,i
;nd .kak'
· wfkl=;a NO2/N2O4 k, 3 isis,a c,h ldur WIaK;ajfha we;s c,h yd
W;=rk c,h we;s îlrj, ms<sfj<ska ;nkak'
· tajdfha j¾Khkaf.a idfmalaI ;Sj%;d úp,kh ksÍlaIKh lrkak' ^ldur
WIaK;ajfha mj;sk c,h ;=< we;s k,h iu`. ii|ñka&
· iu;=,s; ,laIHfha ÈYdj ks¾Kh lrkak'
· WIaK;aj ;=k i|yd ,efnk ksÍlaIK ;yjqre lr .kak'
2 NO2(g) ⇌ N2O4(g)
3. iu;=,s;;dj kej; we;s jk ;=re fjkialï isÿ lsÍu bÈß yd miq m%;sls%hdj,g
n,mdk wdldrh m%ia;dßlj fmkajd fokak'
109
w;sf¾l mÍlaIKh: Co(H2O)62+(aq) / CoCl42—(aq) moaO;sh flfrys WIaK;ajfha n,mEu
mÍlaIKd;aulj wOHhkh lsÍu
l%uh:
• t;fkda,a 25 cm3 la uek 50 cm3 jk îlrhg oukak'
• tu t;fkda,a ødjKfha j¾Kh ks,a meyejk f;la" fldafnda,aÜ (II) laf,darhsâ
iaMál 4 fyda 5la tla lrkak' wjYH kï jeämqr iaMál tla lrkak'
• by; ødjKfhka 150 cm3 ne.ska lelEreï k, 4lg tl;= lrkak'
• 3 jk mshjfrys i`oyka k,hlg wdi%e; c,h ìkaÿ jYfhka tl;= lr iEu
ìkaÿjla tla lsÍfï § isÿ jk ksÍlaIK igyka lrkak'
• by; 3 jk mshjfrys i`oyka k,j,ska tla k,hlg idkaø yhsfv%dlaf,daßla
wï,h ìkaÿj ne.ska tl;= lr ksÍlaIK igyka lrkak'
• fojk k,hg" >k le,aishï laf,darhsâ iaj,am m%udKhla tl;= lrkak'
• ;=kajk k,hg" 0.1 mol dm-3 is,aj¾ khsfÜ%Ü ødjK ìkaÿ 10la muK tl;= lrkak.
• y;rjk mÍlaIK k,h md,lh jYfhka fhdod.kak'
• îlrfha b;sßj we;s ødjKhg" oï meyehla ,efnk fia ^ks,a - frdai w;r j¾Khla&
wjYH m%udKhg wdi%e; c,h tl;= lrkak'
• by; 9 jk mshjfrys i`oyka ødjK ñY%Kh whsia wvx.= n`ÿkl ;nd isis,a lr
ksÍlaIK ,nd f.k j¾K úm¾hdih i`oyka lrkak'
• my; j.=fõ wdldrhg Tnf.a ksÍlaIK igyka lr.kak'
110
mÍlaIKh j¾Kh
fmr miq
wdi%e; c,h
–
CoCl2. 6H2O
CaCl2
HCl
AgNO3
r;a lsÍu
isis,a lsÍu
1. by; l%ufõofha oS tla tla m%;sldrlh tl;= lsÍu u`.ska ljr fldafnda,aÜ
ixlS¾Khka iEoSu isÿfõ o@.
2. by; l%ufõofha îlrh WKqiqï lsÍu u`.ska iEfok fldafnda,aÜ ixlS¾Kh ljrla
o@ tu m%;sls%hdj i`oyd iólrKh Yla;s úm¾hdih we;=<;a lrñka ,shkak' by;
ls%hdj,sh i`oyd ΔH ys w.h +50 kJmol-1 fõ. by; r;a lsÍfï § yd isis,a lsÍfï
§ isÿ jk j¾K úm¾hdi úia;r lsÍu i`oyd f,a peg,sh¾ uQ,O¾uh yd Tn úiska
by; ,shk ,o iólrKh fhdod .kak'
111
mÍlaIKh 35 : pH w.h mÍlaId lsÍfuka c,Sh ,jK ødjKj, wdï,sl" Ndiañl
yd WodiSk iajNdjh mÍlaIKd;aulj ks¾Kh lsÍu
wruqK:
c,Sh ,jK ødjKj, pH w.h weiqfrka wod< ,jK wdï,sl" Ndiañl yd WodiSk
f,i j¾. lsÍug
ye`Èkaùu:
wï, yd Niau w;r WodiSklrK m%;sls%hdfjka ,jK jHq;amkak fõ' ,jK legdhk yd
wekdhkj,ska iukaú; iaMálrEmS >k whksl ixfhda. fõ' tajdg by< øjdxl we;'
,jKj, ú,Sk fyda c,Sh ødjK m%n, úoHq;a úÉfþoH fõ' ix>gl whk c, úÉfþokh
jk iajNdjh wkqj ,jK wdï,sl" Ndiañl yd WodiSk f,i j¾. 3lg fnÈh yels h'
l%uh:
· ,jKj,ska wdikak jYfhka 0.5 g ne.ska fjk fjk u lsrd f.k msßisÿ lrk
,o mÍlaId k,j,g oukak'
· tajdg wdi%e; c,h 10 cm3 ne.ska tla lr ,jKj, c,Sh ødjK idod .kak'
· wdi%e; c,h 10 cm3 fjk;a mÍlaIK k,hlg o oud.kak'
· iEu mÍlaIK k,hlg u mQ¾K mrdi o¾Ylh ìkaÿ folla fyda pH m;%
lene,a,la fyda oukak'
112
· j¾K meyeÈ,sj n,d .ekSug mÍlaIK k,hg msgqmiska iqÿ lvodishla ;nkak'
· wod< j¾Kfla;h Ndú; lr tla tla ødjKfha wdikak pH w.h ksÍlaIKh
lrkak'
· tla tla k,fha oelafjk meyeh c,h wvx.= k,fha meyeh iu`. ii`oñka c,Sh
,jK ødjKj, wdikak pH w.h ks¾Kh lr j.=.; lrkak'
