i-

:}
SU M M ARY
627.81
Krzysztof F ied ler - The developm ent tendencies of hydrotechnics constructions. The
a u th o r is m a in ly c o n c e rn e d w ith th e c o n s tru c tio n of w a te r da m s , w h ic h c o n s titu te
th e key e le m e n ts o f th e b a s ic h y d ro te c h n ic a l e n te rp riz e s , th a t is th e r e te n tio n re ­
servoirs. The m a in p r in c ip le in th e m o d e rn c o n s tru c tio n o f w a te r d a m s is th e a im
to lo w e r in v e s tm e n t costs w h ile k e e p in g up th e nece ssary s a fe ty s ta n d a rd s . The
a u th o r pre se n ts som e te c h n o lo g ic a l a c h ie v e m e n ts w h ic h a llo w fo r p r a c tic a l a p p lic a tio n
o f th is p rin c ip le .
627.8:719:72.01
W ito ld Mieszkowski, Bogusław Rzadkowski — The a rch ite ctu ra l forms of w ater dams.
The a r tic le stresse th e n e e d to s h a p e th e fo rm s o f d a m s in h a rm o n y w ith th e s u r­
ro u n d in g la n d s c a p e , w h ic h d oe s n o t y e t seem a p p a re n t to e v e ry b o d y c o n c e rn e d . The
a u th o rs c o n s id e r th e p o s s ib ility o f d e s ig n c o la b o ra tio n in th e s h a p in g o f da m s , by
a rc h ite c ts , la n d s c a p e a rc h ite c ts , h o r tic u ltu re e n g in e e rs a n d s c u lp to rs , s ta rtin g a lr e a d y
a t th e p h a se o f lo c a tio n d e c is io n s and c h o ic e o f te c h n o lo g y and m a te ria ls . These
rem a rks ré fé ré to g r a v ity a n d b u ttre s s da m s a n d to w e irs b u t o m it a rc h d am s.
To fo llo w on s e ve ra l w a te r da m s a re p re s e n te d w h ic h ha ve b ee n c o m p le te d o r a re
p re s e n tly u n d e r c o n s tru c tio n , in P o la n d .
627.84(438)
Hydro p la n t a t Zydowo — The firs t in P o la n d , p e a k p u m p h y d ro p la n t m a k in g use
o f th e 80 m. d iffe re n c e o f w a te r le v e ls in tw o la k e s s itu a te d 2 kms. a p a rt. The
hyd ro p la n t has 150 M W p o w e r, 1000 m. lo n g s u p p ly c h a n n e l a n d th re e s te e l p ip e
lin e s o f 450 m. le n g th .
627.824(438)
W a te r stage a t Dębe on the river Bug — Earth d a m w ith w e ir o f d o c k c o n s tru c tio n
c r e a tin g th e re s e rv o ir c o v e rin g 30 sq kms o f a re a a n d h a v in g th e c a p a c ity o f 90 m il­
lio n s cu. m. H y d ro p la n t o f 20 MW p o w e r. The c o n s tru c tio n o f th is w a te r s ta g e
have c o n tr ib u te d to th e n a v ig a b ility o f B u g o -N a re w riv e r a n d f a c ilit a te d th e o r g a n i­
s a tio n o f s p o rt a n d r e c re a tio n a l c e n tre s m uch n e e d e d fo r th e p o p u la tio n o f n e a r-b y
W a rs a w .
627.824(438)
W a te r stage a t W łocław ek on the river V istula — P re s e n tly u n d e r c o n s tru c tio n , b e in g
th e firs t on e in th e Low er V is tu la c h a in of w a te r s ta g e s . Earth dam fa c e d w ith
co n c re te p a n e ls , w e ir w ith ste e l s h u tte rs . H a lf- h a ll h y d ro p la n t o f 160 M W p o w e r.
627.828(438)
Zatonie w ater dam — A s to ra g e re s e rv o ir of 2 m illio n s cu .m , c a p a c ity p ro v id e s
a reserve in case o f d ro u g h t and serves as sou rc e o f d r in k in g w a te r fo r th e s u r­
ro u n d in g a re a s . In te re s tin g m oney s a v in g c o n s tru c tio n of th e c o n c re te dam w h ic h
ls 306 m. lo n g a n d 35.5 m. h ig h . Its s u rfa c e is c o v e re d w ith a n tic o rro s iv e a n d w a te r
P roof f i | m 0 f e p o xy ra s in .
627.824(438)
W ater dam a t Myczkowce on the river San — E arth f i l l d a m o f s ilt c la y closes th e
co n s e rv a tio n re s e rv o ir fo r th e S o lin a h y d ro p la n t. The h y d ro p la n t o f 8.4 M W pow er
,s s itu a te d fe w kms. fro m th e d a m , w a te r is c o n d u c te d th ro u g h a c o n c re te p ip e lin e
and d o w n a sh a ft.
627.824(438)
W a te r dam a t S olina on the river San — The la rg e s t w a te r d a m in P o la n d , p re s e n tly
n e a rin g c o m p le tio n , is to serve flo o d p ro te c tio n pu rp o se s, p ro d u c e e le c tr ic e n e rg y
an d f a c ilit a t e th e to u r is t a n d r e c re a tio n a l a c tiv itie s . The c o n c re te d a m o f m o n o lith ic
ty p e is 82 m. h ig h and its le n g th a t th e c ro w n is 643 m. The re s e rv o ir has an
a re a o f 21 sq. kms. a n d its c a p a c ity is 474 m illio n s c u .m . The fre e s ta n d in g , h a ll-ty p e
h yd ro p la n t has th e p o w e r o f 134 M W .
627.824(438)
W a te r dam a t Tresna on the river Soła — This s u p p le m e n ta tio n o f th e c h a in w a te r
sta g e s on S o la is to re g u la te th e w a te r flo w and p ro v id e flo o d p ro te c tio n . Earth
f'H d a m o f c la y w ith c o n c re te s la b fa c in g , le n g th 300 m ., p e a k h y d ro p la n t o f h a lf
h a ll ty p e , m o n o lith ic re in fo rc e d c o n c re te c o n s tru c tio n , h a v in g th e p o w e r o f 21 MW.
The re s e rv o ir has an a re a o f 10 sq. kms. a n d c a p a c ity o f 100 m illio n s c u .m .
711.558(438.11) (079.1)
C om petition fo r re crea tio na l centre a t Czerniakowski peninsula in W arsaw. - The
o b je c t o f th e c o m p e titio n w as to o b ta in a d e s in g f o r th e d e v e lo p m e n t o f 35.5 ha
o f la n d a re a on a p e n in s u la s itu a te d b e tw e e n th e m a in c h a n n e l o f V is tu la riv e r a n d
th e b a s in o f an o ld p o rt. This lo c a tio n is s itu a te d c e n tr a lly in re s p e c t o f th e w h o le
îo w n a n d s h o u ld a c c o m m o d a te c e n tre f o r w a te r s p o rts , o p e n a n d c o v e re d s w im m in g
p o o ls, b e a ch e s, s p o rt fie ld s , c h ild re n p la y g ro u n d s , re c re a tio n a re a s a n d a ls o ca fe s,
re s ta u ra n ts a n d b ars p ro v id in g to g e th e r 1200-1500 seats. The to ta l c a p a c ity o f a ll th e
fa c ilit ie s w ith in th e a re a s h o u ld be 12 — 15000 persons. T he re fo llo w s a s h o rt re v ie w
th e e n trie s w h ic h re c e iv e d p riz e s a n d m e n tio n s , a ls o th e p o s t-c o m p e titio n c o n c lu ­
sions a n d re m a rks o f th e w in n in g c o m p e tito rs .
711.412.2:711.5.001.5(44)
Krzysztof Skalski — The models of towns, p a r t III. This is th e th ir d in th e s e rie s o f
a rtic le s re fe rin g to re se a rch w o rk c o d u c te d a t th e C e n tre d e R echerche d 'U rb a n is m e
in P a ris a n d d e a ls w ith th e re su lts o f w o rk e la b o ra te d by th e a u th o r in 1967. This
in an a tte m p t to a n a ly s e th e s tru c tu re , c h a ra c te r, zone o f in flu e n c e a n d d is trib u tio n
o f th e p o p u la tio n w ith in a d is tric t w h ic h is a p a rt of a to w n of r a d io c o n c e n tric
p a tte rn . The d is tric t is a n u rb a n s u b -c e n tre o f non in d u s tr ia l c h a ra c te r.
The issue c o n c lu d e s w ith th e S tu d e n ts ’ C o lu m n „W y k u s z ” .
A sh o rt d e s c rip tio n o f sea h y d ro p la n t at R anсe in F rance closes th e s u b je c t of
h yd ro te ch n ics.

RÉSUMÉ
627.81
Krzysztof Fiedler — Tendances du développem ent de la construction hydro a u liq u e .
En p re m ie r lie u I a u te u r s 'in té re s s e à la c o n s tru c tio n de b a rra g e s — é lé m e n ts
de b a se des o b je c tifs h y d ra u liq u e s fo n d a m e n ta u x , que re p ré s e n te n t a u jo u r d ’ h u i les
ré se rvo irs ré te n te u rs . Le p r in c ip e c a r d in a l de la c o n s tru c tio n m o d e rn e de b a rra g e s
con siste à b a is s e r le p rix d e la c o n s tru c tio n , to u t en m a in te n a n t la s é c u rité néce s­
s a ire . L’ a u te u r p ré s e n te c e rta in e s o b te n tio n s te c h n iq u e s , p e rm e tta n t d e m e ttre en v ie
c e tte b e lle d e vise .
w . 627.8:719:72.01
'to ld Mieszkowski, Bogusław Rzadkowski - Form ation a rc h ite cto n iq u e des barra -
9es à exhaussement. L’ a r tic le s o u lig n e la néce s s ité d e fo rm e r les b a rra g e s en h a r-
m o n ie a ve c le paysage, ce qui n ’ est pa s e n c o re re c o n n u par to u s . Les a u te u rs
d e s VlSa^ e n * *GS p o ss|k '* ltés d e te lle s fo rm a tio n s a v e c le c o n c o u rs des a rc h ite c te s ,
es a rc h rte c te s du p a y s a g e , des in g é n ie u rs d e ja r d in s e t des s c u lp te u rs , c o lla b o r a n t
a b o ra tio n des p ro je ts , d e p u is la p re m iè re p h a s e des d é c is io n s su r la lo c a lis a -
ю п, la te c h n iq u e et les m a té ria u x . Les s o lu tio n s c o n c e rn e n t les b a rra g e s lo u rd s
et à p ilie rs, ainsi q u e les barrages à exhaussement, en om etta n t les b arrages à arc.
E n suite ont é té p ré se n té s q u e lq u e s b a rra g e s et d e g ré s h y d ra u liq u e s en P o lo g n e ,
ré a lis é s d e rn iè re m e n t ou b ie n en é ta t d e c o n s tru c tio n .
627.84(438)
U sine h y d ra u liqu e Żydowo. P re m iè re s ta tio n é le c tr iq u e à fa îte s e t p o m p e s en P o lo g n e ,
q u i m et en p r o fit d e u x la cs é lo ig n é s l'u n d e l ’ a u tre d e 2 km, à d iffé re n c e des n i­
v e a u x d ’ e a u d e ca 80 m. La p u is s a n c e d e la s ta tio n se m o n te à 150 M W , le c a n a l
d 'a r r iv é e est d e 1000 m, 3 f ils d e c o n d u ite en a c ie r s o n t lo n g s d e 450 m.
627.824(438)
D egré h ydra u liqu e D ębe sur le Boug. U n b a r r a g e à e x h a u s s e m e n t, en te rre , à co n s­
tru c tio n en d ock, fo rm e un ré s e rv o ir à s u rfa c e d e 30 km 2, d ’ une c a p a c ité d e 90 m il­
lio n s de m 3. U s in e h y d r a u liq u e à p u is s a n c e de 20 M W . La c o n s tru c tio n du d e g ré
donna co m m e n c e m e n t à la n a v ig a b ilit é des riv iè re s B oug et N a re w , et re n d it
p o s s ib le la c ré a tio n d e te rr a in s d e s p o rt e t d e r é c ré a tio n , q u i m a n q u a ie n t à la V a r­
sovie to u te p ro c h e .
627.824(438)
D egré h ydra u liqu e W łocław e k sur la V istule. P re m ie r d e g ré d e la C a s c a d e d e la Basse
V is tu le — en c o n s tru c tio n . Ce s ont — un b a r r a g e en te rre , c o u v e rt d e p la q u e s d e b é ­
to n , un b a rra g e à e xh a u sse m e n t avec des va n n e s en a c ie r, une u s in e h y d ra u liq u e
à d e m i- h a lle , à p u is s a n c e d e 160 M W .
627.828(438)
B arrage h ydra u liqu e Z a tonie. Le ré s e rv o ir à c a p a c ité d e 2 m illio n s d e m 3 c o m p o s e
une réserve en cas d e sécheresse e t s e rt d e s ource d ’ ea u b u v a b le p o u r les ré g io n s
v o isin e s. La c o n s tru c tio n du b a r r a g e en b é to n , d e ty p e p r o filé en T, lo n g d e 306 m
e t h a u t d e 35,5 m, est trè s in té re s s a n te e t é c o n o m iq u e . La s u rfa c e p o rte une en ve ­
lo p p e a n ti-c o rro s iv e et h y d ro fu g e en ré sin e s épo xy.
627.824(438)
B arrage h ydra u liqu e Myczkowce sur le San. C e b a r r a g e en te rre à n oya u en a r g ile
fo rte , co m p o se un ré s e rv o ir c o m p e n s a te u r p o u r la s ta tio n é le c tr iq u e de S o lin a . La
s ta tio n à p u issa n ce d e 8,4 M W est s itu é e à q u e lq u e s k ilo m è tre s du b a rra g e , l ’am e­
née d e l ’ e a u se passe à l'a id e d ’ une c o n d u ite en b é to n e t d ’ un e g a le rie .
627.824(438)
B arrage h yd ra u liqu e S olina sur le San. Ce b a rra g e , le p lu s g r a n d en P o lo g n e , en
t r a in d ’ a c h è v e m e n t, a p o u r b u t la p r o d u c tio n de l ’ é n e rg ie é le c triq u e , la p ro te c tio n
c o n tre les in o n d a tio n s e t les tâ c h e s to u ris tiq u e s e t d e ré c ré a tio n . En b é to n , d e ty p e
lo u rd , hau t de 82 m et lo n g dans le c o u ro n n e m e n t de 643 m, le b a rra g e fo rm e
un ré s e rv o ir à su rfa c e d e 21 km 2, à c a p a c ité d e 474 m illio n s d e m 3. S ta tio n é le c triq u e
à co rp s d 'u s in e , iso lé e , à la p u is s a n c e d e 134 M W .
627.824(438)
B arrage h ydra u liqu e Tresna sur la Soła. Le c o m p lè te m e n t d e la c a s c a d e sur la S o ła
a p o u r b u t l'é g a lis a t io n de l ’ é c o u le m e n t e t la p ro te c tio n c o n tre les in o n d a tio n s . Ce
s o n t: un b a rr a g e en re m b la is à n oya u en a r g ile , c o u v e rt de p la q u e s de b é to n ,
lo n g d e 300 m, une c e n tr a le é le c tr iq u e d e ty p e d e m i- h a lle , à c o n s tru c tio n d e b é to n
a rm é m o n o lite , e t une p u iss a n c e d e 21 M W . La c a p a c ité du ré s e rv o ir s’ é lè v e à 100
m illio n s d e m 3, la su rfa c e — à 10 km 2.
711.558/438.11 (079.1)
Concours pour les te rra in s de récréation au cap de Czerniaków à Varsovie. Le c o n ­
cours a v a it pour but l ’ o b te n tio n d ’ un p r o je t d ’am énag em en t d ’ un te rr a in
d e 35,5 ha, s itu é sur une p é n in s u le e n tre la V is tu le e t le b a s s in d e l ’ a n c ie n p o rt. Ce
te rr a in , a y a n t une s itu a tio n c e n tra le p a r ra p p o r t à l'e n s e m b le d e la v ille , d o it re n ­
fe rm e r un c e n tre d e s p o rts à e a u , des p is c in e s c o u v e rte s e t o u v e rte s , des p la g e s ,
des sta d e s s p o rtifs , des te rra in s p o u r e n fa n ts , des te rr a in s d e p ro m e n a d e e t d e ré ­
c ré a tio n , a in s i q u e des o b je c tifs g a s tro n o m iq u e s c o m p re n a n t en to ta l 1200— 1500 p la ­
ces. Le n o m b re m a x im a l des u s a g e rs p e u t s’ é le v e r à 12— 15 m ille pe rs o n n e s . C o u rte s
discu ssio n s des tra v a u x p rim é s e t d is tin g u é s , c o n c lu s io n s a p rè s le co n c o u rs a in s i
q u e les é n o n c ia tio n s des la u ré a ts du c o n c o u rs — o n t é té pré se n té e s.
711.412.2:711.5.001.5(44)
Krzysztof Skalski - M odèles de villes, p a rtie llle . Le tro is iè m e a r tic le d ’ un cy c le sur
les tra v a u x in v e s tig a te u rs , m enés au C e n tre de R echerche d 'U rb a n is m e à Paris,
s’ o ccu p e des ré s u lta ts du t r a v a il e x é c u té p a r l ’ a u te u r en 1967. C ’ est un essai d ’ on a
lyse d e la s tru c tu re e t du c a ra c tè re d e la zone d ’ in flu e n c e s e t d 'in s t a lla tio n d e la p o ­
p u la tio n d a n s un q u a rtie r , q u i c o m p o s e une p a r tie d e la v ille , à d is p o s itio n ra d io -
c o n c e n triq u e . Ce q u a r tie r c o n s titu e un sou s -c e n tre u rb a in , n o n -in d u s tria lis é .
Une b rè ve d e s c rip tio n de la s ta tio n é le c tr iq u e m a ritim e R ance en France, te rm in e
le th è m e d e la c o n s tru c tio n h y d ra u liq u e .

