MODYUL 2 :Ang Morpolohiya

Aralin 1: Katuturan Morpolohiya at Anyo ng Morpema

Layunin:

a. nalalaman ang katuturan ng morpolohiya;

b. nakikilala ang mga anyo ng morpema; at

c. nakapagbibigay ng sariling halimbawa batay sa paksang tatalakayin

d. nasusuri ang mga anyo ng morpema sa pangungusap.

Talakayan:

Ano ang MORPOLOHIYA?

Morpolohiya

Ang morpolohiya/morpoloji ay isang pag-aaral o pagsusuri sa mga morpema ng isang wika at

pagsama-sama nito upang makabuo ng isang saita.

Ang morpema ay ang pinakamaliit nay unit ng salita na nagtataglay ng kahulugan.

Ang salitang maganda ay binubuo ng dalawang morpema. Ang malayang morpema o

salitang-ugat at di-malayang morpema o panlapi.

Ang malayang morpema ay “ganda” at ang “ma-“ ay di-malayang morpema.

Ang dalawang morpemang “ganda” at “ma-“ ay may kahulugang taglay.

Ang “ma-“ ay isang morpema dahil mat tgalay na kahulugan ng “pagkamayroon”.

iba pang halimbawa:

salitang malayang morpema di-malayang morpema

Malaya laya ma-

kumain kain -um

tumakbo takbo -um

ANYO NG MORPEMA

1. Morpemang ponema o makabuluhang tunog

Ang morpemang ponema ay binubuo lamang ng ponemang /o/ at /a/ na may

kahulugang taglay na nagpapakita ng kasarian.

halimbawa:

o a

doctor doktora

propesor preposera

abugado abugida

kusinero kusinera

Mario Maria

Ignacio Ignacia

2. Morpemang Salitant-ugat

Maituturing itong malayang morpema dahil nakakatayong mag-isa. Binubuo ito ng

mga morpemang mat taglay a kahulugan kagit walang panlaping nakakabit.

halimbawa:

dagat takbo hiram puti sulat bata

3. Morpemang Panlapi / Di-malayang Morpema

Ito ay anyo ng morpema na idinurugtong sa salitang-ugat na maaaring

makapagpabagong kahulugan ng salita ngunit hindi nakatatayong mag-isa ang mga panlapi,
nagkakaroon lamang ito ng kahulugan kapag idinudugtong sa salitang-ugat.

halimbawa:

Morpemang Panlapi Kahulugan Salitang-ugat Bagong Morpema

ma- Pagkakaroon ng bait ma- + bait = mabait
 katangiang taglay ng
salitang-ugat
um- Pagganap ng kilos awit um- + awit = umawit
-an Lugar na aklat aklat + -an = aklatn
pinaglalagyan
ma- Nagsasaad ng pera ma- + pera = mapera
pagkakaroon

Ang mga panlaping idinudugtong sa salitang-ugat ay maaaring makabuo ng salitang

makangalan, maka-uri at makadiwa.

Ang mga panlapi ay maaaring ikabit sa mga pangngalan at tinatawag itong

makangalan; sa pandiwa ay tinatawag naman na panlaping makadiwa; at sa pang-uri ay
tinatawag na panlaping makauri.

halimbawa:

mag- (+) laro = maglaro (makadiwa)

ma- (+) sipag = masipag (maka-uri)

mag- (+) ama = mag-ama (makangalan)

URI NG MORPEMA AYON SA KAHULUGAN

1. Morpemang may kahulugang pangnilalaman o leksikal

Ang mga morpemang pangnilalaman ay binubuo ng pangngalan at panghalip nilang

nominal, pandiwa at mga panuring na pang-abay at pang-uri.

Ito ang morpemang nakatatayo ng mag-isa sapagkat ang kanyang kahulugan ay hindi
na nangangailangan ng iba pabg salita

hal. aso – pangngalan kahapon – pang-abay

maganda – pang-uri tumakbo – pandiwa siya – panghalip

2. Morpemang may kahulugang pangkayarian

 Ang mga morpemang ito ay walang kahulugang taglay hangga’t di naisasama sa iba
pang morpema na magpapalinaw ng kahulugan ng buong pangungusap.

Ito ay ang mga salitang nangangailangan ng iba pang salita upang mabuo ang
kanilang gamit sa pangungusap.

Ito ay binuuo ng mga pananda at mga pang-ugnay.

Pananda – si, sina, ng mga, ang mga, ay

Pang-angkop – na, -ng

Pang-ukol – ukol sa/kay, alinsunod sa/kay, sa, ayon sa/kay

Pangatnig – at, subalit, datapwa’t, ngunit

Ang Alomorp ng Morpema

Sa alomorp ng morpema, ang isang panlapi ay magkakaroon ng tatlong anyo dahil sa

impluwensya ng kaligiran na matatawag na alomorp.