· c,h wvx.= k,h i<ld ne,Sfï § hï ,jKhla c,fha Èh lsÍfuka pH w.h
fjkia jk nj ksÍlaIKh lrkak'
· my; j.=j iïmQ¾K lrkak'
,jK Tn f;dard.;a
NaCl CH3COONa CH3COONH4 NH4Cl ZnCl2 AlCl3 MgSO4 c,h
ødjKh fjk;a ,jK
o< pH w.h
idlÉPdj(
· o< pH w.h wkqj Tn Ndú; l< ,jK wdï,sl Ndiañl yd WodiSk jYfhka
j¾. lrkak'
· ,jKh jHq;amkak ùug iyNd.S jQ wï,fha yd Niaufha iajNdjh yd ,jKfha
wdï,sl" Ndiañl yd WodiSk iajNdjh w;r iïnkaO;djla f.dv k`.kak'
113
mÍlaIKh 36: *sfkdma;,ska iy fu;s,a Tf¾kaÊ o¾Yl Ndú; lr Na2CO3 yd HCl
w;r wkqudmkh
wruqKq (
1. oaúfm%daàl Niauhla f,i ls%hd lrk Na2CO3 ødjKhka yd HCl w;r isÿ
jk wkqudmkh i`oyd jQ wkqudmk jl%h wOHhkh lsÍug
2. iu;=,s; ,laIHj, pH mrdi ,nd .ekSu iy tajd iqÿiq o¾Yl u`.ska y`ÿkd
.ekSug'
ye`Èkaùu(
tneúka" Na2CO3, HCl iu`. m%;sls%hd lsÍfï oS" WodiSkSlrKh wkqhd; mshjr
foll § isÿ fõ' wkqmudkh wdrïNfha oS" HCl(aq) j,ska ,efnk H+(aq) whk"
CO32-(aq) whk iu`. m%;sls%hd lrhs' thg fya;=j jkafka wdrïNl ñY%Kfha wvx.=
ÿn,;u Niauh jkafka ldnfkaÜ whk ùu h'
m<uq iul;d ,laIHfha § ñY%Kh ;=< my; iu;=,s;;dj we;s jk nj meyeÈ,s h'
ta ksid pH w.h HCO3-(aq) whkj, c, úÉfþokh weiqfrka ks¾Kh l< yels h'
fojk iul;d ,laIHfha § ñY%Kh ;=< my; iu;=,s;;dj we;s jk w;r" tneúka
pH w.h H2CO3 (aq) wï,fha c, úÉfþokh ^m<uq whkSlrKh& weiqfrka
ks¾Kh l< yels h'
by; m%;sls%hd fol ie,lSfï oS" m<uq iul;d ,laIHfha oS ñY%Kh Ndiañl jk
114
nj;a" fojk iul;d ,laIHfha oS ñY%Kh wdï,sl jk nj;a flkl=g is;d .;
yels h'
l%uh(
1. Na2CO3 0.20 isg 0.22 g olajd ialkaOfhka hq;a idïm,hla ma,diaála lsreï
§ishlg lsrd .kak' fï >kh 250 cm3 wkqudmk ma,dial=jg oud .kak'
wdi%e; c,h 50.00 cm3la wkqudmk ma,dial=jg msfmÜgqjl wdOdrfhka oud .kak'
msfmÜgqj .kakd ,o c,h wdOdrfhka" lsreï §isfha >k ixfhda.fhka iaj,amhla
fyda /`oS we;akï" th o ma,dial=jg oud .kak' >k ixfhda.h Èh lr .ekSu i`oyd
uka:kh lrkak' *sfkdma;,ska o¾Ylfhka ìkaÿ 4-5la oud .kak'
0.100 mol dm-3HCl ødjKfhka cm3 iaj,amhla oud 50 cm3 ìhqfrÜgqj fidaod
.kak' 0.100 mol dm-3HCl ødjKfhka ìhqfrÜgqj mqrjd .kak' ìhqfrÜgq ;=fvys
jdhq nqnq¿ ke;s nj ;yjqre lr .kak'
Na2CO3 wvx.= wkqudmk ma,dial=j ìhqfrÜgq ;=vg háka ;nd" HCl ødjKh
wkqudmk ma,dial=jg fifuka tl;= lrkak'
ødjKh wj¾K jk wjia:dfõ § wï,h tl;= lsÍu kj;d" ìhqfrÜgq mdGdxlh
igyka lr .kak'
j¾K úm¾hdih ksÍlaIKh lsÍfuka wk;=rej" fu;s,a Tf¾kaÊ o¾Ylh ìkaÿ
lSmhla tl;= lr" HCl ødjKh iu`. wkqudmkh È.g u isÿ lrkak'
ødjKh r;= meye jk wjia:dfõ § ^;eô,s isg r;=& wï,h tl;= lsÍu kj;ajd
ìhqfrÜgq mdGdxlh igyka lr.kak'
wju jYfhka wkqudmkh ;=ka j;djla isÿ lr" wka; ,laIHhl oS ,efnk mßudfõ
uOHkHh w.h ,ndf.k my; j.=fõ we;=<;a lrkak'
115
wkqudmk m<uq wka; ,laIHh i`oyd wjYH fojk wka; ,laIHh i`oyd wjYH
wxlh 0.100 mol dm-3 HCl mßudj cm3 0.100 mol dm-3 HCl mßudj cm3
1
2
3
uOHkh w.h
1. ma,dial= follg Na2CO3 ødjK 50 cm3 ne.ska jQ idïm, folla f.k" tla
ma,dial=jlg fu;s,a TfrkaÊ o¾Ylh yd wfkla ma,dial=jg *sfkdma;,ska o¾Ylh
tl;= lr fï ødjK 0.2 mol dm-3 HCl iuÕ wkqudmkh lrkq ,efí¡ ìhqfrÜgq
mdGdxl .Kkh lrkak¡
116
mÍlaIKh 37 : Ca(OH)2 j, ødjH;d .=Ks;h mÍlaIKd;aulj ks¾Kh lsÍu'
ye`Èkaùu