СОДЕРЖАНИЕ
627.81
Кшиштоф Фидлер — Пути развития водного строительства, в настоя­
щее время водное строительство приобрело очень большое значение,
и охватило огромный объем инженерных дисциплин. Дело в том, что
цели водного строительства бывают весьма разнообразны. С одной
стороны это обуздание водной стихии и использование ее для нужд
человека, а с другой — снабжение водой для питья и на промышлен­
ные нужды.
По мере развития городов и торговли, которое с особой силой нача­
лось в XVIII и продолжалось в XIX веке, при освоении водных бо­
гатств на первый план выдвинулись транспортные потребности. Именно
в это время была построена основная сеть европейских судоходных
каналов. Наряду с этим началось использование водных ресурсов
на энергетические цели, которое получило развитие после изобретения
турбины, вместо прежнего колеса, в последующие годы водное стро­
ительство было несколько ограничено, вследствие развития железных
дорог.
На пороге XX века, в связи с изобретением электрогенераторов
большой мощности и применением проводной пересылки электротока
на большие расстояния, водное строительство получило мощный тол­
чок развития. Но дело не ограничилось только лишь энергетической
стороной вопроса. Во второй половине нашего столетия неслыханное
раннее промышленное развитие, колоссальный рост народонаселения
и рост потребления воды в сельском хозяйстве и на бытовые нужды,
привели к тому, что вода превратилась в дефицитное сырье, при том
не только в засушливых, знойных местах юга, но и в странах уме­
ренного климата. Таким образом, теперь основной целью водного стро­
ительства является снабжение городов, промышленности и сельского
хозяйства водой. Важнейшей проблемой водного хозяйства многих
стран стала проблема очистки вод от загрязнений. Все это привело
к тому, что водное строительство повсеместно приобретает комплек­
сный характер.
В дальнейшем изложении автор приводит типы различных водных
сооружений, плотин и рассматривает основной характер их конструк­
ций, и влияние конструкций на внешний вид 'сооружения.
627.8.719:72.01
Витольд Ментовский, Богуслав Жадковский — Архитектурное проек-
ирование водных плотин. Плотины на реках в зависимости от мате­
риала из которого они возведены распределяются на бетонные и зем­
ляные (с архитектурной точки зрения к первым из них принадлежат
также железобетонные плотины, а ко вторым — из каменной наброски.;
В зависимости от статической схемы конструкции, плотины под­
разделяются на арочные, тяжелые сплошные и каркасные. Различия
в конструкции отражаются на архитектурных формах сооружения.
Так, например, арочные плотины, работающие как свод, передающий
силы от давления воды на береговые устои, могут применяться исклю­
чительно для замыкания горных долин, с преобладанием прочных скал.
С точки зрения формы, плотины этого рода дают возможность созда­
вать гладкие коробчатые плоскости.
Плотины каркасного типа состоят из быков, играющих роль несущих
колонн каркаса и относительно тонкостенного заполнения. Этого рода
плотины строят на менее прочных основаниях, чем предыдущего типа.
Земляные плотины, как правило, можна возводить на любых основа­
ниях. В качестве уплотнения применяют ядро из водонепроницаемого
грунта, или плотные экраны по откосу плотины. Земляные плотины
отличаются многими достоинствами при композиции пойзажа особенно
в равнинных местностях; они к тому же весьма экономичны.
К сожалению, необходимость сознательного применения архитектурных
форм остающихся в гармонии с окружением при строительстве плотин
еще не получила прав гражданства. Тем не менее архитектурная фор­
ма плотины зависит не только от объективных причин, то есть мате­
риала из которого возведена плотина, ее конструкции, конфигурации
местности, но и от субъективного подхода автора проекта.
Однако, следует учитывать то обстоятельство, что в проектировании
плотин принимает участие много узких специалистов, а также то, что
до сих пор при обучении будущих конструкторов водных сооружений
слишком мало внимания уделяется вопросам архитектурной компози­
ции пейзажа. Следует учесть и то, что прямое участие архитектора в
разработке проекта не всегда может принести желаемые результаты.
Проектирование плотины с точки зрения пейзажа надо начинать уже
с выбора места строительства. Кроме того, никакие даже самые точ­
ные планы в горизонталях, не дадут необходимого архитектору осно­
вания для проекта. В данном случае нельзя обойтись без проектиро­
вания на моделях. Необходимо также широкое обсуждение проектов
плотин не только с экономической, но и архитектурной точки зрения.
Автор рассматривает разные типы плотин, с точки зрения изменений
вносимых ими в окружающий пейзаж. С особой настойчивостью под­
черкивает автор отрицательный характер концепции устройства отдель­
но стоящего корпуса турбоагрегатного цеха, в общей композиции
плотины. При архитектурной композиции плотин тяжелого типа, про­
ектировщики удовлетворяются часто соответствующим оформлением
плоскостей нижнего бьефа. Автор считает это совершенно неправиль­
ным. Во многих случаях архитектурная форма плотины со стороны
верхнего бьефа может оказаться решающей, так как именно здесь
приходится находить решения для композиции деталей на плоскости.
Автор категорически возражает против применения колоннадной ф ор­
мы фасада тяжелых и каркасных плотин. Как правило, форма этого
рода является искусственной и контрастирующей с пейзажем, а на­
ходясь в большинстве случаев ниже других характерных точек пей­
зажа, приходит с ним в явное противоречие.
627.84(438)
Гидроэлектростанция Жидово. Для строительства гидроэлектростаниции
использована естественная разница в отметках горизонта воды на двух
соседних озерах, расположенных на расстоянии 1900 м друг от друга.
Электростанция носит „пиковый” характер, то есть работает во время
„пиковой” нагрузки, а во время снижения потребности в электроэнер­
гии осуществляется обратная перекачка воды. Гидроэлектростанция
оснащена турбинами обратного действия, что значительно упростило
оборудование электростанции. В состав электростанции входят следу­
ющие объекты: верхнее водохранилище — озеро Каменне, подводящий
канал длиной 1000 м, три плети стального трубопровода длиной ок.
450 м, уложеные на склоне горы с уклоном 1 : 6, гидроэлектростанция,
нижнее водохранилище — озеро Квецко. Недостатком с архитектурно-
-пейзажной точки зрения является явление обнаженного дна озер при
колебаниях уровня воды до 3 м в сутки.
627.824(438)
Гидроузел Дембе. Гидроузел входит в состав Варшавского водного
каскада, установлен на реке Буг, на расстоянии около 30 км. от Вар­
шавы. Основная цель строительства гидроузла — судоходность рек
Буга и Нарева, которые будучи соединены с Вислой при помощи
Жеранского канала, открывают водный путь к гравийным карьерам
на Нареве и к местностям имеющим туристическо-оздоровительное
значение. Гидроузел позволяет использовать энергию вод. Здесь по­
строена гидроэлектростанция мощностью 20 000 квт, со среднегодовым
производством 95 гигаватт в час. В состав гидроузла входят кроме того
следующие сооружения: прямая плотина, шлюз, электростанция, водо­
хранилище с объектами водного спорта на нем и жилой городок для
обслуживающего персонала. Плотина в основной своей части земляная
с бетонным покрытием откосов со стороны верхнего бьефа. Шлюз
камерной конструкции примыкает к устою плотины. Электростанция
состоит из 4 турбин и носит полуавтоматический характер. В будущем
предусмотрена полная автоматизация электростанции. Площадь зато­
пления территории прилегающей к водохранилищу уменьшена за счет
строительства защитных валов. Территории расположенные ниже гори­
зонта воды в водохранилище защищены от затопления системой кана­
лов, насосных станций и закрытых шлюзов.
 627.824(438)
Гидроузел Влоцлавек. Гидроузел входит в состав каскада Нижней
Вислы в качестве первого гидроузла этого каскада. В состав гидро­
узла входят следующие сооружения: электростанция, земляная плоти-
на> судоходный шлюз с аванпортами, валы и другие мелиоративные
устройства. Гидроэлектростанция полузального типа с 6 турбогенера­
торами мощностью (общей) 160 000 квт-ч. Принятая полузальная систе-
ма дает удачное и гармоническое сочетание всего сооружения с окру­
жающим пейзажем. В зале гидротурбин устроены монтажные стальные
купола, сьемные во время ремонта или монтажа турбин. Фасад со
стороны нижнего бьефа состоит из системы сборных железобетонных
колонн заанкереных в плите над донными отверстиями. Колонны
связаны балками в двух местах. Заполнение между колоннами устро­
ено из бетонных плит с утепляющей прослойкой и стальных оконных
переплетов. Шлюз расчитан на суда водоизмещением 1600 тонн.
627.828(438)
Плотина в Затонье. Плотина удерживает водохранилище, предназна­
ченное для хранения воды на случай засухи, или аварии системы
питающей водой комплекс тепловых электростанций. Одновременно
водохранилище снабжает питьевой водой окрестные районы. Неболь­
шое водохранилище, объемом всего лишь 2,0 миллиона кубометров
воды, интересно конструкцией плотины. Длина плотины 306 м, макси­
мальная высота 35,5 м. В поперечном сечении плотина имеет вид
тавровой балки, что принесло значительную экономию. Наряду с ря­
дом других нововведений, плотина является выражением последних
мировых достижений в конструкции плотин. Плотина состоит из 23
самостоятельных секций. Секция длиной 12 м состоит из ребра и мо­
нолитно связанной с ним стенки толщиной 3,0—3,5 м. Стенка и ребро
со стороны нижнего бьефа имеют наклон 1 : 0,45. Со стороны верхнего
бьефа стена покрыта слоем эпоксидной смолы. Каждая секция поко­
ится на отдельном фундаменте.
627.824(438)
Водяная плотина Солин. В настоящее время заканчивается строитель­
ство гидроузла Солин, крупнейшего в Польше водного сооружения.
Гидроузел носит комплексный характер — источник дешевой электро­
энергии, противопаводковая защита, регулирование стока, туристиче­
ско-оздоровительные цели — вот основные функции, которые призван
выполнять будущий гидроузел. Гидроузел расположен в верхнем
течении реки Сан. Поперечный профиль в створе плотины предоста­
вляет особо выгодные топографические и геологические условия для
строительства плотины. В створе плотины пойма реки составляет всего
лишь 80 м по ширине, с крутыми обрывистыми берегами, высотой
30 м с обеих сторон. Основание плотины состоит из песчаников. Водо­
хранилище емкостью 474 миллионов кубометров, площадью 21 квад­
ратный километр, создает благоприятные условия для развития туриз­
ма и водных видов спорта. Плотина предусмотрена бетонная массивного
типа длиной 643 м и высотой 82 м. Общий объем бетона в плотине —
760 тысяч кубометров. У подножия плотины в ее нижнем бьефе пре­
дусмотрено строительство гидроэлектростанции, в отдельно стоящем
машинном зале. Общая установочная мощность составляет 88 000 квт.
Фронт плотины со стороны нижнего бьефа — гладкий, который в
общем хорошо вписывается в окружающую местность.
627.824(438)
Водяная плотина — Тресна. Водохранилище в Тресна входит в состав
каскада на реке Соле. Емкость водохранилища — 100 миллионов кубо­
метров, площадь водного зеркала — около 10 квадратных километров.
Основное назначение водохранилища — регулирование стока реки,
улучшение снабжения питьевой и промышленной водой населенных
пунктов и, в меньшей степени, противопаводковая их защита.
В состав гидроузла входят следующие объекты: плотина со шлюзом
и водосливом, гидроэлектростанция, обустройство водохранилища, само
водохранилище и жилой микрорайон.
Плотина возведена из гравия с глиняным ядром внутри. Со стороны
верхнего бьефа устроены волноломы из бетонных плит. Ширина плоти­
ны поверху составляет 10 м, длина — 300 м. Водослив устроен в месте
примыкания плотины к правому берегу. Гидроэлектростанция оснащена
двумя турбинами типа Каплана, работающими под минимальным на­
пором — 20,4 м.
711.558(438.11)079.1
Открытый конкурс САРП на застройку Черняковского Мыса. Район
так называемого Черняковского Мыса, расположенного на левом бере­
гу Вислы южнее Лазенок, предназначен под зону близкого отдыха
населения Варшавы. Для того, чтобы получить проект оптимальной,
правильной с точки зрения назначения и планировки застройки Чер­
няковского Мыса был расписан конкурс, который должен был дать
ответ на вопросы: каким образом распределить свободные и уже за­
строенные части Мыса (зеленые насаждения, спортплощадки, пляжи,
водные пристани и т.п.), чтобы территория Мыса могла быть исполь­
зована в максимальной степени в течение всего года для отдыха,
развлечений и спорта, жителями Варшавы. Общая площадь Черня­
ковского Мыса составляет 35,5 га, в том числе после постройки про­
тивопаводкового вала будет получено ок. 24,0 га незатопляемой поймы.
Площадь затопляемой поймы составит 3,5 га и площадь водного зерка­
ла — ох. 8,0 га. Должно быть предусмотрено строительство: водно-
-спортивной станции, крытого плавательного бассейна общего пользо­
вания строительным объемом здания 50 000 м3, открытых плавательных
бассейнов с возможностью подогрева воды зимой, пляжей песчаных
и травяных, спортплощадок, площадок детских игр. Кроме того дел-
жны быть предусмотрены: зона прогулок и отдыха с древесными
насаждениями, торговые киоски и предприятия общественного питания.
Жюри конкурса присвоило первую премию работе № 13, которая
и принята за основу при дальнейшей разработке проекта.
711.412.2:711.5.001.5(44)
Кшиштоф Скальский — Окончание цикла статей п.з. ,,Модели горо­
дов”, посвященных работам французского института Centre de Recher­
che d’Urbanisme.
Architektura Tendencje rozwoju
Warszawa budownictwa
Nr 3/244 wodnego
marzec 1968 KRZYSZTOF FIEDLER

Miesięcznik SPIS TREŚCI Śródlądowe budownictwo wodne — to dziedzina

O rgan Stowarzyszenia Architektów obejm ująca ogromny zakres wiedzy inżynieryj­
Polskich SARP TENDENCJE ROZWOJU BUDOW NICTW A nej i dyscyplin pokrewnych. O bejm uje ono bo­
W ydawnictwo ARKADY W ODNEG O /Krzysztof Fiedler/ str. 93 wiem wiele zagadnień i robót, których ostatecz­
REDAGUJE KOLEGIUM: KSZTAŁTOWANIE ARCHITEKTONICZNE nym celem jest z jednej strony ujarzm ienie ży­
cuch. Bogusław Chyliński (zastępca redaktora W O D NYCH PRZEGRÓD PIĘTRZĄCYCH wiołu wodnego i wykorzystanie go dla potrzeb
naczelnego), arch. Stanisław Janicki, arch. IW ito ld Mieszkowski, Bogusław / człowieka, z drugiej zaś — dostarczenie temuż
Lech Kłosiewicz, Renata Sosnowska (sekretarz str. 95 człowiekowi wody niezbędnej dla zaspokojenia
redakcji), arch. Tadeusz Przemysław Szafer SIŁOW NIA W O D N A ŹYDOW O /BR/ str. 93 jego potrzeb życiowych i produkcyjnych.
(redaktor naczelny), arch. W ojciech Zabłocki STOPIEŃ W O D N Y DĘBE / IV . M ./ str. 100
STOPIEŃ W O D N Y WŁOCŁAWEK /IV. str. Jakkolwiek już w czasach przedhistorycznych rze­
O pracowanie graficzne oraz projekt okładki: ki były wykorzystywane przez ludzi jako naturalne
W ito ld Janowski
102
ZAPORA W O D N A ZATONIE str. 104 drogi wodne, to nie potrzeby komunikacyjne stały
Redaktor graficzny: ZAPORA W O D N A MYCZKOWCE str. 107 się bodźcem do pierwszej ingerencji człowieka
Izabela Kulczyńska ZAPORA W O D N A SOLINA /W M BRI str. 108 w istniejące, stworzone przez naturę, stosunki
Redaktor techniczny : ZAPORA W O D N A TRESNA /W/M/ str. 111 wodne. Bodźcem takim stał się niew ątpliw ie
M agdalena Krasicka-Osęka KONKURS NA TERENY REKREACYJNE CYPLA głód. Pierwsze znane nam przykłady budowli
Adres red akcji: Warszawa, ul. Sienkiewicza 14 CZERNIAKOWSKIEGO W WARSZAWIE wodnych — to starożytne systemy naw adniające —
IV p., pok. 413, tel. 26-11-16 IB .C h ./ str. 115 zapory ziemne i kanały w Indiach, czy też ka­
CYPEL CZERNIAKOWSKI - WYPOWIEDŹ nały egipskie.
Adres pocztowy: Warszawa 1, skr. poczt. 169
redakcja mieś. „ A rchitektura" LAUREATÓW /М .В ./ str. 117 Również już starożytni zajm owali się budową
MODELE MIAST PRZYKŁAD DZIELNICY systemów wodociągowych, zaopatrujących m ia­
Adres adm inistracji: W ydawnictwo ARKADY W UKŁADZIE RADIOKONCENTRYCZNYM sta w wodę pitną, oraz wykorzystywali energię
Warszawa, ul. Sienkiewicza 14 MIASTA. III /Krzysztof k/ str. 125 płynących wód — wspomnijmy tu tylko rzymskie
S
Zakłady Graficzne Dom Słowa Polskiego MORSKA ELEKTROWNIA PŁYWOWA akwedukty i młyny napędzane wodami Tybru.
Warszawa, ul. M iedziana 11 str. 128
Zam. nr 299 N-49 W czasach nowożytnych, w miarę rozwoju miast
W ODNE PRZEGRODY PIĘTRZĄCE IW. M .l
M a teriał przekazano do drukarni 121 1968 r. str. 129 i handlu, na pierwszy plan (poza zaopatrzeniem
M ateriały o architekturze zapór i przegród PRZEGLĄD PROBLEMÓW KRAJOWYCH w wodę) wysunęły się potrzeby transportu. W ieki
przygotował i opracował graficznie arch. str. 131 XVIII i XIX to okres budowy europejskiej sieci
W ito ld Mieszkowski. „WYKUSZ” Kolumna Studencka str. 133 kanałów żeglownych, kanalizacji rzek i szeroko
prowadzonych robót regulacyjnych. Równolegle
postępowało wykorzystanie energii wód - zasto­
sowanie pierwszych turbin zamiast mało spraw­
nych kół wodnych umożliwiło szybki rozwój pow­
Redakcjom bratnich tygodników „ Fundamenty” stającego przemysłu.
i nStolica” oraz wszystkim tym, którzy zechcieli W ynalezienie maszyny parowej i kolei zahamo­
przesłać życzenia i dowody sympatii dla naszego wało jednak na pewien okres rozwój energetyki
miesięcznika z okazji jego XX-lecia wodnej i śródlądowego transportu wodnego (co
jest widoczne szczególnie na przykładzie A ng lii).
składa serdeczne podziękowanie Rozkwit energetyki wodnej nastąpił w pierwszych
latach XX wieku, kiedy to wynalezienie genera­
ZESPÓŁ REDAKCYJNY „ ARCHITEKTURY"
torów elektrycznych i odkrycie możliwości prze­
syłu energii elektrycznej na, praktycznie biorąc,
dowolne odległości pozwoliło na wykorzystanie
energii wód nie tylko w miejscu je j występowa­
nia. W okresie tym przystąpiono również do za­
pobiegania powodziom poprzez budowę zbiorni­
ków retencyjnych i rozbudowę wałów przeciwpo­
wodziowych.
Druga połowa naszego stulecia postawiła przed
inżynierią wodną nowe zadania - wzrost liczby
mieszkańców naszego globu i niesłychanie szyb­
ki rozwój przemysłu sprawiły, że woda stała się
surowcem deficytowym nie tylko w strefie go rą ­
cej, ale i w krajach strefy um iarkowanej. Zao­
patrzenie w wodę miast i przemysłu oraz naw ad­
nianie upraw rolnych — to obecnie podstawowe
cele gospodarki wodnej. W ypełnienie tych zadań
utrudnia postępująca urbanizacja i industrializa­
cja, co pociąga za sobą wzrost zanieczyszczenia
wód w rzekach i jeziorach, a nawet wód pod­
ziemnych. Utrzymanie czystości wody i je j ochro­
na przed zanieczyszczeniem to chyba najważ­
niejszy problem gospodarki wodnej większości
krajów.
Podany w skrócie zarys historii budownictwa
wodnego i gospodarki wodnej pozwoli czytelni­
kowi zorientować się w różnorodności zadań le­
żących przed tymi dziedzinami gospodarczymi.
Trzeba bowiem zaznaczyć, że jakkolw iek w róż­
nych okresach czasu zasadnicze kierunki dzia­
łania człowieka były odmienne, to wszystkie aż
do dnia dzisiejszego są aktualne. Budownictwo
wodne musi zaspokajać wszystkie wspomniane
potrzeby; podstawową cechą obecnych inwesty­
cji wodnych jest więc ich kompleksowość - wie-
lozadaniowość.
Podstawowymi obiektam i wodnymi stają się dziś
zbiorniki retencyjne, które magazynując wodę
w okresach wysokich stanów są niezwykle istot­
nym czynnikiem ochrony przeciwpowodziowej. Po­
za tym zmagazynowana woda może być użytko­
wana w czasie naturalnych, małych przepływów
Zapora wodna Roselend (Francja) reproduk­ w rzece przez rolnictwo, przemysł, wodociągi,
cja z ,,Grands Barrages’' Coyne et Bellier jako źródło energii; zasilać może rzeki żeglowne,
Pons 1955
zwiększając ich głębokość; wreszcie - powięk-

