Department of Education

Republic of the Philippines

Region III
DIVISION OF GAPAN CITY
Don Simeon Street, San Vicente, Gapan City

Filipino 9
Ikaapat na Markahan – Modyul 6:
Noli Me Tangere
Aralin Noli Me Tangere
(Mahahalagang Pangyayari
1 sa Buhay ni Elias)

Tayong mga Pilipino ay may tungkuling pagyamanin ang mga kulturang

pamana ng ating mga ninuno. Lumipas man ang panahon at tila nawalay
tayo sa magagandang kaugaliang pamana sa atin, umuusbong pa rin ang
pag-asa na maipamamalas ng kabataan sa modernong panahon ang
pagpapatuloy nito.

Suriin
Bago ka dumako sa paksang aralin ay iyo munang basahin ang
matatalinghagang salita at kahulugan nito na magpapalawak ng iyong isipan.

#LawakUnawa (Lawakan ang Pag-unawa)

Paglinang sa Talasalitaan
1. punglo – bala
2. palwa – bangka
3. kayo – tela na nakalagay sa ulo
4. sugo – taong ipinadala upang magbigay ng mensahe
5. directorcillo – taong tagapamahala o tagapangasiwa
6. bayoneta – kutsilyong nakakabit sa dulo ng mahahabang baril
7. kuwadrilyo – naatasang mangalaga ng katahimikan sa isang lugar

1
 8. balaraw – ito ay matulis na patalim o bagay na magkabilaan ang
talim
9. sawimpalad – hindi naging maganda ang buhay o nakaranas ng
pagkatalo at kasawian nang paulit-ulit.
10. insurektos – taong nakikibahagi sa isang armadong
paghihimagsik laban sa mga awtoridad.

Narito ang ilang piling kabanata sa nobelang Noli Me Tangere at

mahahalagang impormasyon tungkol sa aralin. Ipabasa ito sa isang
miyembro ng pamilya o sa isang kakilala. Pakinggan mong mabuti ang bawat
kabanata upang maisagawa ang mga inihanda kong gawain tungkol dito.
Handa ka na ba? Halika at simulan mo na.
Kabanata 45: Ang mga Nagrerebelde

Nagpunta sa kagubatan si Elias at

hinanap si Kapitan Pablo. Siya ay
sinamahan ng isang lalaki sa yungib na
tila nasa ilalim ng lupa. Nang makita
ni Elias ang matandang Pablo
natatalian ang ulo nito ng isang bigkis
na kayo na may bahid ng dugo. Kaya’t
agad na nagkakilala silang
dalawa. May anim na buwan na nang
huli silang magkita. Noon, ayon kay
matandang Pablo siya ang naaawa kay
Elias. Subalit, ngayon nagkapalit sila ng puwesto. Si Elias ay malakas
samantalang ang matanda ay sugatan at lugami sa hirap ng katawan at
kalooban. May labinlimang araw na nang naibalita kay Elias ang sinapit ni
Kapitan Pablo. Katunayan, pinaghahanap siya nito sa kabundukan ng
dalawang lalawigan. At ngayon nga ay kaniyang natagpuan.

Ipinaliwanag ni Elias sa kapitan na nais niya itong isama sa lupain ng

mga ‘di-binyagan upang doon na manirahan nang payapa kahit na malayo sa
sibilisasyon, yaman din lamang daw walang nangyari sa kaniyang
paghahanap sa angkang nagpahamak sa kaniyang pamilya. Binigyang diin
ni Elias na magturingan na lamang silang dalawa bilang mag-ama yayamang
pareho na silang nag-iisa sa buhay. Umiiling lamang ang matanda sa
kahilingan ni Elias at sinabing wala siyang dahilan para magpanibagong
buhay sa ibang lupain. Kailangan niyang maipaghiganti ang kalupitang
sinapit o pagkamatay ng kaniyang dalawang anak na lalaki at isang babae sa
kamay ng mga buhong. Noon aniya, siya ay isang duwag ngunit, dugo at
kamatayan ang isinisigaw ng kaniyang budhi dahil sa kaapihang kaniyang
natamo. Karumal-dumal ang sinapit ng kaniyang mga anak kaya ganito na
lamang ang kaniyang pagpupuyos.
2
 Ang kaniyang anak na dalaga ay pinagsamantalahan at inilugso ang
kapurihan ng isang alagad ng simbahan. Dahil dito, nagsiyasat ang dalawa
niyang anak na lalaki. Pero, nagkaroon ng nakawan sa kumbento at ang isa
niyang anak ay sinuplong. Ang anak niyang ito ay ibinitin sa kaniyang buhok
at narinig niya ang sigaw, daing at pagtawag sa kaniya, pero siya ay nasanay
sa buhay na tahimik ay naging duwag at hindi nagkaroon ng lakas ng loob
na pumatay o magpakamatay. Ang paratang na pagnanakaw sa kaniyang
anak ay di napatunayan, isa lamang malaking kasinungalingan. Ang kurang
nagparatang ay inilipat sa ibang lugar. Pero ang kaniyang anak ay namatay
sa sobrang pahirap na dinanas.
Ang isa naman niyang anak ay hindi
duwag at pinangambahan na siya ay
maghihiganti dahil sa sinapit ng
dalawang kapatid. Ito ay hinuli ng mga
awtoridad dahil nakalimutan lamang
niyang magdala ng sedula. Ito ay
pinahirapan din hanggang sa
magpatiwakal na lamang. Ngayon, wala
ng nalalabi sa kaniya kundi bababa ng
bayan upang maghimasik at
makapaghiganti. Hindi naman siya nag-
iisa, marami siyang kaanib na kapuwa rin
pinag-uusig ng awtoridad. Ang mga ito
ang bumubuo sa kaniyang pangkat na
pinamumunuan. At sila ay naghihintay
lamang ng tamang tiyempo at araw upang
lumusob.