tfia u" f,a peg,sh¾ uQ,O¾uhg wkqj" thg m%;súreoaO;dj o i;H fõ' tkï"
wmg iu;=,s;;dj ol=Kg fhduq lsÍfuka iaMálSlrK fõ.hg jvd ødjK.;
ùu jeä ùfuka >k Ca(OH)2 jeämqr Èh ù ødjH;dj jeä fõ' fuh Ca2+(aq)
fyda OH-(aq) m%fNao iu`. m%;sls%hd lrk m%;sldrlhla tl;= lsÍfuka isÿ lr
.; yels h' fuhg myiq u`.la jkafka wï,h (H+(aq) whk) ksh; WIaK;ajfha
§ moaO;shg tl;= lsÍuhs' pH w.h ødjH;dj flfrys n,mdk nj wjfndaO lr
.ekSug moaO;sfha fï yeisÍu Wojq fõ' j;auka ;;a;ajfha § idkaøKh okakd úúO
HNO3 ødjK ;=< >k Ca(OH)2 Èh lsÍfuka yd Ca(OH)2 j, ødjH;dj .Kkh
lsÍfuka pH ys n,mEu ks¾Kh l< yels h' ;jÿrg;a Ca(OH)2 (s) wdi%e; c,h ;=<
^úúO WIaK;ajhkays §& Èh lsÍfuka iu;=,s; ksh;h (Ksp) flfrys WIaK;ajfha
n,mEu ks¾Kh l< yels h'
117
wjYH WmlrK yd ridhk øjH(
WmlrK ridhk øjH
3
250 cm wkqudmk ma,dial= >k Ca(OH)2
msfmÜgq 0.100 mol dm-3 HCl ødjKh
ìhqfrÜgq 0.100, 0.01 yd 1.0 mol dm-3 HNO3 ødjK
îlr 0.050 yd 0.025 mol dm-3 NaOH ødjK
ñkqï ird 0.050 yd 0.025 mol dm-3 CaCl2 ødjK
WIaK;ajudkh msfkdma,sma;,ska o¾Ylh
wdi%e; c,h
l%uh(
Ca(OH)2 j, ix;Dma; iafgdla ødjKhla ms<sfh, lrkak'
Ca(OH)2 1 gla muK f.k my; i`oyka tla tla ødjKfhka 100 cm3 la ;=< fjk
fjk u Èh lr.ekSfuka iafgdla ødjK ms<sfh, lr.; yelsh¡
by; tla tla ødjKfhka 25.00 cm3 ne.ska fjk fjk u wkqudmk ma,dial=j,g
msfmÜgqjla wdOdrfhka oud f.k msfkdma;,ska o¾Ylfhka ìkaÿ lsysmhla tl;= lr"
0.1 mol dm3 HCl ødjKhla u`.ska wkqudmkh lrkak'
wkqudmkh ;j;a foj;djla isÿ lrkak'
.Kkh lsÍu(
1. tla tla wjia:dfõ § OH-(aq) idkaøKh .Kkh lrkak' ^ìhqfrÜgq mdGdxlfha
idudkH w.h fhdod .kak'&
2. uq,ska u ldur WIaK;ajfha mj;sk wdi%e; c,h (iafgdla ødjKh wxl 1) i`oyd
jk Ksp w.h ksudkh lrkak'
3. wfkl=;a ødjK i`oyd jk Ksp .Kkh lrkak'
4. 3 jk mshjf¾ § ,efnk w.hhka" 2 jk mshjf¾ § ,efnk w.h yd ikaikaokh
lr" ksÍlaIK újrKh lrkak'
118
miq ksÍlaIK m%Yak(
3. ix;Dma; Ca(OH)2 ødjKhlska 20 cm3 la 0.1 mol dm-3 HCl ødjKhla iuÕ
wkqudmkh lrk ,§' wka; ,laIHfha § ìhqfrÜgq mdGdxlh 12.5 cm3 fõ¡ Ca(OH)2
j, Ksp w.h .Kkh lrkak'
4. 0.1 mol dm-3 NaOH ødjKhlska 25 cm3 la wdiQ; c,h 75 cm3 la iuÕ ñY% fldg
idod .;a ødjKh Ca(OH)2 j,ska ix;Dma; lrkq ,efí¡ tf,i Ca(OH)2 j,ska
ika;Dma; lrk ,o ødjKfhka 20 cm3 0.1 mol dm -3 HCl la iuÕ wkqudmkh
lrkq ,efí¡ wka; ,laIHfha § ìhqfrÜgq mdGdxlh 14.3 cm3 fõ¡ Ca(OH)2 j, Ksp
w.h .Kkh lrkak'
119
mÍlaIKh 38 ( c,h yd 2-ìhqgfkda,a w;r t;fkdhsla wï,fha jHdma;s ix.=Klh
mÍlaIKd;aulj ks¾Kh lsÍu
ye`Èkaùu(
wm okakd mßÈ wñY% ødjl 2la jk A yd B îlrhlg oeuQ úg" tajd tlsfkl ñY%
fkdù ia;r follg fjka fõ' ksh; WIaK;ajfha § ia;r foflys u Èh jk" ia;r
foflys u tl u wKql iajNdjfhka mj;sk yd tajd iuÕ m%;sls%hd fkdlrk X
kï ødjlhla tl;= lr" moaO;sh fyd`Èka fi,jQ úg" X kï ødjHh tla tla ødjlh
;=< tys ødjH;djg wkqj ødjH fõ' wmú;% ñY%Khla ,efnk mÍlaIKj, § thska
ixY=oaO øjH ,nd.ekSug ødjl ksiaidrKh Ndú; flf¾¡ tys § by; lS ls%hdj
fhdod .efka' WodyrKhla jYfhka m%;sls%hd fkdlrk wdrïNl øjH yd wkjYH
w;=re M, we;s jk wjia:dj, § fï ls%hdj,sh c,Sh ødjK ;=< § yd m%;sls%hdj
wjidkfha § isÿ l< yels h' c,Sh ødjKh c,h iu`. ñY% fkdjk ;j;a wødjH
ødjlhla yd ñY% lr fid,jkq ,efí' wjYH øjHh Èh jk yd wfkl=;a øjHh
c, ia;rfha mj;sk f,i wñY% ødjlh f;dard .ekSu isÿ l< yels h' ldnksl