93
 szajqc niskie przepływy - przyczynia się do le p­ ruchomych przelewów i jazów. Dzięki stosowaniu
szego rozcieńczenia spuszczanych do rzeki ście­ układów powłokowych, zamiast powszechnych do
ków i do poprawy warunków samooczyszczania niedawna kratownic, zmniejsza się ciężar kon­
się wody w rzece. strukcji zamknięcia i je j koszt, co pozwala z ko­
Zasadniczym elementem budowlanym zbiornika lei na zwiększenie wymiarów poszczególnego
wodnego jest budowla piętrząca - zapora lub zamknięcia i zmniejszenie liczby przęseł jazu.
jaz. D latego też ona właśnie, często z sąsiadu­ Konstrukcja powłokowa ułatwia również konser­
ją cą lub bezpośrednio do niej przylegającą wację zamknięcia. Zmienia się także sposób na­
elektrownią wodną czy śluzą żeglugową, stanowi pędzania zamknięć. Ciężkie i zajm ujące dużo
obiekt kluczowy zarówno z punktu widzenia miejsca przekładnie mechaniczne coraz częściej
funkcji, ja k i zmian w krajobrazie, ja kie zacho­ ustępują napędowi hydraulicznemu — serwomo-
dzą wskutek budowy stopnia wodnego. torom olejowym. Takie rozwiązanie napędu poz­
Każde dzieło techniki powinno przede wszystkim wala na rezygnację z pomieszczeń na przekła­
w sposób niezawodny i bezpieczny spełniać swo­ dnie mechaniczne, ustawionych w form ie „ b u ­
je zadania. Budowla piętrząca spełnia ich dw a: dek" na fila ra ch i przyczółkach, które często
piętrzy wodę, a więc musi oprzeć się ogrom ­ szpeciły wygląd korony jazu czy zapory.
nym, liczącym tysiące ton, poziomym siłom par­ Przy budowie stopni piętrzących coraz szerzej
cia wody; jednocześnie nie może zatrzymać b ie­ stosuje się tworzywa sztuczne. M ogą one sta­
gu rzeki i musi być zdolna do przepuszczania nowić warstwę uszczelniającą w zaporze ziemnej,
wody nawet w czasie powodzi. Tę drugą funkcję powłokę zabezpieczającą przed wsiąkaniem wo­
spełniają upusty - przelewy powierzchniowe dy w beton, wreszcie — samoistną budowlę pię­
i otwory spustowe (służące w razie potrzeby do trzącą. W celu uzyskania niskiego piętrzenia —
opróżniania zbiornika i likw idowania piętrzenia). rzędu kilku metrów — zaczęto od niedawna sto­
Od spełnienia obu tych funkcji zależy w spo­ sować nadymane powłoki z odpowiednio wy­
sób istotny bezpieczeństwo budowli — skutki zaś trzymałego tworzywa sztucznego. Taką ogromną
ewentualnej katastrofy porównać można pod dętkę przymocowuje się do progu umieszczonego
względem liczby ofia r jedynie z trzęsieniem zie­ w dnie rzeki; napompowana - piętrzy wodę, wy­
mi. puszczenie sprężonego powietrza (lub wody pod
Tendencji do zmniejszenia kosztów budowy za­ ciśnieniem) powoduje opadnięcie powłoki na dno
pór towarzyszy więc głęboka troska o zachowa­ i swobodny przepływ wody.
nie należytego bezpieczeństwa; taniej, ale bez­ W coraz większym stopniu wykorzystywane są
piecznie — oto podstawowa dewiza nowoczesnego również prefabrykaty, które zwłaszcza w Związku
budownictwa wodnego. Radzieckim stosowane są przy wznoszeniu jazów
Wyrazem tej tendencji jest m. in. powrót do za­ i budynków elektrowni wodnych.
pór ziemnych i z narzutu kamiennego, powrót
Elektrownie wodne — to w chwili obecnej przede
oparty o osiągnięcia stosunkowo młodej nauki -
wszystkim elektrownie szczytowe o dużej mocy
mechaniki gruntów. Zapory ziemne, najstarszy
i krótkim czasie pracy. Amerykanie rozbudowują
historycznie typ budowli piętrzących, nadające
elektrownię Grand Coulée nie tylko dlatego, aby
się do wznoszenia na prawie każdym, nawet
prześcignąć Związek Radziecki. Chodzi im przede
słabym podłożu fundamentowym, budowane są
wszystkim o lepsze pod względem ekonomicznym
z taniego miejscowego m ateriału gruntowego.
wykorzystanie energii wody, a więc o produkcję
Jednakże do momentu, w którym poznano prawa
energii elektrycznej w godzinach szczytowego je j
rządzące zjawiskami mechanicznymi zachodzą­
zapotrzebowania. Wyrazem tej tendencji jest rów­
cymi w tym m ateriale, a uczyniła to właśnie me­
nież szybki rozwój elektrowni szczytowo-pompo-
chanika gruntów, bezpieczne przekroczenie wy­
wych (których zasada działania została podana
sokości ok. 30 m zdawało się niemożliwe. Od
w opisie elektrowni w Żydowie). Nowe typy
kilkunastu la t zapory ziemne o wysokościach
100— 200 m przestały być rewelacją, zaś najwyż­ maszyn - odwracalne turbozespoły, a dla niskich
sza — zapora z narzutu kamiennego na rzece spadów turbopom py rurowe (zastosowane m. in.
w elektrowni pływowej Rance) oraz, podobnie
Wachsz w ZSRR ma ok. 300 m wysokości.
jak w energetyce cieplnej, dążenie do powiększa­
Ciekawym przykładem rozwoju myśli technicznej nia mocy poszczególnych turbozespołów, to
są zapory z „klocków " betonowych, zbudowane główne czynniki wpływające na część budow la­
według projektu inż. M arcello. Brak odpow ied­ ną elektrowni wodnych. Dodać należy, że w te ­
niego gruntu nie pozwolił na budowę zapory renach górskich buduje się nadal elektrownie
ziemnej, podłoże natom iast było zbyt słabe, aby podziemne, umieszczane w komorach wykutych
posadowić na nim zaporę betonową. Powstała w skale.
więc konstrukcja z bloków betonowych, um ożli­ Zapewnienie działania oraz bezpieczeństwa bu­
w iająca swobodne osiadanie poszczególnych je j dowli i urządzeń wodnych nie jest ani łatwe, ani
części, uszczelniona od strony górnej wody spe­ tanie. Wszystkie większe budowle wodne projek­
t cjalnym elastycznym ekranem z blachy. Mamy towane są obecnie na podstawie hydraulicznych
więc tu do czynienia z czymś pośrednim m ię­ badań modelowych. Bardziej skomplikowane pod
dzy zaporą ziemną a betonową. względem statycznym budowle, np. zapory łu ko ­
W dziedzinie zapór betonowych dąży się obec­ we, wym agają wytrzymałościowych badań mode­
nie do zmniejszenia objętości betonu. Zapory lowych, wreszcie przeprowadzane są również b a ­
łukowe stają się cieńsze — jest to możliwe dzię­ dania na modelu hydraulicznym każdej turbiny
ki stosowaniu betonu o dużej wytrzymałości, wodnej przed je j wykonaniem. Badania mode­
a także wykorzystywaniu do projektowania wy­ lowe nie są prostym sprawdzeniem obliczeń pro­
ników wytrzymałościowych badań modelowych. jektowych — są one środkiem projektowania
Zapory oszczędnościowe, jak na przykład zapora samym w sobie. Tylko bowiem na modelu mo­
w Zatoniu, ćzy też lekkie (filarowe), w których żemy znaleźć właściwy hydraulicznie czy statycz­
ciężar betonu zastąpiony zostaje składową p io ­ nie kształt projektowanej budowli lub maszyny.
nową parcia wody górnej — oto dalsze przy­ Oczywiście badania takie, podobnie ja k i wszel­
kłady tej tendencji. Przy dostatecznie mocnym kie prace projektowe, muszą być poprzedzone
podłożu skalnym dąży się przy tym do zwiększe­ rozpoznaniem terenowym, geologiczno-inżynier­
nia rozstawu filarów , stosując ścianę piętrzącą skim i hydrologicznym.
w formie szeregu łuków. Zmniejszenie objętości Na zakończenie kilka słów o wyglądzie zew­
betonu można również uzyskać przez zakotwie­ nętrznym budowli wodnych. M inęły szczęśliwie
nie zapory — „przyw iązanie" jej do podłoża skal­ czasy, gdy w imię rzekomego upiększania arch i­
nego za pomocą ściągów kablowych. tektury tych budowli przyprawiano im eklektyczne
Istotny wpływ na formę zapory czy jazu mają ozdoby. A wzniesiono takich budowli w latach
przelewy. Istnieją dwie tendencje. Pierwsza to pięćdziesiątych niemało — śluzy kanału W ołga-
zaopatrzenie przelewów zapór w odskocznię, o d ­ -Don, budynek elektrowni André Blondel na Ro­
rzucającą strumień wody na odległość, w której danie, elektrownia Skałka na W agu i wiele in ­
ewentualne rozmycia koryta rzeki nie są już dla nych. Prostota i odsłonięta konstrukcja przegro­
zapory niebezpieczne. Pod takim i przelewami dy - weźmy tu jako przykład zaporę Roselend -
umieścić można np. budynek elektrowni wodnej. oto cechy dzisiejszej architektury budowli w od­
Druga tendencja dotyczy konstrukcji zamknięć nych.

94
Kształtowanie
architektoniczne
wodnych przegród
piętrzących
WITOLD MIESZKOWSKI
BOGUSŁAW RZADKOWSKI

Myśl opanowania wody, jak również świadomego

gospodarowania naturalnymi je j zasobami pow­
stała w odległych nam czasach w starożytnym
Egipcie, Indiach i M ezopotam ii. Rozwój środków,
za pomocą których człowiek może dysponować
wodą, przebiega równolegle z rozwojem cywi­
lizacji, splatając się nierozerwalnie z um iejęt­
nością kształtowania przestrzeni. Nie jest więc
dziełem przypadku, że zarówno twórcza myśl
architektoniczna, ja k sztuka konstruowania bu­
dowli wodnych znaczona jest w historii tymi sa­ Akwedukt rzymski w południow ej G alii
mymi kamieniami milowymi.
Do dziś żywym przykładem jedności funkcji, fo r­
my architektonicznej i konstrukcji są stare rzym­
skie akwedukty - pomniki harm onijnej myśli bu­
dowlanej człowieka,
Jedną z gałęzi budownictwa wodnego, bodaj
podstawą w dobie deficytu wodnego, jest tw o­
rzenie sztucznych zbiorników wodnych drogą pro­
jektow ania i wznoszenia przegród piętrzących.
Przystępując do omówienia zasad kształtowania
przestrzennego tych budowli, przypomnijmy sobie
niezbędne do dalszych rozważań definicje z za­
kresu inżynierii wodnej.
Przegroda piętrząca jest to budowla wzniesiona
w nurcie cieku wodnego dla spiętrzenia jego
wód. Przegrody takie, dzięki swym właściwościom,
um ożliw iają organizację ujęć wody dla celów
rolnictwa (naw adnianie pól, gospodarka rybna),
ja k również dla celów wodociągowych (magazy­ Schematy konstrukcyjne zapór:
nowanie wód, zaopatrzenie wielkich aglom eracji lukowej, ciężkiej, filarow ej
i przemysłu), wreszcie wykorzystanie energii wód.
Są to jedynie podstawowe funkcje wodnych bu­
dowli piętrzących, do pozostałych zaliczać bę­
dziemy gromadzenie wód w okresach pozaszczy­
towych dla celów energetycznych, umożliwienie
wędrówki ryb na tarło, pogłębianie szlaków że­
glugowych, zmiana ruchu rumowisk skalnych,
wreszcie wartości komunikacyjne i przestrzenne
(przeprawy drogowe, relacja krajobrazowa i este­
tyka zapory, rekreacja na terenach wokół zbior­
nika wodnego).
Przegrody piętrzące dzielą się na jazy i zapory
wodne. Jazy m ają na celu jedynie piętrzenie
wód, zapory zaś pełnią zarazem funkcję ich
magazynowania. Granicę pomiędzy jazam i i za­
porami określamy niekiedy za pomocą param e­
tru wysokości piętrzenia powyżej wody średniej -
ok. 15 m.
Zapory wodne w zależności od m ateriału, z ja ­
kiego są wykonane, dzielą się na betonowe
i ziemne (do pierwszych należą również z*apory
żelbetowe, do drugich — kamienne narzutowe).
Zapory betonowe w zależności od rodzaju pracy
Stopień wodny z jazem
konstrukcji dzielą się na łukowe, ciężkie i fila ­
rowe. Różnice schematu statycznego pracy kon­
strukcji odwzorowywać się będą w formach prze­
strzennych budowli.
Tak więc zapory łukowe pracujące jak sklepie-
n'a przenoszące obciążenie wodą na przyczółki,
a więc na brzegi doliny, mogą być stosowane
wyłącznie jako zamknięcia dolin górskich o prze­
wadze litych niespękanych skał. Pod względem
formy te cienkościenne ustroje tworzą gładkie
powierzchnie koszowe.
Zapory ciężkie pracujące na obrót i przesunię­
cie mogą być stosowane na podłożu, które ma
odpowiednią wytrzymałość i współczynnik tarcia.
Ustroje te nie przenoszą sił parcia wody na
przyczółki. W planie przebiegają w sposób d o ­
wolny, najczęściej prostoliniowy, tworząc w ele­
wacji odpowietrznej gładką płaszczyznę lub po­
wierzchnię (nachyloną pod katem do poziomu
1:0 ,6 5-1:0 ,8 ).
Zapory filarowe stosowane są podobnie ja k za­
pory ciężkie, na lepszych podłożach, przy czym
przegrody są stosunkowo niewielkiej wysokości.
Zadaniem tych konstrukcji jest przenoszenie sił
parcia wody na filary, których praca przebiega
na tych samych zasadach ja k sekcji ustroju cięż­
CtE rn£v .
kiego. Zapora łukowa

