Java

Java, Sun Microsystems tomonidan 1995-yilda ishlab chiqilgan va keyin Oracle

kompaniyasi tomonidan sotib olingan dasturiy tili hisoblanadi. Uning asosiy
xususiyati, Platforma va Til (Platform and Language) nomi ostida bir qator
texnologiyalarni o'z ichiga olgan bo'lishidir.

Java Platforma:

Java bir necha asosiy komponentlardan iborat. Ular orasida quyidagilar katta
ahamiyatga ega:

Java Til (Java Language): Java dasturlash tili oldindan o'rganishga qulay va
sintaktik ravishda ko'p dasturlash tillari bilan o'xshashlikka ega. Java ning
shartnoma (object-oriented) tili turing to'liq tili hisoblanadi.

Java Standart Poytaxti (Java Standard Library): Java dasturlash tili standart
kutubxonasida ko'plab umumiy va dasturiy vositalar mavjud. Ushbu vositalar bilan
fayl ishlash, tarmoq kommunikatsiyasi, grafiya, ma'lumotlar bazasi ulushi va
boshqalar kabi yana ko'p funksiyalarni dasturlash mumkin.

Java Virtual Mashinasi (Java Virtual Machine - JVM): Bu muhim qism, chunki Java
dasturlarini barcha ommabop operatsion tizimlarda o'zgarishsiz ishga tushiradi.
Dastur yozilganda, uning asos kodlari .class fayliga o'tkaziladi. JVM ushbu faylni
o'qib, uni ma'mul ishga tushiradi. Bu, Java ni "yoz bir marta, har joyda ishla"
(write once, run anywhere) printsipi bilan ta'minlaydi.

Java Platforma To'plami (Java Platform APIs): Java platforma to'plami, dasturlarni
ishga tushirish uchun birlamchi interfeyslarni va vositalarni o'z ichiga oladi.
Ular tarmoq, GUI (grafik interfeys), matematika, xavfsizlik, XML (eXtensible Markup
Language), veb-dasturlash va boshqalar kabi yo'nalishlarni qamrab oladi.

Java Tili va Platformasi keng qo'llaniladigan sohalardan ba'zi ko'plab misollar

quyidagilardir:

Tarmoq dasturlash: Java tarmoq protokollari (HTTP, TCP/IP) orqali ma'lumot

almashish va o'zaro aloqalarni qo'shishda keng tarqalgan.

Mobil dasturlash: Android platformasi, Java dasturlarining yirik bir qismini ishlab
chiqish uchun ishlatiladi.

Veb-dasturlash: Java Server Pages (JSP) va Servlets, veb-dasturlarni ishlab chiqish

uchun xizmat qiladi.

Desktop dasturlash: Java Swing va JavaFX, grafik interfeys yaratish uchun

vositalar.

Dasturiy xavfsizlik: Java dasturlari xavfsizlikni ta'minlash uchun turli

yondashuvlarni qo'llaydi.

Java yirik tarmoq va dasturlash jamoalari tomonidan ishlatiladi va uning ustida

keng qo'llaniladigan kutubxonalar, yordamchi resurslar va onlayn dokumentatsiya
mavjud. Buning tufayli, o'rganishi va amalga oshirishi oson.

Agar Java haqida batafsilroq ma'lumot olishni xohlaysiz yoki dasturlash misollarini
ko'rishni istasangiz, menga ayting!

Kotlin
Kotlin, JetBrains tomonidan yaratilgan va 2011-yilda e'lon qilingan dasturiy
tildir. U asosan Java platformasida ishlatish uchun dizayn qilingan, ammo uni
boshqa platfromalarda ham ishlatish mumkin.

Kotlin ning asosiy maqsadi, dasturchilarga yorqin, sodda va ishlab chiqarishga

qulay tilda dastur yozish imkonini berishdir. U Java tiliga o'xshashlik taqdim
etadi, lekin bir qancha yagona qulayliklarga ega bo'lib, eng muhimi, kam xato bilan
ishlovchi va to'liq Java bilan birlashtirilishi mumkin. Kotlinni o'rganish va
ishlatish Java dan tez va oson.

Kotlin quyidagi afzalliklarga ega:

Muhim qisqa sintaksis va keng qamrovli imkoniyatlar: Kotlin sintaksisi sodda va

o'rganishi oson. Uni ishlatish uchun kam bo'lgan tushunchalar va mazmun
o'zgarishlari mavjud.

Null xavfsizligi: Kotlin null-muammo (null reference) xatolarini kamaytiradi. Bu,

dasturchilarga dastur yozishda kelajakda kelishi mumkin bo'lgan xatolariga qarshi
kelayotgan.

Tarkibiy qismlarni osonlik bilan ishlash: Kotlin data class yordamida tarkibiy
qismlarni osonlik bilan yaratish, solishtirish va o'zgartirish imkonini beradi.

Funksional tildir: Kotlin funktsiyalar birinchi martadan birinchi klass elementi

sifatida ishlatishni osonlashtiradi. Lambda ifodalar, kolleksiyalar va bir qator
boshqa funktsional asbob-uskunalar bilan qulay ishlovchi.

Kolleksiyalar va tarmoqlar: Kotlin, ishlovchi tomonidan ko'plab ma'lumotlarni

birlashtirish uchun List, Set va Map kabi standart Java tarmoqlarini o'z ichiga
olgan. Ammo Kotlin tarmoqlari o'zgaruvchan va o'zgarmas elementlardan iborat
ro'yxatlarni taqdim etadi.

Kotlin-Java integratsiyasi: Kotlin va Java kodlari o'zaro ishlashi, Java bilan

yaratilgan proyektlarni keyinchalik Kotlin ga o'tkazish yoki ularni birga ishlatish
imkoniyatini ta'minlaydi.

