El Filibusterismo

IF MY NEED FOR
REVENGE LABELS
ME AS A RADICAL. .. THEN SO BE IT

"A CENTENNIAL PIECE"

AS HOMAGE TO DR. JOSE RIZAL,
DEDICATED TO THE MARTYRED
PRIESTS GOMBURZA

PRODUCED AND DIRECTED BY A COLLABORATIVE EFFORT

CALANGI, PHOEBE FROM THE STUDENTS OF FT-2102
PEÑA, LEON IN FULFILLMENT OF THEIR TERM
REYES, ANGEL PROJECT IN GED-103
 1
SA KUBYERTA
 Isang araw ng Disyembre,
naglalakbay ang Bapor Tabo sa
Sasadsad tayo sa
Ilog Pasig patungong Laguna.
bukiring iyan,
Nag-uusap sa kubyerta ang mga
Donya Victorina
pasahero.

Kapitan, bakit
hindi pa tulinan
ang barko?

Habang pinagtatalunan ng mga

sakay ang pagtutuwid sa paliku-
likong ayos ng ilog ay biglang
Ang lunas ay napakadali. nagsalita si Simoun.
Humukay ng kanal sa
Maynila. Magbukas ng
bagong ilog at tabunan ang
Ilog Pasig.

Malaking pera ang

magugugol dito ,
G. Simoun, at
masisira ang mga
kabayanan.

Puwes,
sumira!
Ngunit maaaring Gamitin ang
magbunga iyan ng mga
paghihimagsik. bilanggo at
Kung
bihag upang
hindi
walang
sasapat,
perang
ang taong-
gugugulin
bayan ang
sa paggawa.
sapilitang
pagawain..
Nag-alsa na ba kahit
minsan ang bayang
Ehipto?

Pero hindi
na kayo
kaharap ng
mga taga-
Ehipto.

Ang lupaing
ito’y
maraming
beses nang
naghimagsik
dahil sa
sapilitang
paggawa.

Ang mga pulong ito ay hindi na

muling maghihimagsik. At kayo
Padre Salvi, ano ang silbi ninyong
mga prayle kung maghihimagsik
ang bayan? At huwag kayong
bumanggit ng mga
pangangatwiran pawang
katunggakan!
 Siya’y isang napaka
walang utang na
loob… at talakayin pa
ang mga bagay na ito
sa bapor pa naman!

Nagharap na ako ng isang

tunay na panukalang
matipid at kapaki-
pakinabang upang linisin
ang mahabang wawa sa
Laguna.

At maaari bang
malaman kung
ano iyan?
 at ang mga
Pilitin ang hayop na ito, sa
lahat ng mga pamamagitan
abyang ng susong
magkakatabi maliliit, ang
na mag-alaga magpapalalim
ng pato, ng wawa.

Maaari ko bang
isulat ang bagay
na iyan?

Don
Custodio,
kung lahat
aymag-aalaga Mabuti pa’y
ng mga pato, matabunan na
darami ang ang wawa
mga balot. kaysa
magkaroon ng
maraming
nakakadiring
balot!
 2
SA ILALIM NG KUBYERTA
 ba naman ang nangyayari sa ilalim ng
kubyerta. Siksikan ang mga pasaherong
Indio at Tsino. Mainit dito at maingay
ang makina ng bapor. Nag-uusap-usap
sina Kapitan
Basilio, Basilio, at Isagani tungkol sa
pagkakaroon ng Akademya ng Wikang
Kastila

Tinitiyak kong hindi

maisakakatuparan
ang Akademya ng

Wikang Kastila.

Maisasakatuparan po, Kapitan

Basilio. Hinihintay na lamang

namin ang pahintulot. Si padre

Irene ay nangako sa amin na

makikipagkita sa Heneral.

Sasalungatin

iyan ni Padre

Sibyla.

Bayaan ninyong salungatin!

Kaya nga naririto iyan sa

bapor upang makipagkita sa

Heneral na nasa Los Banos.

 Makakuha man kayo
ng pahintulot, saan
naman kayo kukuha
ng salaping
gugugulin?

Magaambag
ang bawat
estudyante

At si Macaraig ay

nag-alok ng isa sa

kanyang mga

bahay.

Kung sabagay, hindi masama ang

panukalang iyan, ngayong hindi na

mapag-aaralan ang Latin, ay pag-

aaralan naman ang wikang Kastila.

Diyan makikilala na tayo ay

lumalakad nang paurong. (walk-out)
Lumapit si Simoun. Ipinakilala ni Basilio

kay Simoun ang kaibigang si Isagani.

Tinanong ni Simoun si Isagani kung

totoo bang ang mga tao sa kanilang

lalawigan ay hindi makabili ng alahas

dahil sa karalitaan.

Hindi nga po
bumibili sapagkat

hindi naman

kailangan.

Wala akong masamang ibig

sabihin. Mabuti pa’y

samahan niyo na lamang

akong uminom ng serbesa.

 Ayon kay Padre Camorra,

ang pag-inom ng maraming

tubig ang sanhi ng kawalan

ng sigla ng mga tao.

Salamat po, pero

hindi kami

umiinom ng
serbesa.

Sabihin ninyo kay Padre

Camorra na makabubuti
sa kanya ang pag-inom ng

tubig sa halip na serbesa

upang makaiwas sa tsismis

ng mga relihiyoso.

Lumisan si Simoun,

samantala itinuloy naman

nina Basilio at Isagani ang

kanilang pag-uusap.
Bakit mapusok

ka ngayon?

aywan ko,
para akong
natatakot sa
taong iyan?

Hindi mo ba siya

kilala? Siya ang

tagapayo ng

Kapitan Heneral.
 Totoo?

Ganyan ang narinig ko sa

mga taong pumupuri sa

kanya kapag nakaharap, at

kapag nakatalikod, siya’y

minumura.
 3
MGA ALAMAT
 Napakagandang

alamat!

Ano sa palagay niyo Padre Sibyla? Hindi ba

mabuti kung sa beateryo na lamang siya

ikinulong gaya ng Sta. Cruz sa halip na sa

tagong lugar?

Wala namang kabuluhan iyan. Huwag

ninyong kaligtaan ang pinakamaganda,

sapagkat ito ang pinakatotoo: ang milagro

ni San Nicolas.
 Bumalik si Simoun sa umpukan sa
kubyerta. Dumating din si Padre
Florentino. Kasalukuyang nag-
uusap sina Padre Sibyla, Ben
Zayb, at kapitan ng bapor.

Saan ba kayo galing?

Hindi ninyo nakita ang

bahaging
pinakamainam sa

paglalakbay.

Marami na akong nakitang mga ilog

na may magagandang tanawin. Ang

hinahanap ko’y isang alamat.

 Kung alamat ay mayroon ang
Pasig. Nariyan ang Malapad-na-
bato na umano’y tinitirhan ng mga
espiritu. May isa pang alamat
tungkol kay Donya Geronima na
alam na alam ni Padre Florentino.

At ikinuwento ni Padre

Florentino ang alamat.

Noong araw, mag isang

estudyanteng
nangakong pakakasalan

ang dalagang kababayan

at pagkatapos ay
nalimutan ang pangako.

Naghintay ang babae ng

maraming taon
hanggang kumupas ang

kanyang kabataan.
Isang araw, nabalitaan

niyang ang kanyang

hinihintay ay arsobispo

na pala ng Maynila.

Nagdamit-lalaki ang

dalaga, lumigid sa ilog

hanggang makarating
sa lugar ng nobyo at
hiningi ang katuparan
ng pangako nito.

Imposible ang gusto niyang mangyari kaya ipinahanda ng arsobispo ang

kuweba na ang pasukan ay nagagayakan ng baging. Doon nanirahan,

namatay, at inilibing ang Donya. Sinasabing napakataba ni Donya

Geronima kaya’t patagilid kung pumasok sa kuweba. Napabantog siya

bilang engkantada dahil sa kanyang pagpukol ng mga kasangkapang

pilak sa ilog. Nang matibag ang bunganga ng kuweba, unti-unting

nawala sa alaala ng mga Indio si Donya Geronima.

 Nagkuwento rin si

Padre Sibyla ng isang

alamat

Noong araw, napakaraming buwaya sa ilog at lawa. Mga buwayang

malalaki at naninira ng mga bangka.
Isang araw, may Tsinong naparaan. Biglang nagpakita ang demonyong

nag-anyong buwaya at itinaob ang bangka upang kainin ang Tsino at

madala sa impiyerno. Biglang tinawag ng Tsino si San Nicolas at

nagpasaklolo, kaya’t ang buwaya’y naging bato.

Ngayo’y pumapasok na tayo sa

lawa, ang kapitan marahil ang

maraming nalalaman.

Kagilas-gilas na

alamat!

Napakagandang

ilathala.

Pumasok ang bapor sa lawa.

Kapitan, alam ba niyo kung saang
dako ng lawa napatay ang isang

Lubhang napakaganda ng nangngangalang Guevarra, Navarra, o

tanawin sa buong paligid.

Ibarra?
Namangha ang mga nakatingin.
 Saan nga ba Kapitan?
May naiwan kayang bakas

sa tubig?

Tumingin kayo roon.

(tumuro sa malayo)

Napansin ni Ben Zayb na

tahimik at nakatingin sa malayo
si Simoun. Nag-iisip ito nang

malalim at walang katinag-tinag.

Ano ang nangyayari sa inyo, Ginoong

Simoun? Ikaw pa naman ay sanay na sanay

sa paglalakbay. Ikaw pa ba ang malulula sa

lawang ito?
 4
KABESANG TALES
 Si kabesang Tales ang nag-iisang anak ni Tandang Selo,

ang matandang mangangahoy na kumupkop kay Basilio

sa gubat noong bata pa ito. Sa paniwalanag walang

nagmamay-ari sa isang lupain ay sinaka ito ni Kabesang
tales. Ngunit nang mag-ani ang kanyang pananim, siya

ay siningil ng mga prayle ng 20 hanggang 30 pisong

Tiisin mo na! Ipagpalagay
buwis. Nais tumutol ni Kabesang Tales ngunit pinigilan

siya ng ama.
mo na lang na ang 30
pisong iyon ay natalo sa

sugal o kaya’y nahulog sa

tubig at sinakmal ng

buwaya.

Natupad ang pangarap ni Kabesang Tales na

makapagpatayo ng bahay na yari sa tabla.

Pinagkaisahan siyang gawing cabeza de barangay

ng kanyang mga kanayon. Lubhang magastos ang

tungkuling ito dahil kinakailangan niyang bumili

ng magagarang damit at naubos ang kanyang oras

sa pagpunta sa kabisera

Lahat tayo, Ama, ay

babalik sa alabok at

ipinanganak na walang

saplot.
 Inilakad ni kabesang Tales kung kani-
kanino sa pamahalaan ang karapatan niya sa
lupa. Pinagsamantalahan naman ng mga ito
ang kanyang kamangmangan. Napiling
maging sundalo ang kanyang anak na si
Tano ngunit hinayaan niya ito sa halip na
magbayad ng
kapalit.

Magbabayad ako sa mga

abogado. Kung mananalo ako

sa usapin ay mapapabalik ko si
Tano, ngunit kung ako’y

matatalo ay hindi ko na

kailangan ng anak.

Isang araw, dinukot ng mga tulisan si Kabesang

Tales at ipinatutubos sa halagang 500 piso.
Halos mabaliw sina Tata Selo at Juli. hindi nila
alam ang gagawin. May 200 piso si Juli ngunit
hindi iyon makasasapat. Siya ay nagdasal nang
nagdasal ngunit walang
milagrong naganap. Kaya’t nagpasya siyang
manilbihan sa isang mayamang kababaryo.

Kung aalis ka,

babalik na ako sa

gubat.

Kailangang makabalik ang aking ama at kapag

nanalo tayo sa usapin ay matutubos ako sa

pagkakaalila.
 Malalaman din niyang

pinili ko pang ako ang

masanla kaysa masanla

ang agnos na bigay niya

sa akin.
 5
ANG NOCHE BUENA NG
ISANG KUTSERO
Naantala ang pagdating ni Basilio sa San
Diego nang harangin ng guwardiya sibil
ang karwaheng sinasakyan niya.
Nagkataong naiwan ng kutsero ang
sedula nito kaya’t kinulata ito ng
guwardiya sibil.

Marahil ay walang mga

guwardiya sibil noon,
kung mayroon ay hindi
sila mabubuhay nang
matagal dahil sa
pangungulata

Habang naglalakbay, pinahinto ng mga

guwardiya sibil ang kutsero dahil walang
ilaw ang karwahe. Bawal iyong sa batas.
Nakiusap ang kutsero ngunit hindi siya
pinagbigyan. Ipipiit siya sa bilangguan.
 Nakauwi si Basilio sa bahay na
kanyang tinutuluyan. Bahay
iyon ni Kapitan Tiago na
tinitirhan ng isang katiwala.

Ibinalita sa kanya ng katiwala

ang pagkakadakip kay Kabesang
Tales. Dahil sa balitang iyon ay
nawalan siya ng ganang kumain.
 6
SI BASILIO
 Ginising si Basilio
ng ripeke ng
kampana para sa
misa de gallo.
Palihim siyang
nanaog ng bahay at
tumungo sa gubat
na kinahihimlayan
ng kanyang ina.
Nasa paanan ito ng
malaking puno ng
balete. Habang nasa
puntod, naalala ni
basilio ang kanyang
mga napagdaanang
hirap sa mga
nagdaang panahon.

Nang mamatay ang kanyang ina, nilisan niya ang

San Diego upang magpaalila at makapag-aral sa

Maynila. Ngunit maraming beses siyang nabigo.

Mabuti na lamang at natagpuan siya ni Kapitan

Tiago na taga-San Diego rin. Kinuha siyang

utusan at pinayagang makapag-aral sa San Juan de

Letran.
Sa kabila ng pang-

aalipusta ng ibang

tao sa kanyang

payak na
pananamit,
nagtapos siyang

may markang

sobresaliente at
mga medalya.

Inilipat siya ni

Kapitan Tiago sa

Ateneo Municipal

kung saan nag-aral

siya ng
pagkabatsilyer at

pinuri ng kanyang

mga propeso

Dalawang buwan na lamang,

matatapos na niya ang

Medisina. Mapapakasalan na

rin niya si Juli.

 7
SI SIMOUN
Paalis na ng gubat si Basilio nang makarinig

siya ng kaluskos ng mga dahon at yabag ng

mga paang papalapit. Natanaw niya ang isang

anino ng lalaki sa kabilang bahagi ng balete.

Kumuha ito ng asarol at nagsimulang

maghukay. Kinabahan si Basilio.

Sa malaking

pagtataka ay

nakilala ni
Basilio na ang

lalaki ay si
Simoun.
Pinanood niya

ito habang

naghuhukay.

Hindi nagtagal,

napagod si
Simoun at
lumabas si
Basilio sa

pagkakakubli.
Matutulungan ko ba kayo,

Ginoo?
 Dinukot ni Simoun ang

kanyang rebolber at itinutok

ito kay Basilio Labintatlong taon na po

ngayon nang ating ilibing ang

aking ina sa pook ding ito at

ikinaliligaya ko kung ako’y

Basilio, nakababatid ka ng
makaganti naman sa inyo.
isang lihim na maaaring

ikasawi ko. Hindi kita

papatayin sa pag-asang
hindi ko ito pagsisisihan.