Q
Zapory ziemne mogq być w zasadzie wznoszone Drogą prowadzącą do uniknięcia popełnianych kształtowania bryły wraz z elementami wyposa­
na każdych gruntach (również na słabych, takich błędów będzie możliwie najszerzej pojęta kon­ żenia technicznego (korona, upusty, siłownia).
ja k aluwia i słabe łupki). Uszczelnieniem zapór frontacja myśli koncepcyjnych, mogących .dać Jeszcze bardziej ujemnym rozwiązaniem są za­
tego typu może być rdzeń z gruntów , spoistych, — poza ładunkiem emocjonalnym i wartościami pory typu ciężkiego usiłujące naśladować ukła­
lub ekran szczelny leżący w płaszczyźnie elewa­ przestrzennymi — nam acalne oszczędności eko­ dy kolum nadowe; sztucznie rozdmuchując skalę
cji odwodnej. Zapory ziemne m ają duże zalety nomiczne, o których istnieniu nikt nigdy nie obiektu, wstydliwie skrywają w polach między-
przestrzenne i ekonomiczne, zwłaszcza na tere­ miałby pojęcia po rozpatrzeniu jedynie kilku kolumnowych istotne dla obiektu elementy funk­
nach nizinnych i pagórkowatych. Na terenach rozwiązań wariantowych, pochodzących z je dne­ cjonalno-techniczne.
tych doliny zamykane są materiałem z wyrobisk go warsztatu twórczego - a więc obciążonych Jednym z podstawowych osiągnięć współczesnej
miejscowych, który po uformowaniu w korpus nieuniknionym pierwiastkiem subiektywizmu. myśli przestrzennej jest niew ątpliw ie jasne przed­
stapia się z otoczeniem, nie wprowadzając zbyt stawienie prawidłowo rozwiązanej funkcji w bry­
W ydaje się rzeczą naturalną, że w tak szeroko
wielkich zmian w krajobrazie. le architektonicznej. Jest to zarazem środek na
konfrontowanych myślach koncepcyjnych może­
powszechną chorobę naszego wieku — mono­
Forma architektoniczna zapory - ślad d zia ła l­ my napotkać próby konstruowania „id e a ln e j" w
tonię, powtarzalność i masowość. Dla rozwią­
ności człowieka w krajobrazie — zależeć będzie danych warunkach bryły przestrzennej. W arto
zania korpusu ciężkiego równie ważna jest ele­
od wielu czynników wiodących. Będą to czyn­ jednak ponieść ryzyko otrzymania odpowiedzi
wacja odwodna (od strony zbiornika), zwykle
niki obiektywne, jak naturalne prawa hydrosta- utrzymanych w „czystej form ie", lub przeestety-
częściej oglądana, którą trudniej jest utrzymać
tyki, ukształtowanie terenu, wytrzymałość g ru n­ zowanych. Świeże pomysły, których ja k dotąd w
tów, stan nauk inżynierskich, zespół środków we względnej czystości, zwłaszcza w wypadkach
praktyce nie notujemy zbyt wiele, mogą dosko­
technicznych pozostających w dyspozycji czło­ dużych wahań poziomu wody w zbiorniku. Przy
nale i powinny uzupełniać rutynę.
kształtowaniu tej elewacji warto byłoby poku­
wieka, oraz subiektywne - rozdział środków in ­ Przy tak odpowiedzialnej ingerencji człowieka w
westycyjnych, określenie funkcji, rozmiarów i pro­ sić się o zastosowanie odpowiednich faktur, a
przyrodę ja k wznoszenie budowli hydrotechnicz­
nawet odcieni kolorystycznych kruszywa, ła g o ­
gramu inwestycji, wybór lokalizacji, m ateriału, nych nie możemy rezygnować z wypowiedzi
wreszcie same decyzje przestrzenne. dzących wizualnie skutki zanieczyszczeń i osa­
twórców i to zarówno urbanistów, konstruktorów,
dów.
Świadoma potrzeba kształtowania formy arch i­ architektów, ja k i rzeźbiarzy, architektów krajo­
W projektach zapór filarowych, jeszcze częściej
tektonicznej budowli piętrzących w harmonii brazu czy inżynierów ogrodników, a więc tych
niż w projektach ustrojów ciężkich, przejawia się
z krajobrazem nie jest dziś jeszcze dla wszyst­ wszystkich, których zawodem czy też powołaniem
skłonność do monumentalizmu kolumnadowego.
kich oczywista. Przyczyn tego stanu rzeczy na­ jest kształtowanie i porządkowanie przestrzeni. Renesans form podpór budowli inżynierskich, w
leży upatrywać z jednej strony w pom ijanej czę­ W ydaje się to słuszne wobec stosowanej metody tym również filarów mostowych i estakadowych,
sto, złożonej problem atyce architektury kra jo b ­ badań modelowych, której w inżynierii wodnej obejm ie praw dopodobnie i przegrody piętrzą­
razu, z drugiej - w daleko idącej specjalizacji nie jest w stanie zastąpić w pełni rachunek sta­ ce typu filarow ego.
w budownictwie zapór, w konsekwencji zaś — tyczny. Przewidywania te z jeszcze większą pewnością
specjalizacji fachowców ustalających zarówno Rozważania nad form ą architektoniczną prze­ odnieść można do fila ró w jazów, gdzie np. po­
rozwiązania funkcjonalno-techniczne, ja k form al­ gród piętrzących ograniczymy w zasadzie do ja ­ wierzchniom nierozwijalnym, prostokreślnym
ne. Jednocześnie należałoby podkreślić, że pro­ zów oraz dwóch wymienionych na wstępie typów można by wróżyć dużą przyszłość. N aturalnie,
gramy nauczania przyszłych konstruktorów budo­ zapór, po m ija jąc przegrody łukowe (rozporowe), w budowlach piętrzących poszukiwania formy nie
wli wodnych nie obejm ują niezbędnego zasobu trudne do stosowania w naszych warunkach geo­ mogą odbywać się kosztem ciężaru, a więc ko­
wiadomości z zakresu * kształtowania przestrzen­ morfologicznych. sztem bezpieczeństwa konstrukcji (wyjątek sta­
nego form, co przy niedocenianiu w środowisku W kształtowaniu przestrzennym jazów, a więc nowić tu będą ustroje mocowane do podłoża),
architektonicznym czekającej nas „eksplozji bu­ stopni wodnych o wysokości piętrzenia nie więk­ niemniej kierowane form owanie tej samej ilości
downictwa w odnego" nie może napawać otuchą. szej niż 15 m, istotne będą — poza stosunkiem tworzywa w różny sposób może mieć wpływ za­
Łączy się to również z brakiem krytyki architek­ długości frontów siłowni, zamknięć i przegród równo na skalę przestrzenną, jak na wyraz p la ­
tonicznej w odniesieniu do projektowania in ­ ziemnych - decyzje odnośnie do typu siłowni. styczny obiektu i może również nieść ze sobą
westycji wodnych. I tu z całą odpowiedzialnością podkreślić nale­ usprawnienia funkcjonalno-techniczne.
Istnieje dziś tendencja, aby przy projektowaniu ży, że przyjęcie koncepcji siłowni halowej za­ Niepełne uwagi ogólne dotyczące ustrojów beto­
budowli wodnych brali udział specjaliści róż­ zwyczaj przesądzać będzie o niepowodzeniu nowych zapór wodnych należy uzupełnić przy­
nych branż, w tym również architekci. W ydaje przestrzennym. Kształtowanie hal suwnicowych kładam i formy detalu funkcjonalno-technicznego.
się jednak, że współpraca tych ostatnich o g ra ­ leżących w poprzek nurtu rzeki jest sprzeczne Podstawowymi trzema elementami funkcjonalny­
niczana jest często do fazy opracowań szczegó­ z natury rzeczy z logiką przestrzenną doliny. mi w korpusie będą przelewy powierzchniowe,
łowych lub sprawdzania przestrzennego gotowych Nieprawidłowości potęgują się, gdy ‘długość korona i siłownia wodna. Dalsze, ja k niecki wy­
projektów technicznych. frontu siłowni halowej jest zbliżona do dłu g o ­ padowe i szykany, wyposażenie techniczno-ener-
Tymczasem bodaj najważniejsza dla pra w id ło­ ści jazu, co w efekcie daje niezdecydowane pro­ getyczne całości, wreszcie przepławki dla ryb,
wego rozwiązania przestrzennego budowli pię­ porcje całości założenia. Z tego względu w ła ­ upusty denne itp. będą miały znacznie m niej­
trzących będzie faza wstępna czy też przed­ ściwe w ydają się układy siłowni tzw. półhalo- szy wpływ na formę całości.
wstępna, faza decyzji lokalizacyjnych i technicz- wej z obsługą generatorów dźwigiem bramowym Forma przegrody piętrzącej jest uzależniona od
no-materiałowych. Szczególnie ważne przy samobieżnym i te jako nowocześniejsze powin­ systemu przelewów powierzchniowych. O gólnie
kształtowaniu budowli piętrzących jest świado­ ny być stosowane zwłaszcza w wypadku niewyso­ biorąc, przelewy kształtujemy jako otwarte lub
me tworzenie ich kompozycji przestrzennej w re­ kich gabarytowo przegród piętrzących. zamykane, rozróżniając przelewy ze strugą odry­
la cji z otoczeniem sytuacyjnym. N iejednokrot­ Przy kształtowaniu przestrzennym bryły zapory waną i dociskaną, wreszcie - wyposażone w
nie przy daleko idących zmianach, polegających ciężkiej zwykliśmy operować głównie pojęciem odskocznię. Przy zbiornikach pracujących głów ­
na wprowadzaniu do krajobrazu nowej skali tzw. elewacji odpowietrznej, a więc elewacji od nie upustami dennymi (poza siłownią), gdzie
i nowego tworzywa, projektant musi wykazać strony dolnej wody, od której widoczna jest przelewy powierzchniowe pracują nader rzadko
wiele umiaru i wrażliwości na otoczenie już w większość detali budowli. Czy jednak ta w ła ­ należałoby przeprowadzić próby kształtowania
fazie pierwszych decyzji. Należy w pełni zdać śnie elewacja decydować będzie zawsze o fo r­ ich ja ko osłonięte, lub komponowane kolory­
sobie sprawę, że do rozwiązań projektowych mie^ całości? — Zależeć to będzie od wielu czyn­ stycznie z tworzywa elim inującego nieprzyjemne
przegród piętrzących nie wystarcza podkład sy- ników przestrzennych, od ukształtowania tere­ skutki wizualne pustej, pokrytej zanieczyszcze­
tuacyjno-wysokościowy poparty szeregiem o p ra­ nu, przebiegu szlaków komunikacyjnych, rozło­ niami rynny przelewu. Forma upustów łączyć się
cowań geologicznych i hydrotechnicznych, nie żenia punktów widokowych w terenie, a m p litu ­ będzie w nierozerwalną kompozycyjnie całość
daje on bowiem rzeczywistego odwzorowania na­ dy wahań poziomów wód w zbiorniku, wreszcie z form am i rozpraszaczy energii wodnej, tzw.
tury, jest prymitywny i automatyczny. W nikliwe od skali, proporcji i kształtu zapory w planie; szykan. Logika rzeźbiarska całości projektow ane­
spojrzenie w krajobraz, uzmysłowienie sobie słowem, od rejestrowanej przez oko człowieka go zespołu upustowego powinna być funkcją
skutków przestrzennych działalności w danym bryły korpusu wpisanej w konkretny krajobraz. optymalnego kształtu, wytrzymałości tworzywa
środowisku przyrodniczym powinno się stać nie Logika kształtowania elewacji odpowietrznej i dynamiki przepływu wodnego.
mniej ważne i odpowiedzialne jak przewidywa­ powinna wynikać z logiki całego zespołu, po­ Korona wraz z mostami nad przelewami jest ek­
nie skutków hydrologicznych wynikających z za­ winna być środkiem do wydobycia cech obiektu sponowanym elementem w kompozycji przegrody
chwiania naturalnego układu wodnego. Wyborem wkomponowanego w pejzaż oraz w sposób jasny — często w sytuacjach górskich jest podstawo­
miejsca pod stopień wodny, w wypadku paru definiow ać funkcję i konstrukcję obiektu. W ele­ wą elewacją całego założenia. Na je j kształ­
równorzędnych pod względem technicznym lo ­ w acji tej do rozstrzygnięcia będzie ponadto pro­ towanie będą miały wpływ zarówno przyjęte
kalizacji, powinien kierować nie tylko rachunek blem rzeźbiarskiego rozegrania detalu na p ła ­ rozwiązania techniczno-funkcjonalne budowli,
ekonomiczny, często złudny i nie zawsze spraw­ szczyźnie. jak aspekty komunikacyjne przeprawy. Rozwią­
dzalny, lecz również pierwiastek kompozycyjny, Spotykamy niekiedy rozwiązania układów cięż­ zanie konstrukcyine korony oraz je j forma arch i­
ten bezcenny wymiar logiki i ładu przestrzenne­ kich, ktt^e form ą przypom inają układy filarowe. tektoniczna powinny się stać świadomym przy­
go. Ład panujący w przyrodzie zawiera bowiem Rozwiązania takie, jeśli nie tłum aczą się funk­ czynkiem do wykorzystania światłocienia w
nie odkryte czy też nie w pełni dostrzegalne cją spełnianą przez poszczególne sekcje, noszą zwieńczeniu bryły oraz umożliwiać urządzenie
prawa funkcjonalne, których wyzwolenie leży nie w sobie niebezpieczeństwo schematyzmu i fo r­ interesującej ilu m ina cji wieczornej. Korona o
w znanym dziś rachunku techniczno-ekonomicz­ malizmu. Ustrój ciężki, z natury gładki, dzielony konstrukcji wspornikowej wraz z balustradam i
nym, lecz w in tu icji człowieka jedynie wspartej jedynie szwami dylatacyjnym i sekcji, wymaga powinna współczesnej budowli wodnej nadawać
matematyką. jak inne ustroje konstrukcyjne indywidualnego lekkość i prostotę linii.
Przy om awianiu jazów rozpatrzono już kwestie
kompozycyjne siłowni halowych i półhalowych.
W projektowaniu zapór, a zwłaszcza zapór wy­
sokich istnieje szereg możliwości lokalizacji si­
łowni, tym samym zaś wiele rozwiązań prze­
strzennych w relacji z bryłą korpusu. Ważny
tu będzie prawidłow o zaprojektowany dojazd
dla transportu ciężkiego. W rozwiązaniach stop­
ni piętrzących spotykamy siłownie skryte całko­
wicie w korpusie zapory lub w skale, częściej
związane z korpusem lub wolnostojące, czasem
oddalone znacznie od rejonu przegrody. Tak
więc istnieje wiele możliwości lokalizacyjnych jak
również kształtowania bryły i elewacji siłowni, co
może być źródłem inspiracji twórczej wnoszącej
istotny wkład w obraz całego zespołu stopnia.
W klasycznych ustrojach ziemnych uwagę a r­
chitekta będą skupiać głównie te elementy wy­
posażenia, które są szczególnie eksponowane
i najczęściej rozczłonkowane. Mowa tu przede
wszystkim o wieżach ciśnień wyrównawczych
wraz z doprowadzeniam i oraz o przelewach po­
wierzchniowych.
Wieże, które szczególnie trudno jest przestrzen­
nie wiązać z krajobrazem, wprowadzają w p e j­
zaż cechy „klim a tu przemysłowego” , wym agają
od^ projektantów specjalnego podejścia, często
zaś zupełnej rewizji poglądów na klasyczny
ustrój ziemny w konkretnej sytuacji przestrzen­
nej. Podobnie jest z przelewami powierzchniowy­
mi. Dążenie do wyelim inowania ich z bezpo­
średniego rejonu przegrody często skłania pro­
jektantów do przełożenia upustów powierzchnio­
wych w inny rejon (kanały odprowadzające,
sztolnie).
I tu, podobnie ja k w ustrojach betonowych, nie
zostało omówione wszystko, z czym należałoby się
liczyć w dobie „walki* o wodę” . W ydaje się, że
niedaleki jest czas, kiedy będzie można odejść
od schematycznych układów zapór ziemnych. Ten­
dencje do łagodnego wpisywania w teren, o d e j­
ście od linearnych przebiegów „ławeczek” tam,
gdzie lepsze wydawać się będą kształty płynne,
nie powinny nastręczać trudności technicznych
wobec rozwiniętych praktyk mierniczych, ani też
w sposób istotny rzutować na koszty inwestycji.
Uwagi te stracą na znaczeniu tam, gdzie płaski
je dno lity teren będzie narzucał proste, wręcz su­
che układy płaszczyzn.
Za każdym jednak razem będzie to problem o d ­
rębny, w rozstrzygnięciu którego decydować bę­
dzie dana sytuacja, głównie zaś układ i cha­
rakter skarp spinanych przegrodą brzegów.
W rozstrzygnięciach problemów przestrzennych
zapór ziemnych nie wystarczy już głos architek­
ta krajobrazu. W ydaje się, że udział wyspecja­
lizowanego inżyniera ogrodnika byłby tu ze
wszech miar pożądany. Mocno zakorzenione
wśród budowniczych zapór przeświadczenie, że
ze względów technicznych projektowanie ziele­
ni na korpusach ziemnych jest niewłaściwe, zo­
stało podważone przez samą naturę. O granicza­
ją c się wyłącznie do przykładów krajowych wy­
mieńmy choćby zaporę w O tmuchowie poroś­
niętą dorodnym drzewostanem bez ujemnych
skutków dla konstrukcji przegrody. O płaca się
więc podjąć wysiłki i studia nad kształtowaniem
zieleni zarówno wysokiej, jak niskiej w celu zna­
lezienia nowego organicznego tworzywa prze­
strzennego, które w rękach świadomego fachow ­
ca pozwoli na ciekawsze wpisywanie obiektów
inżynierskich tego typu w otoczenie.
Uw agi powyższe odnieść można zwłaszcza do
zapór ziemnych z ekranem szczelnym na skarpie
odwodnej.
Analogicznie do ustrojów betonowych, w formach
korpusów ziemnych szczególną rolę odgrywa ele­
wacja odwodna. Tradycyjnie stosowane wylewa-
ne elementy warstwy okładzinowej zastępowane
coraz częściej elementami prefabrykowanymi,
kształtowanymi w taki sposób, aby „wygłuszyć”
.energię fal uderzających w korpus. M ając więc
na względzie kształtowanie funkcjonalne tych
elementów, można pokusić się o interesujące
rozwiązanie ich siatki na drodze poszukiwań
formalnych oraz twórczych poszukiwań konstruk-
 Siłownia wodna
Żydowo