ødjlh jeämqr c,Sh ia;rhg tl;= lsÍu" ødjK ñY%Kh fi,ùu" tajd fjka lsÍu
yd wod< c,h wvx.= ødjKh fjka lsÍu jYfhka fï l%uh kej; kej;;a isÿ
l< yels h'
fï mÍlaIKh u`.ska wñY% ødjl 2la fia i,lk butan - 1 – ol yd c,h w;r
t;fkdhsla wï,fha jHdma;sh úoyd oelafõ' wï, ødjKh yd ødjl fol tlg
fid,jd" ia;r fjka ùug bvyer" tla tla ia;rfha idïm, fidaähï yhsfv%dlaihsâ
ødjKhla u`.ska wkqudmkh lsÍfuka úYaf,aIKh lrkq ,nhs' fï ls%hd ms<sfj,
lsysm j;djla wï,fha úúO idkaøK Ndú; lsÍfuka isÿ l< yels jk w;r"
túg" tla tla ødjlh ;=< we;s wï, idkaøKh w;r iïnkaO;djla ;sfí o hkak
ks¾Kh l< yels h'
120
wjYH WmlrK yd ridhk øjH(
l%uh(
2. ñks;a;= 5la muK ñY%K fyd`Èka fid,jd" t;fkdhsla wï,h ia;r foflys u Èh
ùug yd jHdma; ùug bv yßkak' fi,ùfuka wk;=rej" fírk mqkS,$ m%;sldrl
fnda;,h fïih u; ;nd ia;r fjka ùug bv yßkak' fï wjia:dfõ" by<ska we;s
ia;rh butan-1-ol jk w;r" c, ia;rh my<ska msysghs'
4. fojk msfmÜgqjla Ndú;fhka by<ska we;s ia;rh yryd my<ska we;s c,Sh
ødjKfhka 10 cm3 la wkqudmk ma,dial=jlg oud f.k" thg wdi%e; c,h
25 cm3la oud 0.5 mol dm3 NaOH ødjKh;a iu`. fmr mßÈ wkqudmkh lrkak'
5. fï mÍlaIKh by; ms<sfh, lrk ,o wfkl=;a ñY%K iu`.;a isÿ lr" m%;sM,
fok ,o j.=fõ wod< ;Srefõ jd¾;d lrkak'
121
igyk - úoHd.drfha Pipette fillers ke;s kï" 3 yd 4 mshjr my; wdldrhg
isÿ l< yels h' 2 jk mshjf¾ oS" m%;sldrl fnda;,h ;=< we;s ñY%Kh fyd`Èka
fi,ùfuka wk;=rej ia;r fjka ùug bvy< miq" ta ødjK ñY%Kh l,ska msßisÿ
lr .;a ìhqfrÜgqjlg oud f.k" ia;r fjka ùug bv yßkak' oeka fuhska
uq,ska u c,Sh ia;rfhka ^my<ska we;s ia;rh& wod< mßudj ,nd .kak' tu c,Sh
ia;rh wkqudmkfhka wk;=rej" b;sß c, ia;rh bj;a fldg" ldnksl ia;rfhka
idïm,hla tl;= lr" wkqudmkh lrkak'
tla tla wkqudmkhg wkqj" tla tla ia;rh i|yd t;fkdhsla wï,fha idkaøKh
.Kkh lr" my; j.=fõ igyka lrkak' (CH3COOH) c,h w;r wkqmd;h
1
2
3
4
5
1. t;fkdhsla wï,h wkqudmkh lsÍug m%:u wñY% øj fjka l< hq;af;a wehs@
122
mÍlaIKh 39: iq,N f,day lSmhl úoHq;a ridhksl fY%aKsfha mj;sk idfmalaI
ia:dkh mÍlaIKd;aulj ks¾Kh lsÍu
wruqKq:
1. f,day yd f,day whk w;r isÿ jk úia:dmk m%;sls%hd ksÍlAIKh lsÍug
2. idfmalaI m%;sls%hdYS,s;ajh wkqj f,day m%;sls%hdYS,s;ajh jeä jk wdldrhg
fY%AKshla f,i ilia lsrSu'
3. úoHq;a ridhksl fY%aKsfha f,dayj, idfmalaI msysàu ks¾Kh lsÍug
2. Mg, Al g jvd m%;sls%hdYS,s fõ' ridhksl m%;sls%hdjla isÿ ùug idlaIshla f,i
my; i`oyka ljr f,dayhla yd f,day whk w;r iïnkaO;djla mej;sh hq;= oehs
ks¾Kh lrkak'
Mg yd Al2(SO4)3 c,Sh ødjKh w;r
Al yd MgSO4 c,Sh ødjKh w;r
ye`Èkaùu:
il%sh;d fY%aKsh" f,day TlaislrKh ùug we;s yelshdj fY%AKs.; lrk moaO;shls'
f,day folla w;r m%;sls%hdj ks¾Kh lsÍug ils%h;d fYa%Ksh fhdod .; yels h'
by< m%;sls%hdYS,s;ajfhka hq;a f,dayhla TlaislrKh ù my< m%;sls%hdYS,s;ajfhka
hq;a f,day whkhla TlaislrKh lrhs' f,dayj, idfmalaI m%;sls%hdYS,s;ajh c,h"
wï, fyda f,day whk iu`. m%;sls%hd wkqj ks¾Kh l< yels h'
wdrlaIs; mshjr:
· ridhk øjH iu iu`. iam¾Y jQ úg" tajd úYd, c, mßudjla fhdod fiaÈh hq;= h'
123
l%uh:
· ish¨ mÍlaIK k, wdi%e; c,fhka fidaod msßisÿ lrkak' tajd f,an,a lr" my;
j.=fõ oelafjk wdldrhg l=vd f,day lene,a,la ne.ska ta mÍlaIK k,j,g oud