Nalaglag ako at nagsikap makaipon

ng maraming salapi upang

maisagawa ang aking layon.
Nagbalik upang ibagsak ang
Isinalaysay
masamang pamahalaanm padaliin

ang kanyang pagkasira kahit na

ni Simoun
dumanak ng maraming dugo.
kay Basilio

ang
kanyang

buhay sa

nagdaang

13 taon.

A! Kabataan na walang karanasan at

mapangarapin. Hinihingi ninyo ang

wikang Kastila, ngunit ano’ng

Hindi po, kung dahil sa
magiging hangarin ninyo? Ano ang

Kastila ay mapapalapit tayo

inyong mapapala? Upang hindi kayo

sa pamahalaan, magiging
lalong magkaintindihan?
sanhi ito ng paglalapit-lapit

ng mga pulo.
 Isang pagkakamali! Ano ang gagawin ninyo sa wikang Kastila?
Patayin ang wikang katutubo? Ipailalim ang inyong kaisipan sa
ibang isipan at maging malaya? Lalo kayong magiging alipin! Sa
halip ay tulungan mo ako. Gamitin mo ang iyong lakas sa Ginoo, napakalaki kong
kabataan upang kalabanin ang mga lihis na akala. Iyan ang karangalan ang mapagtapatan ng
dahilan kung bakit ikaw ay nais kong mabuhay pa. inyong mga balak, ngunit hindi
ko magagawang gampanan ang
inyong hinihiling. Ang hangarin
ko lamang ay gamutin ang mga
sakit ng aking mga kababayan.

Kahit hindi ka handa sa aking

hinihintay na pag-asa, sa araw na

magbago ka ng paniniwala, ay

hanapin mo ako sa aking tahanan

sa Escalota at paglilingkuran kita

nang buong-puso.
 8
MALIGAYANG PASKO
Nang magising si Juli’y namumugto pa ang

kanyang mga mata/ ang unang pumasok sa

isip niya’y baka sakaling naghimala na

makapagpapadala ang Birhen ng 250

pisong pantubos sa kanyang ama, ngunit

walang nangyaring himala.

Nang mag-uamga na, nakita ni Juli ang

kanyang ingkong na nakaupo sa isang

sulok, at pinagmamasdan ang kanyang

mga kilos. Kinuha niya ang kanyang

tampipi at nakangiting lumapit sa

matanda upang humalik sa kamay nito.

Pagdating po ni

Ama, pakisabi

na ako’y
napasok na rin

sa kolehiyo.
Habang nasa daan,

napahinto si Juli at
Mag-isang naiwan si

nanangis. Tandang Selo sa

bahay.

Nang may kamag-anak na dumalaw kay

Tandang Selo, nagulumihanan siya nang

hindi siya makabigkas ni isang salita.

Walang maibukang pangungusap sa

kanyang mga labi kundi’y mga impit na

ungol lamang.

Nagkagulo ang mga

panauhing kamag-anak
Napipi na!
dahil sa nangyari kay

Tandang Selo.
 9
ANG MGA PILATO
SI TANDANG

SELO AY PIPI!

Nang
makarating sa

bayan ang
balita, marami

ang nahabag at

kasing dami rin

ang hindi

nagbigay
pansin. Walang

may kasalanan

sa
pangyayaring

iyon at walang

masisisi. Nang mabatid ni Hermana

Penchang, na siyang

pinaglilingkuran ni Juli, ang

nangyari…

Ang tinutukoy na

makasalanang kamag-

anak ay si Juli.
Pinadadalhan tayo ng Diyos ng gayong mga

parusa dahil tayo ay makasalanan o may kamag-

anak na makasalanan na dapat sana’y tinuruan

natin ng kabanalan subalit hindi natin ginawa.

Akalain ninyong isang

dalagang maaari nang
mag-asawa ay hindi pa
marunong magdasal!
 Tinuruan ni Hermana Penchang si Juli

ng wastong pagdarasal. Pilit ding Lumuwas sa

pinabasa kay Juli ang librong Tandang

Maynila si

Basio Macunat na sinulat ng isang Basilio upang

prayle. kunin ang

kanyang

natipong
kuwalta at

matubos si
Juli.

Nagsaya ang mga prayle sa

pagkapanalo nila laban kay Kabesang

Tales. Sinamantala nila ang

pagkakabihag dito upang ipagkaloob

sa iba ang lupain nito.

Nakalaya si Kabesang Tales sa tulong ng mga

kuwaltang naipon ni Juli. nang dumating ang

kabesa sa sariling tahanan ay nakita niyang iba

na ang nagmamay-ari nito pati ng kanyang

lupain. Napaupo na lamang siya sa piling ng

kanyang ama at hindi na halos nakapagsalita sa

buong maghapon.
 10
KAYAMANAN AT
KARALITAAN
 Nakituloy ang mag-aalahas na si Simoun

sa bahay ni Kabesang Tales. Sa kabila ng

paghihikahos, ay hindi pa rin nalilimutan

ni Kabesang Tales ang kaugaliang

Pilipino, kaya’t hindi magkandatuto sa

pagtanggap sa panauhing dayuhan.

Dumating sa bahay ni Kabesang

Tales ang mga mamamayan ng

San Diego at Tiyani upang

bumili ng alahas kay Simoun.
 Ayaw ninyo marahil ng

mga alahas na

pangkaraniwan o mga

huwad lamang.

Siya nga po,

mga brilyante,

Marahil naman at ako’y may

matatandang

mga matatandang alahas.

brilyante, mga

bato sa una!

Marahil ay ang

mga pinadala ni

Anibal
pagkatapos ng

Mayroon po akong kuwintas ni Cleopatra, mga

labanan sa
sadyang nakuha sa mga piramide, mga singsing
Cannes.
ng mga senador at mga ginoong taga-Roma na

natagpuan sa mga guho ng Cartago.

Bukod diya’y may

dala rin akong

mahahalagang hikaw

ng mga babaeng

taga-Roma…
 Bawat isa’y pumili ng

kanya-kanyang
naibigan. May
kumuha ng singsing,

may kumuha ng relos,

at may kumuha ng

agnos. Si Kapitana
Tika ay bumili ng
agnos; si Sinang ay
isang pares ng hikaw;
si Kapitan Basilio ay

isang kairel para sa

alperes, isang pares ng

hikaw para sa kura at

iba pang bagay na

panghandog.

Nakipagpalitan din si

Simoun sa mga
lumang alahas ng mga

taga-baryo.

Kayo, wala ba

kayong

maipagbibili? At ang agnos ni

Maria Clara? Iyon ay

agnos na may
brilyante at
esmeralda.

Naipagbili nang lahat ang mga alahas

ng aking anak at ang natitira ay wala

nang gaanong halaga.

 Matapos
mahalughog
ang maraming
kahon ay
natagpuan ang
hiyas. Sinuri
itong mabuti
ni Simoun,
makailang
isara
at ibukas. Iyon Ibig ko ang

nga ang agnos pagkakayari.

na suot ni Magkano po ninyo

Maria ipagbibili ito?

Clara noong
Pista sa San
Diego.

Naiibigan ko ang agnos

na ito. Tatanggapin ba
Nagkamot ng ulo si
ninyo ang 100 … 500 Kabesang Tales na hindi
piso? malaman ang gagawin.

Kung ako’y pahihintulutan ninyo,

pupunta ako sa bayan upang isangguni sa
aking anak. Babalik ako bago dumilim.
Ngunit habang
paalis si
Kabesang Tales,
natanaw niya
ang prayleng
tagapangasiwa
ng lupa kasama
ang lalaking
nagmamay-ari
ngayon sa
kanyang lupain.
Nagtatawanan
ang dalawa. Sa
kanyang galit,
sinundan niya
ang dalawa na Kinaumagahan, wala si Kabesang Tales, gayundin ang

patungo sa rebolber ni Simoun. Ang naroon ay ang agnos at sulat ni

kanyang Kabesang Tales na humihingi ng tawad dahil sa pagnakaw

bukirin. niya ng rebolber. Ayon sa sulat, sasama na sa mga tulisan si

Kabesang Tales. Noong gabing iyon, kumalat sa bayan

ang balitang namatay ang prayleng tagapangasiwa ng
lupa, ang bagong may-ari ng lupain ni Kabesang Tales, at
ang asawa nito.

At sa wakas ay

natagpuan ko rin

ang aking
hinahanap.
 11
LOS BAÑOS
Isa sa mga huling araw ng Disyembre,
naglalaro ng tresilyo sa sala ang Kapitan
Heneral kasama sina Padre Sibyla, Padre
Irene, Padre Fernandez, at Simoun. Tinanong
ni Simoun sina Padre Sibyla at Padre Irene
kung ano ang kanilang itataya.

Ano ba ang maitataya A! Kayo ni Padre Irene

namin? Ang Heneral ay ay magbabayad ng
makatataya ng anumang pagkakawanggawa,
maibigan, ngunit kami’y panalangin, at kabaitan.
mga pari…

Alam ninyong ang kabaitang

taglay ng bawat isa’y hindi
katulad ng mga brilyanteng
napaglilipat-lipat ng kamay,
pinagbibili na sa isa,
pinagbibili pa sa iba.
 Kung gayo’y papayag akong
bayaran na lamang ng mga
pangako. Sa halip na magbayad
ng kuwalta, ay sasa bihin na
lamang na lilimutin nang
limang araw ang karalitaan.

Ang kababaang loob, ang pagkamasunurin,

ang kalinisang ugali, ang pagkamahabagin, at
iba pa. Maliit na bagay laban sa aking
brilyante.

At
tinapik ni
Simoun
sa balikat
ang
Heneral.
At ito naman, ang ibabayad nito sa akin ay
o isang utos sa guwardiya sibil na barilin
isang vale sa limang araw na pagkabilanggo, o
limang buwan, o isang utas ng pagpapatapon sa daan ang taong parurusahan,
na walang nakatalang pangalan samantalang ito’y ipinaghahatid-hatiran.

Ano naman ang Malaki! Ang nais

mapapala ko’y lipulin ang lahat
ng may masasamang
ninyo?
budhi.

Pinag-uusapan din ang tungkol sa

pagtuturo ng wikang Kastila.
 Mapangahas na
hiling, bukod sa
paglaktaw sa ating
kapangyarihan.

Ang kalinga’y
kahina-hinala.

Isang anyo ng
paghihimagsik,
pag-aalsa.
 Ang kahilinga’y
pamumunuan ng mga
binatang naghahangad ng
mga pagbabago at
kayabangan. Ang isa sa
kanila ay nagngangalang
Isagani, pamangkin ng
paring Indio, si Padre
Florentino.

Siya ang
paborito kong
mag-aaral.

Diyata’t paborito ninyo? Muntik

na kaming magsuntukan niyan
sa bapor, napakawalang-galang.
Nang itulak ko’y itinulak din
ako.

May isa pang Macaraigin yata

o Macaraig…
 Macaraig, Magalang at
nakatutuwang binata. Siya ang
nabanggit ko sa inyo na
lubhang mayaman. Mahigpit
na inihabilin sa akin iyan ng
kondesa.

Mayroon pang
nagngangalang
Basilio, estudyante
sa Medisina.

A, tungkol kay Basilio’y wala

akong masasabi. Iyan para sa akin
ay tubig na tulog. Hindi ko
maunawaan ang iniisip at sinasabi.
Sayang at wala si Padre Salvi upang
magbalita sa atin ng tungkol sa
pinagmulan. Tila narinig kong
batang musmos pa iya’y nagkaroon
na ng usapin laban sa mga
guwardiya sibil. Ang kanyang
ama’y napatay sa … hindi ko
matandaan kung anong gulo.
 Ngunit, Heneral, ang kahilingan nila’y
A! Ganyan pala! Itala ninyo makatwiran at wala tayong karapatang
huwag dinggin dahil lamang sa mga
ang pangalang iyan.
sabi-sabi.

May kalayaang
bawiin muli ang
pahintulot at
Palagay ko’y dapat itong makikita kung
sang-ayunan ng
nagmamalabis ang
pamahalaan upang ipamalas
ang ating pagtitiwala sa
mga pinagbigyan,
kanila at bilang katibayan kaya atin silang
ng ating pagiging matatag. babantayan.

Bago natapos ang usapan…

Aking Heneral,
naririto ang anak na
babae ni Kabesang
Tales at
nagmamakaawang
palayain na ang
kanyang ingkong na
dinakip sa halip ng
kanyang ama.
 Hindi ba puwedeng
mananghali muna
nang matahimik?

Ikatlong araw na
ito ng kanyang
pagtungo rito.
Kaawa-awang
bata!

Siya, pasulatin ang kalihim ng

isang utos sa tenyente ng
guwardiya sibil upang
palayain ang matanda. Hindi
na nila masasabing hindi ako
mapagpatawad at maawain.
 12
SI PLACIDO PENITENTE
Masama ang loob ni Placido Penitente habang
naglalakad sa Escalota patungong Unibersidad
ng Sto. Tomas. Dalawang beses na siyang
sumulat sa kanyang ina upang huminto sa pag-
aaral upang magtrabaho ngunit hindi siya
pinayagan.

Ang paghahangad ni Placido na tumigil ng pag-aaral

ay palaisipan sa kanyang mga kababayang taga-
Tanauan. Siya ang pinakamatalino sa kilalang
paaralan ni Padre Valerio roon kung kaya’t
tinuturing siyang pilibusterismo. Hindi naman siya
sugarol, walang kasintahan, pinawawalang halaga
ang mga aral ng Tandang Basio Macunat, at
mayaman.

Nakasabay ni Placido si Juanito Palaez

sa pagtawid sa tulay sa Espanya.

Ganoon, ganoon. Ikaw?

Nag-aliw ka bang
mabuti, Penitente?

 Masayang-masaya. Naanyayahan ako ni Padre Camorra na

magbakasyon sa kanilang bayan. Sumama ako. At sapagkat
maraming magagandang dalaga, hinarana naming lahat.
Napakasaya, walang bahay na hindi namin pinanhik!
Nakakilala kami ng isang mangmang, katipan yata ni Basilio.

Napakaulol ni Basilio! Aanhin

kaya niya ang isang dalagang
hindi marunong ng wikang
Kastila, walang yaman at naging
alila pa. Napakasungit niya ngunit
maganda. Isang gabi’y hinambalos
ni Padre Camorra ang dalawang
naghaharana sa kanya, buti na
lamang at hindi sila napatay.
Masungit pa rin siya at tulad ng
iba’y may mangyayari rin sa
kanya balang araw.

Malakas na humalakhak si Juanito

samantalang tiningnan siya ng masama ni
Placido

Nang sila’y nasa unibersidad na at naghihintay sa mga

propesor, isang karwahe ang huminto na naging sanhi
ng bulung-bulungan ng mga binata. Bumaba sina
Paulita Gomez, ang katipan ni Isagani, at Donya
Victorina. Ngumiti at buong giliw na binati ni Donya
Victorina si Juanito Palaez na yumukod sa harapan nito
nang buong galang. Namula naman si Isagani ngunit
kiming nagpugay.
Habang papunta sa kanyang klase si
Placido, tinawag siya ng isang
estudyante upang lumagda sa isang
papel.