cyjnych (optym alna wielkość i kształt prefabry­ Projekt: Biuro Projektów Energetycznych w W ar­
katu z uwzględnieniem param etru transportu). szawie „E nergoprojekt"
O m aw iając kształtowanie form przegród ziem­ Generalny projektant: inż. Ryszard M alinowski
nych warto zwrócić uwagę na interesujące ukła­ A rchitektura: arch. Andrzej Rylski
dy mieszane betonowo-ziemne, szczególnie tra f­ Zagospodarowanie przestrzenne: arch. W łodzi­
ne w niektórych naszych sytuacjach wyżynno-gór- mierz Neuman
skich. Wznoszenie tego typu budowli jest tru d ­ Konstrukcja i urządzenia hydrotechniczne: inż.
ne pod względem technicznym (uszczelnianie Kazimierz Nowacki z zespołem
styków). W niektórych jednak wypadkach ukła­
dy te mogą być niezastąpione, jeśli chodzi o roz­
wiązanie przestrzenne, po m ija jąc efekty ekono­
miczne, ja kie przy ich zastosowaniu można by
uzyskać.
Ten sposób myślenia został szczególnie wyso­
ko oceniony w konkursie architektonicznym na
projekt studialny zapory nidzickiej, gdzie sytu­
acja przewidywała spięcie przegrodą dwóch
brzegów D unajca: skalistego, leżącego w obsza­
rze Pienińskiego Parku Narodowego — ze sto­
kiem łagodnym, nad którym dom inuje bryła za­
bytkowego zamku, nieco cofnięta od lin ii prze­
grody.
W tej sytuacji układ mieszany ziemno-betonowy
okazał się najlepszy. Z jednej strony wskazał on
na możliwość wzniesienia obiektu o stosunkowo
najmniejszej skali (w relacji z bryłą zamku i ka­ W 1966 r. obok wsi Żydowo na wybrzeżu kosza­
meralnym otoczeniem), z drugiej zaś nie do pro­ lińskim rozpoczęto budowę pierwszej w Polsce
wadziłby do zasypania naturalnej skały wysokiego elektrowni szczytowo-pompowej. Schemat fun kcjo­
brzegu bez mała 50-metrowq pryzmą ziem ną*. nalny takich elektrowni opiera się na dwóch,
Istotne dla wartości przestrzennej budowli pię­ możliwie blisko siebie położonych, sztucznych lub
trzących będzie również kształtowanie obiektów naturalnych zbiornikach wodnych, różniących się
pomocniczych związanych z przegrodą. Poza si­ poziomem wody. Ze zbiornika górnego woda d o ­
łownią, o której była już mowa, należą do nich prowadzana jest sztolnią lub rurociągiem do
hale montażowe (przy siłowniach półhalowych), elektrowni położonej przy zbiorniku dolnym.
budynki obsługi z garażami i magazynami, sta­ W okresie szczytowego zapotrzebowania energii
cje hydrologiczne, wreszcie zespoły mieszkanio­ elektrycznej, co trwa na ogół ok. 4 godzin na
we wznoszone jako bezpośrednie zaplecze zapór. dobę, turbiny elektrowni pracują wykorzystując
O biekty te muszą być rozwiązane w relacji prze­ różnicę poziomów wody między zbiornikam i.
strzennej z całym założeniem, i jeśli nawet są W nocy, gdy zapotrzebowanie spada, „spraco­
to budowle zaliczane do typowych, to interpreta­ w aną” ilość wody przepompowuje się na powrót
cja decyzji o typowości powinna być podporząd­ do górnego zbiornika. Dawniej elektrownia szczy-
kowana koncepcji ogólnej i podlegać rewizji towo-pom powa musiała być wyposażona w o d ­
w wypadku jaskrawego naruszenia koncepcji. dzielne zespoły turbinowe i pompowe. O becnie
Na zakończenie podkreślić należy konieczność stosowane są turbiny odwracalne, które mogą
ścisłej relacji projektowej przegród wodnych z pracować również jako pompy, co znacznie upro­
planam i zagospodarowania przestrzennego oto­ ściło wyposażenie elektrowni.
czenia. Chodzi tu głównie o wiązanie projekto­ Elektrownia Żydowo zlokalizowana jest w szcze­
we funkcji otoczenia, przebiegów szlaków komu­ gólnie korzystnych warunkach erenowych. Dwa
nikacyjnych pieszych i jezdnych, rozłożenie pun­ naturalne, oddalone od siebie o ok. 1900 m je ­
któw widokowych itd. N iedociągnięcia w yn ikają­ ziora Kamienno — górne i Kwiecko — dolne,
ce z pom ijania tych przesłanek często d a ją znać m ają zbliżone powierzchnie — pierwsze 88, d ru ­
o sobie. O g lą d a ją c budowę stopnia wodnego w gie 82 ha. Położone w pagórkowatej, zalesionej
Kaskadzie Dolnej Wisły pod W łocławkiem o d ­ okolicy różnią się poziomem zwierciadła wody
czuwa się wyraźnie ostrą granicę między tym, co 0 ok. 80 m.
wznosi się w dole fundamentowym jazu, a tą W skład zespołu elektrowni wchodzą następu­
całą resztą, która stanowić będzie za parę lat ją ce obiekty:
tło dla budowli w odnej: olbrzymią resztą pozba­ -- zbiornik górny — jezioro Kamienno,
wioną koncepcji przestrzennej i planu zagospo­ — 1000-metrowy kanał doprowadzający, biegnący
darow ania **. ze zbiornika górnego, zakończony komorą w lo­
tową,
Słowem, o wartościach krajobrazowo-przestrzen- — trzy nitki rurociągu stalowego o długości ok.
nych budowli piętrzących decydować będzie cały 450 m, ułożonego na zboczu o średnim nachy­
konglom erat świadomych, zgranych w fazach po­ leniu 1 :6,
sunięć projektowych i wykonawczych, nie w pełni — elektrownia wodna,
dziś opanowanych i często jeszcze niedocenia­ — zbiornik dolny — jezioro Kwiecko.
nych. Zasadniczym obiektem zespołu jest elektrownia
składająca się z dwóch turbin odwracalnych
* P a trz „ A r c h it e k t u r a ” n r 7,67: „K o n k u rs na p r o je k t za­ 1 jednej turbiny Francisa o łącznej mocy 150 MW.
p o ry w o d n e j w N ie d z ic y ” . Hala siłowni przekrywa trzy sekcje robocze i sek­
* * Z g o d n ie z in fo r m a c ją u d z ie lo n ą w y s ła n n ik o w i „ A r c h ite k ­ cję montażową oraz mieści całe programowe wy­
tu ry ” na k o n fe re n c ji p ra s o w e j we W ło c ła w k u 18 sty c z n ia posażenie.
1967 r. — n ie o p ra c o w a n o jeszcze p la n u z a g o s p o d a ro w a n ia Elektrownia szczytowo-pompowa różni się znacz­
p rz e s trz e n n e g o z b io rn ik a . nie formą przestrzenną od elektrowni zlokalizo­
wanej przy stopniu piętrzącym. Nie występuje tu
potężna bryła zapory ziemnej lub betonowej, czy
też rozległa, płaska wstęga jazu. Hala elektrow ­
ni jest samodzielnym elementem budowlano-
-architektonicznym położonym nad sztucznym lub
naturalnym zbiornikiem wodnym. Odkryte ruro­
ciągi biegnące zwykle na stoku za budynkiem si­
łowni ja k również brzegi obu zbiorników, po­
kryte na ogół namułami w zasięgu znacznych —
w przypadku Żydowa ok. 3-metrowych — do b o ­
wych wahań poziomów, w dużym stopniu mogą
naruszyć okoliczny krajobraz.

B.R.

0Я
1. Przekrój siłowni
2. Elewacje siłow ni:
czołowa i boczne
 T

Stopień wodny Dębe

Projekt: Centralne Biuro Studiów i Projektów Bu­

downictwa W odnego „H ydro pro jekt”
Warszawa

Generalny projektant:
inż. W ładysław N awarski

Architektura :
arch. Andrzej W ojciechowski

Zagospodarowanie przestrzenne:
arch. Henryk Czerwiński

Projektanci jazu i zapory:

inżynierowie
M irosław Pieni as
Ryszard Borkowski
Janusz Kamiński
Jan Motraszek

Konstrukcja elektrow ni:

inżynierowie
W iesław Dzik
Kazimierz Jackowski
Jerzy Łaniewski
Aleksander Łaski
Stefan M ichałowski

Zbiornik i zaplecze:
inżynierowie
Jerzy Sera fiński
M arian Biernat
Mieczysław Rutkowski

Fot. J. Łaniewski

Stopień wodny Dębe, wchodzący w skład w ar­ dla ryb. Zamknięciami jazu są zasuwy stalowe
szawskiego węzła wodnego, zlokalizowany jest z klapą do przepuszczania lodów. Zamknięcia
na rzece Bug w odległości ok. 30 km od W ar­ remontowe górne przewidziano w postaci belek
szawy. W ybudowanie stopnia zapoczątkowało zakładanych dźwigiem bramowym, a dolne jako
żeglowność Bugo-Narwi, która już obecnie wraz słupki stalowe i belki zakładane dźwigiem pły­
z kanałem Żerań-Zegrze jest drogą wodną łą ­ wającym. Przez jaz przebiegają dwa mosty: dro­
czącą stolicę z bogatymi terenami złóż żwiro­ gowy od dolnej wody i poddźwigowy od górnej.
wych oraz skróciło turystyczny szlak żeglowny z Filary jazowe zakończone są ponad mechaniz­
Warszawy na Mazury. Jednym z efektów gospo­ mami wyciągowymi przeszklonymi nadbudów ka­
darczych stopnia jest wykorzystanie go dla ce­ mi, wewnątrz których znajdują się małe suwni­
lów energetycznych. W ybudowana elektrownia ce montażowe.
wodna o mocy instalowanej 20 W M daje śred­ Elektrownię wodną wyposażono w 4 turbiny ty­
nią roczną produkcję 95 GWh, która wzrośnie pu Kapłana o osi pionowej, sprzężone bezpo­
do 103,5 GWh, gdy na Bugu wybudowane będą średnio z generatorami. Konstrukcja hali elek­
zbiorniki o wyrównaniu sezonowym. Poprzez spię­ trowni - żelbetowa, przykryta prefabrykowanymi
trzenie rzeki powstał zbiornik o powierzchni dźwigarami kablobetonowymi łukowymi i pan-
30 km2 , którego długość wynosi 50 km, szero­ wiami żelbetowymi. Poniżej przejścia drogowego
kość 0,5 -4 km, pojemność zaś 90 min m3. na bloku elektrowni ustawione są transform a­
Sam zbiornik, znany jako Zalew Zegrzyński, się­ tory.
ga swą cofką Pułtuska na Narwi i Barcic na Chłodzenie generatorów jest otwarte z pobiera­
Bugu. Budowa stopnia doprowadziła do uregu­ niem powietrza z zewnątrz i usuwaniem na zew­
lowania stosunków wodnych na przyległych o b ­ nątrz. W okresie zimy usuwane powietrze wyko­
szarach oraz zapewniła ich ochronę przeciwpo­ rzystywane jest do ogrzewania pomieszczeń. Na
wodziową. Jednocześnie zbiornik oddziaływa po­ wypadek aw arii lub dłuższej przerwy w ruchu
średnio na warunki spływu wód powodziowych przewidziano ponadto elektryczne ogrzewanie
Wisły, zatrzymując pochód lodów Bugu. pomieszczeń. Elektrownia ma charakter podszczy­
W skład całości inwestycji wchodzą następujące towy, jest półautomatyczna, tj. uruchamiana je d-
obiekty: noimpulsowo z nastawni, z tym, że w przysz­
1) budowle przekroju piętrzenia łości możliwa będzie autom atyzacja ze zdalnym
— zapora czołowa, sterowaniem.
— jaz, W związku ze spiętrzeniem wody w zbiorniku
— elektrownia wodna, tereny przyległe chronione są przed zatopieniem
2) obiekty na zbiorniku, przez zapory boczne i wały wsteczne na dopły­
3) zbiornik, wach o długości łącznej ok. 40 km, wykonane
4) osiedle przystopniowe. z gruntu piaszczystego i ubezpieczone płytami
Ze względu na połączenie żeglugowe kanałem żelbetowymi lub obsiewane trawą.
Zabezpieczenie przed podtopieniem chronionych 1 2
Żerań-Zegrze zaniechano budowy projektowanej
początkowo śluzy przy stopniu. Może ona być terenów zapewnia system odw adniający z pom­ 3
realizowana w przyszłości, w przypadku wzrostu powniami oraz z szeregiem syfonów i przepu­
ruchu żeglugowego. stów.
Zaporę czołową zaprojektowano ja ko ziemną, Dla obsługi eksploatacyjnej stopnia, a przede
ubezpieczoną w obrębie wahań zwierciadła gór­ wszystkim dla personelu technicznego elektrow­ 1.
nej wody płytami betonowymi, a od dolnej w o­ ni, na prawym wysokim brzegu rzeki w ybudowa­ Przelew jazu
dy umocnioną dyblami. Ponad umocnieniami no osiedle składające się z dwóch zasadniczych 2.
przewidziano obłożenie skarpy darniną. typów budynków grupujących domki szeregowe W idok ogólny stopnia
Jaz o konstrukcji dokowej połączony jest przy­ 4- i 3-członowe po 5 sztuk w każdej grupie. Po­
czółkiem z zaporą czołową. Od elektrowni jest nadto w osiedlu przewidziano usługi, biura oraz 3.
on oddzielony filarem mieszczącym przepławkę budynki gospodarcze. W.M. Wnętrze h a li generatorowej

100
Stopień wodny
Włocławek

Projekt: Centralne Biuro Studiów i Projektów

Budownictwa W odnego „H ydro pro jekt” W arsza­
wa
Generalny projektant: inż. Eryk Bobiński
Architektura i zagospodarowanie przestrzenne:
arch. Jadwiga Bielecka
Elektrownia: inż. A ntoni Zimmermann
Jaz: inż. Janusz Bielakowski
Śluza: inż. Leszek Biegała
O rganizacja budowy i zaplecza: inżynierowie
W ito ld Krzepkowski, Ryszard Borkowski
Mosty: inż. Leopold Jaczewski
Zapora czołowa: inż. H a lin a Sochocka
Stopień wodny W łocławek jest pierwszym, a za­
razem największym stopniem wznoszonym w Ka­
skadzie Dolnej Wisły. Jest on zlokalizowany
w odległości kilku kilometrów od W łocławka
w górę rzeki.
W skład przegrody wchodzą: elektrownia wodna,
jaz, ziemna zapora czołowa, śluza żeglugowa
z awanportam i, obwałow ania i inne urządze­
nia melioracyjne.
Siłownię wodną zaprojektowano jako półhalową
o 6 turbozespołach łącznej mocy 160 MW. W y­
daje się, że przyjęty układ półhalowy zapewnia
rozwiązaniu trafną skalę przestrzenną w otocze­
niu sytuacyjnym. Siłownia ma w zasadzie dwie
elew acje: od dolnej wody oraz dachową ze
zdejmowanymi stalowymi kopułami nad genera­
torami. Elewację od dolnej wody zaprojektowano
jako zestaw pionowych prefabrykowanych słupów
zakotwiczonych w płycie rozpiętej nad rurami
ssącymi. Słupy te związane są wieńcami w dwóch
poziomach. W ypełnieniem są prefabrykowane
płytki betonowe z ociepleniem oraz okna w ślu­
sarce stalowej.

1.
W idok budowy od strony dolnej wody
2.
Montaż mostu nad przelewami
3.
Sytuacja
a - górna woda, b - dolna woda,
c - zapora czołowa, d - jaz, e - siłownia,
f - śluza
4.
W idok ogólny zapory, Rys. J. Bielecka

Jaz, jako ruchoma część przegrody, składa się ze

świateł zamykanych zasuwami stalowymi o kon­
strukcji powłokowej cylindrycznej i ciężarze 93 t.
Zasuwy sterowane są napędem mechanicznym.
Ziemna zapora zostanie wykonana z piasków
pobranych z koryta Wisły. Skarpa odwodna kor­
pusu ziemnego będzie umocniona płytami beto­
nowymi, strona odpowietrzna zaś w jednej trzeciej
wysokości obsiana trawą.
Przewiduje się, że konstrukcja śluzy żeglugowej
przeznaczonej do obsługi jednostek pływających
0 wyporności do 1600 T będzie żelbetowa mono­
lityczna. Sterowanie zamknięciami śluzy będzie
się odbywać z wieży sterowniczej rozwiązanej
również w konstrukcji żelbetowej.
O biekty betonowe stopnia — jaz, elektrownia
1 śluza budowane są jednoetapow o pod osłoną
wspólnej grodzy. Grodzą będzie wykonana jako
wał refulowany z piasku, bez stalowych ścianek
szczelnych, z lekkim ubezpieczeniem skarp na na­
rożnikach. Konstrukcja taka będzie w Polsce za­
stosowana po raz pierwszy; jest ona skuteczna,
ekonomiczna, je j budowa i rozbiórka nie sprawia
trudności.
W osi stopnia zaprojektowano przeprawę dro go­
wą, częściowo po korpusie ziemnym, częściowo
zaś mostami przerzuconymi ponad śluzą, elek­
trownią i jazem. Montaż i remont urządzeń elek­
trowni i jazu będzie wykonany za pomocą dwóch
suwnic bramowych o udźwigu po 160 ton.

W.M.
Foto M. Czerwińska

102
Zapora wodna Zatonie

Projekt: Biuro Projektów Energetycznych w W ar­

szawie „Energoprojekt”
Główny projektant: inż. W łodzisław Hrobowski
Architektura i zagospodarowanie przestrzenne:
architekci Kazimierz Arciszewski, W łodzimierz
Neuman
Konstrukcja i urządzenia hydrotechniczne: inży­
nierowie Mieczysław Gadkowski, Zbigniew Wnuk,
Zofia Hoffm an

Zbiornik Zatonie położony jest w rejonie Niecki Sekcja 12-metrowa zbudowana jest z żebra o sze­ — indywidualne posadowienie każdej sekcji w
Żytawskiej. Stanowi on rezerwowy magazyn w o­ rokości 5,0 m i tworzącej z nim monolityczną ca­ oddzielnych wyłomach i uwzględnienie przy
dy na wypadek suszy lub aw arii głównego syste­ łość ściany piętrzącej o rozpiętości 12,0 m i gru­ obliczeniach sprężystości podłoża skalnego,
mu zasilającego w wodę zespół elektrowni cie p l­ bości 3,0— 3,5 m. Zarówno ściana piętrząca, jak — przyjęty, optymalny dla danych warunków to ­
nych, a jednocześnie jest podstawowym źródłem i żebro od strony odpowietrznej mają nachylenie pograficznych i geologicznych, profil zapory,
wody pitnej dla okolicznych rejonów. 1 :0,45. Odwodna powierzchnia ściany piętrzącej — zastosowanie szczelnej powłoki epoksydowej
Ten niewielki — o pojemności 2,0 min m3 — pokryta została antykorozyjną i wodoszczelną po­ (dzięki czemu w przyszłości uniknie sie praw do­
zbiornik jest interesujący ze względu na kon­ włoką z żywicy epoksydowej. podobnie drenażu zapór betonowych).
strukcję zamykającej go zapory. Główne zalety przyjętego rozwiązania konstrukcji
Zaporę o długości 306,0 m i maksymalnej wy­ zapory są następujące: Konstrukcja tej zapory i rozwiązania techniczne
sokości 35,5 m zaprojektowano jako betonową, mogą być zastosowane w podobnych i wyższych
oszczędnościową typu teowego. Ten typ zapory — zmniejszenie wyporu pod stopą sekcji i w pro­ zaporach posadowionych na skale.
z szeregiem rozwiązań oryginalnych w skali świa­ wadzenie do współpracy ciężaru naciskającej Zapora Zatonie ma duże znaczenie doświadczal­
towej zastosowany został w Polsce po raz pierw­ na ścianę piętrzącą wody, co umożliwiło ne i naukowe umożliwia bowiem sprawdzenie za­
szy — jest wyrazem ostatnich osiągnięć techniki zmniejszenie kubatury betonów od 20 do 25%, łożeń technicznych i badań modelowych z wyni­
w tej dziedzinie. — odprowadzenie ciepła i wyrównywanie rozkła­ kami pomiarów terenowych.
Zapora składa się z 23 samodzielnie pracujących du tem peratur w blokach w czasie wiązania Za projekt zapory oszczędnościowej w Zatoniu
części, w tym 12 sekcji zasadniczych o długości betonu. autorzy inż. W łodzisław Hrabowski i inż. Mieczy­
12,0 m każda, 6 sekcji przejściowych o łącznej sław Gadkowski otrzymali wyróżnienie w kon­
długości 75,0 m i 5 sekcji ekranu uszczelniają­ Za najciekawsze, oryginalne rozwiązania tech­ kursie „M ister Techniki 1966” .
cego o łącznej długości 87 m. niczne należy uznać: B.R.