Android dasturlash: Kotlinni Android dasturlarini yozish uchun o'rganish va

qo'llash oson.

Kotlin dasturlash tili tez-tez Java ning orqaga yo'lini tutadi va ishlab chiqarish
jarayonini qisqartiradi. Kotlin bugungi kunda Android dasturlashda ham yaxshi qabul
qilingan va yana bir necha sohalarda keng ishlatilmoqda.

MVVM

MVVM, ya'ni "Model-View-ViewModel", dasturlashda dasturlarni strukturasini tashkil

etish uchun ishlatiladigan bir arhitektura o'rnaklardan biridir. MVVM, dasturlashni
tizimli qilish va interfeysning (UI) loyihalarini boshqarishni osonlashtirish uchun
yaratilgan.

MVVM arhitekturasi quyidagi besh asosiy qismdan iborat:

Model: Model, dastur ma'lumotlarini saqlaydigan va qo'llab-quvvatlovchi qismini

ifodalaydi. Bu ma'lumotlar, serverdan olingan malumotlar, ma'lumotlar bazasi,
fayllar yoki boshqa manba'lardan kelishadi.

View: View, foydalanuvchiga ma'lumotni namoyish etuvchi grafiyaviy interfeysni

ifodalaydi. Bu dastur o'zgarishlariga binoan, view o'zgaradi va foydalanuvchi bilan
aloqada bo'lishi mumkin.
ViewModel: ViewModel, ma'lumotlar modelini view-ga ta'minlash uchun mos ma'lumotni
taqdim etadi. Bu qism, view va model orasidagi aloqalarni boshqaradi va viewga
kerak bo'lgan ma'lumotlarni tayyorlab beradi. ViewModel, biznes-logicni bajaradi va
view bilan model orasidagi aloqani uchun kutiladigan muhim qismlardan biridir.

Data Binding: MVVM-da ma'lumotlar va interfeys komponentlari orasidagi aloqa "data

binding" yordamida amalga oshiriladi. Bu usul orqali, ma'lumotlar o'zgarganda,
otomatik ravishda view ma'lumotlari yangilanadi.

Commands: ViewModel, foydalanuvchining amallarini (masalan, tugma bosish)

boshqarish uchun "commands" (buyruqlar) yordamida imkoniyat beradi.

MVVM, kodni bo'limlarga ajratishni, aloqalarni qurish va test qilishni

osonlashtiradi. Bu, interfeys va dasturiy logika qismlarini ajratish orqali
dasturchilarga yorqinlik, boshqaruv va ishlash osonligini ta'minlaydi. MVVM hammasi
bilan o'rganilgan holda, yuqoridagi qismlar orasidagi qisqa o'rnaklar bo'lib, bu
shuningdek, bir nechta tegishli asbob-uskunalar, kutubxonalarni ham o'z ichiga
oladi.

MVVM Android platformasida juda mashhur bo'lgan arhitekturani hisoblanadi. Ushbu

arhitektura Android dasturlashida UI va biznes-logicni ajratishda ishlatiladi va
Android Jetpack kutubxonasi ichida ham ko'plab vositalar mavjud.

MVP

MVP, ya'ni "Model-View-Presenter", dasturlashda dasturlarni strukturasini tashkil

etish uchun ishlatiladigan bir arhitektura tizimidir. Bu arhitektura tizimi, UI
(interfeys) va biznes-logicni ajratishni maqsad qilgan bo'lib, dasturlarni
o'rganishni va tuzishni osonlashtiradi.

MVP arhitekturasi quyidagi uch asosiy qismdan iborat:

Model: Model, dastur ma'lumotlarini saqlaydigan va qo'llab-quvvatlovchi qismini

ifodalaydi. Bu ma'lumotlar, serverdan olingan malumotlar, ma'lumotlar bazasi,
fayllar yoki boshqa manba'lardan kelishadi.

View: View, foydalanuvchiga ma'lumotni namoyish etuvchi grafiyaviy interfeysni

ifodalaydi. Bu dastur o'zgarishlariga binoan, view o'zgaradi va foydalanuvchi bilan
aloqada bo'lishi mumkin.

Presenter: Presenter, biznes-logicni bajaruvchi qismni ifodalaydi va View va Model

orasidagi aloqalarni boshqaradi. U foydalanuvchi amallarini qabul qilib, bu
amallarni ma'lumotlarni o'qib tashlash yoki saqlash va View-ga namoyish etish uchun
Modelga yuboradi.

MVP-da View va Model aloqasi Presenter orqali amalga oshiriladi. Bu, interfeys va
dasturiy logikani ajratishni osonlashtiradi va test qilishni osonlashtiradi.
Ma'lumotlar, ma'lumotlar bazasidan yoki tarmoq orqali kelgan bo'lsa ham, Presenter
orqali Viewga taqdim etiladi. Bu, View va Modelni ajratish, kodni tozalash va
loyihalarni boshqarishni osonlashtiradi.

MVP arhitekturasi o'zining afzalliklari va chegaralari bilan kelajakda tez-tez

ishlatilgan bir qismini ta'kil etmoqda edi. Ammo, keyinroq Android platformasidagi
MVVM (Model-View-ViewModel) arhitekturasiga o'tkazilgan. Bu esa View va Modelni
aloqalardan ajratib, ViewModel orqali ma'lumotlar va interfeys komponentlari
orasidagi aloqani boshqarishga imkoniyat yaratadi.