Mamaya
na! Ibig ko

Napakahaba, hindi mo ba
nakikita? Si macaraig at ang
iba’y humihiling na
Mamaya na!
makapagpatayo ng isang Nagsimula na
academia de castellano, bagay
na isa lamang kalokohan.
ang klase ko.
Nasa titik O na ang propesor (Padre Millon) sa
pagtawag sa pangalan ng mga estudyante nang
sumungaw si Placido sa pinto ng kanyang klase.
Aalis na sana siya dahil natawag na ang kanyang
pangalan ngunit naisip niyang malapit na ang
kanilang pagsusulit at hindi man lang siya
natatanong o napapansin ng propesor.

Inisip niyang ito na ang pagkakataong

siya’y makilala, katumbas ito ng
pagpasa sa loob ng isang taon. Kaya
pumasok si Placido nang walang ingat,
pakaladkad niyang nilakad ang
kanyang sapatos.

Napansin ito
ng propesor
at tiningnan
si Placido na
parang
sinasabing …
“Walang
galang,
magbabayad
ka rin sa
akin!”
 13
ANG KLASE SA PISIKA
 Habang pinapaulit basahin ng

propesor ang leksyon sa Pisika na si

Padre Millon ay napansin niya ang

isa sa estudyante niyang inaantok at

naghihikab.

Antukin! Ano
ka! Tamad,
alam mo ba ang
iyong leksyon?

Napansin ni

Padre Millon si

Juanito na isa

sa
kinagigiliwan

niya sa klase at

tinanong kung

ang nasa
likuran ba ay

nakapagpapaba

go sa nasa
harapan o
hindi.
 Hindi alam ni

Juanito ang

sagot.
Inapakan
niya ang paa

ni Placido
bilang hudyat

ngunit
lubhang

nasaktan ito

kaya’t
napasabi
Aray! ng…
Napakahayop

mo!

Narinig Ikaw, magaling na

tagabulong!
ng prayle
Ngayo’y iligtas mo

ang sigaw.
ang iyong sarili.
Nakita at

nahulaan

nito ang

nangyari.

Tinawag

nito si

Placido.
 Aha! Placido

Hindi Penitente, lalong

makasagot mabuting itawag

si Placido sa iyo’y Placidong

kaya’t Bulong.
tinanong
ng
propesor
ang
pangalan
nito.

Sinabi n i Padre Millon na

llabinlimang araw ang liban
ni Placido.

Labinlima? Hindi po ako

lumiban sa klase nang

higit pa sa apat, kung

sakali’y ikalima ko pa

lamang ngayon
 Dahil bihira kong

basahin ang
talaan, sa tuwing

makahuhuli ako

ng isa’y nilalagay
ko ng limang
guhit.

Ngunit, Padre, paanong ang wala sa klase ay

makapag-uulat ng leksiyon kung aalisin

ninyo ang di ko pagpasok na inilagay ninyo
Diyata’t hindi

sa akin mo
naunawaan?

At hindi mo

naisip,
pilosopo na
hindi na

pumasok sa

klase’y hindi

pa marunong

ng leksiyon.

Tama na, Padre, tama na!

Mailalagay po ninyo ang lahat

ng guhit na ibig ninyong

ilagay ngunit wala kayong

karapatang laitin ako. Hindi

na ako makatitiis sa inyong

klase.
At umalis si Placido nang walang

paalam. Nagulat ang klase dahil

ang gayong pagsagot ay hindi pa

nasasaksihan kailanman.
 14
SA BAHAY NG MGA
ESTUDYANTE
Kasalukuyang nagpupulong sa bahay ni
Macaraig ang mga estudyanteng sina Isagani,
Sandoval, Juanito Pelaez, Pecson at iba pang
mga estudyante. Paksa ang kanilang
pagpupulong ang tungkol sa pagpapatayo ng
Akademya ng Wikang Kastila.

Sa dahilang ang pagtuturo’y gagawin

sa gabi ay maaaring sabihing

magiging daan ng di mabuting asal
at ugali na gaya sa pangyayari sa

paaralan sa Malolos.. Nakakasira sa

karangalan ng unibersidad!

Makasira kung makasira! Ang

unibersidad ay mapipilitang

sumang-ayon sa mga kailangan

ng mga mag-aaral. At kung

totoo iyan, ay ano kung gayon

ang unibersidad? Isa ba iyong

kapisanan na laban sa ikatututo?

 Makasira kung makasira! Ang

unibersidad ay mapipilitang

sumang-ayon sa mga kailangan

ng mga mag-aaral. At kung O, ang aso ng maggugulay!

totoo iyan, ay ano kung gayon

ang unibersidad? Isa ba iyong

kapisanan na laban sa ikatututo?

Ngunit!.. Samantalang
Ang liwanag ay namamanaag na. Binuksan

wala tayong nalalamang

na ng Espanya ang Silangan para sa
Pilipinas. Nagbabago na ang panahon. Ang

masama’y huwag tayong

pamahalaang ito, ayon sa inyo’y humihina

magkamali ng hinala sa
at nararapat palakasin at ipakita ang ating

kalayaan at pagsasarili ng
pagtitiwala sa kanya.
pamahalaan.

Inaakala ko na ang sanhi ng pagtawag ni

Macaraig ng pulong ay upang ibalita sa atin na

tagumpay, at bukas makikita nating magkakamit

ng papuri at pagkilos sa bayan ang mga

pagsusumikap natin.
 Umugong ang masigabong

palakpakan. Niyakap ng mga

tagapakinig si Sandoval.

Lahat: Mabuhay si Sandoval!

Dumating si Macaraig habang

isinasagawa ang pulong.

Tinugon niyang Tagumpay! Nakipagkita ako kay Padre

mabuti ngang Irene kaninang umaga. Tila isang
pagkakataon upang linggo raaw silang nagtatalo at
muling kumilos at ipinaglaban niya ang usapin, laban kina
sinamantala ang Padre Sibyla ,
pagtungo roon ni Don Padre Fernandez, Padre Salvi, Heneral,
Custodio, na isa sa mga Pangalawang Kabo at sa mag-aalahas na
kasangguni at dahil sa si Simoun.
kasipagan niya, ay
nataasan siyang
magmungkahi na
ngayo’y nasa kamay na
niya ang kasulatan at
lulutasin ito sa loob ng
buwan.

Kailangan ng grupo ang pagkiling ni Don Custodio.

Dalawang paraan ang kanilang isinaalang-alang
upang pumanig sa kanila si Don Custodio- si
Ginoong Pasta, isang manananggol, at si Pepay,
matalik na kaibigan ni Don
Custodio.Napagkaisahan na si
Isagani ay pupunta kay G. Pasta upang maging
marangal ang paraan.
 15
SI GINOONG PASTA
 Si Ginoong Pasta auy isang bantog na
manananggol sa Maynila. Sinasadya ito
ni Isagani upang pakiusapan na kung
maari ay payuhan si Don Custodio na
pumanig sa kanila kung sakaling ito ay
sumangguni sa kaniya.
Hm! Masamang simula iyan,
masamang palagay. Napagkikilalang
mga bata pa kayo at walang
nalalaman sa mga bagay na may
kinalaman sa mga pagbabago.
Tingnan ninyo ang mga pangyayari
sa Madrid sa mga binatang
humihingi ng maraming pagbabago.

Lahat sila’y pinaratangang

pilibustero, marami na ang
hindi makauwi rito.. May
mga bagay na hindi ko
maipapaliwananag sapagkat
lubhang maselan.

May ibang katwiran na nag-

uudyok sa matinong
pamahalaan upang huwag
duminig sa mga kahilingan
ng isang bayan..
 Nahuhulaan ko ang ibig
ninyong sabihin- ang
pamahalaang kolonyal ay hindi
lubos at wasto ang pagkakatatag
at nananalig lamang sa mga
pala-palagay.

Nang si
Isagani
ay
akmang
tatayo
na
upang
umalis.

A, mabuti pang ipaubaya

na ninyo sa kamay ng pamahalaan ang
bagay na iyan. Maghintay kayo. Bigyan
ninyo ng panahon, mag-aral kayong
mabuti. Kayo’y marunong nang magsalita
ng wikang Kastila at nakapagpapahayag
na, ano’t nanghimasok pa kayo sa
gulong ito? Bakit hangad pa ninyong
maituro ito nang bukod?

Ang laging bilin sa akin

ng aking amain ay
alalahanin ko ang iba
gaya ng pag-alala ko sa
sarili.

Hindi ako naparito nang

dahil sa akin, kundi sa
ngalan ng mga nasa
kalagayan na lalo pang
aba.

A, putris! Pag-aralan nila

ang mga pinag-aralan
ninyo at gawin nila ang
ginawa ko.. Naging alila
ako ng lahat ng prayle,
samantalang hawak ko
ang gramatika, nag -aral
ako…
Ngunit ilan sa mga nais matuto ang
makaaabot sa naabot ninyo? Isa sa Puwes! Ano ang kailangan nang higit sa
sampung libo? roon? Totoong marami ang mga abogado,
ang karamihan ay pumapasok lamang
bilang tagasulat. Mga doktor?

Sila-sila’y nag-aaway at halos

magpatayan sa pag-aagawan ng
isang maysakit. Manggagawa,
binata, magsasaka ang kailangan
natin! At upang maging mabuting
magsasaka ay hindi kailangang
matuto ng maraming retorika.
Pangarap! Mga Kahibangan!

Bibigyan ko kayo ng
napakainam na payo, sapagkat
ikaw ay matalino. Estudyante
kayo ng medisina. Kung kayo’y
lisensiyado na’y mag-asawa
kayo ng isang mayaman at
masambahing dalaga.

 Harapin ninyo ang

pangagamotat huwag kayong
makialam sa bayan. Maaalala
niyo rin ako, at sasabihing may
katwiran kapag kayo’y
nagkaroon ng mga uban, mga
ubang katulad nito.

Kung ako po’y magkakaroon

na ng ubang katulad niyan, at
kapag inilingon ko ang aking
paningin sa nakaraan at nakita
kong wala akong nagawa
kundi ang para sa sarili lamang
at hindi para sa bayang
nagkaloob sa akin ng lahat ng
bagay, ang bawat uban ay
magiging isang tinik at hindi
ko ipagkakapuri kundi bagkus
ikahihiya.
 16
ANG MGA KAPIGHATIAN
NG ISANG TSINO
 Si Quiroga, isang negosyanteng intsik na naghahangad
magkaroon ng konsulado ang kanyang bansa, ay naghandog
ng isang hapunan. Dinaluhan iyo ng mga tanyag na
panauhin, mga kilalang mangangalakal, mga prayle, mga
militar, at mga kawani ng pamahalaan na lahat ay pawang
kaniyang mga suki o mga ninong. Dumalo si Simoun sa
handaan at nang tanungin niya si Quiroga tungkol sa mga
pulseras na kinuha niyo sa kaniya, sinabi niyong…
Ano, nalugi kayo at
bumagsak,
Quiroga? Ganoon
Sinyo Simoun! Akyen lugi, pala’y ano’t
akyen maksak! kayraming botelya
ng tsampan at mga
panauhin?

Putris! Nangangailangan pa naman

ako ng salapi at inaakalang
mababayaran ninyo ako. Ngunit ang
Dinala ni Quiroga si Simoun sa isang silid at dito
lahat ay maaayos. Ayoko namang
ipinaliwanag ng Tsinoy ang sanhi ng kaniyang
bumagsak kayo sa maliit na halagang
iyan. Siya, gagawin kong pito ang
kalungkutan. Aniya, naibigay niya sa isang
utang ninyong siyam na libong piso. maganda at kabiha-bighaning babaeng kaibigan
Kailangan ko lamang na ipasok ninyo ng isang makapangyarihang lalaki ang tatlong
ang ilang kahon ng baril na dumating pulseras. Matapos ay inilahad pa ng Tsino ang mga
ngayong gabi. Ibig kong itago sa pautang niyo na hindi binabayaran.
inyong tindahan, Hindi magkasyang
lahat sa aking bahay.
Naguluminahan si Quiroga sa
kaniyang narinig. Huwag kayong matakot Hindi kayo
mananagot. Ang mga armas na ito’y
itatago sa iba-ibang bahay nang
unti-unti at pagkatapos ay gagawa
ng pagsisiyasat at marami ang
ibibilanggo, marami tayong kikitain
sa paglalakad na makawala ang mga
napipiit. Alam na ninyo?

Ngunit
bantulot
si
Quiroga
dahil
Kung hindi ninyo magagawa’y sa
takot siya
iba ako lalapit, ngunit
kakailanganin ko ang siyam na sa armas.
libong piso upang ipandulas ng
kamat at ipagpikit ng mga mata.

Napapayag din ni Simoun si Quiroga. Samantala, sa sala,

ang pangkat ni Don Custodio ay nag- uusap tungkol sa
komisyong ipadadala sa India para pag-aralan ang
paggawa ng sapatos ng mga sundalo. Sa umpukan na
kinabibilangan ng mga prayle, pinag-uusapan naman ang
tungkol sa ulong nagsasalita sa perya sa Quiapo na
pinamamahalaan ng Amerikanong si Mr. Leeds.

 17
ANG PERYA SA QUIAPO
 Buwan ng Enero, punong-puno ng tao ang
perya at may mga musika at ilaw sa paligid. Sa
gitna ng lahat ng ito, ang mga kawani, kawal,
prayle at estudyante ay salu-salubong. Halos
magtulakan at nagkakatapakan palibhasa’y
nagkakatawanan. Maririnig ang “Tabi! Tabi!”
ng mga kutsero.

Sa gild naman ay magkakasama sina Padre

Camorra, Padre Salvi, at Ben-Zayb. Tila
nakaakyat sa langit si Padre Camorra sa
pagmamasid sa magagandang dalaga.
Nagkukunwari siyang natitisod upang
masagi ang mga dalaga sabay kindat at
pungay ng mga mata
 Ang ganda! Anong ganda!
Nang
Ang nobyo pala niya’y ang
mapadaan si

kagalit kong estudyante.

Paulita na

Pasalamat siya at hindi

kasama sina
naging tagaroon sa bayan
Isagani at

ko. Donya
Victorina,

naibulaslas ni

Padre

Camorra…

Nakarating ang magkakasama

sa tindahan ng mga nililok na

tau-tauhang kahoy na yari sa

Pilipinas.

Narito si

Padre

Camorra.
 At sino naman

ang kamukha
ng larawang ito

Ben-Zayb? Ano,

hindi ba ulol
ang nakaisip

niyan?

Putris!
Napakakuripot
naman ng
Naging paksa ng kanilang

Amerikanong usapan ang mag-aalahas dahil

‘yan. Natatakot na sa napansing lilok na kamukha

pagbayarin natin
siya sa pagpasok sa ni Simoun.
tanghalan ni Mr.
Leeds.