104
ti
Zapora wodna
Myczkowce

Projekt: Biuro Projektów Energetycznych w W ar­ łoże jest tu zbudowane z typowych utworów fliszu
szawie „E nergoprojekt" karpackiego — iłołupków. Niewielki zbiornik za­
Główny projektant: inż. Jan Pękalski mknięty jest kilkunastometrowej wysokości zaporą
Architektura i zagospodarowanie przestrzenne: ziemną, uszczelnioną pionowym jądrem iłowym.
arch. Jerzy W itkowski W środkowej części zapora wyposażona jest w
Konstrukcja i urządzenia hydrotechniczne: inży­ betonowe przelewy o segmentowych zamknię­
nierowie Jan Pękalski, Leszek Chmiel ciach. Niewielka elektrownia wodna o mocy
8,4 M W jest położona w odległości kilku kilo ­ 1
Stopień Myczkowce na Sanie wybudowany w la ­ metrów poniżej stopnia, a wodę ze zbiornika do ­
tach 1956— 1960 ma spełniać zadanie stopnia wy­ prowadza się rurociągiem żelbetowym i sztolnią 2 3
równawczego dla elektrowni Solina. ciśnieniową z komorą uderzeń. Taki system, zwa­
Zbiorniki wyrównawcze zasilające rzekę równo­ ny derywacyjno-ciśnieniowym, umożliwia zwięk­
miernym odpływem niezbędne są poniżej w iel­ szenie spadu roboczego elektrowni. 1
kich szczytowych elektrowni wodnych, które przez W związku z realizacją stopnia nad brzegiem Elewacja od górnej wody
większą część doby gromadzą wodę w zbiorni­ zbiornika wybudowano dla pracowników hotel, 2
ku, aby ją potem „spracow ać" w ciągu kilku wykorzystywany obecnie dla celów turystyczno- Przelewy z mostem
godzin. Taki system działania powodowałby bar­ -wypoczynkowych. Hotel ten jest uzupełniającym
dzo nierównomierne przepływy w rzece poniżej akcentem w malowniczym krajobrazie Bieszczad. 3
elektrowni, którym zapobiegają zbiorniki wyrów­ W 1957 r. przyznana została nagroda państwowa D etal okładziny korpusu
nawcze. KUA I stopnia za zagospodarowanie przestrzen­
Stopień Myczkowce położony jest w odległości ne rejonu zbiorników wodnych Solina-Myczkowce Fot. J. Piasecki
kilku kilometrów poniżej zapory w Solinie, w d o ­ łącznie z obiektam i architektonicznymi.
syć szerokiej — ok. 300-metrowej i łagodnie
ukształtowanej w tym miejscu dolinie Sanu. Pod­ B.R.

107
Zapora wodna Solina

Projekt: Biuro Projektów Energetycznych w W a r­ Znajdujący się obecnie w końcowej fazie rea li­ rowych. Ta wielka masa tworzywa zawarta w bry­
szawie „Energoprojekt” zacji stopień Solina jest największym obiektem le przestrzennej przekształca w sposób istotny o-
Generalny projektant: inż. Feliks Niczkie hydrotechnicznym w Polsce. Jest to obiekt o zna­ toczenie, zm ieniając charakter krajobrazu.
Architektura zapory i zagospodarowanie prze­ czeniu kompleksowym, co wynika z je go różnora­ Przelewy powierzchniowe o trzech światłach z za­
strzenne: architekci Ryszard Borucki, W łodzimierz kich funkcji — źródło energii elektrycznej, za­ mknięciami segmentowymi zlokalizowano w środ­
Neuman bezpieczenie przeciwpowodziowe, wyrównywanie kowej partii korpusu ujm ując powierzchnię prze­
Architektura elektrow ni: architekci Jerzy W itkow ­ przepływów, zadania turystyczno-wypoczynkowe. lewową w jedno szerokie koryto. Pod przelewa­
ski, Jerzy M etelkin, Andrzej Rylski, W łodzimierz Zbiornik Solina powstał przez spiętrzenie Sanu mi umieszczono dwa upusty denne osłonięte od
Neuman w jego górnym biegu, poniżej ujścia potoku So- góry pryzmatycznymi rozpraszaczami energii. Ko­
Konstrukcja zapory: inżynierowie Jerzy Mastwi- linka. W ybrany przekrój ma szczególnie korzystne roną zapory biegnie droga spinająca oba brze­
szyn, Zenon Szymczak warunki topograficzno-geologiczne. Dolina Sanu gi doliny.
Konstrukcja elektrow ni: inżynierowie Renata W iś­ przewęża się tu do 80 m w dnie, przy stromych U podnóża przegrody na lewym brzegu rzeki
niowska, Tadeusz Owczarski 30-metrowych ścianach po obu stronach. Podłoże usytuowano elektrownię zaprojektowaną w fo r­
w osi zapory zbudowane jest z utworów p ia ­ mie wolnostojącej hali. Elektrownia wyposażona
skowca. jest w dwie turbiny typu Francisa o mocy po
Zbiornik o pojemności 474 min m3 i powierzchni 46 MW i dwie turbiny odwracalne, każda o mo­
zalewu 21 km2 będzie wielkim sztucznym jeziorem cy 21 MW, stanowiące człon pompowy zespołu.
o wysokich walorach turystyczno-sportowych. D u­ Elewację odpowietrzną siłowni ukształtowano z
że stałe osiedle, które obecnie zajm ują pracow­ prefabrykowanych, żelbetowych elementów ścien­
nicy budowy, po je j zakończeniu będzie wykorzy­ nych, tworzących zrytmizowaną, ażurową po­
stane jako baza turystyczna. Przegroda zamyka­ wierzchnię. Z ściany tej wypuszczono jedynie
jąca zbiornik jest zaprojektowana jako zapora cztery galerie dla izolatorów, odpow iadające sta­
betonowa ciężka, o rozszerzonych szwach dyla­ nowiskom transform atorów na półce podstawy.
tacyjnych między sekcjami. Długość je j w koronie O gólnie biorąc, bryła elektrowni wraz z rynną
wynosi 643 m, a maksymalna wysokość sekcji przelewów powierzchniowych stanowi skompono­
82 m. Ogrom tego obiektu charakteryzuje ku­ wany zespół funkcjonalno-przestrzenny na g ła d ­
batura wbudowanych betonów — 760 tys. m3, kiej płaszczyźnie przegrody.
co odpowiada ładunkowi 2000 pociągów tow a­ W .M. i ВЯ.

108
5
Elewacja od górnej wody
6
D etal elew acji z wlotam i siłowni

Foi. i. Piasecki

110
Zapora wodna Tresna

Projekt: Centralne Biuro Studiów i Projektów

Budownictwa W odnego ,,H ydroprojekt" Warszawa
G eneralni projektanci: inżynierowie Jerzy Skrzyń­
ski, M aciej Jędrysik
Architektura zapory i zagospodarowanie prze­
strzenne :
architekci: Zofia Dziewulska, Henryk Czerwiński
Architektura elektrow ni: architekci Andrzej W o j­
ciechowski, Lechosław Rosiński
Konstrukcja zapory: inżynierowie Kazimierz Czy­
żewski, W ojciech Wolski
Konstrukcja i technologia: inżynierowie W iesław
Dzik, Henryk Kapica, Aleksander Łaski, Stefan
M ichałowski, Janusz Sadomski
Zbiornik wodny w Tresnej, wchodzący w skład
kaskady rzeki Soły (łącznie ze zbiornikami Po­
rąbka i Czaniec), zlokalizowany jest na Sole
w odległości 8 km o d | Żywca. Pojemność zbior­
nika wynosi 100 min m3, powierzchnia ok.
10 km2. Zasadniczymi funkcjam i zbiornika, któ­
ry ma dom inujące znaczenie w kaskadzie, jest
wyrównanie przepływów rzeki umożliwiające po­
bór wody pitnej oraz wody przemysłowej, jak
również ochrona przeciwpowodziowa dolnej So­
ły i Wisły. Dodatkowym efektem jest uzyska­
nie szczytowej energii elektrycznej dzięki wybu­
dowanej przyzaporowej elektrowni wodnej o mo­
cy instalowanej 21 MW. Ponadto zbiornik po­
prawia warunki poboru wody przez elektrownię
w Skawinie.
W skład inwestycji wchodzą następujące obiekty:
— zapora ze spustem i przelewem,
— elektrownia wodna ze sztolnią energetyczną,
— obiekty na zbiorniku,
— zbiornik,
— przystopniowe osiedle mieszkaniowe i zespo­
ły mieszkaniowe zastępcze.
Zapora wykonana jest ze żwirów i otoczaków
z rdzeniem szczelnym z gliny. W styku rdzenia
z podłożem przewidziano gaierię kontrolno-za­
strzykową. W części odwodnej zapora opiera się
o masyw grodzy z narzutu kamiennego. Od stro­
ny odpowietrznej zastosowano również warstwę
narzutu kamiennego z m ateriału miejscowego.
Ochroną przed zniszczeniem od falow ania są
płyty betonowe od strony odwodnej oraz parapet
Fot. M. Czerwińska
żelbetowy na koronie zapory. Szerokość korony Na stronie poprzedniej W idok ogólny zapory (makieta)
wynosi 10 m (przy szerokości jezdni 7 m), d łu ­ 4
gość zapory — 300 m. Przy prawym brzegu prze­ 1
W idok ogólny zapory (realizacja)
grody znajduje się przelew powierzchniowy z w lo ­ Bystrze przelewu
5
tem 3-przęsłowym i bystrzem zakończonym o d ­ 2 Sytuacja
skocznią. Dwa skrajne przęsła o świetle 23 m Elewacja od górnej wody 6
tworzą przelewy stałe na poziomie normalnego
Przekrój poprzeczny siłowni Fot. M. Skup
piętrzenia. Przęsło środkowe o świetle 15 m ma
obniżony próg i zamykane jest klapą o wyso­
kości 4 m. W środkowej części zapory zlokalizo­
wano upust denny 3-przewodowy. Zamknięcia
upustów stanowią po dwie zasuwy płaskie w każ­
dym przewodzie, napędzane hydraulicznie. Elek­
trownia wodna wyposażona jest w dwie turbiny
typu Kapłana o osi pionowej, sprzężone bezpo­
średnio z generatorami. Przełyk nominalny tu r­
biny — 61 m3/sek, spad nominalny — 20,4 m.
Budynek elektrowni, typu półhalowego, wykonany
jest całkowicie w monolitycznej konstrukcji żel­
betowej, jedynie wewnętrzne ściany działowe są
z cegły. Na stropodachu elektrowni porusza się
suwnica bramowa o udźwigu 60 ton, która służy
do prac montażowych i remontowych. Umieszczo­
no tam również dwa transformatory mocy. C hło­
dzenie generatorów rozwiązano w zasadzie jako
zamknięte wodne z możliwością wprowadzenia
w okresie zimy obiegu powietrznego otwartego,
wykorzystując obieg ciepłego powietrza do d o ­
grzewania hali. Ponadto przewidziano ogrzewa­
nie elektryczne pomieszczeń elektrowni. O dpływ
wody z rur ssących odbywa się bezpośrednio do
dolnego stanowiska. Nad wylotem z rur ssących
wykonany jest most. W oda do elektrowni do pro­
wadzana jest sztolnią energetyczną. W lot do
sztolni umieszczono w wieży wzniesionej w za­
toczce wyłamanej w stoku wzgórza powyżei za­
pory. Wieżę wyposażono w zasuwy płaskie ślizgo­
we.
Elektrownia ma charakter wybitnie szczytowy, jest
półautomatyczna, tj. uruchamiana jednoim pulso-
wo z nastawni z tym, że w przyszłości możliwe