Naunawaan ni Elias ang paninindigan ni Kapitan Pablo, siya man daw

ay tulad nito na sa pangambang makasugat nang walang kinalaman,
kinalimutan niya ang paghihiganti. Pero, para sa kapitan, ang paglimot ay
lubhang napakahirap. Kaya ang ganang kay Elias ay napakadali sapagkat
siya ay bata pa, hindi namatayan ng mga anak at hindi nawawalan ng pag-
asa. Nangako ang matanda na hindi rin siya susugat sa sinomang walang
kasalanan tulad ng ginawa nitong pagkakasakit na naging sanhi ng kaniyang
pagkakasugat at huwag lamang ang isang kuwadrilyong tumutupad lang
naman ng kaniyang tungkulin.

Ipinahayag ni Elias kay matandang Pablo na siya ay nagkapalad na

makilala at makatulong sa isang binatang mayaman, matapat, may pinag-
aralan at nag-iisang anak ng isang taong marangal na hinamak din ng isang
pari, maraming kaibigan sa Madrid kabilang na ang kapitan-heneral. Bilang
pagbibigay-diin, tiniyak ni Elias sa matanda na makatutulong daw ang
binatang ito sa kanilang pagnanais na maipaabot sa kapitan-heneral ang mga
3
hinaing ng bayan. Tumango ang matanda. Dahil dito, ipinangako ni Elias
na malalaman ni Kapitan Pablo ang magiging resulta ng kaniyang lakad o
pakikipag-usap sa binata (si Ibarra) sa loob ng apat na araw. Isa sa mga
tauhan ng kapitan ang katatagpuin niya sa may baybayin ng San Diego at
sasabihin niya ang sagot. Kapag pumayag ang binata, may maaasahan at
makapagtatamo sila ng katarungan at kung hindi naman, si Elias ang unang
kasama niyang maghahandog ng buhay.
Kabanata 49: Tinig ng Pinag-uusig

Nang lumulan si
Ibarra sa bangka ni Elias,
waring ito ay hindi
nasisiyahan. Kaya,
kaagad na humingi ng
paumanhin si Elias sa
pagkagambala niya sa
binata. Sinabi ni Ibarra
ang dahilan, nakasalubong
niya ang alperes at gusto
nitong muli na
magkausap. Dahil nag-
aalala siyang makita si Elias, nagdahilan na lamang siya. Nanghinayang
naman ang binata nang sabihin ni Elias na ‘di siya matatandaan ng
alperes. Saglit na napabuntong hininga si Ibarra sapagkat biglang pumasok
sa kaniyang isip ang kaniyang pangako kay Maria Clara.

Hindi na nag-aksaya ng panahon si Elias sinabi niya kaagad kay Ibarra

na siya ang sugo ng mga sawimpalad. Ipinaliwanag niya ang
napagkasunduan ng puno ng mga tulisan (si Kapitan Pablo) na hindi na
binanggit pa ang mga pag-aalinlangan at pagbabala. Ang kahilingan ng mga
sawimpalad, ani Elias ay (1) humingi sila ng makaamang pagtangkilik sa
gobyerno na katulad ng mga ganap na pagbabago sa mga kawal na
sandatahan, sa mga prayle, sa paglalapat ng katarungan at sa iba pang
pangangasiwa ng gobyerno (2) pagkakaloob ng kaunting karangalan sa
pagkatao ng mga tao, ang kanilang kapanatagan at bawasan ang lakas at
kapangyarihang taglay ng mga sibil na madalas na nagiging puno’t dulo ng
paglapastangan sa karapatang pantao.

Tumugon si Ibarra na anomang pagbabago na sa halip na makabubuti

ay lalo pang makakasama. Sinabi nitong maaari niyang pakilusin ang
kaniyang mga kaibigan sa Madrid sa pamamagitan ng salapi at pati na ang
kapitan-heneral ay kaniyang mapapakiusapan, ngunit lahat sila ay walang
magagawa. Siya man ay hindi gagawa ng anomang pagkilos ukol sa mga
bagay na iyon sapagkat kung may kasiraan man ang korporasyon, ito ay
4
matatawag naman nilang masamang kailangan.