Ang panlaping “pang” ay may tatlong anyo o alomorp – ang pam-, pan-, at pang-

Ang panlaping “pang” ay nagiging “pam” kung ang katabing tunog ay nagsisimula
sa /p/ o /b/

halimbawa: ang salitang pangbata ay maaaring maging pambata [pang+bata= pambata]

pang + pito = pampito pang + bihis = pambihis

Ang panlaping “pang” ay nagiging “pan-“ kung ang katabing tunog ay nagsisimula sa /t, d, s,
l, at r/

halimbawa: pang + takbo = pantakbo pang + sayaw = pansaway

pang + dilig = pandilig

Ang panlaping “pang” ay nanatiling “pang kung ang katabing tunog ay /k, g, h, m, n, ng, w,
y,/ at mga patinig /a, e, I, o, u/

halimbawa: pang +kain = pangkain pang+gala= panggala

pang + opera = pang-opera

Paraan ng Pagbuo ng mga Salita

Ang tamang pagbuo ng lsaita, ay isang indikasyong may maayos na komunikasyon.

Ang maayos at malinaw na pagkakabuo ng mg salita ay nagbibigay ng maayos at malinaw na
komunikasyon.

Narito ang mga Paraan sa Pagbuo ng mga Salita

1. PAYAK. Ito ang paggamit ng mga simpleng salita o mga salitang-ugat lamang.

halimbawa: ganda ibig ilaw kain tawa sayaw

2. PAGLALAPI. Ito ang paraan ng pagbubuo ng salita sa pamamagitan ng pagkakabit ng

panlapi sa salitang-ugat. Ang mabubuong salita ay tinatawag na MAYLAPI.

Sa paglalapi maaaring gamitin ang iba’t ibang anyo ng panlapi.

MGA ANYO NG PANLAPI

Maaaring paraan ng paglalapi ang ginagawa sa salitang-ugat. May mga anyo ng

panlaping ginagamit:

a. UNLAPI = (unahan)

Ito ang panlaping ikinakabit sa unahan ng salitang-ugat.

halimbawa: mag + asawa = mag-asawa

pala + basa = palabasa

b. GITLAPI

Ito ang panlaping ikinakabit sa gitna ng salitang-ugat.

hal.: kinain = kain + -in sumayaw = sayaw + um

c. HULAPI
 Ito ang panlaping ikinakabit sa hulihan ng salitang-ugat

halimbawa: aralin = aral + in tandaan = tanda + an

d. KABILAAN

Ito ang panlaping ikinakabit sa unahan at sa hulihan ng salitang-ugat

halimbawa: kagandahan = ka- + ganda + -han

e. LAGUHAN

Ito ay panlaping ikinakabit sa unahan, sa gitna at sa hulihan ng salitang-ugat.

halimbawa: pagsumikapan = pag- + s + -um + ikap + -an (salitang-ugat – sikap)

3. Pag-uulit ng mga salita

Isang paraan sa pagbubuo ng salita ay ang pag-uulit na kung saan ang buong salita o
isa o higit pang pantig (syllable) nito ay inuulit. Nasa unahan ng salita ang inuulit na pantig o
mga pantig. Ginagamit ang gitling (-) sa maraming salitang inuulit, kahit ito ay
dinudugtungan ng panlapi.

Paraan ng Pag-uulit ng Salita

Kapag ang kabuuan ng salita ang inuulit, ito ay tinuturing ganap na pag-uulit.

Mga halimbawa ng mga salitang inuulit kung saan ganap ang pag-uulit ay ang araw-araw,
kabit-kabit, iba-iba, mali-mali, at salit-salit

 Ayon sa 2014 Edisyon ng Ortograpiyang Pambansa ng Komisyon ng Wikang Filipino,

hindi na kailangan palitan ng titik u ang mga salitang nagtatapos sa titik o kung ito ay
inuulit.
 Halimbawa, ang salitang sino ay magiging sino-sino at hindi na sinu-sino.
 Gayundin ang pagpalit ng titik i sa e.
 Ang salitang babae ay magiging babaeng-babae kung uulitin at hindi babaing-babae.
  Ang pagpalit ng titik i sa e at ng u sa o ay nagaganap kung walang gitling sa salita at
kung ang salita ay may bagong kahulugan.
Halimbawa: ang haluhalo ay isang pagkaing pampalamig, ngunit ang halo-halo ay
tumutukoy sa pinagsama-samang iba’t ibang bagay.
 Ang haluhalo ay hindi salitang inuulit, ngunit ang halo-halo ay salitang inuulit.
 May mga salita na mukhang inuulit ngunit hindi tinuturing mga salitang inuulit
sapagkat walang punong salita o salitang-ugat ang mga ito.
Halimbawa: ang salitang pakpak ay hindi binubuo ng pag-uulit ng salitang ugat na pak.