Nasaan si
Simoun? Dapat

bilhin ni Hindi! Nangangambang

Simoun iyan. baka magipit siya.

Nahuhulaan na
matutuklasan ang lihim

ng kaniyang
kababayang si Mr. Leed,

kaya’t nagmaang-

maangan na.

Habang patungo sila

sa nagpapabantog na

ulo…

Makikilala ninyo’t

pawang kadayaan
lamang ang salamin sa

ulong iyan na

ipinagyayabang ni Mr.

Leeds.
 18
MGA KADAYAAN
 Habang nasa Pista ng Quiapo, ang
magkakasamang si Padre Camorra,
Padre Salvi, at Ben-Zayb ay nagtungo
upang panoorin ang ipatutuklas ni
Mr. Leeds.

Oras ng pagtatanghal sa bantog na ulo.

Malugod na sumalubong si Mr. Leed sa
mga panauhin. Mahusay siyang
magsalita ng Kastila palibhasa’y
nanirahan nang ilang taon sa Timog
Samantala, nais ni Amerika.
Ben-Zayb na
ibunyag ang daya
ng tinatawag na
esfinge ni Mr.
Leeds. Sinuri ni
Ben-Zayb ang
mesang
natatakpan ng
itim na tela sa
pag-aakalang may
salaming pandaya,
ngunit wala
siyang nakitang
anuman.

Mga kaginoohan, minsa’y dumalaw ako

sa piramide ni Khufu, ikaapat na lipi ng
mga Faraon. Sa isang libingang gawa sa
batong buhay na pula ay nakita ko ang
Kaamoy ng kahang iyan na maaari ninyong
4000 na taon! siyasatin.

Amoy
bangkay!
 Mga ginoo, sa pamamagitan ng
isang salita ay bubuhayin ko ang
sandakot na abo upang makausap
ninyo ang tanging nilikhang
nakababatid ng nakaraan,
kasalukuyan at ng hinaharap.

Deremof! Esfinge,
ipakilala mo sa mga
naririto kung sino ka!

Ipinanganak ako sa panahon ni Amasis at

namatay nang panahong ang nakasasakop ay
ang mga taga-Persiya. Nang matapos ang
aking pag-aaral at mahabang paglalakbay sa
Gresya, Asirya at Persiya, ako’y umuwi sa
aking bayan upang manirahan hanggang sa
tawagin ako ni Thot sa kaniyang hukuman. At
nang magdaan ako sa Babilonya’y nabatid ko
ang isang kakila-kilabot na lihim ng pandaray
ni Gaumata upang angkinin ang
kapangyarihan. Sa takot niyang isumbong ko
siya kay Cambyses ay binalak ang aking
ikasasawi sa pamamagitan ng mga
saserdoteng taga-Ehipto.

Ako’y nangibig sa isang dalaga, AKO'Y SI

anak ng saserdote. Ngunit ang IMUTHIS!
batang pari sa Abydos ay
nagnasang makamtan siya.
Gumawa ng isang kaguluhan at
pangalan ko ang ginamit sa tulong
ng aking sinta. Isinakdal ako sa
paghihimagsik at napiit.
Nakatanan at napatay ako sa lawa
ng Moeris. Mula sa kabilang buhay
ay nakita kong nagtagumpay sa
kasinungalingan.
 A! Saserdote ng Abydos,
nabuhay akong muli para
ibunyag ang iyong mga
kataksilan at makaraan ang
Mamamatay, mahabang panahong
lapastangan sa pananahimik ay tinatawag
kitang mamamatay,
Diyos at lapastangan sa Diyos at
mapagparatang!
mapagparatang!

Isinusuplong
kitang mamatay!
Mamatay!
Mamatay!
 Mahabag!

Crash!!

Thud.
 19
ANG MITSA
 Nang makauwi si Placido sa tinutuluyan niyang
bahay-kasera, nadatnan niya ang inang si Kabesang
Andang na naghihintay sa kaniya. Lumuwas uto
upang mamili, dalawin ang anak at dalhan siya ng
kuwalta, pindang na usa at ang sutlang panyo. Nang
ipaalam ni Placido sa ina ang pagtigil sa pag-aaral at
ang dahilan nito…

Naipangako ko sa
iyong ama na
aarugain kita,
patuturuang maging
ganap na abogado.
Ginawa ko ang lahat
upang makapag-aral
ka. Ano ang sasabihin
ng ama mo kung
ako’y mamatay at
magkita kami sa
kabilang buhay?

Ano ang sasapitin mo?

Ano ang mapapala
Tatawagin kang pilibustero
ko sa pagiging
at ipabibitay ka? Magtiis at
abogado?
magpakumbaba ka

Di na kakaunting
pagtitiis ang ginawa ko,
Inang. Marami nang
buwan ang aking
pagtitiis.
Magpapatulong ako sa procurador
ng mga Agustino upang lakarin na
mapawi ang pagkagalit ng mga
Dominikano sa iyo.

Tatalon muna ako sa dagat o

kaya’y manunulisan na muna
ako bago bumalik sa
unibersidad.

*Umalis si Placido*

Ibig kong
maging malaya,
mabuhay nang
malaya!

Dahil sa sinimulan na naman ng ina ang

pangangaral tungkol sa pagtitiis at kababaang loob,
umalis si placido, hindi na kumain ng kahit ano at
tinungo ang daungang himpilan ng bapor. At
pagkakita sa isang bapor na aalis patungong Hong
Kong, nakaisip na magtanan, magpayaman doon
upang labanan ang mga prayle.
Namataan ni Placido si
Simoun sa perya,
kinausap niya ito

Ibig ko po
sanang
mangutang ng
loob- mayroon po
lamang akong
sasabihin, Nais ko
pong magtungo
ng Hong Kong,

...

At bakit?

Nang hindi sumagot si Placido,

minarapat ni Simoun na isama
sa kalye Iris ang bata.
 Nang makababa sa
karwahe, iniwan nina
Simoun at Placido ang
daan at nagsuot sa
palikaw-likaw na
landas na nasa pagitan
ng ilang bahay.
Namangha si Placido
nang makitang sanay
na sanay maglakad
doon ang mag-
aalahas. Nakarating
sila sa malawak na
bakuran na may maliit
na dampa na naliligid
ng mga puno ng
saging at puno ng
bunga.

Pagkatapos kumatok si
Simoun….
 Ginoo!

Naryan ba
ang pulbura?

Nasa mga sako.

Hinihintay ko na
lamang ang mga
bumbong.

At ang mga
bomba?

Nakahanda na
ang lahat.
 Bakit po? Mayroon po bang
Mabuti, Maestro. bagong mangyayari? Ang mga
Lumakad ka ngayong
arabal ay hindi pa handa.
gabi at makipag-usap sa
tenyente at kabo,
Makikita ninyo sa
Lamayan ang isang
taong nasa bangka.
Sabihin ninyo ang Hindi na
“Kabesa” at sasagot siya kakailanganin ang Inihatid ni
ng “ Tales”. Kailangang mga arabal. Ang mga Placido sa
narito siya bukas. tauhan ni Kabesang
kaniyang
Tales, ang mga
bahay si
naging karabinero at
Simoun.
rehimyento’y sapat
na Pagkatapos,
walang imik at
magulo ang
isip na nilakad
niya ang
Escolta.
Samantala, si
Simoun ay
malalim na
nag-isip.

Hindi ako maaaring umurong.

Ang gawain ay matatapos na at
ang tagumpay ang siyang
magbibigay katwiran sa akin.
Kung tumulad ako sa inyo
marahil ay wala na rin ako.
Sukat na ang mga pangarap, ang
mga maling akala. Apoy at
patalim sa bulok na kanser,
kaparusahan sa masasamang
hiling.
 20
ANG NAGPAPASYA
 Si Don Custodio de Salazar
y Sanchez de
Monteredondo ay
nabibilang sa mataas na
lipunan sa Maynila.
Sinasabing siya’y walang
kapaguran,
bantog,maingat, masipag,
palaisip, matalino ,
mapanuri, mayaman at iba
pa. Batang-bata pa siya
nang dumating sa Maynila.
Nakapag-asawa siya ng
isang magandang
mestisang nabibilag sa
isang angkang mayaman sa
siyudad. Sa pamamagitna
ng salapi ng kaniyang
asawa’y nagsikap siyang
mangalakal at tumanggap
ng anumang pagawa ng
pamahalaan at ng
ayuntamiyento, kaya’t
Nang pumunta siya sa
nailuklok siya sa iba;t ibang
puwesto sa gobyerno.
Madrid, Espanya upang
ipagamot ang sakit sa
atay, walang
pumapansin sa kaniya.
Nakita niya ang sarili
na napakaliit at walang
kabuluhan. Doo’y hindi
siya pinupuri. Hindi
siya nakakahalubilo ng
mayayaman. Ang
kakulangan niya sa
pinag-aralan ang
dahilan kaya’t hindi siya
pansinin at naging
mababa sa paningin ng
mga kasamahan. Kaya’t
nagpasya siyang
bumalik ng Maynila.
Sa mga unang buwan niya ng
kaniyang pagdating ay wala
siyang nababanggit kundi ang
Madrid, ang mabubuti niyang
kaibigan, mga ministro,
kinatawan at manunulat.
Maraming opinyon si Don
Custodio tungkol sa mga
Indio.

Ako’y lumalagay na
parang ama at
tagapagtanggol
ngunit
kinakailangang ang
bawat bagay ay
malagay sa dapat
kalagyan. Upang
mapaamo ang mga
Pilipino,
kinakailangang ulitin
sa kanila araw-araw
na sila’y walang
kakayahan. Iyan ang
lihim ng karunugan
sa pamamahala

Dahil sa ipinamalas na husay at talino ni

Don Custodio, sa kaniya ipinaubaya ang
pasya kung itutuloy ba o hindi ang
pagpapatayo ng Akademya ng Wikang
Kastila.
 21
MGA AYOS-MAYNILA
 Nang gabing yaon ay may pagtatanghal sa Teatro de Variedades. Itatanghal ng
operatang Pranses ni Mr. Jouy ang una nilang palabas, ang Les Cloches de Corneville.
Ikapito at kalahati ng gabi pa lang ay wala nang mabiling bilyete para kay Padre Salvi
at iba pang nais makapanood. Mahabang-mahaba na ang hanay ng mga taong
nagsisipaghintay na makapasok sa entrada general. Nagkaroon na ng awayan sa
takilya ng mga sinasabing pilibustero, mga lahi, ngunit ang mga iyo’y hindi rin
nakapagpalabas ng mga bilyete, kaya’t nang kulang na lamang ng 15 minuto sa
ikawalo, ay malaki nang halaga ang iniaalok sa mga upuan. Makapal ang mga tao sa
papasukan at nakaiinggit na pagmasdan ang mga pumapasok. Tawanan, bulungan at
batian ang maririnig sa mga huling dumating.

May isang tila hindi natutuwa sa kaguluhan.

Siya’y si Camaroncocido, anak ng isang tanyag
na angkang Kastila, ngunit nabubuhay na
parang hampaslupa at pulubi. Kausap niya ang
kaniyang kaibigang si Kiko.

Dapat mong malaman na ang dagsa ng mga

taong ito’y kagagawan ng mga prayle.

 Ngunit ang totoo, ang mga

prayle na pinamumunuan ni
Padre Salvi at ilang hindi pari
na pinangungunahan ni Don
Custodio ay tutol sa
pagtatanghal na iyon.
Pinariringgan ni Don Custodio
sa pananampalataya, mabuting
asal at iba pa.

Ngunit, ang ating mga

dulang saynete ay may
mga salita’t pangungusap
na dalawa ang
kahulugan…

Nasa wikang Kastila naman! Mga

kahalayan sa wikang Pranses, tao kayo,
Ben-Zayb, alang-alang sa Diyos, nasa
wikang Pranses ! Hindi dapat iyan!
 Habang naglalakad si
Camaroncocido, napansin
niya ang pagdating ng
ilang mukha na di kilala,
iba’t iba ang
pinanggalingan at
naghuhudyatan sa
pamamagitan ng kindat at
ubo. Noon niya lamang
nakita ang mga taong
iyon, mga taong hindi
mapalagay at parang noon
lamang nakapagsuot ng
amerikana. Sa halip na
magsipwesto sa unang
hanay ang mga taong ito
upang makakita nang
mabuti, ay nagsipagtago
at nagkanlong sa dilim.

Mga
imbestigador
kaya o
magnanakaw?
Ang hudyat ay isang
putok!

Opo
Huwag kayong mabahala. Ang heneral
ang may-utos niyan ngunit huwag
ninyong ipagsasabi, kapag sinunod
ninyo ang aking utos, matataas kayo.

May pakana!
Ingatan ang mga
bulsa!
 22
ANG PAGTATANGHAL
 Masaya ang mga manonood maliban kay
Isagani na nakatanaw kay Paulita habang
katabi sa palko ang karibal na si Juanito.

Sinimulan ang pagtatanghal nang dumating ang

Heneral. Unang nagtanghal ang Pransesang si
Gertrude. Nahirapan si Juanito sa pagsasalin ng wikang
Pranses. Upang magpasikat, ipinaliwanag ni Juanito
ang mga salitang “servantes” at “domestiques” na
nakapaskil sa entablado ay nangangahulugang
sirviente o alila at doesticado o napaamo na

Siya’y malayo sa wasto.

Gayunma’y naging marangal pa rin siya

sa mata ni Donya Victorina nang
gabing iyon, kaya’t ipinasya nitong
pakasal sa kaniya pagkamatay ni Don
Tiburcio.

Sa palko ng
mga
estudyante
ay
natutunan
ang
Desisyon ni
Don
Custudio…

At upang makitang tayo’y kasali sa

pamamahala sa akademya, ay iniatang sa
atin ang paniningil ng mga abuloy at ang
hulog.

Mga
cabeza de
barangay
tayo
kung
gayon.

At ang lalong katawa-tawa. Ipagdiwang pa raw

natin sa pamamagitan ng isang salu-salo, sulo,
isang pagsasabi ng mga estudyanteng salamat sa
lahat ng mga taong nakilahok sa suliranin!

 23
ISANG BANGKAY
 Hindi pumunta sa taetro si Basilio. Nanatili

siya sa bahay ni Kapitan Tiago upang

alagaan ang malubhang kalagayan nito.

Habang binabasa niya ang kaniyang aklat

hinggil sa Medisina ay dumating si

Simoun.

Ang buong katawan ay

Kumusta ang maysakit? nakalatan ng lasong apyan;

bukas o makalawa ay maaaring

mamatay.. isang sulak ng

kalooban ay maaaring

makamatay sa kaniya.

Katulad ng

Pilipinas.

 Nang mga sandaling iyon ay

tinugtog ang ikasampu at kalahati

sa orasan. Kinilabutan si Simoun at

pinigil ang pagsasalita ng binata.

Ang aking

kamatayan o

kinabukasan?

Sa loob ng isang oras ay magsisimula na ang himagsikan sa

pamamagitan ng hudyat ko, bukas ay wala nang aral-aral,

wala nang unibersidad, wala nang makikita kundi patayan.