Nagtaka si Elias, hindi niya sukat akalaing ang isang tulad ni Ibarra ay
naniniwala sa tinatawag na masamang kailangan na para bang nais
palabasin nito na kailangang gumawa muna ng masama upang
makapagdulot ng mabuti. Naniniwala siya na kapag ang sakit ay malala,
kailangang gamutin ng isang mahapding panlunas. Ang sakit ng bayan ay
malubha kaya’t kailangan ang kaparaanang marahas kung ito ay
makabubuti. Ang isang mabuting manggagamot, aniya ay sinusuri ang
pinagmulan ng sakit at hindi ang mga palatandaan nito na sinisikap na
bigyan ng lunas. Katulad ng mga sibil na sa pagnanais daw na masugpo ang
kasamaan, ito’y iniinis sa pananakot, paggawa ng marahas at walang habas
na paggamit ng lakas. At kapag pinahina ang guwardiya sibil ay malalagay
naman sa panganib ang katahimikan ng bayan. Paano raw magkakagayon
samantalang labinlimang taon nang may mga sibil, ngunit ang mga tulisan
ay patuloy pa rin sa pandarambong. Ang mga sibil ay walang naidudulot na
kabutihan sa bayan sapagkat kanilang pinipigil at pinahihirapan ang isang
tao kahit na marangal dahil lamang sa nakalimutan ang cedula personal, at
kapag kailangang malinis ang kanilang mga kuwartel, ay manghuhuli sila ng
mga kaawa-awang mamamayan na walang lakas na tumutol.

Napag-usapan pa nila na bago

itatag ang guwardiya sibil
nanunulisan ang mga tao dahil sa
matinding pagkagutom. Binigyang
diin naman ni Elias na ang mga
sawimpalad ay humihingi ng
pagbabago sa bayan ukol sa mga
palakad ng mga prayle at ng isang
pagtangkilik laban sa
korporasyon. Pero, sinabi naman ni
Ibarra na may utang na loob na dapat
tanawin ng bayan sa mga paring pinagkakautangan ng pananalig at
patangkilik noon laban sa mga pandarahas ng mga maykapangyarihan.

Lumitaw sa pagpapalitan ng kuro-kuro ng dalawa na kapuwa nila mahal

ang bayan. Pero, hindi napahinuhod ni Elias si Ibarra tungkol sa pakiusap
ng mga sawimpalad. Kaya, ipinahayag niya kay Ibarra na sasabihin na
lamang daw niya sa mga ito na ilipat na sa Diyos o sa kanilang mga bisig ang
pagtitiwala, na sa kapuwa tao ay di magtatamong pala.

Kabanata 54: Ang Lihim na Nabunyag

5
 Orasyon. Pahangos na patungo ang kura sa bahay ng alperes. Ang mga
taong gustong humalik sa kaniyang kamay ay hindi niya pinapansin. Tuloy-
tuloy na pumanhik ito ng bahay at malakas na tinawag ang
alperes. Lumabas agad ang alperes kasunod ang asawang si Donya
Consolacion. Bago makapagsalita ang kura, inireklamo agad ng alperes ang
mga kambing ng kura na naninira sa kaniyang bakod. Sinabi naman ng pari
na nanganganib ang buhay ng lahat. Katunayan, aniya ay mayroong
napipintong pag-aalsa na gagawin nang gabing iyon. Nalaman ito ng pari,
aniya sa pamamagitan ng isang babae na nangumpisal sa kaniya at nagsabi
na sasalakayin ang kuwartel at kumbento. Dahil dito, nagkasundo ang kura
at alperes na paghandaan nila ang gagawing paglusob ng mga
insurektos. Humingi ang kura ng apat na sibil na nakapaisana ang itatalaga
sa kumbento. Sa kuwartel naman ay palihim ang pagkilos ng mga kawal
upang mahuli nang buhay ang mga lulusob. Layunin nito na kanilang
mapakanta ang sinomang mahuhuling buhay. Ikawalo ng gabi ang
nakatakdang paglusob, kaya nakini-kinita ng alperes at kura ang pag-ulan
ng krus at bituin sapagkat ganap silang nakahanda.