Clean Code
Temiz kod, dastur yozish jarayonida yozuvning sodda, o'qishga oson, tushuntirishga
qulay va qo'llab-quvvatlash uchun yozilgan bo'lishini anglatadi. Temiz kod, kodni
o'qishga, tahrir qilishga va yana qo'llab-quvvatlash uchun yaxshi amalga oshirilgan
kodning afzalliklarini o'z ichiga oladi.

Temiz kodni yozishning qanday bo'lishi va unda nimani o'zgartirish mumkinligi

mavjud:

Soddalik va Intuitivlik: Kodni yozishda sodda va intuitiv ishlatiladigan

o'zgaruvchilar, funksiyalar va nomlar qo'llashga intiladigan bo'lishi kerak.
Boshqalar tomonidan ham kodni tushuntirish oson bo'lishi uchun yuqori darajada
o'zgaruvchi nomlarini ishlatishga intiladigan bo'lishingiz kerak.

O'qishga qulay: Kodni o'qishga qulay bo'lishi muhimdir. Kodning tuzilishi va

mazmuni oson tushunilishi kerak. Bu, kodni tahrir qilish, o'zgartirish va boshqa
dasturchilar bilan ishlayotgan paytlarda qulaylik yaratadi.

Balans va Shahsiy Resurslar: Qisqa kod qatorlari ishlatishni xohlaysiz, lekin

kodning o'qishni qiyinchilikka tushirishi mumkin. Balansni topish uchun, kodni
yozishda to'g'ri miqdorda abstraksiya qilish va kodni qisqa qatorlarda bo'lishi
kerak.

Birlamchi va Qisqa Funksiyalar: Dastur qismi birlamchi va yagona vazifalarni

bajarish uchun ishlatiladigan qisqa funksiyalar (methods) bo'lishi kerak. Bunday
funksiyalar tez tushunilishi va qayta ishlatilishi uchun qulaylik yaratadi.

Kod Reusability: Kodni qayta ishlashni osonlashtirish uchun qayta ishlatiladigan

kodning o'zgaruvchan qismini aloqalantirish va aloqador qismini aloqalantirmaslik
kerak.

Komentariyalar va Dokumentatsiya: Kerakli bo'lganda, kodga to'g'ri keluvchi va

yaxshi tushunarli komentariyalar qo'shing. Bunday komentariyalar kodni tushunishda
va qo'llab-quvvatlashda yordam beradi. Shuningdek, kodni qanday ishlashini
tushuntiradigan doklamentatsiyaga e'tibor bering.

Tizimlilik va Yuqori darajada Qo'llanish: Kodning tizimliligi va yuqori darajada

qo'llanishga javob bera olganligi muhimdir. Kodni boshqa dasturchilar tomonidan
qo'llab-quvvatlash oson bo'lishi va yangi funksiyalarni qo'shishni ham
osonlashtirish uchun tizimli va modulyar yozing.

Temiz kodni yozish o'rganish va amalga oshirish bir qancha vaqtni talab qilsa-da,
uzun muddatda bu, kodni tushunish va boshqa dasturchilar bilan ishlashni
osonlashtirishga yordam beradi.

OkHttp

OkHttp, Android va Java dasturlashida ishlatiladigan ochiq manba'li HTTP client

kutubxonasi (library) hisoblanadi. U, tarmoq ustida ma'lumot almashish uchun oson
va samarali interfeysni taqdim etadi. OkHttp, tarmoq so'rovlarini yuborish, qabul
qilish va javoblar bilan ishlashni osonlashtiradi.

Quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:

Tarmoq So'rovlarini Boshqarish: OkHttp orqali HTTP GET, POST, PUT, DELETE kabi
tarmoq so'rovlarini yuborish va qabul qilish mumkin.

Qo'shimcha Xususiyatlar: OkHttp tarmoqni boshqarishni osonlashtirish uchun turli

xususiyatlarga ega bo'lgan funktsiyalarni taqdim etadi, masalan, so'rov yuborish
uchun timeout va cache sozlash, kerak bo'lgan ma'lumotlarni yuklash va saqlash,
kompressiya va boshqalar.

Javoblar va Asinxron Amallar: OkHttp javoblarni olishni va uni o'qishni

osonlashtiradi. Shuningdek, unga asinxron so'rovlar yuborish va o'zgaruvchilarga
(callbacks) ishlov berishga imkon beradi.

Interseptorlar: OkHttp interseptorlar orqali so'rovlarni o'zgartirish va

bajarmoqchilarni qo'shish imkonini taqdim etadi. Bu, masalan, so'rovni boshqarish
va javobni tekshirish, loglarni yozish va boshqalar uchun foydalidir.

Kapsulatsiya va Keng Qo'llaniladiganlik: OkHttp tarmoq bilan ishlashni yaxshi

strukturalanadi va o'rganishni osonlashtirish uchun yordamchi funksiyalar va
obyektlarni taqdim etadi.

OkHttp kutubxonasi Android dasturlashda va boshqa Java dasturlash muhiti (masalan,

Java SE proyektlari)da keng tarqalgan ravishda ishlatiladi. U bilan tarmoqga
ma'lumotlar yuborish, qabul qilish va uni boshqarish oson va yorqinlashadi

Solid

SOLID prinsiplarini Android dasturlashida qanday amalga oshirishni ko'rib chiqamiz:

Single Responsibility Principle (SRP): Android-dagi Single Responsibility

Principle, o'z ichiga ma'lum bir qisimni bajaruvchi modulni yaratishni ta'kidlaydi.
Masalan, Activity yoki Fragment, faqat UI-ni namoyish etish uchun ishlatilishi
kerak va biznes-logicni boshqa obyektlarga ajratish kerak.