.kak' ta tla tla mÍlaIK k,hg f,day whk ødjKj,ska 5 cm3 ne.ska j.=fõ
i`oyka wdldrhg oud .kak'
A-01 tube A-02 tube A-03 tube A-04 tube A-05 tube A-06 tube
Cu + Zn2+ Cu + Fe2+ Cu + Cu2+ Cu + Pb2+ Cu + Mg2+ Cu + Na+
B-01 tube B-02 tube B-03 tube B-04 tube B-05 tube B-06 tube
2+ 2+ 2+ 2+ 2+
Pb + Zn Pb + Fe Pb + Cu Pb + Pb Pb + Mg Pb + Na+
C-01 tube C-02 tube C-03 tube C-04 tube C-05 tube C-06 tube
Mg + Zn2+ Mg + Fe2+ Mg + Cu2+ Mg + Pb2+ Mg + Mg2+ Mg + Na+
D-01 tube D-02 tube D-03 tube D-04 tube D-05 tube D-06 tube
Fe + Zn2+ Fe + Fe2+ Fe + Cu2+ Fe + Pb2+ Fe + Mg2+ Fe + Na+
· úkdä 5 - 10l ld,hla ;=< § ksÍlaIK ,nd f.k" tla tla mÍlaIK k,h ;=< §
ridhksl m%;sls%hdjla isÿ jQ njg idlaIs jd¾;d lrkak'
· m%;sls%hdjla isÿ fkdjkafka kï" th NR (No Reaction) f,i igyka lrkak'
m%;sM,:
1. f,dayuh whk ødjK jeä ixLHdjla iu`. m%;sls%hd lrkafka l=uk f,dayh o@
2. f,dayuh whk ødjK wvq ixLHdjla iu`. m%;sls%hd lrkafka l=uk f,dayh o@
124
mÍlAIKh 40: iïu; Ag(s), AgCl(s) | Cl– (aq) bf,lafg%davh ms<sfh, lsÍu
ye`Èkaùu:
wdrlaIs; mshjr:
idkaø HNO3 iïmQ¾Kfhka u ydksodhl h' idkaø HNO3 Ndú;fha
oS weia wdrlaIs; wdjrK me,`Èh hq;= h'
125
wjYH WmlrK yd ridhksl øjH(
l%uh:
· 5 cm l is,aj¾ lïì lene,a,la fjka lr f.k" ishqï je,s lvodishlska ueo
.kak' tys tla fl<jrlg tys mßm: lïìhl 30 cm muK l=vd lene,a,la iú
lr .kak' tys wfkla fl<jr idkaø HNO3 j,ska fidaod .kak' miqj lïìh
wdi%e; c,fhka fidaod .kak'
· 100 cm3 l îlrhla f.k" thg 3 mol dm-3 KCl ødjK 20 cm3la yd wdi%e; c,h
40 cm3la tla lr ;kql KCl ødjKhla idod .kak' is,aj¾ lïìfha ksoyia fl<jr
yd fome;a; u W,a lrk ,o mekai, fï ødjKfha .s,ajkak' ir, Odrdjl + w.%h
is,aj¾ lïìhg iïnkaO lrk ,o mßm: lïìhg;a wfkla w.%h mekai,a ;=vg;a
iïnkaO lrkak'
· nqnq¿ we;s ùu wdrïN jk f;la úNjh jeä lr úkdä lsysmhla fï wegjqu
n,iemhqug iú lr ;nkak' ld,h;a iu`. is,aj¾ lïìfha .s,ajQ fldgi AgCl
iE§u ksid ÿUqre meyehla .kS. fï is,aj¾ lïìh jgd AgCl iïmQ¾Kfhka u
j¾Okh jk úg n, iemhqu úikaê lrkak'
rEmh 40.1 is,aj¾ oKav jgd AgCl j,ska wdf,ams; ia;rhla we;s lsÍu
126
igyk(
1. ysia mEka fldmqj fjkqjg ffjoH isßxchla/ msfmÜgqjl w.%hla Ndú; l<
yel¡
2. msßisÿ l< lïìh" úrxck l=vq osh l< ødjKhl úkdä 1-2 muK .s,ajd
;eîfuka o Ag lïìh u; AgCl(s) ;ekam;a fõ¡
· idkaø KCl ødjKfhka ma,diaála mEka wdjrKh mqrjd .kak' tla fl<jrla ta.d¾
uÕsska iS,a jk fia ma,diaála wdjrKhg is,aj¾ lïìh we;=¿ lrkak¡
· miqj mEka wdjrKfha by< fl<jr rEmfha mßÈ ;Èka iú jk fia fÜma yd
Silicone sealer fhdod iS,a lr .kak¡
mßm: lïìh
127
miq mÍlaIK m%Yak:
4. Ag/ AgCl bf,lafg%davh ;ekSu i`oyd 3 moldm-3 KCl ødjKh fjkqjg" ix;Dma;
KCl ødjKhla Ndú;d lf<a kï" bf,lafg%dav úNjhg l=ula isÿ fõ o@
128
mÍlaIK wxlh 41- úoHd.drfha § inka idïm,hla ms<sfh, lsÍu
4. i;a;aj fïo wï, iy Ydl f;,a w;r we;s fjkialï idlÉPd lrkak'
ye`Èkaùu(
inka ksIamdokh ls%hdj,shg ls%'mQ' 600 olajd Èfjk w;S;hla we;' Ydl f;,aj,
wvx.= jk fïo wï, jk f,daßla fyda md¾uála inka ksIamdok ls%hdj,sfha § b;d
jeo.;a fjhs' Ydl f;,a yd i;a;aj fïo g%hs.a,sirhsv fõ' iefmdkSlrKh hkq
tiagr c, úÉfþokh uÕska ldfndlais,sla wï, ,jK iy we,afldfyd, Ndiañl