1
będzie wprowadzenie pełnej autom atyzacji i ste­ 7

rowania zdainego.
8
W związku ze spiętrzeniem wody w zbiorniku
przewidziano obwałow ania obszarów wyłączonych
z zalewu, chroniące przed zatopieniem tereny
przyległe (w tym obwałow ania przeciwpowodzio­
we i bulwary w Żywcu).
Przed podtopieniem zabezpiecza system odw ad­
niający wraz z pompowniami. W związku z bu­
dową zbiornika w jego obrębie wykonano sze­
reg dróg i mostów. Ponadto objęto realizacją
linie energetyczne i telekom unikacyjne; wybudo­
wano także ośrodek zarybieniowy.
Dla ludności przesiedlanej wybudowano osiedla
zastępcze w pobliżu Żywca oraz budynki miesz­
kalne w samym mieście. Znaczna liczba prze­
siedlanych mieszkańców wznosiła indyw idualnie
budynki zastępcze za uzyskane odszkodowania. 7
Dla załogi eksploatacyjnej zapory w Tresnej, Elewacja od strony górnej wody
w tym głównie dla personelu technicznego elek­
8
trowni, wybudowano osiedle na lewym brzegu
Przekrój poprzeczny zapory
rzeki poniżej zapory, składające się z 8 domków
bliźniaczych, budynków gospodarczych i biur. Fot. A. Łań
Konkurs na tereny
rekreacyjne Cypla
Czerniakowskiego
w Warszawie
Cel konkursu - otwarte pływalnie dla użytku rekreacyjnego 2. Należy dążyć do zachowania alei drzew nad
z możliwością podgrzewania wody, z brodzi­ wodą basenu portowego na terenie właści­
Celem konkursu było uzyskanie optymalnego, kiem dla dzieci, wraz z szatniami i natryska­ wego Cypla, po je go stronie zachodniej -
prawidłow ego pod względem programowym mi i pomieszczeniami adm inistracyjno-gospo- która jest ważnym elementem istniejącego
i przestrzennym, koncepcyjnego projektu zago­ darczo-socjalnymi o powierzchni sumarycznej krajobrazu.
spodarowania obszaru tzw. „Cypla Czerniakow­ wody w basenach ok. 1,5 ha;
skiego” , a zwłaszcza uzyskanie odpowiedzi na 3. W rejonie Płyty Desantu, przy ciągu spacero­
- plaże piaskowe i traw iaste; wym, należy zlokalizować zakład gastronom i­
następujące pytania: - boiska gier ruchomych (koszykówka, siatków­
Jaki podział na tereny zabudowane i wolne (zie­ czny.
ka, kometka i poletka gimnastyczne);
leń, boiska, plaże piaskowe i trawiaste, powierz­ - tereny dziecięce; 4. W ał W iślany na odcinku między mostem a
chnie wodne), które są połączone funkcjonalnie, - tereny spacerowo-wypoczynkowe, zadrzewione; główką Cypla należy od strony Wisły ufor­
ale mogą być wyodrębnione, umożliwi optym al­ - punkty żywnościowe szybkiej obsługi; mować w kształcie trybun i powiązać kompozy­
ne w ciągu całego roku wykorzystywanie dla wy­ - punkty „Ruchu” , punkty z towaram i sportowo- cyjnie z rejonem Płyty Desantu.
poczynku, rozrywki i sportu obszaru Cypla Czer­ -odzieżowymi ; Konkurs wykazał, że cały obszar Cypla stanowi
niakowskiego, którego głównymi waloram i są: - restauracje i kaw iarnie z dancingam i czynne je dną całość przestrzenną i funkcjonalną i że je ­
- centralne położenie w stosunku do śródmie­ przez cały rok oraz bary kawowe i bary mle­ den zespół autorski powinien objąć projekto­
ścia i całości miasta, połączenie z dogodnym czne, o łącznej liczbie miejsc ok. 1200-1500 waniem cały teren zarówno w zakresie planu ur­
dojazdem przez Trasę Mostową „Łazienkow­
Należy przewidzieć całoroczne użytkowanie urzą­ banistycznego, ja k i poszczególnych obiektów.
ską” zarówno z lewo- ja k i prawobrzeżnymi Zdaniem Sądu, projektowanie to należy powie­
dzielnicam i, dzeń i terenów Cypla z tym, że w zimie liczba
użytkowników wynosić będzie ok. 20% szczytowej rzyć zespołowi autorskiemu, który zdecydowaną
- położenie bezpośrednio nad W isłą i przy Bul­ większością głosów uzyskał I nagrodę.
warze Warszawskim, frekwencji letniej.
- duży basen wodny obecnego portu Czerniako- Podany wyżej ramowy program mógł być przez
uczestników konkursu rozszerzony np. o kino na B. Ch.
skiego połączony z W isłą,
- bezpośrednie sąsiedztwo i połączenie z nowym wolnym powietrzu, muszlę koncertową, lodowisko,
parkiem (aneksem Łazienek) i powiązanie ze kręgielnię itp. (z wyłączeniem kempingu oraz
Skarpą (al. Ujazdowskie), sąsiedztwo pomnika urządzeń typu wesołego miasteczka).
— Płyty Desantu oraz terenów sportowych
WKS „Le gia” i „Torwaru”
- stary drzewostan.
Jakie ukształtowanie przestrzenne zapewni n a j­
lepszą funkcjonalność oraz uzyskanie:
- walorów estetycznych poszczególnych obiek­
tów i zespołu ja ko całości, oglądanych z b li­
ska z terenu Cypla i portu,
- interesującej sylwety oglądanej zarówno Wnioski pokonkursowe
z brzegu praskiego na tle Skarpy W arszaw­
skiej, ja k i ze Skarpy Warszawskiej na tle W i­ Cel konkursu: „Uzyskanie optymalnego, praw i­
sły oraz wzdłuż Wisły i Bulwaru Warszawskiego, dłowego pod względem programowym i prze­
- interesującego widoku z mostu i Trasy M osto­ strzennym, koncepcyjnego projektu zagospodaro­
wej „Łazienkowskiej” biegnących nad Cy­ wania obszaru tzw. Cypla Czerniakowskiego” zo­
plem i basenem portowym. stał osiągnięty. Zawarta w 51 pracach ilość kon­
Obszar i granice terenu cepcji programowych, funkcjonalnych i prze­
O gólna powierzchnia Cypla Czerniakowskiego strzennych, nieraz skrajnie różniących się między
wynosi 35,5 ha, w tym — po zbudowaniu wału sobą, umożliwiła Sądowi Konkursowemu ustale­
przeciwpowodziowego - ok. 2 4 ,0 ha terenu nie- nie wytycznych do rozwiązania całości zagadnie­
zalewowego, ok. 3,5 ha terenów zalewowych i ok. nia.
8,0 ha powierzchni wody w basenie portowym Główne wytyczne:
i w przedłużeniu Kanału Piaseczyńskiego zam­ — zachowanie naturalnego krajobrazu Cypla
kniętych: Czerniakowskiego (zwierciadło wody, zieleń)
- od wschodu i częściowo od północy W isłą, na możliwie największym obszarze, a więc
- od północy (nadbrzeże) rejonem Płyty De­ skupienie zaprojektowanej zabudowy,
santu,
— uzyskanie możliwie dogodnego dostępu do
- od zachodu Bulwarem Warszawskim (ul. Czer­ użytkowanych również zimą urządzeń sporto­
niakowska), wo-rekreacyjnych oraz zakładów gastronomicz­
- od południa terenem szkoły i terenami rezer­ nych przy zapewnieniu funkcjonalnych i wizu­
wowanymi pod drugi osadnik M iejskiego alnych połączeń ze zwierciadłam i wody wew­
Przedsiębiorstwa W odociągów i Kanalizacji. nętrznej i W isły;
Cały obszar Cypla Czerniakowskiego będzie te ­ — uzyskanie możliwie czytelnego podziału funk­
renem niezalewowym po zbudowaniu wału prze­ cjonalnego i przestrzennego na tereny space­
ciwpowodziowego od strony Wisły, przy czym rowe, kąpieliskowo-rozrywkowe i sportowe
wał ten u wylotu kanału łączącego basen por­ (lądowe i wodne), przy powiązaniu ich w je d ­ Skład Sądu Konkursowego
towy z W isłą będzie m iał grodź przeciwpowo­ ną całość użytkową i przestrzenną;
dziową. Przewodniczący Sądu - arch. Eugeniusz W ierz­
— uzyskanie atrakcyjnych widoków i wnętrz urba­
Program nistycznych ze wszystkich stron: od bulwaru, bicki
z mostu, od Wisły oraz czytelnego powiąza­ Sędzia Referent - arch. Bogusław Chyliński
Podstawowym założeniem programowym jest, by
nia z miastem; Naczelny A rchitekt Warszawy — arch. Czesław
z różnorakich urządzeń na obszarze Cypla Czer­ Kotela
niakowskiego mogło korzystać przez cały rok — — wzbogacenie programu użytkowego.
Pełnomocnik Prezydium Stołecznej Rady N arodo­
w dniach szczytowych — co najm niej 12 ОСЮ- Wytycznym tym najlepiej odpowiada praca nr 13.
wej — arch. Józef Sigalin
15 0 0 0 osób. Pracę tę, zdaniem Sądu, należy przyjąć za pod­
Przewodniczący DRN Śródmieście - Henryk
Na obszarze Cypla Czerniakowskiego powinny stawę do opracowania dalszych faz projektu za­
Krzemiński
się znaleźć: gospodarowania obszaru Cypla Czerniakow­
Przedstawiciel Ministerstwa Budownictwa i PBM
- ośrodek sportów wodnych (żeglarstwo, k a ja ­ skiego.
- arch. Józef Lechowski
karstwo, wioślarstwo, sport motorowodny). Autorom pracy nr 13, która uzyskała I Nagrodę,
Przewodniczący Stołecznego Komitetu Kultury Fi­
U praw ianie sportów wodnych przewiduje się należy dać poniższe zalecenia, których wykona­
zycznej i Turystyki - Stanisław Nowosielski
na W iśle, w basenie portowym i na Kanale nie, nie kolidując z całością koncepcji, uzupełni­
Kierownik W ydziału Inżynierii M iejskiej i Gospo­
Piaseczyńskim; łoby projekt waloram i zawartymi w innych na­
darki W odnej Prezydium Stołecznej Rady N aro­
- kryta pływalnia dla użytku rekreacyjnego grodzonych i wyróżnionych pracach konkurso­
dowej - inż. Andrzej Markowski
i sportowego (kubatura do 5 0 0 0 0 m3 ) o na ­ wych.
W ydział Architektury, Nadzoru Budowlanego
stępującym program ie: basen 5 0 ,0 x 2 1 ,0 x 2 ,0 m 1. Zapewnić ciąg spacerowy po W ale Wiślanym i Geodezji — arch. Kazimierz Marczewski
(8 torów), basen do skoków 2 1 ,0 x 1 5 ,0 x 4 ,5 m, od Płyty Desantu, aż do ulicy Zaruskiego, tak Sędzia SARP — arch Jerzy Dąbrowski
basen do nauki pływania 1 2 ,5 x 6 ,0 x 0 ,7 0 x 1 ,2 0 aby był dostęp również do przedłużenia ul. Sędzia SARP - arch. Jerzy Hryniewiecki
m, widownia z niewielka trybuną na ok. 8 0 0 Łazienkowskiej i bezpośrednio z mostu dla Sędzia SARP — arch, Zbigniew Karpiński
miejsc, sala gimnastyczna 1 8 ,0 x 1 2 ,0 x 5 ,5 m tych, którzy nie korzystają z urządzeń sporto­ Sędzia SARP - arch. Jerzy Baumiller
(szatnie, umywalnie, natryski, pomieszczenia wo-rekreacyjnych Cypla, natom iast chcą ko­ Sekretarz Organizacyjny — arch. Orest Suraga
administracyjno-gospodarcze, socjalne), bar rzystać z urządzeń gastronomicznych na o b ­
kawowy; szarze Cypla.
Praca nr 13
Nagroda I
 Autorzy: architekci M arek Budzyński, SARP —
Warszawa
Adam Kowalewski, SARP - Warszawa
Adam Krawczyk, SARP — Warszawa
W spółpraca: Marek Sadłowski, Wydz, Arch. PW
O gólna koncepcja urbanistyczna ukształtowania
terenu bardzo ciekawa, zwłaszcza pod względem
krajobrazowym.
Skupienie basenów pływackich i połączenie ich
z ciągiem pieszym w poziomie dachów — bardzo
interesujące. Ustosunkowanie się do historycz­
nej formy „g łó w ki” Kanału Piaseczyńskiego -
właściwe.
Praca wyróżnia się zwartą i konsekwentnie prze­
prowadzoną koncepcją układu przestrzennego
i dużymi waloram i architektonicznymi i fun kcjo­
nalnymi.

Cypel Czerniakowski
Wypowiedź laureatów
Wzorem funkcjonalno-program owym w naszych
poszukiwaniach prawidłow ego rozwiązania o-
środka wypoczynkowego dla Warszawy na Cyplu
Czerniakowskim były Termy rzymskie, niedościg­
ły do dziś wzór architektury rekreacyjnej. Przez
zgrupowanie w jednym zespole przestrzennym ta ­
kich funkcji, ja k kryte i otwarte baseny, restaura­
cje, sale gier, kluby, boiska i czytelnie, stwarza­
my warunki różnorakiego, aktywnego wypoczyn­
ku, um ożliw iającego w krótkim okresie czasu re­
generację sił człowieka zmęczonego pracą i m ia­
stem.
Następnym ważnym elementem kształtującym na ­
sze wyobrażenia o kierunku poszukiwań projekto­
wych była zadana sytuacja. Cypel Czerniakow­
ski jest ostatnim, bezcennym rezerwatem nadw i­
ślańskiego krajobrazu w centrum stolicy, stwa­
rza warunki zbliżone do warunków środowiska
naturalnego — najkorzystniejsze dla wypoczyn­
ku człowieka.
W przyjętym rozwiązaniu wszystkie zamknięte
funkcje ośrodka wypoczynkowego zgrupowane
zostały w trzech zespołach budynków w centralnej
części Cypla. Dzięki temu większość terenów Cy­
pla Czerniakowskiego zachowała dotychczasowy
naturalny charakter, wprowadziliśmy jedynie dro­
bne korekty w ukształtowaniu wału przeciwpo­
wodziowego oraz zaprojektowaliśm y w północ­
nej części ośrodka 3 misy-baseny o neutralnej,
okrągłej formie. W rozwiązaniach przestrzenno-
-architektonicznych poszukiwaliśmy form statycz­
n e j 1» °\ ^ u*ej skali, pozbawionych detalu. Po­
chyłe płaszczyzny przekryć nad Termami i ka p ita ­
natem, są trybunam i dla widzów obserwujących
zawody pływackie w basenach otwartych i je d n o ­
cześnie plażami korzystnie usytuowanymi w sto­
sunku do słońca. Forma budynków, nawiązując
do ukształtowania terenu Cypla ograniczonego
trapezowymi nasypami, jest zharmonizowana z
naturalnym krajobrazem nadwiślańskim.
M.B.
Praca nr 39
Nagroda II
równorzędna

Autorzy: architekci Tadeusz Stefański, SARP -

Warszawa
Barbara Tucholska, SARP — Warszawa
W spółpraca: arch. Jan Polak, TUP — Warszawa
Pracę charakteryzuje maksymalne zachowanie
krajobrazu cypla, przede wszystkim zespołów zie­
leni. Zachodnie wybrzeże ukształtowane jest za­
budową nie przesłaniającą wejrzenia w krajobraz
basenu portowego.
Pełne otwarcie na rzekę zespołu gastronomicz­
nego nad W isłą — dobre i trafnie zlokalizowane.
Symbole architektury w zespole południow o-za­
chodnim budzą zastrzeżenia. Ukształtowanie
i geometryzacja nadbrzeża zachodniego przy
wlocie północnym do basenu portowego - zbyt
sztywne.
Praca nr 47
Nagroda II
równorzędna

Autor arch. W ito ld Mieszkowski, SARP - W arsza­

wa.
W spółpraca: arch. M arek Przepiórkiewicz
M arek N eubart - Wydz. Arch. PW
U kład przestrzenny tworzy jednorodną i bogatą
kompozycję i rozwiązuje w sposób prawidłowy
podział funkcjonalny i dostępność terenów,
interesującym pomysłem jest stworzenie n a tural­
nej przegrody wodnej dla terenów wyodrębnio­
nych.
Ukształtowanie zabudowy podkreśla w sposób
właściwy skalę kompozycji, wzbogacając w ido­
kowo rozwiązanie przestrzenne przebiegu bulw a­
ru warszawskiego i nadbrzeża rzeki.

1 HHKI
Praca nr I
Nagroda III

Autorzy: architekci Jon Rączy, SARP - Kraków

Ryszard Szpila SARP - Kraków
W spółpraca: arch. W iesław Glos SARP — Kraków
Kompozycja przestrzenna ukształtowana w op ar­
ciu o kanał portowy, przewiduje interesujący am ­
fiteatralny układ zabudowy i uwzględnia łącz­
ność widokową z W isłą.
Układ funkcjonalny i podział terenów czytelny
i starannie przemyślany; dostępność z głównych
ciągów publicznych rozwiązana w sposób w ła ­
ściwy.

ion
Praca nr 4
Wyróżnienie

Autorzy: architekci: Marek Budzyński, SARP -

Warszawa
Adam Kowalewski, SARP - Warszawa
Adam Krawczyk, SARP - Warszawa
W spółpraca: M arek Sadłowski, Wydz. Arch. PW
W łodzimierz Witaszewski, Wydz. Arch.
PW

Kompozycja przestrzenna jednorodna i interesu­

jąca — um iejętnie i atrakcyjnie ukształtowane
nadbrzeże kanału przy użyciu elementów archi­
tektonicznych dla różnych funkcji i zachowaniu
wartości krajobrazowych terenu.
Zespół basenów otwartych, określony przestrzen­
nie bryłą pływalni, trafnie skomponowany.
Praca nr 11
Wyróżnienie

Autorzy: architekci Stefan Putowski, SARP, TUP

- Warszawa
Krystyna Konopkowa, SARP, TUP -
Warszawa
O gólna koncepcja urbanistyczna ukształtowania
przestrzennego bardzo czytelna i przeprowadzona
konsekwentnie. Skupienie większych inwestycji
kubaturowych w jedną bryłę zamykającą ulicę
Łazienkowską — ciekawe.
Ukształtowanie kanału i zalewu nasuwa zastrze­
żenia, natom iast należy podkreślić interesującą
propozycję „wykorzystania” Wisły w okresie le t­
nim przez zaprojektowanie basenów pływ ają­
cych.

Praca nr 38
Wyróżnienie

Autorzy: architekci Jerzy Brzeziński, SARP - W ar­

szawa
Romuald Wirszyłło, SARP - Warszawa

Funkcjonalny podział terenu — czytelny, zapro­

jektowane przejścia pomostami — interesujące.
Zespół basenów powiązanych z krytą pływalnią

»
przeprowadzono w sposób oryginalny i ciekawy.

i
Praca nr 25
Wyróżnienie

Autorzy: architekci Andrzej Basista, SARP -

Kraków
Sławomir Lewczuk, SARP - Kraków
W spółpraca: St. Albiński, Wydz. Arch. Pol. Krak.
Zygmunt Lewczuk, Wydz. Arch. Pol. Krak.
Piotr Sagan, Wydz Arch. Pot. Krak.

W pracy przyjęto zasadę skupienia całego pro­

gramu kubaturowego na główce Cypla, przezna­
czając pozostały teren na zespoły kąpielowe,
plażowe, ciągi spacerowe i skupiska zieleni.
W ątpliwość budzi zaprojektowanie dużego pola
parkingowego u nasady basenu portowego, a
przede wszystkim wybór lokalizacji pod skoncen­
trowaną zabudowę, spiętrzonych akcentów arch i­
tektonicznych nadwieszonych znacznie nad W i­
słą.

W ID O K РЛ N OKAAH C / H Y ,O 0 SIKONY W IS tY U tO O O 1
Praca nr 31
Wyróżnienie

Autorzy: architekci: W ito ld Thumenas SARP —

Warszawa
M iriam Wiśniewska, SARP — Warszawa
Jerzy Wiśniewski, SARP - Warszawa

Kompozycja przestrzenna nastawiona na wew­

nętrzny krajobraz basenów — zarówno w usytu­
owaniu podstawowych elementów programu ku­
baturowego, ja k kształtowaniu stoków i zaziele­
nionych skarp schodzących od wysokości wału
do zespołu basenów. Od strony Wisły ciąg p ie ­
szy, zieleń oraz elementy architektury — usytu­
owane prawidłowo. Praca wykazuje przejrzy­
stość koncepcji i umiejętność ukształtowania
przestrzeni wodnych.

123
Praca nr 28
Wyróżnienie

Autorzy, architekci: Andrzej Buchner, SARP —

Warszawa
M onika Buchner, SARP - Warszawa
Stanisław Niewiadomski, SARP - W a r­
szawa

Konsultacja: inż. W ojciech Suchorzewski, TUP

- Warszawa
Konstrukcja: inż. Andrzej Brandt, PZITB - W ar­
szawa
Interesująca koncepcja wyeksponowania w ido­
ków na W isłę, przez umieszczenie szeregu bu­
dynków na wale powodziowym i wykorzystanie
wschodnich brzegów Cypla na plaże i wypoczy­
nek.
Interesujące otwarcie widoków na Cypel z b u l­
warów warszawskich jest niekonsekwentnie prze­
prowadzone wskutek umieszczenia pól parkingo­
wych wzdłuż basenu portowego.
 Rozkład ten dla dzielnicy 12
Modele miast przedstawia się następująco:

Przykład dzielnicy Etap

(liczba Ludność Liczba miejsc pracy
Tii Tii Tii
w układzie radio- mieszk. czynna
przemysł inne razem
w tys.)
koncentrycznym miasta (III)
250 5810 581 1 336 1 917 4 823 987 932
KRZYSZTOF SKALSKI 7 222
500 361 9 748 10 109 4 405 2817 7 292
W trzeciej części artykułu dotyczącego stanu
1000 1 1r032 550 17 000 17 550 6 532 4 500 13 050
prac badawczych nad modelami urbanistycznymi
r
współczesnych miast, prowadzonych w C.R.U. *
w Paryżu, pragnąłbym scharakteryzować kierunki
i pewne rezultaty prac nad jednym z wycinko­ Liczby te są przyjmowane ja ko podstawowe do
wych zagadnień — tematem podjętym przeze mnie opracowania programu dzielnicy i etapowania
w drugiej części stażu badawczego w 1967 r. je j rozwoju; dokładna ich analiza w sposób za­
Jest to próba analizy struktury i charakteru, stre­ sadniczy pomoże do uniknięcia nierównom ierne­
fy wpływów i rozmieszczenia ludności w jednej go narastania poszczególnych elementów zago­
z „wysp” archipelagu miejskiego w schemacie spodarowania dzielnicy.
radiokoncentrycznym — dzielnicy 12 , będącej
podcentrum miejskim o charakterze pozaprze- Etapy rozwoju dzielnicy
mysłowym.
Jednocześnie rozpoczęto prace nad centrum m iej­ W samej koncepcji miasta schemat radiokoncen-
skim, a podjęte będą również prace dotyczące tryczny umożliwia progresywny rozwój małymi
innych dzielnic typowych, w innych okręgach etapam i; ustalono „ film ” 29 kolejnych etapów
schematu koncentrycznego - dzielnic o innej rozwoju miasta poprzez powstawanie nowych
strukturze i charakterze. dzielnic i rozwój jednego z przyjętych schema­
tów sieci T.C.S.P. - rozwoju w ynikającego i zwią­
Rola dzielnicy 12 w zespole zanego z możliwościami zatrudnienia w sektorze
przemysłowym oraz w poza przemysłowym sektorze
Lokalizacja dzielnicy w drugiej koronie (licząc od usług adm inistracyjnych i innych.
centrum miejskiego), na skrzyżowaniu dwu lin ii W „film ie ” tym powstanie dzielnicy 12 przypada
T.C.S.P. — osiowej C i obwodowej I, nadaje jej na etap dziewiąty (jednocześnie z dzielnicą 11)
charakter szczególny w zespole miejskim, a ty­ w momencie, gdy miasto osiąga liczbę 250 tys.
powy dla dzielnic oznaczonych numerami 8 , 9 , mieszkańców, czyli w końcu pierwszej fazy jego
11, 7, i 1 0 **; polega on na możliwości wykorzy­ rozwoju, a dzielnica przygotowana jest na przy­
stania tej dzielnicy ja ko zespołu o charakterze jęcie ok. 14 tys. mieszkańców — mniej więcej po­
usługowo-administracyjnym, którego zasięg wy­ łowy ostatecznej liczby. Kolejne fazy rozwoju
kracza poza ramy samej dzielnicy, a strefa w pły­ dzielnicy w stosunku do ewolucji układu m iej­
wów może być przyjęta i realizowana zgodnie skiego przedstawiają się następująco:
z założeniami po ustaleniu odpowiedniego pro­
gramu.
Faza przy liczbie
250 tys. 500 tys. 1 min
Struktura ludnościowa
mieszkańców