 Gayundin ang mga salitang alaala, baybay, daldal, paruparo, singsing, musmos,
tugtog, tuktok, at iba pa.
 Hindi makapagiisa ang pantig na inuulit sa mga halimbawa na ito sa ibaba:

Mga halimbawa ng ganap na pag-uulit:

abog-abog (noise or warning)
agad-agad (immediately)
alon-alon (wavy or waviness; curly)
ama-amahan (foster father)
anak-anakan (foster child)
anting-anting (amulet)
ano-ano (used in asking
kapoot-poot (hateful)
kapuna-puna (glaring; easy to see)
kapuri-puri (commendable; admirable)
karga-karga (carried around continuously)
kargadong-kargado (heavily loaded)

B. Di-ganap na pag-uulit
May mga salita na binubuo sa pamamagitan ng di-ganap o parsyal na pag-uulit na kung saan
bahagi lamang ng salitang-ugat ang inuulit.
Kapag ang unang patinig (vowel) o unang pantig lamang ang inuulit, hindi gumagamit ng
gitling sa salitang inuulit.
B.1: Pag-uulit ng unang pantig
 Kapag ang salita ay nagsisimula sa patinig, ang patinig lamang ang uulitin.
1. Halimbawa: ang salitang ibig kung inuulit ay iibig. Kapag ang salita ay nagsisimula sa
pantig na may kayarian na KP (katinig-patinig), ang unang pantig lamang ang uulitin.
2. Halimbawa: ang salitang balik ay magiging babalik kung uulitin.
  Kapag ang salita ay nagsisimula sa pantig na may kayarian na KPK (katinig-
patinigkatinig), ang KP lamang ang uulitin.
Halimbawa: ang salitang hinto ay magiging hihinto kung uulitin.
 Ang ganitong parsyal na pag-uulit ay nagaganap din kahit may panlapi ang salita.
Halimbawa: ang salitang umiibig ay may unlapi na um– at ang salitang babalikan ay may
hulapi na –an.
 Kapag ang salita ay nagsisimula sa kambal-katinig (consonant cluster), ang unang
katinig at patinig lamang ang inuulit.
Halimbawa: ang salitang plano at klaro kung uulitin at kakabitan ng panlapi ay magpaplano
(mag·pa·pla·no) at ikaklaro (i·ka·kla·ro).

Mga halimbawa ng pag-uulit ng unang pantig:

lalabas (will go out)
lalaki (will grow; will become bigger)
lalaktaw (will skip over)
lalayo (will move away)
liligaya (will be happy)
lilipas (will pass)
lilipat (will transfer)
luluwag (will loosen)
bibisita (will visit)
bibitiw (will let go)
dadagsa (go in large numbers)
dadalaw (will visit)
dadalhin (will bring or carry)
dadalo (will attend)
didikit (will stick)

B.2 Pag-uulit ng unang dalawang pantig

 Kapag ang salita ay may higit sa dalawang pantig, ang unang dalawang pantig lamang
ang inuulit.

Mga halimbawa ng pag-uulit ng unang dalawang pantig:

karima-rimarim (disgusting; loathsome)
kasa-kasama (constant companion)
kasama-samaan (worst)
kauna-unahan (the very first)
minu-minuto (every minute)
pala-palagay (opinions)
pira-piraso (in pieces)
saka-sakali (just in case)

B.3 Pag-uulit ng unang dalawang pantig ngunit KP lang ang uulitin sa pangalawang pantig
 Kapag ang pangalawang pantig ng salita ay may anyong KPK (katinig-patinig-katinig),
ang KP lamang ang inuulit
Mga halimbawa ng pag-uulit ng unang dalawang pantig:
baha-bahagya (in very small portions or amounts)
bali-baligtad/bali-baliktad (all are turned upside-down)
balu-baluktot (all are twisted or bent)
kahila-hilakbot (terrible; fearful)
pabula-bulagsak (in a disorderly or wasteful manner)

3. Pagtatambal ng mga Salita

Ito ay pagbubuo ng salita sa pamamagitan mg pagtanggal o pagsasama ng dalawang
magkaibang salitang-ugat upang makabuo ng bagong salita. Maaaring gumamit ng
linkers sa pagbubuo ng mga salita.
May dalawang paraan ang ginagamit sa pagtatambal, ito ay:

A. Buo o Ganap na Pagtatambal – pagtatambal ng dalawang salitang-ugat na nagpapahayag

o nagreresulta sa pagkakaroon ng ikatlong kahulugan o bagong kahulugan.
halimbawa:
hampas + lupa = hampaslupa
balat +sibuyas = balat-sibuyas
bahag + hari =bahaghari

B. Parsyal o di-ganap na pagtatambal – pagtatambal ng salitang-ugat na nagpapahayg ng

sariling kahulugan, nananatili ang orihinal na kahulugan ng dalawang salitang
pinagtatambal o hindi nagkakaroon ng pnagtlong kahulugan.
halimbawa:
bahay + kubo = bahay-kubo
kapit + bisig = kapitbisig