W;afma%rl yuqfõ ksmoùu fõ. È. ldnka odu wvx.= fïo wï,hkays fidaähï
fyda fmdgEishï ,jK inka ksIamdokfha § ,nd .ekSu i`oyd NaOH iy KOH
Niau nyq,j Ndú; lrkq ,nhs' inka c,fha Èh jQ úg" c, úÉfþok ls%hdj,sfhys
m%;sM,hla f,i hï ;rula È. ldnka odu iys; fïo wï, ksmojhs'
c,fha we;s wï, fyda Ca2+ iy Mg2+ whk yuqfõ" c,fha ødjH inka wKq" c,fha
wødjH inka wKqj,g mßj¾;kh fjhs' fuh inkaj, msßisÿ ldrl .=Kh wvq
lrhs'
129
wdrlaIl l%fudamdh:
l%uh:
· 250 cm3 wkqudmk ma,dial=jla f.k" t<j¿ f;,a fyda fmd,af;,a 25 cm3la
t;fkda,a 20 cm3 iy 6 mol dm-3 NaOH 25 cm3 la ma,dial=jg tla lrkak' tu
ñY%Kh uka:hla wdOdrfhka fyd`Èka ñY% lr .kak'
· c, ;dmlhl wdOdrfhka ñY%Kh r;a lr .kakd w;r u fkdlvjd uka:kh
lsÍu uÕska fmK ke.Su je<elaùug my; rEmigyfka wdldrhg wegjqu ilid
.kak'
· ñY%Kh ñks;a;= 10 - 15 muK ld,hla ;=< r;a lr .kak' fï ld,h w;r;=r r;a
lsÍu wjidkfha ñY%Kh ;,mhla njg mßj¾;kh fjhs'
· oeka inka njg m;a jQ ñY%Kh" c, ;dmlfhka bj;g f.k" isis,a lr .ekSu
i`oyd whsia iys; n`ÿkl .s,ajkak'
130
· ika;Dma; NaCl 150 cm3 muK isis,a lr .;a inka ñY%Khlg tla lr nqlak¾
mqkS,hla wdOdrfhka nr lsrd .;a fmryka lvodishla Ndú; lrñka inka fmrd
fjka lr .kak' ta i`oyd Ndú; lrk mÍlaIK wegjqul o< rEmigykla my; §
we; (fï fmrd .ekSu i`oyd .=re;ajh hgf;a fmÍu o Ndú;d l< yelsh).
rEmh 41'2 inka fmrd fjka lsÍu i`oyd Ndú; lrk wegjqul rEmigyk
· fmrd fjka lr .;a inka iys; fmryka lvodish úh<s lvodis" ;=jd Ndú;
lrñka f;rmñka úh<d .kak'
.Kkh lsÍï(
1. ujq,sl mßudj 221.3 cm3 mol-1 jk f,daßla wï,h wvx.= fmd,af;,a 25
cm3 l ffiOdka;sl M,h .Kkh lrkak. fmd,af;,a ys 80% f,daßla
wï,h yd 20% inka fkdjk ixfhda. wvx.= fõ hhs Wml,amkh lrkak'
2. by; i|yka fmd,a f;,a fhdod .ksñka inka ksIamdok l%shdj,sfha
ld¾hlaIu;dj .Kkh lrkak'
idlÉPdj:
a. inka ksIamdok ls%hdj,sfha § t;fkda,ays ls%hdldß;ajh meyeÈ,s lrkak'
b. inka ksIamdokfha mdßißl n,mEï úia;r lr" ta n,mEï wju lr .ekSug .;
hq;= ls%hdud¾. idlÉPd lrkak'
c. Ca iy Mg ,jK wvx.= wjia:dj, (ner c,h) msßisÿ ldrlhla f,i laId,l
Ndú;h idlÉPd lrkak'
d. mßirh flfrys laId,lj, n,mEu" inkaj, n,mEug jvd ydksodhl ùug fya;=
meyeÈ,s lrkak'
131
miq mÍlaIK m%Yak
1. inka wKqj,g l=Kq wxY= iy c, wKq iu`. iEÈh yels wka;¾ wKql wdl¾IK
n, fudkjd o@
3. jeäuk;a CaCl2 iu`. m%;sls%hd l< úg inka (100% sodium laurate) 1 glska
,ndfok wjlafIamfha nr .Kkh lrkak'
132
mÍlaIKh 42- yqud, wdijkh Ndú; lr l=re`ÿ fld<j,ska l=re`ÿ f;,a
ksiaidrKh
1. my; j.=fõ i|yka i.kaO f;,aj, wvx.= m%Odk ix>gl i`oyka lrñka j.=j
iïmQ¾K lrkak'
m%Odk
f;,a j¾.h Ndú;h
ix>glh
l=re`ÿ f;,a
lrdnqkeá f;,a
fodvï f,,af,ka ,efnk
f;,a
me`.sß f;,a
2. i.kaO f;,a ksiaidrKh i`oyd yqud, wdijkh fhdod .kafka flfia oehs
úia;r lrkak'
3. i.kaO f;,a ksiaidrKhg idudkH wdijk l%uhlg jvd yqud, wdijkh jvd;a
iqÿiq jkafka wehs@
4. i.kaO f;,a ksiaidrKh i`oyd fhdod .; yels fjk;a l%u 2 la i`oyka lrkak'
ye`Èkaùu:
yqud, wdijkh" fkdfhla Ydluh øjHj,ska i.kaO f;,a ,nd .ekSug Ndú;
lrk tla l%uhla f,i fhdod .kS' by< ;dmdxlfhka hq;a jdIamYS,s øjH
ksiaidrKh i`oyd yqud, wdijkh fhdod .kS' wñY% øj folla tl úg wdijkh
lsÍfï oS" wdi%e;fha wvx.= tla tla ix>glfha idkaøKh ksh;hls' tfuka u"