Ako’y nakahanda at natitiyak ko ang aking tagumpay.

Kapag kami’y nagtagumpay, lahat ng taong hindi

tumulong sa amin bagaman may kayang dumamay ay

ituturing naming kaaway. Basilio, ako’y naparito sa iyo

upang ihandog ang dalawang bagay : ang iyong

kamatayan o ang iyong kinabukasan.

 Sa pamahalaan ka ba o

sa amin, sa mga sumisiil

sa iyo o sa iyong bayan?

Magpasya ka at

hinihingi ng panahon!

Naparito ako upang

iligtas ka alang-alang sa

mga alaalang nag-

uugnay sa atin.

Sa piling ng mga

maniniil o sa aking

bayan?

 Ano ang dapat

kong gawin?

Isang bagay na napakadali. Sa

dahilang ang pamahalaan ko

ang kilusan ay hindi ko

maiiwan ang alin mang

labanan. Samantalang ang

kaguluhan sa iba’t ibang pook o

siyudad ay pamumunuan mo

ang isang pangkat.

Gibain ninyo ang pintuan ng

Sta. Clara at kunin mo roon ang

isang tao na liban sa akin at kay

Kapitan Tiago ay ikaw lamang

ang nakakakilala, hindi ka

malalagay sa panganib.

Si Maria

Clara!

 Ay! Nahuli na kayo,

huling-huli na.

Si Maria Clara! Ibig ko siyang

iligtas, kaya ako bumalik at

inibig kong mabuhay.

Hinangad ko ang himagsikan

lamang ang makapagbubukas

sa aking ng mga pinto ng

kumbento.

At bakit?

Namatay na

si Maria

Clara!

 Hindi totoo! Buhay si Maria

Clara! Nararapat na mabuhay si

Maria Clara! Iya’y duwag na

pagdadahilan.. Hindi siya

mamamatay at ngayong gabi ay

ililigtas ko siya o bukas ay patay

ka!

May ilang araw

dinapuan siya ng sakit at

ako’y laging dumadalaw

sa kumbento upang

makibalita. Tingnan

ninyo, narito ang liham

ni Padre Salvi kay Padre

Irene.

Si Kapitan Tiago ay magdamag na umiiyak,

hinahagkan at humihingi ng tawad sa larawan ng

kaniyang anak hanggang sa humantong sa labis na

paghithit na apyan-kaninang hapon po’y tinugtog

ang agunyas para sa kaniya.

 Patay na! Nang hindi ko

man lang nakita; namatay

na hindi man lamang..

Ako’y nabubuhay nang

dahil sa kaniya. Namatay na

nagtitiis.

Pagkawika nito, pumanaog si Simoun sa

hagdan. Narinig ang tinitimping sigaw kaya’t

ang binata’y tumindig sa kinauupuan na

namumutla’t nanginginig, ngunit narinig
ang yabag na papalayo at ang pinto sa ibaba ay

bumalagbag sa pagkakasara.

 24
MGA PANGARAP
 Kinabukasan, araw ng Huwebes, bago
lumubog ang araw ay naglalakad si Isagani sa
Paseo de Maria Cristina upang tuparin ang
tipanan nila ni Paulita. Natitiyak ng binata
na pag-uusapan nila ang mga nangyare nang
nakaraang gabi. Hihingi siya ng paliwanag.

Nang dumating si
Paulita, tumibok
nang mabilis ang
puso ni Isagani.
Bago siya
nakahakbang ay
maliksi nang
nakababa si
Paulita at
ngingitian si
Isagani ng ngiting
napakatamis.
Nginitian din niya
ito at naramdaman
niyang ang lahat
ng maitim na
guniguning
sumusuot sa
kaniyang alala ay
nangapawing
lahat.

Ipinahayag ni Donya

Victorina ang balak

niyang makapag-asawang

muli.
Ano ang tingin mo
kay Juanito Pelaez?

Si Juanito?

Hindi malaman ni Isagani ang isasagot.

Gusto na niyang sabihin ang lahat ng

kasamaan laban kay pelaez, ngunit ang

pagiging maginoo ang nanaig sa kaniya

kaya pawang papuri ang kaniyang sinabi.

Lubos na nasiyahan si Donya Victorina.

 Nang mabigyan ng panahong

makapag-usap ang dalawa,

ipinaliwanag ni Paulita na pinilit siyang

pumasok ng kaniyang Tiya at sa

hangad na magkita sila ni Isagani sa
teatro ay sumama.

Ang aking

ale ang

umiibig sa

kaniya.
Kapwa sila natawa pagkat ang

pagpapakasal ni Pelaez kay Donya

Victorina ay ikinatuwa nilang

mabuti at halos nakikita na nila ang

mangyayari.

Sa kanilang pag-uusap,
binanggit ni Isagani ang
tungkol sa mayamang
kalikasan ng kanyang bayan.

Ngunit nang narinig ni Paulita na upang

Hindi makarating sa bayan ni Isagani ay

magtatagal at kailangang magdaan muna sa mga bundok
ang buong na maraming maliliit na linta, sinabing hindi

kapulua’y
siya maaaring maglakbay kung hindi sasakay

magkakaroon ng
sa sasakyan o tren.
mga daang
bakal! Sa
ganito’y
mabubuksan sa

lahat ng
magagandang
sulok ng
kapuluan.
 Kung

magkaka-

gayon nga
Aba! HIndi mo mababatid ang maaaring

sana, magawa sa loob ng ilang taon, Ang

ngunit pagkatalong tinamo namin ay patunay sa

kailan pa,
mga huling hingalo. Bukas ay magiging

kung ako’y
mamamayan na tayo ng Pilipinas at ang

matanda kapalaran ay magiging matagumpay.

na?

Pangarap,

Pakinggan mo, Paulita. Kapag wala

pangarap!

kaming napala ay titigan mo akong muli

At kung

at maligaya akong mamamatay upang

wala
pagmamalaki ay sumilay sa iyong mga

kayong

mata at masabi mo: “ang aking

mapapala?
minamahal ay namatay sa pagtatanggol sa

mga karapatan ng aking bayan!”

 25
TAWANAN AT IYAKAN
 Idinaos ang piging ng mga estudyante sa bulwagan

ng Panciteria Macanista de Buen Gusto. Labing-

apat na binata ang nagtipun-tipon upang
ipagdiwang ang iminungkahi ni Padre Irene alang-

alang sa kapasyahang iginawad ukol sa usapin sa

pagtuturo ng wikang Kastila at naatasang

magtalumpati si Tadeo.

Hayop! Bitawan

mo ang sipit,

kumakalawit sa

aking buhok!

Alang-alang sa inyong anyayang

malamnan ang puwang na

iniwan sa…

Manggagaya! Ang

talumpating iya’y

talumpati ng Pangulo

ng ating Liceo!
Si Pecson ay nagsalita

rin sa harap ng mga

estudyante.
Kung ang bitukang busog ay nagpupuri sa

Diyos, ang bitukang gutom ay nagpupuri

naman sa prayle. Ipahintulot ninyo, mga

kapatid, na sa isang sandali’y maging

maginoong palakad-lakad ako upang

magtanggol sa mga nasalanta.

Makinig, mga kapatid, lumingon

sa panahon ng inyong
kamusmusan. Alamin ang

kasalukuyan at tanungin ang

hinaharap. Ano ang mayroon?

BRAVO!
Mga prayle, prayle at prayle! Sila

BRAVO!! ay bagong mananakop, mga

tunay na kahalili ng ating

Tagapaglitas, gumagawa ng
paraan upang alisin sa inyo ang

inyong mga sala.

 Isipin natin na malaking
kakulangan sa lipunan, kung sila

ay mawawala. Ang Pilipinas,

kung walang prayle at walang

Indio, ano ang mangyayari sa

Minamanmanan tayo!
kabahag-habag na pamahlaan sa

Nakita ko ang utusan ni

kamay ng mga Tsino?
Padre Sibyla

A! Ang alipin ng

Vice-revtor sa Amo

Nasilip ng Heneral!.
nilang

lumabas sa

pinto ng

pansiterya

ang isang

batang
palinga-
linga at

sumakay
iyon sa

karwahe ni

Simoun.
 26
MGA PASKIN
 Nakatakda na ang gagawin ni Basilio sa araw na ito:

Dadalaw sa mga may sakit at pagkatapos ay tutungo sa

unibersidad para sa kaniyang licencitura at

makikipagkita kay Macaraig dahil sa gugugulin sa
pagkuha ng kaniyang grado. Nagasta niya ang malaking

bahagi ng kaniyang naimpok sa pagtubos kay Juli at

sapagkuha ng isang bahay na matitirhan nito at ng

kaniyang ingkong.

Dahil sa lalim ng iniisip, nang dumating

siya sa San Juan de Dios, at tanungin ng
kanyang mga kaibigan tungkol sa isang
di umano’y paghihimagsik ay
napalundag siya at naalala ang binabalak
ni Simoun.

A! Ang
pag-
hihimagsik?

Natuklasan! At
parang marami
ang nasangkot.

Marami ang

nasangkot? At

sinu-sino?

Mga estudyante,

maraming

estudyante.
 Iniisip ni Basilio na hindi
dapat pang magtanong at baka

siya mahalata. Lumayo siya sa

pulutong, na ang dinahilan ay

ang pagdalaw sa mga may

sakit. Isang kaibigang
propesor sa klinika ang
sumalubong sa kaniya at

nagtanong.

Sasabihin ko sa
Nasa piging ka
inyo, masama ang

ba kagabi? lagay ni kapitan

tiago…

Ngunit hindi ka ba kasali sa

Nagbibigay

kapisanan ng mga lamang ako ng

estudyante? abuloy.

Kung gayon
pinapayuhan kitang

umuwi na ngayon din

at punitin ang lahat ng

Nagkibit ng balikat si Basilio, wala

papel na maaaring

maglagay saiyo sa

siyang mga papel kundi mga tala

panganib.
para sa klinika. Nabigkas niya ang

pangalan ni Simoun sa usapan.

 Walang

pakialam si

Simoun sa
May

nangyari.. mga

tulisan

ba?

Wala, kundi
mga estudyante
Ano kung gayon

lamang. ang nangyari?

Nakatagpo

ng mga Mula sa malayo’y namataan ni

paskin na
Basilio ang kanyang kaibigan si

masasama
ang sinasabi,

Isagani na namumutla.
hindi niyo Pinasisigla niya ang ilang mga

ba alam? kaklase.

Sino kaya ang

may gawa ng

gayong
babala?
 Ano pa ang kailangang malaman natin? Hindi tayo ang dapat

magsiayasat, bahala sila. Doon sa may panganib, doon tayo dapat

pumaroon, sapagkat naroon ang karangalan!

Isagani: Kung ang sinasabi ng mga paskin ay kaisa ng ating

karangalan at damdamin, sinuman ang sumulat ng mga iyo’y

nararapat natiing pasalamatan.

Tumungo si Basilio sa bahay ni Macaraig.

Matapos siyang paghintayin ng mga

guwardiya sibil, pumanaog si Macaraig na

masayang nakikipag-usap sa kabong

pinangungunahan ng isang alguwasil.

Bakit pati ba
ikaw, Basilio?
 Marangal na
Naparito ako

asal. Noong
upang kausapin

mga araw na
ka.
payapa ay

lumalayo ka sa

amin.

Itinanong ng kabo ang

pangalan ni Basilio at
tiningnan sa listahan.
Mabuti na lamang at kayo ang

naparito. Kayo’y aming

dinarakip.

Ay pati ba

ako?
 Huwag kang mag-

alala, kaibigan.

Sumakay ka sa

karwahe at
isasalaysay ko sa iyo

ang nangyare sa

hapunan kagabi.

Lumulan sila sa naghihintay na

karwahe. Sinabi ni Basilip ang dahilan

ng pagtungo sa bahay ni Macaraig.

Maaasahan mo
Hindi siya hinayaang matapos ni

ako, kaibigan, sa
Macaraig at kinamayan.
araw na iyong

pagtatapos ay

aanyayahan natin

ang mga ginoong

ito.

Ang kabo
at mga
opisyal na
dumakip sa
kanila ang
tinutukoy
ni
Macaraig.
 27
ANG PRAYLE AT ANG
PILIPINO
 Ipinatawag ni
padre Fernandez sa

kanyang
tanggapan
si isagani upang

kausapin ito

tungkol
sa pagkakasangkot

sa pagtitipong

naganap sa
panciteria.

Namutla si isagani...

Para sa kanya si padre

Fernandez ay kagalanggalang

at siya ang tinatangi at

inaalimura ng mga prayle.

 ano ang ibig sabihin sa

amin ng mga
estudyanteng Pilipino?

na kayo'y magsipagtupad sa

inyong mga tungkulin.

? ....… ano anong

tungkulin ang
Mga tungkuling iniatang ninyo

iniaatang ninyo sa
sa inyong mga sarili nang kayo’y

amin? pumasok sa kalipunan.

ang gawaing turuan

ang mga batang

Pilipino na nararapat

hubugin at palusugin

ang mga binhi at

lumikha ng isang
bayan ng maunlad,

marangal, mabait at

tapat.
itatanong ko naman ngayon,
tumutupad ba ang mga prayle
sa inyong mga katungkulan?

tumutupad

kami.

AH PADRE FERNANDEZ, kayo’y

makapagsasabing tumutupad nang

nakatutop ang kamay sa inyong puso,

ngunit kung itutop sa tapat ng puso ng

inyong samahan, ay hindi kayo

makakapagsasabi niyan ng hindi

nagsasalita ng kasinungalingan.
 Iyan ay
napakabigat na

paratang.

Hindi Padre, hindi ko

kayo ibinibilang sa mga

prayle o sa lahat ng orden.

Darating ang araw na

hahangarin namin ang

kalayaan.

kung ganon, paano

po nagkaroon ng

Ang karunungan ay
mga taong marumi

ipinagkakaloob lamang doon sa

ang kalooban at

karapat-dapat at hindi sa mga

walang mabuting

taong marumi ang kalooban at

asal?
walang mabuting asal.
 Iya’y kasiraang

nasususo sa mga

magulang.
Kinagisnan sa

sinapupunan ng mga

pamilya—ano ang

malay ko?

Ah hindi po
Padre Fernandez!

Kung sino man

Sino ang may sala sa

kami ay kayo ang

mga pangyayaring
may kagagawan.
iyan? Kayong 350
taong humahawak sa
aming pagkatuto o

kaming sumusunod sa

lahat ng bagay?

magalang na nagpaalam si

isagani kay padre

Fernandez sa pamamagitan

ng pakikipagkamay
 Natanaw ni Padre
Fernandez na may
kausap si Isagani.

Saan ka pupunta
Sa pamahalaang sibil! Titingnan

Isagani?... ko ang mga paskil at

makikisama ako sa iba!

Naganap sa mga sumunod na araw ang

iba’t ibang karanasan ng katatakutan.