Open/Closed Principle (OCP): Open/Closed Principle, Android-da kengayishga ochiq,

lekin o'zgartirishga yopiq bo'lishni ma'nosini oladi. Bunda, kodni o'zgartirish
uchun mavjud tizim komponentlarini qo'shish, o'zgartirish uchun xassiyatlarni yoki
interfeysni o'zgartirmaslik kerak.

Liskov Substitution Principle (LSP): Liskov Substitution Principle, Android-dagi

klasslarning to'g'ri almashtirilishi va ba'zi obyektlarning boshqa obyektlarni
o'rniga qo'yilishi kerakligini ta'minlaydi. Bu prinsip orqali kodni to'g'ri tuzish,
qayta ishlatish va tashqi tizimlarga o'tkazish imkonini ta'minlash mumkin.

Interface Segregation Principle (ISP): Interface Segregation Principle, Android-da

interfeyslarni bo'linishini ta'lim etadi. Bunda, dasturchilar foydalanuvchi uchun
kerakli funksiyalarni alohida interfeyslar orqali yaratishadi, shunda
foydalanuvchilar kerakli funksiyalarga mo'ljallangan obyektlarga qo'llanishadi.

Dependency Inversion Principle (DIP): Dependency Inversion Principle, Android-dagi

tizim komponentlarini, service-larni, interfeyslarni va obyektlarni yaratishda va
boshqarishda boshqa komponentlarga bog'liq qilish imkonini ta'minlaydi. Bunda
yuqori darajadagi komponentlar pastadagi komponentlarga bog'liq bo'lishi, tizimni
yopishtirishni kamaytiradi.

SOLID prinsiplarini amaliy Android dasturlashda qo'llash, kodni to'g'ri struktura

bilan tashkil etish va tizimlilikni ta'minlashda yordam beradi. Bu prinsiplar
bilan, kodni tashqi modullar bilan o'zaro bog'liqligini minimal qilish, qo'shimcha
funksiyalarni qo'shishni osonlashtirish va kodni qayta ishlashni osonlashtirish
mumkin.

Navigation Components

Android Jetpack Navigation Components, Android dasturlashda navigatsiya va UI-ni

boshqarish uchun kuchli asbobdir. Bu komponentlar, dastur interfeysini tashkil
etish, foydalanuvchini bir sahifadan boshqasiga ko'chirish, tashrif buyurish va
boshqa navigatsion amallarni osonlashtirishga yordam beradi. Bu, dasturlashni
qulaylashtirish va dastur tuzilishini yaxshi tashkil etish maqsadida Android
jamoasining qismi sifatida taqdim etilgan.

Navigation Components quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:

Navigation Graphs: Navigatsiya grafikalari, dasturning navigatsiyasini tuzish uchun

tashkil etilgan. Bu XML-fayllar orqali yaratiladi va dasturda mavjud navigatsiya
yo'lini, aloqador fragmentlarni va obyektlarni taqdim etadi.

NavHostFragment: Bu Android Fragment, dasturning aloqador fragmentlarni o'z ichiga

oladi. Har bir fragment aloqador XML-faylda ko'rsatilgan qoidalar bo'yicha
NavHostFragment bilan o'zgartirilishi mumkin.

NavController: NavController, aloqador fragmentlarni boshqarish uchun interfeysni

taqdim etadi. U dastur navigatsiyasi orqali aloqador fragmentlarga o'tish, turli
holatlar orasida navigatsiya qilish va boshqarish imkonini ta'minlaydi.

Destinations: Navigatsiya grafikalari o'z ichiga aloqador manzillarni

(destinatsiyalarni) o'z ichiga oladi. Buning orqali dastur foydalanuvchilarga biror
joydan boshqa joyga o'tish va manzilni yashirishni osonlashtiradi.

Actions: Dasturda boshqa aloqador fragmentlardan boshqa aloqador fragmentlarga

o'tishni belgilash uchun ishlatiladi. Bu, foydalanuvchining aloqador fragmentdan
boshqa fragmentga o'tish jarayonini boshqarishda yordam beradi.

Navigation Components, Android dasturlashda qo'shimcha qulaylik va tuzilishni

yaxshi tashkil etishga yordam beradi. Bu, dasturlashni oddiyroq qilish va aloqador
fragmentlarni boshqarishni osonlashtiradi. Shuningdek, dastur tuzilishini yangi
qismlarni qo'shish va boshqarishda yaxshi tashkil etishga imkon beradi.

Room

Room, Android dasturlash platformasida lokal ma'lumotlar bazasini yaratish,

boshqarish va boshqa dasturlash jarayonlariga osonlik bilan integratsiya qilish
uchun ishlatiladigan bir manba'li kutubxonadir. Room, SQLite ma'lumotlar bazasini
ishlatish va boshqarish jarayonlarini osonlashtirish maqsadida yaratilgan.

Room tarkibiy qismlardan tashkil topgan:

Entity: Entity, ma'lumotlarni bazaga saqlash uchun ishlatiladigan klasslarni

ifodalaydi. Bu klasslar lokal ma'lumotlar bazasidagi jadval strukturasi bilan
bog'liq. Har bir maydonning bir hil nomi va turini bo'lishi kerak. Entity klasslar,
ma'lumotlarni bazaga saqlash va ularni o'qish uchun ishlatiladi.

DAO (Data Access Object): DAO, Entity klasslarini bazaga qo'shish, yangilash va
o'qish uchun metodlar to'plamini taqdim etadi. Bu, SQL so'rovlarini yozishga va
boshqarishga imkon beradi. DAO orqali ma'lumotlarga qo'shilish, yangilash, o'qish
va o'chirish imkonini beradi.