Tinulungan ni Elias si Ibarra

sa pagpili ng mga kasulatan. Sa
mga kasulatan, nabasa niya ang
tungkol kay Don Pedro
Eibarramendia at tinanong niya
kay Ibarra kung ano ang relasyon
nito sa kaniya. Halos nayanig
ang buong pagkatao ni Elias nang
sabihin ni Ibarra na iyon ang
kaniyang nuno na pinaikli
lamang ang apelyido. Isa pa, ito
ay isang baskongado. Natagpuan na ng piloto ang lahing lumikha ng
matinding kasawian sa kanilang buhay. Biglang bumunot ng balaraw si
Elias at naisip niyang gamitin iyon kay Ibarra. Ngunit, saglit lang ang
pagkadimlan ng kaisipan nang bigla siyang matauhan. Binitiwan niya ang
hawak na balaraw at tulirong tumingin nang tuwid kay Ibarra at saka mabilis
na pumanaog ng bahay. Nagtaka si Ibarra. Itinuloy ang pagsunog sa
mahahalagang papeles at dokumento.

Sa kabilang dako, isa namang lalaki ang mabilis na tumatakbo sa daan

patungo sa tirahan ni Ibarra. Mabilis na umakyat ng bahay at hinanap sa
nakitang utusan ang amo nito na kaagad naman itinuro na ito ay nasa
laboratoryo. Pagkakita ni Elias kay Ibarra ipinagtapat niya kaagad ang
nakatakdang paglusob at batay sa kaniyang natuklasan. Si Ibarra ang
kapural at nagbayad sa mga kalahok sa paglusob. Ipinasunog ni Elias kay
6
Ibarra ang lahat ng mga aklat at kasulatan nito sapagkat ‘di na maiiwasan
na siya ay mapasangkot at tiyak na siya ang isisigaw ng sinomang mahuhuli
ng mga sibil.
Kabanata 55: Ang Pagkapahamak
Oras ng hapunan pero nagdahilan si Maria Clara na wala siyang ganang
kumain. Kaya niyaya niya ang kaibigang si Sinang sa piyano. Nagbulungan
silang dalawa habang palakad-lakad si Padre Salvi sa loob ng
bulwagan. Hindi mapakali si Maria sa paghihintay nilang magkaibigan sa
pagdating ni Ibarra. Kasalukuyan kumakain noon ang argos na si Linares at
isinadasal nilang umalis na ang multong si Padre Salvi. Nakatakdang
dumating sa ikawalo ng gabi si Ibarra. Ikawalo rin ng gabi ang nakatakdang
paglusob sa kumbento at sa kuwartel. Nang sumapit ang ikawalo, napaupo
sa isang sulok ang pari samantalang ang magkaibigan ay hindi malaman ang
gagawin. Nang tumugtog ang kampana, silang lahat ay tumindig upang
magdasal. Siya namang pagpasok ni Ibarra na luksang-luksa ang
suot. Tinangkang lapitan ni Maria Clara ang kasintahan ngunit biglang
umalingawngaw na lamang ang sunod-sunod na putok. Napapatda si Ibara,
hindi makapagsalita. Ang kura naman ay nagtago sa likod ng haligi. Ang
mga tao sa bahay ni Kapitan Tiyago ay
nakakarinig ng puro putukan, sigawan
at panakbuhan sa may kumbento. Ang
mga nagsisikain sa kumedor ay biglang
pumasok at panay na tulisan…
tulisan…! Si Tiya Isabel ay panay ang
dasal samantalang ang magkaibigan ay
nagyakapan. Si Ibarra ay walang tinag
sa kinatatayuan. Nagpatuloy ang
putukan at silbatuhan kasabay ng
pagsasara ng mga pintuan at bintana
nang biglaan.

Nang mawala ang putukan, pinapanaog ng alperes ang kura. Inakala

ng mga nasa bahay na nasugatan nang malubha si Padre Salvi. Tiniyak ng
alperes na wala nang panganib kaya lumabas na sa pinagtataguan ang kura,
nanaog ito. Si Ibara ay nanaog din. Pinasok naman ni Tiya Isabel ang
magkaibigan sa silid. Hindi nagkausap si Ibarra at Maria Clara, basta
nagpatuloy na lamang sa paglakad ang binata, mabilis. Napadaan siya sa
hanay ng mga sibil na nakabayoneta pa. Sa may bandang tribunal,
nangingibabaw ang tinig ng alperes sa pagtatagubilin sa kapitan na huwag
niyang pabayaan makatakas ang mga nahuling lumusob.

Pagdating ni Ibarra sa bahay, kaagad na inutusan ng binata ang

kaniyang katulong na ihanda ang kabayo. Tumuloy siya sa gabinete at
isinilid niya sa kaniyang maleta ang mga hiyas, salapi, ilang mga kasulatan
7
at larawan ni Maria. Nagsukbit siya ng isang balaraw at dalawang
rebolber. Ngunit aalis na lamang siya, nakarinig siya ng malakas na
pagputok sa pintuan. Tinig ng isang kawal na kastila. Lalaban sana siya
ngunit nagbago ang kaniyang isip. Binitawan niya ang kaniyang baril at
binuksan ang pinto. Dinakip siya ng sarhento at ng mga dumating na
kawal. Isinama.