Lumaganap ang balitang ang mga

estudyante’y kinasabwat ng mga taga

bundok ng San Mateo, at di umano,

lulusubing bigla ang Maynila–sa Balitang
ito lalong napasama ang kalagayan ni

Kapitan Tiago…
 28
MGA KATATAKUTAN
 Naganap sa mga sumunod na araw ang iba’t ibang
karanasan ng katatakutan. Lumaganap ang
balitang ang mga estudyante’y kinasabwat ng mga
taga bundok ng San Mateo, at di umano,
lulusubing bigla ang Maynila sa tulong ng mga
bapor na pandigma ng mga Aleman, na noo’y nasa
Look ng Maynila at tutulong daw sa kilusan.

Lalong naglubha si Kapitan Tiago nang

hulihin si Basilio at may nahalughog sa
kanyang mga aklat. Nadagdagan pa ito ng
pagkasindak nang ibalita ni Padre Irene
ang mga bagay na nakapangingilabot.

Umungol nang makalawa at saka

bumagsak na wala nang hininga sa
higaan na nakadilat ang mga mata.
Natakot si Padre Irene at tumakbo subalit
nakakapit sa kanya ang patay kaya ito’y
nakaladkad at naiwan sa gitna ng silid.
 Sa loob ng Maynila, sa isang tindahan
kalapit ng pamantasan sa dinadayo ng mga
estudyante’y pinag-uusapan ang naganap
na pagkakahulihan.

Nahuli na ba si Tadeo?

Aba! Nabaril na Siya

Naku! Hindi pa siya

nakababayad ng utang saakin

Ginang, wag ninyong

kalakasan ang inyong
pagsasalita at baka
panghinalaang kaalam
kayo

 Nabilanggo rin daw si

Isagani?

Walang isip ang

Isaganing iyan, hindi
naman siya
dinarakip
kung bakit naparoon at
nagpresenta. Tiyak na
babarilin rin siya.

Wala naman siyang

utang saakin, paano
kaya si Paulita?

Marami siyang tagahanga. Maaaring

damdamin nang bahagya, ngunit hindi
magtatagal at pakakasal siya sa isang Kastila.
 29
MGA HULING SALITA
UKOL KAY KAPITAN TIAGO
Napakaringal ng libing ni Kapitan Tiago.
Ipinagunita ng kura sa parokya ang pagkamatay
nito nanghindi nangungumpisal, ngunit
nagtanggol kaagad si Padre Irene.

kung ating ipagkakait ang exequias

sa bawat namatay na di
nakapangumpisal, kalimutan na
nating ang de profundis!

ang mga kahigpitang iya’y pinaiiral

lamang kung ang hindi
nakapangumpisal ay walang ibabayad,
ngunit si Kapitan Tiago…! Dahil sa
mga pamisa at pamanang iniwan sa mga
simbahan ay iniligtas ng Diyos ang
kanyang kaluluwa.

Pinili ni Kapitan Tiago si Padre Irene

na maging albacea niya na tatanggap
ng kanyang huling kabilin.
 Iniwan ang bahagi ng kanyang ari-arian sa Sta. Clara, sa Papa,
sa arsobispo at sa mga korporasyon ng mga Prayle. At halagang
20 piso para sa matrikula ng mga mahihirap na nag-aaral. Ang
25 pisong pamana kay Basilio ay pinawalang bias ni Kapitan
Tiago dahil sa masamang inasal nito nang mga huling araw,
ngunit pinairal din ni Padre Irene ang habilin at nagsabing
dadalhin iyon ng kanyang bulsa at budhi.

Sa tahanan ng yumao’y
nagkatipun-tipon at pinag-
usapan ng mga kakilala at mga
kaibigan ng nasawi ang isang
himala.

Ginawa ng buong dangal ang

exequias. Nagkaroon ng responso sa
bahay at daan.

nagaksaya ng maraming agua bendita at

bilang parangal ay inawit sa tinig ng
falcectto ni Padre Irene ang Dios Irae kaya
sumakit ang ulo ng mga kapitbahay sa
kakakalembang ng kampana para sa
namatay.
30
SI JULI
 Tumungo ito sa

hukom ngunit wala

rin kinalabasan.

Ang hukom naman ay pagpayong

humingi ng tulong kay Padre Camorra,

ngunit umiling si Juli at ayaw magtungo

sa kumbento—si Padre Camorra ay

kilalang malikot sa babae.
 scene on towns people) Lumaganap sa
lalawigan ang balita sa pagkabilanggo ni
Basilio. Dinamdam at pinag-usapan ito ng

mga taga San Diego. Nabalitaan sa Tiyani na

pagpapatapon ang pinakamagaang parusa sa

binata, at saka ipapapatay habang nasa daan.

Nag-abuluyan ang mga dukhang

kamag-anak ni Basilio upang mailigtas

ang binata, ngunit hindi man lang

nakatipon ng 30 piso, kaya umisip na

lamang ng ibang paraan si Hermana Bali.

 Ipinayo niya ang
pagsasangguni sa kawani na

para sa mahihirap. Ngubit

walang nagawa ang kawani

upang mapalaya si Basilio

ipinayo nitong

kausapin ang hukom,

 pagsapit ng gabi’y napag usapan ang
pangyayari nang hapong iyon. –Isang dalaga

ang tumalon mula sa bintana ng kumbento

na bumagsak sa batohuhan at namatay.

Kasunod nito ang isa pang babaing tila baliw

na sumisigaw sa gitna ng lansangan

kinabukasan, si Tandang

Selo’y tuluyan nang nawala

sa nayon, dala ang kanyang

sibat sa pangangas
 pagsapit ng gabi’y napag usapan ang
pangyayari nang hapong iyon. –Isang dalaga

ang tumalon mula sa bintana ng kumbento

na bumagsak sa batohuhan at namatay.

Kasunod nito ang isa pang babaing tila baliw

na sumisigaw sa gitna ng lansangan

kinabukasan, si Tandang

Selo’y tuluyan nang nawala

sa nayon, dala ang kanyang

sibat sa pangangas
 31
ANG MATAAS NA KAWANI
 Palagay ko po’y
Sinabi ng Heneral na kailangang may maiwang

isa sa mga bilanggo upang maligtas ang

ang binatang iyan
karangalan ng kapangyarihan. Ang naiwan sa
ang siyang lalong
piitan ay si Basilio, at walang mag-aalala sa kanya

walang kasalanan dahil nagging ulila ni Kapian Tiago. Nasa harap

ng Heneral ang Mataas na kawani.

Ulila at nag-aaral?

Kung gayon, iyan

ang matira.

Lalong mabuti. Sa ganya’y lalong

magiging mainam na halimbawa upang

Ngunit hindi ba
katakutan ng iba ang magiging natatakot ang inyong

kaparusahan Kamahalan sa

pananagutan?

Ngunit hindi ba
natatakot ang inyong

Kamahalan sa

pananagutan?
 Pagalit na sumagot ang Heneral na wala
Ang inyong
Kamahalan ay hindi
siyang dapat ikatakot, at may karapatan
nga inihalal ng baying

siyang gumawa ng maibigan, gumawa ng

Pilipino kundi ng
maisipang gawin sa ikabibiti ng kapuluang
Espanya. Nang
pumarito kayo sa
ito. Sumagot ang Mataas na Kawani. Pilipinas ay nangako

kayong mamamahala

alinsunod sa
katarungan at
hahanapin ang
kabutihan.

Alam ba ninyo

kung kailan aalis

ang koreo?

Ang mataas na kawani ay

tumitig lamang sa Heneral

at tahimik na umalis.
Makaraan
ang dalawang

oras, iniharap

ng Mataas na

kawani ang

pagbibitiw
niya sa
tungkulin at

ipinagtapat
ang
pagbabalik sa

Espanya sa

unang
koreong aalis.
 32
ANG IBINUNGA NG MGA
PASKIN
 Dahil sa mga

pangyayaring

naganap,

maraming mga

ina ang

nagpauwi sa

kanilang mga

anak sa

lalawigan.

Si Macaraig ay

naging maingat

upang huwag

masangkot sa

mga usapin, at

sa lakas ng

kanyang salapi’y

nakakuha ng

pasaporte at

nagmamadaling

sumakay sa
Tanging si

bapor
Basilio ang

patungong
naiwan. Sa loob

Europa. ng piitan na rin

niya nabalitaan

ang mga

nangyari sa

Tiyani - ang

pagkamatay ni

Juli at ang

pagkawala ni

Ingkong Selo.

 Samantala’y gumaling na si Simoun na

napabalitang magdaraos ng isang

malaking pista bilang pasasalamat sa

kanyang paggaling at sa bayang

nagpapayaman sa kanya.

Nabalita rin na si Simoun ay nagsisikap na

maihingi ng palugit sa Madrid ang panunungkulan

ng Heneral, na noo’y magtatapos na ang takdang

panunungkulan, upang magtagal pa sa Pilipinas.

Kaya pinayuhan siya ni Simoun na gumawa ng

pagsalakay upang mabinbin ang pag-alis nito.

 Siyanga ba, Senyor

Sinbad? At silawin

ninyo kaming

minsan sa isang

bagay na anyong

Yankee. May utang

kayong malaki sa

bayang ito.

Mangyari pa.

Ihahandog

ninyo marahil

ang buong

bahay.
Marahil,

ngunit ako’y

walang bahay.

Binili sana ninyo ang

bahay ni Kapitan Tiago.

Nauwi lamang kay Senyor

Pelaez na nagbayad nang

napakaliit.

 Hindi umimik si Simoun.

Magmula noo’y naglagi na siya

sa tindahan ni Don Pelaez na

ayon sa balita ay nakasosyo niya

sa pangangalakal. Makaraan

ang ilang lingo, lumaganap ang

balitang si Pelaez, ay ikakasal sa

dalagang pinagmimithian ng

lahat.

 Nang matapos ang buwan ng Abril,

halos limot ng mga tao ang

nakatatakot na pangyayari,

pinagkaabalahan ng buong Maynila

ang napakalaking kasal.

Napabalitang si Simoun ang nag-ayos ng bahay.

Ang pag iisang dibdib ay idaraos dalawang araw

bago umalis ang Heneral. Naging alingasngas ang

balitang si Simoun ay maglalabas ng tipak-tipak na

brilyante at magsasabog ng mga perlas, sa

karangalan ng anak ng kasosyo.

Marami ang nabalisa sa pangambang hindi sila

maanyayahan, marami ang naghangad na

makipagkaibigan kay Simoun. Marami sa mga

lalaki ang hinimok ng kanilang asawang bumili ng

mga yero upang maging kaibigan si Don Timoteo

Pelaez.

 33
ANG HULING MATUWID
 Dumating din ang araw na

pinananabikan ng lahat.

Ipinagbilin ni Simoun sa

kanyang utusan na kung

darating ang

nagngangalang Basilio’y

patuluyin agad.

Nang dumating si Basilio, halos

hindi ito nakilala ni Simoun

dahil sa laki ng ipinagbago ng

binata.
Apat na buwan na ang

nakaraan mula nang ako’y

himukin ninyo sa inyong balak,

ngunit ako’y tumanggi.

Nagkamali ako, at marahil

bilang kabayaran ay nabilanggo

ako, at kaya lamang nakalaya

ay dahil sa inyo.

Kayo’y may katwiran, kaya ako’y

naparito upang humingi ng sandata at

pasiklabin na ang himagsikan.

 Si Basilio ay

isinama ni

Simoun sa

kanyang

laboratoryo.

Doo’y

ipinamalas

niya ang isang

lamparang

ninanais
niyang

gamitin bilang

bomba.

Inilabas ni Simoun ang lampara at

buong ingat na inalis ang bahaging

may mitsa. Nalantad ang loob ng

sisidlan. Yari sa asero ang bao at

maglalaman ng higit sa dalawang litro.

 Pagkatapos, maingat na inilabas ni

Simoun sa isang aparador ang

isang prasko at ipinakita sa binata

ang pormulang nakasulat sa labas.

Nitro-gliserina!

Dinamita!
 Ito’y higit pa roon. Ito’y may luhang natipon, mga

poot na tinimpi, mga kasamaat at mga pang-aapi, iyan

ang huling sandata ng mahihina. Lakas sa lakas, dahas

laban sa dahas. Nagaatubili akong kangina lamang,

ngunit pinawi ng inyong pagdating ang lahat ng ito.

Abot ng liwanag ng lamparang ito ang

lahat ng dako, ngunit sa panahong

naglalamlam na ang liwanag at kapag

itinaas ang mitsa ay puputok ito kasama na

Kung gayo’y

ang saku-sakong pulburang nakatago sa

hindi na

bubong at ilalim ng sahig upang walang

kailangan ang

makaligtas na sinuman. aking tulong.

May iba kang gagampanan… Sa ganap ng

ika-siyam ng gabi ay tiyak na puputok ang

lampara, at maririnig ito sa mga bayang

kanugnog, sa mga bundok, at yungib.

 Pagkarinig sa putok, ang

mahihirap, ang mga inapi, at ang

mga pinag-uusig ay magsasama-

sama sa kinaroroonan ni Kabesang

Tales sa Sta. Mesa, at buhat doo’y

lulusubin nila ang lungsod.

Pangungunahan mo ang mga taong-bayan sa

tulong ng ilang kasama. Papuntahin ninyo sila

sa bodega ni Quiroga upang sila’y mabigyan

ng armas.

Magtatago kami ni Kabesang Tales sa siyudad at

aming sasalakayin. Kayong nasa arabal ay aagaw ng

mga tulay, at hahandang sumaklolo sa amin.

Papatayin natin ang lahat ng lalaking tatangging

sumama at humawak ng baril.

Ano po ang

wiwikain ng

daigdig sa kakila-

kilabot na pagpatay?

Ang daigdig ay papalakpak at pupurihin ang

malakas, ang lalong marahas. Gawin mong

malinis ang kabuktutan at pupurihin ka ng higit

kaysa kabutihang ginagawa ng mapagkumbaba at

kimi.

 Kumuha si Simoun ng

armas at iniabot kay Basilio.

Hintayin niyo ako sa

tapat ng simbahan ng

San Sebastian sa ganap

ng ikasampu, upang

tumanggap ng aking

huling tagubilin.
 34
ANG KASAL
 Si Paulita! Kaawa-

awang Isagani. Ano

kaya ang nangyari sa

kanya?

Natanaw ni Basilio si

Juanito Pelaez sa piling ng

isang babaeng nakadamit

pangkasal.

Nasa gayong kalagayan si

Basilio nang mamataan niyang

lumabas si Simoun sa bahay na

dala ang lampara.

Kinilalang mabuti ni Basilio ang kutsero nito

upang huwag siyang maligaw sa pagsunod.

Gayon na lamang ang kanyang pagkagulat

nang mamukhaan niya si Sinong–ang

nagbalita sa kanya ng mga nangyari sa

Tiyani.

Sa dating bahay ni Kapitan Tiago

idaraos ang pista, at magiging

panauhin ni Don Timoteo Pelaez

ang mga diyus-diyosan ng Maynila.

 Napakalaki ng iginanda ng tahanan ni

Kapitan Tiago. Nawala nang tuluyan ang

amoy-apyan at ang malaking bulwagan ay

napaliligiran ng malalaking salamin, at

sahig na nalalatagan ng alpombra.