Database: Database klassi, aloqador Entity klasslarni birlashtiradigan va Room

ma'lumotlar bazasini yaratish va boshqarish uchun ishlatiladi. Bu klass, aloqador
ma'lumotlar bazasini yaratish, boshqarish va yangilash imkonini beradi.

Room, komfortli ma'lumotlar bazasi operatsiyalarini bajarish va bazaning skhemasini

boshqarishni osonlashtiradi. Bunda, kodni tozalash, ma'lumotlar bazasining qurilish
va boshqa boshqaruv jarayonlarini osonlashtirish imkoniyati mavjud. Bu esa, lokal
ma'lumotlar bilan ishlovchi Android dasturlarni yaratishda juda qulaydir.
Bu ma'lumotlarni o'rganib chiqish uchun Android Room ma'lumotlar bazasi yaratish va
uning ishlash prinsiplarini o'rganishingiz tavsiya etiladi.

Coroutines

Coroutines, Android dasturlashida katta ish bajarish uchun oson va samarali usulni
taqdim etadigan Kotlin tillarining birlashmasi hisoblanadi. Bu, bir nechta parallel
yoki asinxron amallarni bajarishni osonlashtiradi va kodni o'qish, yozish va
tushuntirishni qulaylashtiradi. Coroutines, dasturchilarga tarmoq so'rovlari,
fayllar yuklash va boshqa muammo yaratmay osonlik bilan ta'minlashga imkon beradi.

Coroutines quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:

Asinxron amallarni osonlashtirish: Coroutines, dasturlarni asinxron amallar bilan

bajarishni osonlashtiradi. Bu, ma'lumotlarni yuklash, hisobotlarni oluvchi va
boshqa uzluksiz amallarni osonlashtiradi.

Tarmoq so'rovlari: Coroutines tarmoq so'rovlari (network requests)ni bajarishni

osonlashtiradi. Bu, tarmoq so'rovlari natijalarini kuzatib borish va javobni kutib
olishni osonlashtiradi.

Fayllar bilan ishlash: Fayllar yuklash, yozish va o'qishni osonlashtiradi.

Coroutines, boshqaruvchi o'tkazilishi kerak bo'lgan masofavi operatsiyalarni
avtomatik bajarishni ta'minlaydi.

UI-ni boshqarish: Coroutines UI-ni boshqarishda ham foydalaniladi. UI-ni

bloklashsiz amallarni bajarish uchun qo'llaniladi, bunday qilib UI-ning to'xtashsiz
javob bermasligini ta'minlaydi.

Deferred natijalar: Coroutines natijalarini qayta ishlovchi Deferred obyektlari

orqali olish imkonini taqdim etadi. Bu, amallarni parallelda bajarish va
natijalarining kuzatishini osonlashtiradi.

Coroutines Android dasturlashida qo'shimcha qulaylik va osonlik yaratadi. Ular

Kotlin tilining bir qismini tashkil etadi va Kotlin standart kutubxonasida taqdim
etiladi. Bu ma'lumotlarni o'rganish uchun Kotlin va Android Coroutines haqida
ko'proq o'rganishingiz tavsiya etiladi.

Coroutines, Android dasturlashida katta ish bajarish uchun oson va samarali usulni
taqdim etadigan Kotlin tillarining birlashmasi hisoblanadi. Bu, bir nechta parallel
yoki asinxron amallarni bajarishni osonlashtiradi va kodni o'qish, yozish va
tushuntirishni qulaylashtiradi. Coroutines, dasturchilarga tarmoq so'rovlari,
fayllar yuklash va boshqa muammo yaratmay osonlik bilan ta'minlashga imkon beradi.

Coroutines quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:

Asinxron amallarni osonlashtirish: Coroutines, dasturlarni asinxron amallar bilan

bajarishni osonlashtiradi. Bu, ma'lumotlarni yuklash, hisobotlarni oluvchi va
boshqa uzluksiz amallarni osonlashtiradi.

Tarmoq so'rovlari: Coroutines tarmoq so'rovlari (network requests)ni bajarishni

osonlashtiradi. Bu, tarmoq so'rovlari natijalarini kuzatib borish va javobni kutib
olishni osonlashtiradi.

Fayllar bilan ishlash: Fayllar yuklash, yozish va o'qishni osonlashtiradi.

Coroutines, boshqaruvchi o'tkazilishi kerak bo'lgan masofavi operatsiyalarni
avtomatik bajarishni ta'minlaydi.
UI-ni boshqarish: Coroutines UI-ni boshqarishda ham foydalaniladi. UI-ni
bloklashsiz amallarni bajarish uchun qo'llaniladi, bunday qilib UI-ning to'xtashsiz
javob bermasligini ta'minlaydi.

Deferred natijalar: Coroutines natijalarini qayta ishlovchi Deferred obyektlari

orqali olish imkonini taqdim etadi. Bu, amallarni parallelda bajarish va
natijalarining kuzatishini osonlashtiradi.

Coroutines Android dasturlashida qo'shimcha qulaylik va osonlik yaratadi. Ular

Kotlin tilining bir qismini tashkil etadi va Kotlin standart kutubxonasida taqdim
etiladi. Bu ma'lumotlarni o'rganish uchun Kotlin va Android Coroutines haqida
ko'proq o'rganishingiz tavsiya etiladi.

Coroutines, Android dasturlashida katta ish bajarish uchun oson va samarali usulni
taqdim etadigan Kotlin tillarining birlashmasi hisoblanadi. Bu, bir nechta parallel
yoki asinxron amallarni bajarishni osonlashtiradi va kodni o'qish, yozish va
tushuntirishni qulaylashtiradi. Coroutines, dasturchilarga tarmoq so'rovlari,
fayllar yuklash va boshqa muammo yaratmay osonlik bilan ta'minlashga imkon beradi.