Sa kabilang dako, gulong-gulo ang isip ni Elias nang pumasok siya sa

bahay ni Ibarra. Para siyang sinusurot sa sariling budhi. Naalala niya ang
sinapit ng kaniyang angkan, ang kaniyang nuno, si Balat, kapatid na babae
at ang kaniyang ama. Waring ang lahat ay tinatawag siyang duwag, isang
duwag. Labis na panggigipuspos ang kaniyang naging damdamin. Hanggang
sa maisip niyang balikan ang bahay ni Ibarra. Dinatnan niya ang mga
katulong ni Ibarra na hilong naghihintay sa kanilang amo. Nang malaman
niya ang nangyari kay Ibarra, nagkunwari itong umalis. Pero lumigid lamang
saka umakyat sa bintana na patungo sa gabinete. Nakita niya ang mga
kasulatan, mga aklat, alahas at baril. Dinampot niya ang baril at ang iba
naman ay isinilid niya sa sako at inihulog sa bintana. Nakita niyang
dumating ang mga sibil. Kinuha ni Elias ang larawan ni Maria at isinilid ito
sa isang supot. Nag-ipon siya ng mga damit at papel. Binuhusan niya ito ng
gaas at saka sinilaban.

Ang mga kawal ay

nagpupumilit namang
pumasok. Sinabihan
sila ng matandang
katulong ng walang
pahintulot sa may-ari,
kaya hindi maaari
silang
pumasok. Naalaska ng
husto ang
directorcillo, sa isang
hudyat niya tinabig ng
kawal ang matanda at
mabilis silang pumanik. Pero sinalubong sila ng makapal na usok at ang
apoy na nakarating na sa gabinete. Biglang nagkaroon ng malalakas na
pagsabog. Mabilis pa sa lintik na umatras at nanaog ng bahay ang mga kawal
kasama ang mga katulong ni Ibarra.

8
 Kabanata 61: Habulan sa Lawa

Habang mabilis na sumasagwan si Elias, sinabi niya kay Ibarra na

itatago siya sa bahay ng isang kaibigan sa Mandaluyong. Ang salapi ni Ibarra
na itinago niya sa may puno ng balete sa libingan ng ninuno nito ay kaniyang
ibabalik upang may magamit si Ibarra sa pagpunta nito sa ibang bansa. Nasa
ibang lupain daw ang katiwasayan ni Ibarra at hindi nababagay na
manirahan sa Pilipinas, dahil ang buhay niya ay hindi inilaan sa
kahirapan. Inalok ni Ibarra na magsama na lang sila ni Elias, tutal pareho
na sila ng kapalaran at magturingan na parang magkapatid. Pero, tumanggi
si Elias.

Nang mapadaan sila sa tapat ng palasyo, napansin nilang nagkakagulo

ang mga bantay. Pinadapang mabuti ni Elias si Ibarra at tinakpan ng
maraming damo. Nang mapadaan sila sa tapat ng polvorista, sila’y pinatigil
at tinanong ng bantay si Elias kung saan ito nanggaling. Ipinaliwanag ni
Elias na siya’y galing ng Maynila at rarasyunan niya ng damo ang hukom at
ang kura. Kumbinsido ang bantay sa paliwanag ni Elias kaya ipinatuloy niya
ito sa pagsasagwan at pinagbilinan na huwag magpapasakay sa bangka
sapagkat katatakas pa lamang ng isang bilanggo. Kung mahuhuli raw ito ni
Elias, siya ay bibigyan ng gantimpala. Inilarawan ng bantay ang bilanggong
tinutukoy ay nakalebita at mahusay magsalita ng Kastila. Nagpatuloy sa
pagsasagwan si Elias. Lumihis sila ng landas. Pumasok sila sa may ilog-
Beatang inawit ni Balagtas upang akalaing siya ay taga-Peñafrancia.

Itinapon ni Elias ang mga damo sa pampang, kinuha ang isang

mahabang kawayan at ilang bayong at sumige sa pagsagwan.
Nagkuwentuhan muli sina Elias at Ibarra. Nakalabas na sila sa ilog-Pasig
At nakarating sa may Sta. Ana. Napadaan sila sa tapat ng bahay-
bakasyunan ng mga heswitas kaya hindi maiwasang manariwa sa isip ni
Elias ang masasayang
araw na tinamasa niya,
may magulang, kapatid at
magandang
kinabukasan. Namuhay
nang masagana at
mapayapa. Sumapit sila
sa malapad na bato at
nang makitang inaantok
na bantay na wala siyang
kasama at mahihingi,
pinaraan niya si Elias.