Pinalitan narin ang malalaking silya ni

Kapitan Tiago, ang mga kurtina’y

mapulang tersiyopelong nabuburdahan ng

ginto at may mga titik ng pangalan ng

mga bagong kasal.

Ang kainan ay nagagayakan ng mga

bulaklak. Nasa gita nito ang pantatlumpo-

kataong mesa, at sa paligin ng dingding ay

maliliit na kumpol ng mga bulaklak, mga

bungang kahoy at mga ilaw na nakalagay

sa gitna.

Ang pinggan ni Juanito’y may

tandang pumpon ng mga rosas at

ang kay Paulita nama’y mga

bulaklak ng suha at asusena.

Ang mesa naman ng mga diyus-

diyosan ay nasa gitna ng maluwang na

asotea, sa isang magarang kiyosko.

Doo’y malayang nakapaglalagos ang

hangin upang mapanatili ang

kalamigan sa maghahapunan.
 35
ANG PISTA
 Pumanaog sa
sasakyan si
Simoun na
dala-dala ang
lampara ng
kamatayan.
Dahan-
dahan nitong
binagtas ang
silong na
yuko ang
ulo.
Sa may
hagdanan,
tumigil ito na
waring nag-
aalinlangan.
Ngunit sandal
lamang iyon,
sapagkat ang
mag-aalahas ay
taas-ulong
pumanhik sa
bahay.

Matapos mapigil
ng guwardiya
dahil sa
kasuotan,
nakasama ni
Basilio si Isagani
sa harap ng
bahay na
pinaggaganapan
ng pista
 Isagani,
Isagani!
Pakinggan
mo ako,
Ang bahay huwag
na iyan ay tayong
puno ng mag-
pulbura, aksaya ng
sasabog na. panahon!
Mamamatay
ang lahat.
Natatanaw
mo ba ang
ilaw na Iyan ang ilaw ng
kamatayan.
puting iyon?
Ilawang may
lamang dinamita.
Puputok iyan, ni
isang daga’y
makaliligtas.

Kung gayo’y matupad

na ang itinadhana... Ayoko! Ibig
kong dumito.
Ibig ko siyang
Makita sa
huling
sandali.
Samantala, sa hapag-kainan ng mga
diyus-diyosan ay isang kalatas na
may titik na tintang pula ang
nagpalipat-lipat sa mga kamay ng
mga panauhin.
 Isang napakasamang biro. Ilagda ang
pangalan ng isang pilibusterong
mahigit sampung taon nang patay!
Isang birung maaring magbunga ng
gulo.

Juan Crisostomo
Ibarra? Sino siya?

may mga
babae pa
naman...

Padre Salvi, nakikilala ba

ninyo ang pirma ng inyong
kaibigan? Ano ang nangyari
sa inyo?
 Iyan ang kanyang pirma.
Iyan ang tunay na sulat
ni Ibarra.

habang unti-unti nang

lumalamlam ang liwanag
ng lampara...

Mamamatay na, Padre Irene

pakitaas ninyo ang mitra.

Sa panahong ito may aninong mabilis dumaan

at tinangay ang lampara at sabay itinapon sa
nalalapit na ilog kasama ang kanyang sarili.
 36
MGA KAGIPITAN NI
BEN-ZAYB

 Dumating ang balitang nilusob

ng mga tulisan ang bahay-
liwaliwan ng mga prayle sa
baybayin ng ilog Pasig.

Mahigit na dalawang libong

piso ang nakuha ng mga tulisan,
nasugatang malubha ang isang
prayle at dalawang alila.
Nagtanggol ang kura sa
pamamagitan ng silya, na
nagkasira-sira sa kanyang mga
kamay.

Tumungo si Ben-
Zayb sa pook na
pinangyarihan, at
sa daan ay binuo
na sa sarili ang
pangyayaring
ilalathala. Ang
mga
paglalarawan Lalawak pa ang
niya sa Heneral at balita dahil sa
kay Padre Salve babanggitin niya
ay angkop na ang ukol sa
angkop sa kura at pananampalataya,
ang anyo naman ang pananalig,
ng nanloob ay ang utang ng mga
mailalapat sa Indio sa mga
bawat tulisan. prayle, at
sasabihin ng mga
dalagang
nakabasa: Si Ben-
Zayb ay simbangis
ng leon, at
sinlambot ng sa
tupa ang loob.
 Gayon na lamang ang kanyang
pagkamangha nang si Padre Camorra ang
datnan niya sa pook na sinadya. Ang kurang
ito’y ipinadala ang kanyang provincial sa
bahay pahingahang iyon bilang kaparusahan
sa mga ginawa niya sa Tiyani.

Gasgas ang isa niyang bisig at may

munting sugat sa noo. Aapat ang
nanlusob na lawang nakaitak at ang
nanakaw ay limampung piso
lamang.

Hindi totoo iyan!

At bakit hindi?
Hindi ako
hangal!

Isang nakatatakot na balita ang namagitan sa kanilang pagtatalo.

May mahalagang bagay na ipinagtapat ang mga tulisan. Isa sa mga
tauhan ni Kabesang Tales ang tumipan sa kanila sa Sta. Mesa upang
sumama sa pangkat na manloloob sa kumbento at sa mga bahay ng
mayayaman.
Ang mamumuno
sa kanila ay isang
Kastilang mataas,
kayumanggi na
umayon sa anyo
ni Simoun. At
iyan daw ay utos
ng Heneral sa
kanyang
kaibigan.
Tiniyak pa na
sila’y tutulungan
ng mga kawal at
ng ilang
rehimyento.

Patawarin ang
mga tulisan at ang
ikatlong bahagi ng
makukulimbat ay
ibibigay sa kanila.
Isang putok ng
kanyon ang
palatandaan,
ngunit wala
naman silang
narinig. Kaya’t
inakala nilang
sila’y nilinlang ng
Kastila. Umuwi
ang iba, at ang
iba’y nagbalik sa
kabundukan.

Kinahapunan,
dumalaw si
Ben-Zayb kay
Don Custudio.
Dinatdan niya
itong abalang-
abalang
gumagawa ng
isang
panukalang
laban sa mag-
aalahas na
Amerikano.
 37
ANG HIWAGA
Ang mga bulung-bulungan ay naging paksa sa
usapan sa bahay ng mga Orenda,
pamilya ng mayamang mag-aalahas na
taga Sta. Cruz. Panauhin ng maganak si
Isagani.

sino kaya ang

naglagay ng mga
pulbura?
Ang Tsinong
si Quiroga?

Ang mga Ang mag-

prayle? aalahas na si
Simoun?

kaya nagkagulo kagabi.

Nawala si Simoun Habang kami’y
naghahapunan. Ang lampara
nang di nakapag-
sa mesa ng Heneral ay namatay
iwan man lang ng at may nagsabing isang hindi
bakas. kilalang anino ang nagnakaw
Pinaghahanap siya ng lamparang handog ni
ng mga guwardiya Simoun.

sibil.

Hindi ba
Tumindig si Isagani nahuli?
at lumakad-lakad. Tumalon sa ilog
at walang
nakakilala sa
kanya.

ang lamparang
iyon ang
siyang magpapasabog
ng bahay.
 Sayang! Kundi sa
magnanakaw na yaon,
sana’y nangamatay na
lahat…

Lumapit siya kay

Isagani. Kailanma’y hindi mabuti ang
kumuha ng hindi sariling ari.
Kung nalalaman lamang ng
magnanakaw kung ano ang
layunin at nakapag-isip, tiyak na
hindi niya gagawin ang gayon at
pantayan o bayaran man ng kahit
gaano’y hindi ako lalagay sa
kalagayan niya.

Makaraan ang isang

oras ay nagpaalam na si
Isagani sa mag-anak ng
Orenda upang umuwi
sa lalawigan at
manirahan na habang
buhay sa piling ng
kanyang amain.
 38
ANG KASAWIAN
Si Kabesang Tales ang nagging kilabot
ng Luzon. Biglaan ang kanyang
pagsalakay at sa panahong hindi
inaasahan ng lahat

Sa buong kapuloan ay napabantog

ang kanyang pangalan sa
pandarambong o pagnanakaw.

Isang tanghali, anim o pitong

pinaghihinalaan ang
nakagapos na pinaglalakad ng
guwardiya sibil sa isang daan,
namamaybay sa isang bundok

Ang isa sa mga nakagapos ay

nakiusap na tumigil sandal dahil sa
isang pangangailangan, ngunit
hindi napagbigyan at sabay hinataw
ng guwardiya sibil.
 Kasabay ng ikalawang hataw
ang pag-alingawngaw ng isang
putok.

Tigil!

Nagsimula ang pagpapalitan ng

putoik ngunit mapaghahalatang
kakaunti lamang ang kalaban dahil sa
kadalangan ng ganti, ngunit
nakalalamang ang mga ito sa
guwardiya sibil.
Sana’y mapaaatras na ang mga
guwardiya sibil ng sabay na pagtayo
ng isang lalaki sa itaas ng malapad
na bato.

Tatlong guwardiya sibil ang

sumunod s autos, ngunit
nakatayo parin ang lalaking
sumisigaw nang di nila
maunawaan. Nakalipas ang
ilang tinig ng bala bago ito
mapatumba

Natagpuan nila ang isang matandang

naghihingalo at nakahandusay sa bato, na walang
iba kundi’t si Tandang Selo. Pinagsasaksak nila
ang katawan nito gamit ang bayoneta, ngunit
hindi man lang kumurap sa pagkakatitig ang mga
mata nito at itinuro ang isa pang lalaking nabaril
at napagkitaan ang nakadapang katawan ni Tano.
 39
KATAPUSAN
Nakatanggap
si Padre “Minamahal
Florentino ng kong Kapelyan:
isang liham Katatanggap ko
na galing sa pa lamang ng Malinaw ang
tenyente ng isang ibig ipahayag ng
guwardiya telegramang telegrama kaya
sibil na ganito buhat sa Heneral pagsabihan
na nagsasabing: ninyo ang
ang isinasaad:
“Español inyong kaibigan
escondido casa upang huwag ko
siyang mahuli
Padre Florentino
pagpariyan ko
cojera remitira
mamayang ika-
vivo muerto.”
8 ng gabi. Ang
sumasainyo,
Perez”

Tiyak na tiyak si Padre Florentino na si

Simoun ang Kastilang hinahanap. Dumating
ito nang duguan na pasan ang kanyang maleta
at patang-pata. Tinanggap ito ng mabait na
pari nang walang tanung-tanong. Dahil sa
hindi pa nito nababalitaan ang nangyari sa
Maynila.

Lalo pang tumibay ang hinala niya

nang siya’y makatanggap ng
telegram at mahigpit na tumutol si
Simoun na magpagamot sa doctor
ng punong lalawigan.
Sumangayon si Simoun na siya’y
alagaan ni Don Tiburci, ngunit kulang
siya ng tiwala rito. Naging suliranin
tuloy ni Padre Florentino kung ano ang
nararapat niyang gawin pagdating ng
mga sibil.

Nang ibalita
ng pari kay
Simoun na
siya’y
huhulihin sa
ikawalo ng
gabi,
pakutyang
ngiti ang
isinalubong ni
Bakit kaya
Simoun. ayaw magtago
ni Simoun?

Nilimot na ni
Padre ang lahat,
ang tangi
niyang
inaaalala
ngayon ay ang
kaligtasan nito
at ang
tungkulin niya
bilang may-ari
ng bahay.
Ipinatawag ni
Simoun si Padre
Florentino.
 Nahihirapan
po ba kayo G.
Simoun?

Bahagya po, ngunit

matatapos na ang
paghihirap ko sa
loob ng ilang
sandali.

Ngunit, ano ang

ginawa ninyo?
Diyos ko! Ano ang
inyong ininom?
Sayang lamang. Wala na
akong lunas. Ano ang ibig
ninyong gawin ko bago
sumapit ang ikawalo,
patay o buhay… patay, oo,
ngunit buhay, hindi!

Diyos ko! Diyos

ko! Ano ang
inyong ginawa?

Huwag kayong
mabahala. Ang nagawa ay
nagawa na. Hindi ako
dapat mahuling buhay
ninuman; maaaring
makuha ang aking lihim.
Huwag kayong Makinig kayo! Malapit
mabahala, huwag nang gumabi at hindi dapat
kayong mailto, wala mag-aksaya ng panahon…
Kailangang ipagtapat ko sa
nang magagawa
inyo ang aking lihim…
pa…
Ako si…Juan Crisostomo
Ibarra…

Nais kong ipaliwanag ninyo

sa akin ang isang pag-
aalinlangan…kayong
malaki ang paniniwala sa
Diyos…sabihin ninyo sa
akin kung may Isang Diyos!
Sinikap ni Padre Florentino na humanap ng
pangontra sa lason ngunit pinigilan siya ni
Simoun. Nang ibulong ni Simoun ang tunay
niyang pangalan, napaurong ang pari nang
buong pagkasindak, ngunit madaling
nakapagpigil at humandang makinig.

Isinalaysay
ni Simoun,
ang lahat
ng
pangyayari
Magtiis at
, at Gumawa?
matapos ng ….Anong
mahabang Diyos ang
usapan… inyong
pinaniniwala
an?

Naramdaman ni Padre Florentino na pinigilan

ni Simoun ang kanyang kamay at pinisil.
Hinintay niya itong magsalita, ngunit
nakaramdam lamang siya ng lalong mahigpit
na pagkakapisil, nakarinig ng buntong-hininga
at pagkatapos ay naghari ang ganap na
katahimikan…
Iniwan ni Padre
Florentino ang
bangkay at
tumungo siya sa
banging
nakaharap sa
dagat Pasipiko
dala ang kahang
bakal na
kinalalagyan ng
kayamanan ni
Simoun.

Inihagis niya
ang maleta sa
dagat. Nakita
niya ang
alimbukay ng
tubig, nakarinig
siya ng bulwak,
at naghilom ang
tubig matapos
kunin ang
malaking
kayamanan.
 40
EPILOGO
“Ang panahong kinatatakutan ng marami ay nalalapit, ngunit
akoy nalulunod sa manhid mula saking’ pusong mapait sa
kabiguan. Ang paghihirap kong nawalan ng kadahilanan sa
pagkamatay ng aking ibig ay ngayong bubuhatin ng puso ng
bayang inapi at balang araw ay makakawala sa pagkakabihag
ng Kastilla.”

Pitong henerasyon matapos ang mga

dinanas ni Simoun, ang ataol na tilang
nilamon ng karagatan ay ngayoy
matatagpuan ikinubli sa silong ng
pamilyang hindi banggit.
Nang mabasa at
paikutin ang
puso ng
kanilang bunso,
Maisasara na ng
wagas ang
kwento ni
Ibarra na naging
Simoun; sa
gayon ang
kwento ng
inaping
Pilipino.
 si Conception ay nakahinga
nang maluwag habang
tinatanaw ang isang malayang
bayang pinagkasilangan.