Coroutines quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:

Asinxron amallarni osonlashtirish: Coroutines, dasturlarni asinxron amallar bilan

bajarishni osonlashtiradi. Bu, ma'lumotlarni yuklash, hisobotlarni oluvchi va
boshqa uzluksiz amallarni osonlashtiradi.

Tarmoq so'rovlari: Coroutines tarmoq so'rovlari (network requests)ni bajarishni

osonlashtiradi. Bu, tarmoq so'rovlari natijalarini kuzatib borish va javobni kutib
olishni osonlashtiradi.

Fayllar bilan ishlash: Fayllar yuklash, yozish va o'qishni osonlashtiradi.

Coroutines, boshqaruvchi o'tkazilishi kerak bo'lgan masofavi operatsiyalarni
avtomatik bajarishni ta'minlaydi.

UI-ni boshqarish: Coroutines UI-ni boshqarishda ham foydalaniladi. UI-ni

bloklashsiz amallarni bajarish uchun qo'llaniladi, bunday qilib UI-ning to'xtashsiz
javob bermasligini ta'minlaydi.

Deferred natijalar: Coroutines natijalarini qayta ishlovchi Deferred obyektlari

orqali olish imkonini taqdim etadi. Bu, amallarni parallelda bajarish va
natijalarining kuzatishini osonlashtiradi.

Coroutines Android dasturlashida qo'shimcha qulaylik va osonlik yaratadi. Ular

Kotlin tilining bir qismini tashkil etadi va Kotlin standart kutubxonasida taqdim
etiladi. Bu ma'lumotlarni o'rganish uchun Kotlin va Android Coroutines haqida
ko'proq o'rganishingiz tavsiya etiladi.

Dagger
Dagger, Android dasturlashda Inversion of Control (IoC) va Dependency Injection
(DI) prinsiplarini qo'llab-quvvatlash uchun ishlatiladigan bir Kotlin va Java
kutubxonasi hisoblanadi. Dagger, kompleks ilovalarni yaratishda va tuzishda kodni
osonlashtirish va tizimlilikni oshirishga yordam beradi.

Dependency Injection (DI) prinsipi, ilovaning qismlarini alohida qilish va ulardan

tashqari komponentlarga kerakli resurslarni taqdim etishni tashkil etadi. Bu, kodni
boshqaruvchi va test qilishni osonlashtiradi va komponentlarning o'zaro aloqasini
minimallashtiradi.

Dagger, avtomatik ravishda ilovaga ma'lumotlarni taqdim etish va injektsiya

qilishni osonlashtiradi. U asosan Google tomonidan yaratilgan, va Dagger 1 va
Dagger 2 nomlarida ikkita asosiy versiyasi mavjud. Dagger 2, oson yordamchi vosita
sifatida ommalashtirilgan va ko'p qo'llaniladigan versiyasi hisoblanadi.

Dagger 2 bilan dasturlashda quyidagi muammo va vazifalarni hal qilish mumkin:

Ma'lumotlar kuchi injektsiyasi: Dagger 2, ma'lumotlarni alohida injektsiyalab,

ularni kerakli obyektlarga otqizish imkonini taqdim etadi. Bu, kodni tozalash va
loyihalarni boshqarishni osonlashtiradi.

Singleton va Aloqador Injektsiyasi: Dagger 2, singleton obyektlarni yaratish va

injektsiyalashni qo'shimcha qulaylik bilan ta'minlaydi.

Komponentlar va Modullar: Dagger 2 orqali komponentlar va modullar yordamida

injektsiyani tuzish mumkin. Modullar, injektsiya uchun kerakli ma'lumotlarni taqdim
etadigan obyekt foydalanuvchilari sifatida ishlaydilar.

Custom Injektsiyasi: Dagger 2, foydalanuvchi o'ziga xos injektsiyalar yaratishga

imkon beradi. Bu, alohida kerakli funksiyalarni injektsiya qilish va boshqarish
imkonini taqdim etadi.

Dagger, Android ilovalarini yaratishda ma'lumotlarni o'qish va injektsiya qilishni

osonlashtiradi. U tizimlilikni oshiradi va kodni tizimli va o'rganishga
mo'ljallangan holda tuzishga yordam beradi.

Hilt
Hilt, Android dasturlashida Dependency Injection (DI) prinsiplarini amaliyotga
o'tkazish uchun yaratilgan Google tomonidan taqdim etilgan bir Kotlin kutubxonasi
hisoblanadi. Hilt, Dagger kutubxonasining Android uchun ommalashtirilgan
versiyasidir va Android ilovalarida kerakli obyektlarni injektsiya qilishni
osonlashtiradi.

Hilt quyidagi maqsadlarga yo'naltirilgan:

Dependency Injection (DI): Hilt, DI prinsiplarini o'rganish va amaliyotga

o'tkazishni osonlashtiradi. U ilovada kerakli obyektlarni yaratish va ularni
injektsiya qilish imkonini taqdim etadi.

O'rganishni osonlashtirish: Hilt, Android ilovalarini o'rganishni osonlashtirish

maqsadida yaratilgan. U, Dagger kutubxonasini o'rganishga ko'maklashadi va
injektsiya tuzilishini yaxshi tashkil etishga imkon beradi.

Tizimlilikni oshirish: Hilt, obyektlar injektsiyasini bajarish va hujjatlar

yaratishni osonlashtirish orqali tizimlilikni oshiradi.

Android Architecture Components (AAC) bilan integratsiya: Hilt, Android

Architecture Components (ViewModel, LiveData, Room kabi) bilan samarali
integratsiya qilishni taqdim etadi.