9
 Umaga na nang sapitin nila ang lawa. Pero sa ‘di kalayuan nabanaagan
nila ang isang palwa ng mga sibil na papalapit sa kanila. Pinahiga ni Elias si
Ibarra at tinakpan niya ito ng bayong. Nahalata ni Elias na hinahadlangan
sila sa baybayin. Kaya sumagwan itong patungo sa may Binangonan, ngunit
nagbago rin ng direksyon ang palwa. Tinawag sila. Inisip ni Elias na
magbalik sa bunganga ng Ilog-Pasig. Nakuro ni Elias na napagsasalikupan
sila at walang kalaban-laban. Isa pa, wala silang dala ni isa mang
sandata. Mabilis na naghubad ng damit si Elias. Sinabi niya kay Ibarra na
magkita na lamang sila sa noche buena sa libingan ng nuno ni
Ibarra. Tumayo si Elias at tumalon sabay sikad sa bangka.

Ang atensyon ng mga sibil sa palwa at sa nakasakay sa bangka ay

natuon kay Elias. Pinaulanan nila ng punglo ang lugar na pinagtalunan
nito. Kapag lumilitaw si Elias pinapuputukan ito. Nang may limampung dipa
na lamang ang layo ni Elias sa may pampang, nahapo na ang humahabol sa
kaniya sa kasasagwan. Makalipas ang tatlong oras ay umalis na ang mga
sibil sapagkat napansin nilang may bahid ng dugo sa tubig ng baybayin ng
pampang.

Pag-unawa sa Binasa
Panuto: Sagutin ang sumusunod na mga tanong tungkol sa mga kabanatang
iyong napakinggan. Isulat ang sagot sa hiwalay na papel.
1. Sino ang nag-utos ng paglusob sa kumbento at kuwartel? Bakit niya
ito ginawa? Ipaliwanag.
2. Ano-ano ang mga karaingan ni Kapitan Pablo at ng mga rebelde? Sino
ang taong hihingan ni Elias ng tulong ukol dito?
3. Anong kaugalian o likas na ugali ng isang Pilipino ang ipinakita ni
Elias? Patunayan.
4. Bakit natutong maghimagsik ang mga tao sa mga sibil? Ilahad ang
dahilan ng kanilang paghihimagsik.
5. Ano-ano ang mga pangyayari sa akda ang maiuugnay mo sa
kasalukuyang nangyayari sa ating bansa? Ilahad.
Iba’t Ibang Paraan ng Pagbibigay-Pahiwatig sa Kahulugan

Ang kahulugan ng mga salita ay makikilala ayon sa:

1. Talinghaga at Idyoma – Ang matalinghagang pahayag ay mga salitang
may kahulugang taglay na naiiba sa karaniwan. Ito ay mga pahayag na
‘di tuwirang nagbibigay ng kahulugan. Karaniwang hinango ang
kahulugan nito sa karanasan ng tao gaya ng mga pangyayari sa buhay
o mga bagay-bagay sa ating paligid. Katulad din ito ng idyoma. Sa
pamamagitan ng idyoma ay nakikilala ang yaman ng isang wika.

Narito ang mga halimbawa ng idyoma at mga kahulugan nito:

a. balat-sibuyas – maramdamin
10
 Halimbawang Pangungusap:
Si Maria Clara ay parang balat-sibuyas sa tuwing maaalala ang
pamamalagi ni Ibarra sa Europa.

b. basang-sisiw – kaawa-awa; api

Halimbawang Pangungusap:
Si Sisa ay tila basang-sisiw sa paghahanap sa kaniyang mga
anak.

Narito ang halimbawa ng mga talinghaga at mga kahulugan nito:

a. laylay ang balikat – bigo
Halimbawang Pangungusap:
Si Elias ay umuwing laylay ang balikat dahil hindi niya
napapayag si Ibarra na tulungan sila Kapitan Pablo sa kanilang
mga karaingan.

b. pabalat-bunga – hindi totoo

Halimbawang Pangungusap:
Ang mga papuri ng kura sa alperes sa harap ng mga tao ay
pabalat-bunga lamang.

2. Konotasyon at Denotasyon – Ito ang dalawang dimensiyon sa

pagpapakahulugan ng mga salita. Ang denotasyon ay karaniwang
kahulugang mula sa diksiyonaryo o salitang ginagamit sa
pinakakaraniwan at simpleng pahayag.

Halimbawa:
a. Tinipon ni Elias ang mga kasulatan ni Ibarra. (mga papeles o
anumang nakasulat na dokumento)
b. Tinakpan ni Elias ng bayong si Ibarra upang maikubli sa mga
humahabol na sibil. (maitago o matakpan)
Samantalang ang konotasyon ay may dalang ibang kahulugan o
maaaring pansariling kahulugan ng isang tao o pangkat na iba kaysa
karaniwang kahulugan.
Halimbawa:
a. Isang magandang bulaklak ang naging anak ni Kapitan Tiyago
kay Donya Pia Alba. (babae)
b. Si Crisostomo Ibarra ay maginoo. Palibhasa’y nanggaling siya sa
mabuting puno. (magulang/angkan)

3. Tindi ng Kahulugan o Pagkiklino – Ito ay pag-aayos ng kahulugan ng

salita ayon sa intensidad o tindi ng kahulugang nais ipahiwatig.