ñY%Kfha ;dmdxlh tla tla ix>glfha ;dmdxlhg jvd wvq w.hla .kS' fuuÕska
by< ;dmdxlfhka hq;a ix>gl ;ksj kegjqj fyd;a isÿ jk úfhdackh ùu
j<lajd" 100 0C g my< WIaK;ajhl § ksiaidrKh lsÍu i`oyd bv ,nd fohs'
tneúka f;,aj, yd c,fha ixY=oaO jdIam mSvkh (P f;,a yd P c,h) jdhqf.da,Sh
mSvkhg iudk jk úg" c,h + f;,a ñY%Kfha keàu isÿ fõ' P0 c,h >> P0 f;,a
ksid" c,fha idudkH ;dmdxlhg jvd wvq WIaK;ajhl § ñY%Kh keàu isÿ fõ'
fuuÕska i.kaO f;,aj, jdIam ùu uDÿ ;;a;aj hgf;a § isÿ ùu ;yjqre lrhs'
my; iólrKh u`.ska wjidk wdi%e;fha ujq, w;r wkqmd;h oelaúh yelss h'
n (f;,a) P (f;,a)
=
n (c,h) P (c,h)
133
wjYH WmlrK yd ridhk øjH:
l%uh(
m<uq mshjr(
• f;dard .;a l=¿nvq j¾.hlska (l=re`ÿ fyda lrdnqkeá) fyda foys$ fodvï f,,sj,ska
5.0 g lsrdf.k l=vd len,sj,g lmd .kak (fyda wUrd .kak). ta idïm,h 250
cm3 jg wä ma,dial=jlg (fyda wdijk ma,dial=jg) oud f.k" wdi%e; c,h 50
cm3 muK tl;= lrkak'
2 jk mshjr(
134
lrkak' fi,ùfï oS úh<k ldrlh ;jÿrg;a tlg .=<s ùu kj;sk f;la th
tl;= lrkak' ^ysu .=<shla fuka Èiaúh hq;= hs& ñks;a;= 10 -15 muK ld,hla mqrd
jßka jr fid,jkak'
idlÉPdj:
b. fï ls%hdj,sh jvd;a mßir ys;ldój isÿ lr .ekSu i`oyd fhdod .; yels l%u
idlÉPd lrkak'
135
1. wdrïNfha oS tl;= lr.kakd ,o wdi%e;h wmeyeÈ,s iajNdjfhka mj;skafka wehs@
136
mÍlaIKh 43 - ffcj ãi,a ksIamdokh
ye`Èkaùu(
ffcj ãi,a ksIamdokh NaOH u`.ska W;afm%arK ls%hdjls' tys m<uq mshjf¾ §" NaOH,
fu;fkda,a iu`. m%;sls%hd lr fuf;dlaihsâ wekdhk idohs' fojk mshjf¾ §" fuf;dlaihsâ
kshqla,sfhda*hs,h t<j¿ f;,aj, ldfndkhs,a ldnka mrudKqjlg iïnkaO ù fu;s,a
tiagr idohs' fï ls%hdj,sh wjidkfha §" NaOH kej; iEfoa' ffcj ãi,a ksIamdok
ls%hdj,sfha oS" m%Odk w;=re M,h f,i .a,sifrda,a iEfoa' fjk;a fndfyda ld¾ñl ls%hdj,s
i`oyd wuq øjHhla f,i .a,sifrda,a Ndú;d fõ' úúO wdydr ksIamdok ls%hdj,s i`oyd Ndú;
jk YdL f;,a" ffcj ãi,a ksIamdokh lsÍu i`oyd m%;splS%lrKh l< yels h'
wdrlaIs; mshjr
mÍlaIKh isÿ lrk w;r;=r" YsIHhka weia wdrlaIs; wdjrK me,`o isáh hq;= h'
137
l%uh(
2. mdúÉÑ fkdlrk ,o t<j¿ f;,a 100 cm3 la 250 cm3 îlrhlg oud 400 0C la
muK WIaK;ajhlg WKqiqï lrkak' ffcj ãi,a ksIamdokfha oS mdúÉÑ lrk
,o t<j¿ f;,a Ndú; lsÍug m%:u fmrd .; hq;= jk w;r" tys wvx.= c,h o
bj;a lr .; hq;= h'
3. NaOH fu;fkda,a ñY%Kh l,;k w;r;=r t<j¿ f;,a idïm,h thg tl;=
lrkak' ia;r 2la we;s jk ;=re le,;Su fkdlvjd isÿ lrkak'
4. îlrfha wvx.= ñY%Kh fírk mqkS,hg oud tys by<ska we;s ia;rh fjka lr
.kak' my<ska we;s ia;rh .a,sifrda,a jk w;r" by<ska we;s ia;rh fu;s,a tiagr
fõ'
m%;sM, yd ksÍlaIK(
idlÉPdj(
2. .a,sißka wdrïNl øjH f,i Ndú; flfrk fjk;a l¾udka; ,ehsia;=.; lrkak'
138
mÍlaIKh 44: úkdlsßj, weisála wï, m%;sY;h ks¾Kh lsÍu
ye`oskaùu:
fok ,o idïm,hl wvx.= wï,h fyda Niauh m%udKh ks¾Kh lsÍu i`oyd wï, Niau
wkqudmkh fhdod .kS' fï mÍlaIKfha oS idïm,fha wvx.= weisála wï,h iïmQ¾Kfhka
WodiSk lsÍug okakd idkaøKfhka hq;a NaOH ødjKhla Ndú; lsÍfuka úkdlsßj,
wvx.= weisála wï, m%udKh ks¾Kh lrhs' wï,h iïmQ¾Kfhka WodiSk jk ,laIHh
ks¾Kh lsÍu i`oyd wï, - Niau o¾Ylhla fhdod .kS' weisála wï, idkaøKh ks¾Kh
lsÍu i`oyd" idïm,hg tl;= lrk NaOH mßudj oek .; hq;= h'
iul;d ,laIfha § ish¨ weisála wï, m%udKh NaOH u`.ska WodiSk fõ.