Hilt, Dagger 2 kutubxonasi asosida ishlaydi va avtomatik ravishda komponentlar va

modullar yaratadi. U shaffof va qulay injektsiyani taqdim etadi va Android
ilovalarini DI prinsiplariga muvofiq tuzishni osonlashtiradi. Hilt, Android
ilovalarini yaratish va tuzish jarayonlarini soddalashtirish uchun qulay yechimdir.

RXJava
RxJava (Reactive Extensions for the Java Virtual Machine) - bu Java va Android
platformalarida asinxron, konkurent va tizimli amallarni bajarish uchun yaratilgan
kutubxonadir. RxJava, reaktiv programlash prinsiplarini o'rganish va bajarish uchun
oson va samarali usulni taqdim etadi.
Reaktiv programlash, tizimni ma'lumotlarni ishlovchi, saqlaydigan va boshqaruvchi
komponentlar orasidagi almashishni boshqarishni osonlashtirish maqsadida yaratilgan
paradigmadir. RxJava bu paradigmani amaliyotga o'tkazishni osonlashtiradi va
quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:

Asinxron amallarni osonlashtirish: RxJava, asinxron amallarni bajarishni

osonlashtiradi. Tarmoq so'rovlarini (network requests), ma'lumotlar bazasi
so'rovlarini va boshqa uzluksiz operatsiyalarni osonlik bilan bajarishga imkon
beradi.

Ma'lumotlarni birlashtirish va o'zgartirish: RxJava, ma'lumotlarni birlashtirish,

o'zgartirish va transformatsiyalashni osonlashtiradi. Bunda filtratsiya, qatorlar
orasidan ma'lumotlar yig'ib olinishi va boshqa amallar ko'p ishda osonlashtiriladi.

UI-ni boshqarish: RxJava, UI-ni asinxron boshqarishda foydalaniladi. UI-ni

bloklashsiz amallarni bajarish va ma'lumotlar almashinuvi orqali yuzaga kelgan
natijalarni yashirishni osonlashtiradi.

Taimerlar va taktlar: RxJava, taimerlarni va taktlarni osonlik bilan boshqarish

imkonini taqdim etadi. Bunda amallar taktlar va taimerlarda bajarilishi kerak
bo'lgan jarayonlarni osonlashtiradi.

RxJava, kodni o'rganishni va yozishni osonlashtiradi, amalga oshirish va

tizimlilikni oshiradi. Bu jarayonlarda tizimni samarali boshqarish va kerakli
jarayonlarni osonlik bilan tashkil etish uchun qulay vositadir.

Rest Api
REST API (Representational State Transfer Application Programming Interface),
dasturlash tizimlari orasidagi aloqalar uchun amaliy interfeysni ta'minlaydigan bir
dasturlash texnologiyasidir. REST API, tizimlarning ma'lumot almashinuvi,
ma'lumotlarni o'zgartirish va boshqarish imkonini taqdim etadi. Bu texnologiya,
ma'lumotlar ustidan amal bajarish va ularni tashqaridan yuritishni osonlashtiradi.

REST API quyidagi prinsiplarga muvofiq ishlaydi:

Resource-Based: REST API, tizimning resurslarini (ma'lumotlar, obyektlar)

ifodalaydi. Har bir resurs uni identifikatsiyalovchi URL orqali murojaat qilinishi
mumkin.

Client-Server Model: REST API, ma'lumotlar o'qish va yozish uchun foydalanuvchi va

server tomonlari orasidagi bo'shliqni yaratadi. Bu, tizimni o'z-o'zini
o'zgartirishga yoki tuzishga imkon beradi.

Stateless: Har bir so'rov, serverga tashuvchi ma'lumotlarni o'z ichiga olib,
foydalanuvchi haqidagi ma'lumotlarni saqlamaydi. Bu, tizimni tashqi vaziyatdan ozod
qiladi va tizimni o'zgartirishni osonlashtiradi.

Cachable: REST API natijalari, tizimning ma'lumotlarini saqlash uchun kashlash

(caching)ni qo'llab-quvvatlaydi. Bu, ma'lumotlarni qayta-qayta o'qishni
osonlashtiradi va tarmoq trafikni kamaytiradi.

Uniform Interface: REST API, bir xil interfeys modelini to'liq saqlab qoladi. Bu,
tizimlar orasidagi integratsiyani osonlashtiradi va yangi funksiyalarni qo'shishni
osonlashtiradi.

Layered System: REST API, qo'shimcha tizimlarni yaratishda va ulardan foydalanishda

imkoniyat beradi. Bu, tizimning qo'shimcha funksiyalarni integratsiyalashni
osonlashtiradi.
REST API, dasturchilarga aloqada tizimlar o'rtasida ma'lumot almashinuvi va
boshqarishni osonlashtiradi. Bu texnologiya, veb-sahifalardan mobil ilovalarga va
boshqa tizimlarga qadar har qanday platformada ishlovchi o'zaro aloqalar yaratishda
qulaylik yaratadi.

Picasso
Picasso, Android dasturlashda rasmlarni yuklash va namoyish etishni
osonlashtiruvchi bir kutubxonadir. Bu kutubxona, vebdan yoki lokal manzillardan
rasmlarni o'qib olishni va namoyish etishni qulaylashtiradi. Picasso rasmlarni tez
va samarali shaklda yuklash, cache qilish va UI-ni boshqarish imkonini beradi.

Quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:

Rasmlarni yuklash va namoyish: Picasso, rasmlarni URL orqali yuklash va ImageViewga

joylashtirishni osonlashtiradi. U sizga rasmlarni yuklash, namoyish etish va ichki
cache qilishni avtomatik ravishda amalga oshiradi.