a. poot – matinding galit na halos gusto nang makapanakit

Halimbawang Pangungusap:
Ang poot sa aking puso ay hindi basta-basta mapapawi.
11
 b. suklam – matinding galit sa dibdib na matagal bago mawala
Halimbawang Pangungusap:
Kasuklam-suklam ang nangyari sa akin ngayong araw.

c. galit – tumatagal na inis

Halimbawang Pangungusap:
Ang galit ng kura ang palagi kong inaalala.

d. inis – tumatagal na tampo

Halimbawang Pangungusap:
Sa kaniyang sinabi, ako ay nakaramdam ng inis dahil hindi ko
inaasahang sasabihin niya iyon.

e. tampo – munting galit na madaling mawala

Halibawang Pangungusap:
Si Maria Clara ay nagtampo sa kaniyang kaibigang si Sinang
dahil hindi siya nito napansin agad.

f. pikon – damdamin ng pagkagalit bunga ng maliit na bagay

lamang
Halimbawang Pangungusap:
Napikon si Elias nang makitang hindi siya tutulungan ni Ibarra.

4. Paggamit ng kontekstuwal na kahulugan – Ang kahulugan ng salita

ay mauunawaan ayon sa pagkakagamit sa pangungusap.

Halimbawa:
a. Nagliwanag ang paligid sa pagsikat ng araw.
b. Makitid ang tulay kaya’t mahirap tawirin.

Pagyamanin

Gawain 1. Pangyayari Ngayon, Patunayan Mo!

Panuto: Mula sa mga kabanatang tinalakay, iugnay ito sa ilang sitwasyon o
pangyayari sa kasalukuyang panahon. Tiyakin ang pagiging makatotohanan
nito sa pamamagitan ng pagbibigay-patunay. Gawing batayan ang ibinigay
na halimbawa. Isulat ang sagot sa hiwalay na papel.

Pamagat ng Mga Pangyayari Sitwasyon o Patunay

Kabanatang sa Akda Pangyayari sa
Babasahin Kasalukuyang
Panahon

12
Kabanata 45: Paghahanap at Pagbibigay ng Binibigyan ng
Ang Mga pagtulong ni Elias tulong sa isang limos na pera
Nagrerebelde kay Kapitan Pablo taong o pagkain ang
na lugami sa nangangailangan isang pulubi.
hirap at sakit ng tulad ng isang
katawan. pulubi sa
lansangan.
Kabanata 49:
Tinig ng Pinag-
uusig

Kabanata 54:
Ang Lihim na
Nabunyag

Kabanata 55:
Ang
Pagkapahamak

abanata 61:
Habulan sa Lawa

Tayahin
Para sa bilang 1-3
Panuto: Isulat ang letrang W (wasto) kung ang pangungusap ay nagsasaad
ng pagkamakatotohanan at DW (‘di wasto) naman kung hindi. Isulat sa
hiwalay na papel ang iyong sagot.

1. Maraming mag-aaral ng Unibersidad ng Pilipinas ang pumalag o

umangal sa pagkansela ng Department of National Defense sa 1989-
DND accord, ang kasunduang naglilimita sa mga sundalo at pulis sa
unibersidad.

2. Nagkaroon ng tugisan sa pagitan ng mga pulis at sibilyan sa naganap

na buy-bust operation sa Lungsod ng Parañaque.

3. Ayon sa News 5, pang-aabuso sa isang katulong sa Kuwait, ikinulong

ng kaniyang amo sa kuwarto matapos siyang pagbintangang nanlason.

Para sa bilang 4-6

Panuto: Tukuyin kung anong kaugaliang nakatutulong sa pagpapayaman ng
kulturang Asyano ang masasalamin sa bawat pahayag mula sa piling
13
kabanata ng Noli Me Tangere. Piliin at isulat ang letra ng tamang sagot sa
hiwalay na papel.

4. “Nang tumugtog ang kampana, silang lahat ay tumindig upang

magdasal.”
A. pananampalataya sa Diyos
B. pagpili ng sariling relihiyon
C. pagsunod sa sariling kagustuhan
D. pagtalima sa utos ng nakatatanda
5. “Labis na panggigipuspos ang kaniyang naging damdamin. Hanggang
sa maisip niyang balikan ang bahay ni Ibarra.”
A. pagtulong sa kaaway
B. pagtanaw ng utang na loob
C. magandang pakikisama sa kapuwa
D. pagtulong nang walang hinihinging kapalit

6. “Kung mahuhuli raw ito ni Elias, siya ay bibigyan ng gantimpala.”

A. tumutulong nang bukal sa puso
B. pagtulong nang walang hinihinging kapalit
C. pantay na pagtulong at pagtrato sa mga tao
D. walang tinitingnang antas ng pamumuhay sa pagtulong

Para sa bilang 7-10

Panuto: Basahin at unawain ang mga pahayag na may kaugnayan sa
pagbibigay-pahiwatig sa kahulugan. Isulat ang letra ng tamang sagot sa
hiwalay na papel.