Consummatum est.
Donya Victorina Juanito Pelaez
"Si Donya Victorina ay dating "Si Juanito Pelaez ay isang indiyo
nagtrabaho bilang tagapag- na may dugong mestizo sapagkat
silbi. Siya ang asawa ni ang kanyang amang si Don Timoteo
Tiburcio de Espedana. Siya ay Pelaez ay isang kastila. Kilala ang
inilalarawan bilang isang kanyang ama bilang negosyante. Sa
Pilipinang lubos na iniidolo kabila ng pagiging mayaman at
ang mga Kastila kung kaya't areglado sa buhay, si Juanito ay
naging malaki ang tamad mag aral. Katunayan,
impluwensiya nito sa kanyang madalas ay umaasa lamang ito sa
karakter at pamamaraan ng pangongopya at dikta ng kamag-
pamumuhay. Madalas siyang aral na si Placido Penitente sa
manigarilyo ng tabako. tuwing nagkakaroon ng pagsusulit
Nakikita ang kanyang pagtanggi at tatanungin ng guro. Ang
sa pagka-Pilipino sa kanyang pisikal na anyo ay
panggagaya niya sa pamumuhay sadyang pang karaniwan at mabiro
ng mga babaeng Kastila" kaninuman."
 Isagani Macaraig
"
"Isang idealista, na matalik na "Ibinahagi ni Macaraig ang
kaibigan at kaklase rin ni parehong makabansang
Basilio, sumama siya sa iba pa mithiin gaya ng kay Rizal
niyang mga kaeskuwela sa sapagkat kinatawan ni
pagtatangkang itatag ang Makaraig ang mga
paaralan na Castillan kabataang Pilipino noong
Academy sa kanilang bayan. Si panahon ng Kastila na may
Isagani ang dahilan kung magagandang pangarap
bakit hindi natupad ang para sa ating bansa.
rebolusyonaryong pakana ni Pinamunuan niya ang mga
Simoun laban sa pamahalaang mag-aaral kasama si
Espanyol. Matapos malaman Isagani upang magtayo ng
ang buong plano kay Basilio. isang paaralang espanyol.
Sinasagisag ni Isagani ang Si Makaraig ay isa sa mga
mga kabataan na ang pangunahing
pagmamahal mula sa bayan ay tagapagtaguyod sa mga
dakila hanggang sa matawag plano ng pagtatatag ng
na idealistiko." isang Spanish academy
para sa mga Pilipino.
Ngunit kalaunan ay natalo
ang mga ito sa kilusan."
 Tandang Selo Kabesang Tales
"Siya ang ama ni Kabesang
"Si Kabesang Tales ay isang
Tales siya ay isang indio na
magsasakang pinagkaitan ng
mangangahoy at
pagmamay ari ng lupang
mangangalakal na naninirahan
sakahan dahil sa kagagawan
sa pusod ng gubat. Napipi si
ng mga prayle. Kaya naman
Tandang Selo sa pagdiriwang
para sa ikabubuhay ng
ng araw ng pasko dahil sa
kanyang pamilya ay napilitan
sinapit ng kanyang pamilya.
itong makiisa sa mga bandido
Ayon sa pilosopiya ni rizal
na kilala bilang
walang bansa o taong may
"Matanglawin" upang
karapatang igiit ang kanyang
ipaglaban ang karapatan ng
nais sa iba, pagkat ang mga
mga magsasaka sa pagmamay
karangalan at kahalagahan ay
ari ng lupang sakahan. Ang
dapat na igalang at manatiling
koneksyon ni Kabesang Tales
malaya. Ayon sakanya, "mas
sa buhay ni Rizal ay ang
mabuti ng mamatay nang may
simbolo ng pagiging matatag
dangal kaysa mabuhay nang
at may paninindigan upang
wala nito"
ipaglaban ang karapatan at
sariling bayan"
 Simoun Basilio
"Pagkalipas ng sampung taon, si "Mahalaga ang tungkulin ni
Crisostomo Ibarra sa Noli Me Basilio dahil kinakatawan
Tangere ay nagbalik bilang isang niya ang mga Pilipinong
mag aalahas na si Simoun sa El nagmula sa kahirapan tungo
Filibusterismo, Ibang-iba siya sa kaunlaran. Para kay Dr.
kaysa sa dati nyang katauhan at Jose Rizal, ang edukasyon ay
karakter. Ang dating mabait, ay karapatan ng bawat isa, hindi
naging mabagsik na ng dahil sa sukatan ng kanyang katayuan
mga karanasang kanyang sa ekonomiya at ng mga may
pinagdaanan. Ang pilosopiya ni kayang bayaran. Kaya
Rizal na pinaglalaban na Simoun maihahalintulad si Basilio sa
ay ang “walang tao ang may naging pilosopiya ni Rizal sa
karapatang igiit ang kanyang edukasyon sapagkat Si Basilio
nais sa iba, pagkat ang mga ay nagpaalila kay kapitan
karangalan at kahalagahan ay Tiago upang siya'y makapag-
dapat na igalang at manatiling aral. Siya ay nagtiis,
malaya”, naaayon ito sa para sa nagtiyaga at nagsumikap
kaniyang minamahal na si Maria upang makapagtapos ng
Clara." kursong medisina.
 Padre Millon Padre Fernandez
"Si Padre Millon ay ang guro ng "Si Padre fernandez ang
pisika at heograpiya sa nobelang kaibigang pari ni isagani na
El filibusterismo ni Jose Rizal. binibigyan niya ng mataas na
Isa siyang Dominikong prayle na pagsasaalang-alang, kung
may mataas na tungkulin sa saan si Padre Fernandez ay
paaralan ng San Juan de Letran. sumusuporta sa layunin ng
Kilala siya bilang dalubhasa sa mga magaaral at ligtas tuwing
pakikipagdebate at mabuting inaatake ang simbahan. Sa
pilosopo. Siya ay nabibilang sa kabilang panig, mahalagang
mga hindi pangkaraniwang linawin na si Rizal ay hindi
propesor sapagkat sa halip na tumututol sa relihiyong
siya ang tinatanong ay siya ang Katoliko, ngunit sa mga korup
nagtatanong at ang nakakatalos na gawi ng mga namumuno sa
ng mabuti ng wikang Kastila ay simbahan. Si Padre Fernandez
wala ng pagsusulit sa wakas ng ay maaaring nagsisimbolo sa
taon." ganitong pananaw ni Rizal, at
ang pagkakapantay-pantay ng
kanyang hinangad."
 Paulita Gomez Juli
"Si Paulita Gomez ay larawan ng "Ang koneksyon ng karakter na si
isang babae na mas pipiliin ang Juli sa buhay ni rizal ay
magandang hinaharap kaysa sa sumasalamin ito sa labis na pang
totoong pagmamahal. Isa siyang aabuso sa kapangyarihan ng mga
babae na alam kung ano ang mga prayle noong panahon ng
gusto niya at gagawin ang lahat pananakop at ipinapakita din ng
upang matupad ang mga iyon. karakter ni juli na katulad ni
Siya ay nagpapakita ng isang tao maria clara at iba pang babaeng
na hindi makabayan at walang karakter na sila ay ang
pakialam sa nararamdaman ng sumisimbolo sa kadalisayan ng
ibang tao. Marahil alam ni Dr. mga kababaihan sa panahon ni
Rizal ang hirap ng buhay at ang Rizal. Sinisimbulo din ni Juli
gagawin ng ibang tao matupad ang mga kababaihang handa
lang ang kanilang pangarap." magsakripisyo alang alang sa

kanilang minamahal sa buhay."

Don Custudio Ginoong Pasta

"Si Don Custodio, ay " Si Ginoong Pasta ay isang
sinasamantala ang tanyag at matalinong abogado na
pagkakatiwala sa kanya ng lahat, tagapayo ng mga prayle. Siya ay
pati na ang kanyang mga nagdusa sa mga pang-aapi sa
sinasabi sa kabila ng kanya upang siya ay
katotohanan na hindi siya makapagtapos ng pag- aaral.
nakapag - aral. Nagkunwari siya Ayon sa pilosopiya ni Rizal,
na siya ay isang tagapagtanggol walang saysay ang kasarinlan
at naniniwalang ang iba ay kung mananatiling mangmang
kusang layunin ng iba ay bilang ang mga mamamayan, sapagkat
utusan. Taliwas ang mga ito sa ang edukasyon ang
mga pilosopiya ni Rizal na kung pinakamabisang solusyon sa mga
saan ay pinahahalagahan nya problemang pampulitika,
ang edukasyon. Bukod pa dito ay pangkabuhayan, at maging sa
taliwas ang mga katangian ni panlipunan ng bansa. Kaya
Don Custodio sa etikal na mga sumisimbolo siya bilang isang
turo ni Rizal–layunin din niyang taong nag iisip ng praktikal at
magkaroon ng pagmamahal sa naaayon sa pilosopiya ni Rizal."
kapwa ang bawat Pilipino."
 Sandoval Pecson
"Si Sandoval ay isa sa mga "Si Pecson sa nobelang El
tauhan ng nobelang El Filibustersimo ay isa sa mga
Filibusterismo mula sa kabanata estudyante na pinaglalaban ang
14, sa bahay ng mga mag-aaral. pagtataguyod ng Wikang Kastila
Si Sandoval ay isang mag-aaral kahit na maraming hindi sang-
na Kastila na mayroong ayon ukol dito. Sinisimbolo nito
malasakit at pagpapahalaga sa ang paniniwala ni Rizal na "Ang
mga Pilipino. Kilala bilang kabataan ang Pag-asa ng Bayan"
matalinong estudyante, may na kung saan ay ang paglaban sa
talento sa pag-bigkas at mga maling pagtrato sa mga
pagsasalita, gayundin sumasang- kapwa Pilipino ay dinadaan sa
ayon siya sa ipinaglalaban ng edukasyon imbis na sa dahas na
mga mag-aaral. Dahil dito ay siyang ginawa rin ni Rizal laban
maaari na rin sya ihalintulad sa mga Espanyol. Isa si Pecson
kay Dr. Jose Rizal, kung saan sa mga estudyanteng may
may ganito rin na talento at magagandang mithiin para sa
karunungan lalo’t higit sa pag- bansa at kaniyang kapwa
unawa." Pilipino tulad ni Dr. Jose Rizal"
"
 Hermana Hermana
Penchang Bali
"Si Hermana Penchang ay "Ang ina at ang tagapayo na si
mayroong bulag na paniniwala Juli. Si Hermana Bali ay ang
at hindi naipamamalas ang taong nagbibigay sa kanya ng
aktwal na diwa ng isang payo kung ano ang mga dapat
Katoliko. Siya ay makadiyos niyang gawin ito rin ang
ngunit malupit. Alinsunod sa sumasama sa kanya sa mga taong
mga Pilosopiya ni Rizal, ang mga sinasabi nitong makatutulong sa
indibidwal na nais magalaga ng kanya, kahit pa nga kay padre
moralidad at dekorum ngunit Camorra na talaga namang
nakikibahagi sa makasalanang kinatatakutan ni Juli sapagkat
gawain ay balintunang alam niyang maloko ito sa mga
gumagawa ng masama hanggang babae, ngunit sa kawalan ng
sa kasalukuyan." ibang malalapitan ay

nakumbinsi siya ni Hermana Bali
na lumapit dito"

Padre Camorra Propesor

"Si Padre Camorra ay isang "Isa sa mga hindi napagalanan
tauhan sa akda ni Dr. Jose Rizal na propesor ngunit may naging
na El Filibusterismo. Ang ambag sa nobela. Siya ay bihasa
koneksyon n’ya sa buhay o sa pagtuturo na may lahing
pilosopiya ni Rizal ay hindi kastila. Likas sa mga propesor
nagkakalayo pagdating sa noon ang pagiging magaling sa
kababaihan. Parehas sila na may lahat na siyang naghuhubog sa
angking hilig sa babae. Hindi kakayahan ng mga lalaki noon,
lamang basta babae kundi mga sila din ang nagpupursigi sa mga
magagandang babae. Nagkakaiba mag aaral noon na husayan at
lamang sila kung paano lalong pagbutihin ang pag aaral
magtrato ng isang babae, si Rizal upang makamit ang kanilang
na may respeto sa mga babae at mga pangarap. Sila din ang
si Padre Camorra na bastos dahil nagsasabi kung hanggang saan
sa panggagahasa n’ya ng babae." ang kanilang kakayahan na
nagiging dahilan kaya nila mas
ginusto pa ang mag aral."
Guwardiya Sibil Guwardiya Sibil
Ang guwardya sibil ang Sa Nobela ni Rizal itinanghal
katumbas ng pulis ang mga guwardiya sibil na
ngayon.Isinunod ito sa isang utos-utusan ng mga opisyal,
hukbong may gayon ding walang pakundangan sa
pangalan sa España at may mga mahirap na mamamayan,
tungkuling pampulisya. Mahusay gaya ng ginawa nilang
sa simula ang hukbo ngunit pagdakip kay Sisa, at
sinapian ng korupsiyon lubhang mararahas kaya
hanggang maging higit na kinatatakutan ng taum bayan
bantog sa pangaabuso at ngunit hindi iginagalang. .
tahasang pagnanakaw. Sa mga Mahusay sa simula ang hukbo
nobela ni Rizal ay itinanghal ngunit sinapian ng
ang mga guwardiya sibil na utos- korupsiyon hanggang maging
utusan ng mga opisyal, walang higit na bantog sa mga pag-
pakundangan sa mahirap na abuso sa karaniwang
mamamayan, gaya ng ginawa mamamayan at tahasang
niláng pagdakip kay Sisa, at pagnanakaw.
lubhang mararahas kayâ
kinatatakutan ng taumbayan
ngunit hindi iginagálang.
 Kapitan ng
Padre Sibyla
Bapor

Padre Salvi Padre

Florentino
Ben-Zayb Quiroga

Tadeo Mr. Leeds

Mataas na Kawani Heneral

Kabesang Andang Placido

Penitente
Sa minamahal ‘kong mga Kababayan,

Mahal ‘kong mga

kababayan, marahil ay iyong napapansin ang
ating kasalukuyang sitwasyon. Maraming bata,
matatanda, kapwa ko mag-aaral, o sa maikling
salita, tayong mga Pilipino ang nakalilimot
bumoses. Huwag ninyong kalilimutan ang bansa
at mamamayan ipinaglaban ni Rizal, ang ating
kalayaan sa pagsasalita, kalayaan na ipaglaban
ang ating mga karapatan, gaya ni Simoun na
handang ialay ang kanyang buhay para sa
bansa, gaya ni Isagani na ang pagmamahal sa
bayan ay umabot na sa puntong optimistiko o
ideolohikal. Huwag tayong tumingala at
sumamba nang walang pagdududa. Huwag
tayong magpapabulag sa mga mabubulaklak na
salita ng mga makapangyarihan. Huwag tayong
matatakot sa mga armadong mga nakauniporme
dahil ang iyong buwis na binabayad ang
bumubuhay sa kanila, huwag kayong matakot
magsalita sapagkat maski ating kinakain ay
nakadepende pa rin sa pamamahala ng ating
gobyerno. Inyong damdamin ang mga
kasakiman, kahirapan at kahinaang
inilalarawan ng nobela at mula ngayon ay
mangakong hindi na muling babalikan.

Submited to: Calalo, Gundel Mai G.