Caching: Picasso, rasmlarni ichki cache qiladi va ulardan foydalanadi, shuningdek,

alohida rasmlarni avtomatik ravishda ko'chiradi. Bu, qayta-yuklash va tarmoq
trafikini kamaytiradi.

Transformation: Picasso, rasmlarni o'zgartirish uchun yorliqlarni taqdim etadi. Bu,

rasmlarni o'zgartirish, kesish, kattalashtirish va boshqa o'zgartirishlar qilish
imkonini beradi.

Placeholder va Error Handling: Rasmlar yuklanayotgan vaqt o'tkazilganda yoki xato

yuz berayotganda, Picasso avtomatik ravishda placeholder (o'rniga o'tiradigan
rasmi) namoyish etadi yoki xato rasm (error image)ni ko'rsatadi.

Prioritization: Agar bir nechta rasmlar yuklanishini kerak bo'lsa, Picasso

avtomatik ravishda ularni to'g'ri tartibda yuklaydi.

Picasso, Android ilovalarida rasmlarni boshqarish va tashqaridan yuklashni

osonlashtiradi. Bu, dasturchilarga UI-ni yaxshi tashkil etish va rasmni yuklash va
namoyishni qulaylashtirish imkonini beradi.

WebSocket
WebSocket, ixtiyoriy amalga oshirish uchun ma'lumot almashinuvi yaratishda
ishlatiladigan bir kommunikatsiya protokolidir. Bu protokol, ma'lumotlarni tugatish
va qabul qilish bo'yicha ma'lumot almashinuvi tuzilishini osonlashtiradi va
ulanishni saqlaydi.

WebSocket quyidagi asosiy xususiyatlarga ega:

Asinxron amal: WebSocket protokoli, to'xtatilmagan tarzda ma'lumot almashish va

ma'lumotlarni qabul qilish imkonini taqdim etadi. Bu, boshqa amallarni
to'xtatmasdan ma'lumot almashishga imkon beradi.

Oson aloqalar: WebSocket orqali ma'lumot almashish oson va tez bo'lib, muntazam
tarmoq so'rovlari va javoblarga nisbatan tez bo'ladi.

Server va klient orasidagi aloqa: WebSocket protokoli, server va klientning bir xil
aloqasini qo'llab-quvvatlaydi. Bu, boshqa tarzda ma'lumot almashish protokollari,
masalan, HTTP, bilan nisbatan osonlik va tezlik taqdim etadi.

Kuchli protokol: WebSocket, tarmoq xavfsizligi va optimallashtirilgan

kommunikatsiyani taqdim etadi. U ma'lumotlarni shifrlash va o'zaro ma'lumot
almashinuvi qo'llab-quvvatlaydi.
WebSocket protokoli web ilovalar, mobil ilovalar va serverlar orasidagi ma'lumot
almashinuvi uchun keng qo'llaniladi. U veb-sahifalardagi chat, onlayn o'yinlar,
jonli ma'lumot almashinuvi va boshqa tarmoq aloqalarini boshqarishda qulaylik
yaratadi.

Android ilovalarda WebSocket protokolini qo'llab-quvvatlash uchun MQTT, OkHttp

WebSocket va boshqa kutubxonalar mavjud. Bu kutubxonalar orqali Android ilovalarida
osonlik bilan WebSocket aloqalarini yaratish va boshqarish mumkin.

Kotlin Flow
Kotlin Flow, Kotlin korxonalari (coroutines) asosida ixtiyoriy va ko'plab
elementlarga ega ixtiyoriy ma'lumot almashinuvi protokolini taqdim etadi. Bu,
reaktiv ma'lumot almashinuvi uchun Kotlin standart kutubxonasi tarkibida ishlab
chiqilgan va asinxron ma'lumot almashinuvi jarayonlarini osonlashtirish va
boshqarishga yordam beradi.

Flow quyidagi muhim xususiyatlarga ega:

Asinxron ma'lumot almashinuvi: Kotlin Flow, asinxron ma'lumot almashinuvi

amaliyotlarini osonlashtiradi. U sizga ma'lumotlarni to'xtatmasdan almashish va
ma'lumotlarni qabul qilish imkonini beradi.

Ixtiyoriy elementlar: Flow, ixtiyoriy sonli elementlar ketma-ketligini qabul qilish

va qaytarish imkonini taqdim etadi. U sizga ixtiyoriy sonli elementlar ketma-
ketligini yaratish va qaytarishni osonlashtiradi.

Ma'lumot almashinuvi qo'shimcha qulayliklar bilan: Kotlin Flow, ma'lumot

almashinuvi jarayonlarini boshqarishda qo'shimcha qulayliklar taqdim etadi,
masalan, ma'lumotlarni filtratsiya qilish, map qilish, biriktirish va boshqalar.

Kotlindi birlashtirish: Flow, Kotlin korxonalari (coroutines) bilan yaxshi

birlashadi. U korxonalar orqali ma'lumot almashinuvi amaliyotlarini oson va
samarali qilishga imkon beradi.

Cancel qilish: Flow, korxonalarni to'xtatish va ma'lumot almashinuvi jarayonlarini

bekor qilish imkonini taqdim etadi.

Kotlin Flow, Android ilovalarida ma'lumot almashinuvi uchun samarali usulni taqdim
etadi. U asinxron amallarni osonlashtiradi va ma'lumot almashinuvi protsessini
boshqarishga qulaylik yaratadi. Bu protokol, LiveData, RxJava va boshqa ma'lumot
almashinuvi vositalari bilan muqobil ma'lumot almashinuvi tuzilishini
osonlashtiradi.