7. “Siya namang pagpasok ni Ibarra na luksang-luksa ang suot”. Ang may

salungguhit sa pangungusap ay nagpapahayag ng ibang kahulugan o
maaaring pansariling kahulugan ng isang tao o pangkat na iba kaysa
karaniwang kahulugan. Ito ay halimbawa ng pagbibigay-kahulugang
.
A. talinghaga
B. konotasyon
C. tindi ng kahulugan
D. kontekstuwal na kahulugan

8. “Hindi na nag-aksaya ng panahon si Elias at sinabi niya kaagad kay

Ibarra na siya ang sugo ng mga sawimpalad.” Ang may salungguhit sa
pangungusap ay nagpapahayag ng ‘di tuwirang pagbibigay ng
kahulugan. Ito ay halimbawa ng pagbibigay-kahulugang
.
A. talinghaga at idyoma
B. konotasyon at denotasyon
14
 C. tindi ng kahulugan o pagkiklino
D. paggamit ng kontekstuwal na kahulugan
9. “Katulad ng mga sibil na sa pagnanais daw na masugpo ang kasamaan,
ito’y iniinis, binubuwisit at ginagalit sa pananakot, paggawa ng
marahas at walang habas na paggamit ng lakas.” Ang may salungguhit
sa pangungusap ay nagpapahayag ng pagsasaayos ng tindi ng
kahulugang nais ipahiwatig ng isang salita. Ito ay halimbawa ng
pagbibigay-kahulugang .
A. talinghaga at idyoma
B. konotasyon at denotasyon
C. tindi ng kahulugan o pagkiklino
D. paggamit ng kontekstuwal na kahulugan
10. “Pinaulanan nila ng punglo ang lugar na pinagtalunan nito at kapag
lumilitaw si Elias ay pinapuputukan ito ng bala.” Ang mga may
salungguhit sa pangungusap ay magkaugnay upang maunawaan ang
kahulugan ng salita ayon sa pagkakagamit sa pangungusap. Ito ay
halimbawa ng pagbibigay-kahulugang .
A. talinghaga at idyoma
B. konotasyon at denotasyon
C. tindi ng kahulugan o pagkiklino
D. paggamit ng kontekstuwal na kahulugan

15
 School DOŇA JUANA CHIOCO NATIONAL HIGH SCHOOL
Grade 1 Teaching Dates QUARTER 3, WEEK 5-6 (June 14-25, 2021)
to 12
Weekly Home Learning Plan for Grade 9 Filipino

Day Learning Learning Learning Tasks Mode of

& Time Area Competency Delivery

Wake up, make up your bed, eat breakfast, and get ready for an awesome day!

Have a short exercise/meditation/bonding with family.

Monday

Filipino 9 MODYUL 5 IKAAPAT NA MARKAHAN MODYUL • Ang

1.nagagamit ang mga 5: Noli Me Tangere;mahahalagang magulang o
angkop na ekspresyon sa pangyayari sa buhay ni Crisostomo
pagpapahayag ng damdamin Ibarra guardian ang
na may matibay na magpapasa
paninindigan (F9WG-Ivd-60); Gawain 1: Tukuyin mo, Damdamin ng output sa
2. nakasusulat ng ko! barangay hall
iskrip ng Mock Trial tungkol Gawain 2: PAninindigan ko! o
sa tunggalian ng mga Gawain 3; Iskrip ko, Kompletuhin Mo!
ISAGAWA eskuwelahan
tauhan sa akda (F9PU-IVd-
TAYAHIN sa petsa ng
60).
pagpasa
MOdyul 6 bago
IKAAPAT NA MARKAHAN MODYUL matapos ang
1. natitiyak ang
6: Noli Me Tangere;mahahalagang
pagkamakatotohanan ng
pangyayari sa buhay ni Elias linggo.
akdang napakinggan sa
pamamagitan ng pag-
Gawain 1: pangyayari ngayon,
uugnay sa ilang pangyayari PAtunayan mo!
sa kasalukuyan (F9PN-IVe-f-
59); TAyahin
2. naipaliliwanag ang
mga kaugaliang binanggit sa
kabanata na nakatutulong sa
pagpapayaman ng kulturang
Asyano (F9PB-IVe-f- 59)
3. naipaliliwanag ang
iba’t ibang paraan ng
pagbibigay-pahiwatig sa
kahulugan (F9PT-IVe-f-59)

Prepared by: Checked by: Noted by:

RODRIGO M. BAASIS ROSITA N. LAMSON JAIME C. SANTOS

Teacher III Head Teacher III, Filipino Principal III

EMA RUTH V. CASERO

Teacher I

YOLANDA B. PAJARILLO
Teacher I
Filipino 9 Teachers
16