wdrlaIs; l%fudamdh:
mÍlaIKh lrk w;r;=r" isiqka weia wdrlaIs; lKaKdä me,`Èh hq;= h'
139
wjYH WmlrK yd ridhk øjH:
l%uh:
1. ìhqfrÜgqj 0.2 mol dm-3 NaOH ødjKfhka mqrjd .kak'
2. mßudñ;sl msfmÜgqjla Ndú;fhka úkdlsß 5.0 cm3 la 100 cm3 wkqudmk
ma,dial=jlg oud .kak' ma,dial=jg msfkdma;,ska o¾Ylfhka ìkaÿ lsysmhla yd
wdi%e; c,h 10 cm3 muK tl;= lrkak' wdi%e; c,h tl;= lrkafka iuyr
jdKscuh úkdlsßj, mj;sk iajdNdúl j¾Kh ;kql lsÍu i`oyd h'
3. wkqudmkh wdrïN lr <d frdai meyehla ,efnk f;la wkqudmkh isÿ lrkak'
4. úkdlsß idïm,fhka 5.00 cm3 ne.ska f.k wkqudmkh ;j;a foj;djla isÿ
lrkak'
140
m%;sM, 01 mshjr 02 mshjr 03 mshjr
.Kkh lsÍï:
1. úkdlsßj, weisála wï, ialkaO m%;sY;h .Kkh lrkak'
2. ksIamdol úiska úkdlsß fnda;,fha i`oyka lr we;s w.fha fodaI m%;sY;h
.Kkh lrkak'
idlÉPdj:
· fï mÍlaIKh i`oyd ms<sfh, lrk ,o NaOH ødjKfha idkaøKfha ksrjoH;dj
idlÉPd lrkak'
· mÍlaIKd;aul ialkaO m%;sY;h yd úkdlsß fnda;,fha i`oyka ialkaO m%;sY;
w.h w;r fjkig fya;= idlÉPd lrkak'
141
w;r;=r § jdhq nqnq¿ msg;g meñKs w;r wkqudmkh wka; ,laIHhg
meñKs úg" wjidk mdGdxl .kakd ,§'
c. msfkd,sma;,ska o¾Ylh fjkqjg fu;s,a TfrkaÊ o¾Ylh fhdod .kakd
,§'
2. iqmsß fjf<`oi,l úkdlsß 500 cm3 fnda;,a wf,ú lrhs' tla fnda;,hl wvx.=
weisála wï, .a?ï .Kk" Tn ,nd .;a m%;sM, weiqfrka .Kkh lrkak'
3. úkdlsß yd NaOH w;r wkqudmkh i`oyd jQ pH w.h yd NaOH mßudj w;r
úp,kh m%ia;dr.; lrkak'
142
mÍlaIKh 45: úkala,¾ l%uh u`.ska c,fha ødú; Tlaiscka uÜgu ks¾Kh lsÍu
1. mßirfha we;s c,h idïm,hl we;s ødú; Tlaiscka uÜgu jeo.;a jkafka wehs
oehs meyeÈ,s lrkak'
2. c,fha ødú; Tlaiscka w.h jeä ùug odhl jkafka fudkjd oehs meyeÈ,s
lrkak'
3. c,fha ødú; Tlaiscka uÜgu flfrys n,mdk m%Odk ¥Il j¾. fudkjd o@
ye`Èkaùu:
øú; Tlaiscka (DO) uÜgu hkq c,fha .=Kd;aul nj ukskq ,nk mrdñ;sj,ska jvd;a u
jeo.;a mrdñ;shhs' c,hg neyer lrk WKqiqï wm c,h u`.ska c, m%Njj, DO uÜgug
m%n,j n,mEula we;s lrhs' tfuka u c,hg uqodyefrk ldnksl wm øjH fyda fmdaIl
øjH ksid o c,fha DO uÜgu wvq fõ' c,c moaO;sh jd;h iys; ùu (iajdhq ;;a;aj) fyda
jd;h rys; ùu (ks¾jdhq ;;a;aj) u`.ska c,c Ôùkaf.a meje;aug iqÿiq fõ oehs ks.ukh
lsÍu i`oyd c,fha DO uÜgu Ndú; l< yels h'
wdrlaIs; mshjr:
mÍlaIKh isÿ lrk w;r;=r isiqka weia wdjrK me,`oSu wksjd¾h fõ'
143
l%uh:
c, idïm, tl;= lr.ekSu
● c, idïm,h mqrjd .;a jyd u" 3 mol dm-3 MnCl2 1 cm3 la iy KI (8 mol dm-3
NaOH ;=< we;s) 1 cm3 la thg tl;= lrkak' fuh isÿ l< hq;af;a msfmÜgqfõ
;=v c, idïm,h ;=<g .sf,k mßÈ fõ'
idïm,h úYaf,aIKh(
● úYaf,aIKh lsÍug fmr idïm,h wvx.= fnda;,hg 50% H2SO4 2 cm3la muK
ùÿre nghl wdOdrfhka tl;= lrkak' bka miq uQäh jid idïm,h iys;
fnda;,h lSm jrla há me;a; yrjñka fyd`Èka fid,jkak' fï wjia:dj, oS c,
idïm,h ÿUqre meye úh hq;= h'
m%;sM, iy ksÍlaIK:
idïm, wxl 01
idïm,fha WIaK;ajh '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
Ndú; l< idïm, mßudj '''''''''''''''''''''''''''''''''''''
m<uq m%;sldrl fol tl;= l< miq iEÿKq wjlafIamfha j¾Kh ''''''''''''''''''''''''''''''''
Na2S2O3 ødjKfha ksjerÈ idkaøKh ''''''''''''''''''''
144
idïm,h ìhqfrÜgq mdGdxlh (cm3) DO idkaøKh" mg dm-3
1
2
idlÉPdj:
ii. idïm,h ,nd .;a ú.i u th ;sr lsÍu jeo.;a jkafka wehs@
145
Azide - Winkler Method
Micropipette
2cm3 manganese
sulphate just
below surface of
liquid
Rapeat
procedure using
alkai- iodido
water reagent in the
same manner
DO bottle with
field sample
Titrate 200cm3
of sample
with sodium
thisuophate
2cm3sulphuric to pale. straw
acid just above colour stir
surface of sample and swirl
invert continually
sample
to mix
Aluminum
Mix by inverting Coil brown
several times
check for air
bubbles Remx Rubber
aer precipitale ha band sample can be stored
settled to bottom for up to 8 hr in a cool
dark place
Distilled H2O
Calculate DO
concentration
DO(mgL-1) = xmL
of titrant X 1mgDO/
1cm3
2cm3 starch Continue titration
Solution stirring continuously
until until sample is clear
blue colour
forms
White paper
blue
yellow
146