W części dotyczącej kryteriów i hipotez wyjścio­ Gęstość zaludnienia

wych ** wspominałem o problem ie dynam iki roz­ mieszk./ha 185 230 35f
woju m iasta; jednym z zagadnień było stwier­ OBWODOWA I OSIOWA C
dzenie konieczności takiego program owania tego
rozwoju, aby wszyscy „tw órcy” zawodowo zwią­ Powierzchnia, ha 78,5 78,5 78,5
zani z powstaniem i rozwojem miasta mogli być
również jego pierwszymi mieszkańcami. Przykład OBWODOWA I Liczba mieszkańców
przeciwny (choćby częściowy) — nowej stolicy dzielnicy 14 523 18 055 27 580
Brazylii, gdzie na peryferiach powstaje drugie
miasto, biedoty proletariackiej, przekonuje, że
byłoby rozwiązaniem niewłaściwym, gdyby obok Możliwość rozwoju dzielnicy poprzez etapy (do­
miasta planowanego, zanim nawet zacznie ono statecznie małe, aby nie zakłócały życia w części
żyć, musiało rodzić się drugie miasto — im prow i­ miasta już istniejącej) jest więc warunkiem, któ­
zowane — po to, aby dać schronienie twórcom ry musi być uwzględniony w program ie miasta
pierwszego. i w planie jego zagospodarowania.
Z tego założenia wyjściowego wynika kierunek Szczególnie ważne będzie również zachowanie
badań dotyczących struktury i rozkładu ludności równowagi pomiędzy rozwojem ludności w róż­
aktywnej w całym mieście i w poszczególnych nych sektorach zatrudnienia a rozwojem wszel­
jeqo dzielnicach. kiego typu usług; równowaga ta jest warunkiem
Hipotezy ogólne dotyczące układu stosunków za­ właściwego funkcjonow ania dzielnicy w okresie
wodowych były omówione w części poprzedniej. je j rozwoju — okresie kilkudziesięciu lat — czyli
Należy jeszcze podać założenia do obliczeń ukła­ życia co najm niej jednego pokolenia. Brak tej
du stosunków zawodowych — przykładowo dla równowagi w realizacji zespołów mieszkaniowych
fazy 1 m iliona mieszkańców: pociąga bowiem za sobą daleko idące ujemne
W okresie całkowitego rozwoju miasta 40% lu d ­ skutki — choćby tylko wziąć pod uwagę dzie­
ności — to ludność zawodowo czynna, z tego dzinę kultury wychowania młodego pokolenia
OBWODOWA I OSIOWA C pozbawionego w okresie dorastania i młodości
a) 30% w sektorze przemysłowym, w tym urządzeń dla rozrywki i pracy pozaobowiązkowej
— 66% w strefie pozamiejskiej przemysłowej, (można by tu zacytować wyniki ankiety socjolo­
— 17% w centrach miejskich o charakterze prze­ OSIOWA C OBWODOWA I gicznej dotyczącej zespołu Sarcelles koło Pary­
mysłowym, proporcjonalnie do ludności tych ża, czy wzrost chuligaństwa w początkowym okre-
centrów, się powstawania Nowej Huty).
— 17°/oi w innych dzielnicach i centrum miejskim W studiach nad dzielnicą przyjęto zasadę uzależ­
proporcjonalnie do ludności; niania kolejności zabudowy mieszkaniowej i usłu­
b) 70%, w sektorze poza przemysłowym, w tym gowej od rozbudowy sieci T.C.S.P., co ma oczy­
— 67% w centrum miejskim i centrach nie m ają­ wiste znaczenie dla warunków życia mieszkańców.
cych charakteru przemysłowego, Przedstawiają to zamieszczone schematy dla czte­
— 33%i we wszystkich dzielnicach zakładając 28 rech faz rozwoju linii T.C.S.P. w dzielnicy.
miejsc pracy na 100 mieszkań. Drugim założeniem układu urbanistycznego dziel­
nicy jest dążenie do stworzenia takiego zespo­
Na podstawie tych założeń przeprowadzono stu­ łu, który dla użytkowników - mimo etapow ej i
dia dotyczące przemieszczeń wewnętrznych; dla rozciągniętej w czasie realizacji - zachowałby
opracowywanej dzielnicy w zasadniczych fazach jednak z punktu widzenia atmosfery wewnętrznej
rozwoju otrzymano liczby dotyczące 3 grup lu d ­
walory „skończonej" kompozycji.
ności zawodowo czynnej oznaczając symbolami: Oba te założenia, choć trudne do uzgodnienia,
Tij —opuszczających zamieszkiwaną dzielnicę, m ają jednak doprowadzić do wspólnego celu
dla pracy w innej, podczas ew olucji dzielnicy. Celem tym jest, aby
Tii - mieszkających i pracujących w danej dziel­ cią gła czy etapowa budowa, która siłą rzeczy
nicy, będzie elementem istotnym w życiu co najm niej
Tji — pracujących w dzielnicy, a mieszkających jednego pokolenia, elementem, którego nie da
poza nią OBWODOWA I OSIOWA C się pominąć ani potraktować marginesowo, by-
ła jednak elementem w miarę możności pozy­
tywnym zarówno pod względem fizycznym, jak
i psychicznym.

Schemat generalny planu urbanistycznego dziel­

nicy
Inform acje co do przyjętych założeń projektowych
i uwagi dotyczące ich charakterystycznych cech
są następujące:
1. Płyta ruchu pieszego i podział poziomów
ruchu :
— rozdział poziomów ruchu pieszego, kołowego
oraz kom unikacji za pomocą T.C.S.P. wymaga 2 600 h
studiów projektowych dla każdej części zagospo­
darowywanej przestrzeni. Płyta ruchu pieszego S 500
na wysokości 6 -4 m ponad poziomem terenu
znajduje się nad całym niemal obszarem zaję­
tym przez wysoką zabudowę mieszkaniową i ze­
: 400
co
społami usług zgrupowanymi na osi wschód-
-zachód, które w związku z tym są zasadniczo
oderwane od terenu naturalnego.
Należy zaznaczyć, że coraz bardziej dąży się
do ochrony terenów zielonych we wnętrzu miast,
co prowadzi do tych samych rezultatów — odry­
wania od terenu dużej części wznoszonych obiek­
tów. Wywodzi się to genetycznie z innych b a ­
dań dotyczących pesymistycznych przewidywań J _______ L
co do zmian równowagi gazów CO i CO 2 w a t­
mosferze.
10 20 30 40 50 60 LAT
2 . „O sie” układu dzielnicy
Od początku opracowania schematu przyjęto
dwie osie jego układu,
- kierunek „usługowy” , na którym odnajdujem y
rozmaite centra wyposażenia handlowego, a d m i­
nistracyjnego, kulturalnego, kultowego, jak rów­
nież stację T.C.S.P. i sąsiadujący z nią plac cen­
tralny.
Ta oś zorientowana zasadniczo w kierunku
wschód-zachód ma prostopadłe „w yjścia” g a łę ­
zi tworzących drugi kierunek, będący kierunkiem
dłuższych osi budynków mieszkalnych, których
zasadnicze elewacje mają oświetlenie wschód-
-zachód.

T.C.S.P. w dzielnicy
Po doświadczeniach zebranych na przykładzie no­
wych miast angielskich, zwłaszcza County of
Buckingham, ad aptacja kolei jednoszynowej —
monorail, już wypróbowanej, wydaje się słuszna.
Zapoczątkowane są prace prowadzące do wyko­
rzystania jednej szyny równocześnie dla w ago­
nów podwieszonych i wspartych, przy czym w a­
gony górne przeznacza się dla transportu m ate­
riałów budowlanych i aprow izacji magazynów
handlowych, a dolne dla kom unikacji pasażer­
skiej. W projekcie brano pod uwagę tę możli­
wość ja ko alternatywę.

Sieć drogowa wewnętrzna. Parkingi

O bliczenie wielkości i kosztów sieci drogowej
dla układu miasta (poza siecią wewnątrzdziel-
nicową) przeprowadzono dla dwu hipotez:
a) 80°/oi przemieszczeń dokonuje się za pomocą
samochodu osobowego,
b) 80% przemieszczeń dokonuje się za pomocą
sieci T.C.S.P. (M. J. P. Joly „Studium kosztów
sieci drogowej i uzbrojenia dla schematu radio-
koncentrycznego” ).
Przy opracowywaniu dzielnicy przyjęto hipotezę
drugą, tym niemniej obliczenia potrzeb parkin­
gowych dokonywano zakładając 1,5 samochodu
osobowego na mieszkanie: 1 samochód własny
rodziny na 1 mieszkanie, 1 samochód „od w ie­
dzający” na dwa mieszkania.
I
Daje to następujące liczby parkingów w dziel­
nicy:

Etap
(liczba Mieszkal­
mieszk. nictwo Centrum Pracownicy
do|eżdzaiqcy
w fys.)

250 6 520 85
500 9 000 655 577
1000 13 790 1172 1303 • lin ia prom ienista T.C.S.P.
lin ia obwodowa T.C.S.P.
mieszkalnictwo zespołowe
Liczby te w projekcie zostały zaokrąglone. domki jednorodzinne
szkoły podstawowe
Mieszkalnictwo - budynki wysokie stacja T.C.S.P.
plac centralny
Budynki mieszkalne w przeważającej części sta­ centrum adm inistracyjne
nowią rozczłonkowane „ga łęzie” prostopadłe do centrum kulturalne
osi usługowej. Są one konstruowane na module kościół
urbanistycznym 50-metrowym jako metalowe kaplica
struktury wiszące na centralnych trzonach, za- centrum sanitarne

126
wierajqcych wszelkiego rodzaju komunikację
pionową. Do obliczeń powierzchni użytkowej w
dzielnicy przyjęto hipotetyczny skład struktury
mieszkań; skład ten może ulec zmianie przy do ­
kładniejszym uzależnieniu go od charakteru
składu ludności w poszczególnych fazach. Skład
ludności — dość zbieżny z powszechnie przyj­
mowanym dla obecnych warunków w kraju —
jest następujący . ________________ 3 1 , 2 0 _____________________
mieszkania 2 pokoje 20— 25%
3 pokoje 35— 40% ________ г _ нг T ,
4 pokoje 20 -3 0 %
4
л q .9
5 pokoi 20% — — --- ------------------------------------------------------ и
garsoniery i mieszkania i
większe 4%

Przedstawione na schemacie budynki mieszka­

niowe wysokie oraz przewidziane tereny zabu­
dowy jednorodzinnej oparte są na tych cyfrach
po obliczeniu liczby mieszkań potrzebnych dla
każdego etapu rozwoju dzielnicy, budynki wyso­ i
kie m ają jednak gabaryt dość zróżnicowany, od
3 kondygnacji - zasadniczo na obrzeżu, do 20
kondygnacji w kierunku centrum. :

Usługi handlowe
—
-----
i
- - - - -
IÜ------------------------------------------------------------------------------ l i
_

1
f
W zasadzie usługi handlowe dzielą się na dwa
rodzaje - o przeznaczeniu lokalnym, zlokalizo­
wane głównie w parterze budynków mieszkal­
nych oraz - typu „supersam ” i luksusowych ma­
gazynów, których zasięg wpływów wychodzi poza
potrzeby samej dzielnicy i oddziaływa na dziel­
___________ ГП И
- 4
------------------1
- - - - - - i
n?
-

nice sąsiednie. Ten drugi typ usług handlo­ I I . _ ___Ą4

wych jest zlokalizowany zasadniczo wzdłuż osi
wschód-zachód w powiązaniu z zabudową miesz­
kaniową o wysokim standardzie wyposażenia
i głównie tu zgrupowanym zespołem mieszkań
1-pokojowych i garsonier. Jako podstawę do o b li­
w O
czenia powierzchni dla potrzeb handlu przyjęto
5 m2 na mieszkanie uw zględniając współczynnik
1,3 ze względu na charakter usługowy i szerszy I
zasięg dzielnicy. Jednocześnie przeprowadzane
są badania dla potrzeb poszczególnych typów
usług handlowych. - ..... > r
Inne usługi
Poza tym ustalono program z rozbiciem na po­
szczególne fazy rozwoju dzielnicy dla następują­
cych usług:
— ad m inistra cja: merostwo, kom isariat policji,
żandarmerii, punkty przeciwogniowe straży po­
żarnej, urząd finansowy, dwie poczty,
— usługi socjalne: centrum kulturalne, w skład
którego wchodzi kinoteatr, biblioteka i płytoteka,
sale ekspozycji zmiennych oraz centrum p a ra fia l­
ne, przedszkole, „przechow alnie dzieci” na okres
kilku godzin (po 6 dla zespołu), centrum ubez­
pieczeń społecznych, mieszkania i domy m łodzie­
ży (3 po 2000 m 2 powierzchni użytkowej), domy
studenckie,
— usługi sanitarne, ja k przychodnie zdrowia
(3 o powierzchni użytkowej ok. 700 m2 każda),
przychodnie dla matki z dzieckiem (4 po 250 m2 ii, o
pow. użytkowej każda), gabinety prywatne, apteki. R2' H PMON f5 A2 ^
ж_ o
Przedstawiona w dwóch poprzednich i niniejszym
numerze „A rchitektury” relacja dotycząca ko­ ш . Al Щ
™ j PERON i
< O.
[3 A1' V to
o 4 i
lejno
L j 16,00 i Si
— kryteriów i hipotez wyjściowych dla prac
grupy badawczej, L T: E : U Е Г Ш 1 3 I ± t i И Ш u TEREN PODWYŻSZONY
— schematów urbanistycznych i ich w ariantów
w zakresie sieci T.C.S.P. oraz m F i R I R F :: f f l f 1 Л : : Л 1
— kierunków prac program owo-projektowych nad
jedną z dzielnic układu
nie wyczerpuje oczywiście tematyki podjętych ba­
dań. Tym bardziej więc należy zaznaczyć, że pra­
ce Centre de Recherche d'Urbanism e w zakresie
schematów urbanistycznych dla rozwoju miast są
jedną z prób wyjścia naprzeciw problemom, jakie
eksplozja demograficzna i wzrost zapotrzebowa­
nia na tereny budowlane stawia przed urbanisty­
ką współczesną, prób nielicznych, jeśli wziąć pod
uwagę ich szeroki i podstawowy zakres oraz
współpracę przedstawicieli różnych dziedzin wie-
^ ZY i różnych krajów.

M C ,R 'U . — C e n tre d e R e ch e rch e d ’ U rb a n is m e .

P a trz „ A r c h it e k t u r a ” n r 1/68.

B ib lio g r a f ia

M o d è le s des v ille s C .R .U . 1966 — re c h e rc h e p r é lim in a ir e .

N o rth Buck N e v C ity — M o n o r a il s tu d y — F.B. P o oley.
E tude d u c o û t des v o irie s et ré s e a u x d iv e rs du schém a
é v o lu tif - J.P. J o ly - C . R . U .
Q u a r tie r 12- K . S k a ls k i C .R .U .

Ш
 P r z e g lq d p ro b le m ó w z a g r a n ic z n y c h

Morska elektrownia
pływowa
Pod koniec 1966 r. na bretońskim wybrzeżu
Francji, u ujścia rzeki Rance? rozpoczęła pracę
pierwsza na świecie morska elektrownia pływo­
wa.
Idea wykorzystania energii pływów morskich po­
wstała bardzo dawno. Już przed kilkuset laty bu­
dowano w Bretonii i Norm andii młyny poruszane
wodą morską, gromadzoną podczas przypływu
w specjalnych przybrzeżnych zbiornikach. Młyny
takie mogły oczywiście pracować jedynie okreso­
wo, w czasie odpływu. Trwające wiele la t po ­
szukiwania i próby nowszych, skuteczniejszych
rozwiązań doprowadziły w 1900 r. do opracow a­
nia pierwszego projektu elektrowni pływowej na
rzece Rance. M inęło jednak jeszcze ponad pół
wieku, zanim projekt przybrał ostateczną formę
i doczekał się realizacji.
Przeprowadzenie tak unikalnego na skalę świa­
tową przedsięwzięcia wym agało długich i róż­
norodnych badań wstępnych. Już sam mechanizm
przypływów, będących źródłem energii,, jest z ja ­
wiskiem bardzo złożonym. Powstające w wyniku
przyciągania księżyca ruchy mas wody morskiej
zależą jeszcze od wielu innych czynników, takich
ja k położenie słońca, głębokość morza, ukształ­
towanie brzegów, wzajemne oddziaływanie wód
różnych basenów oceanicznych. Tymi wpływami ziemnej oraz 6 -przęsłowy jaz. Cały ten zespół nie słonej wody na beton, stal i na wyposażenie
tłumaczy się znaczne zróżnicowanie pływów mor­ o długości 750 m przykryty jest mostem dro go­ turbin. Dla rozwiązania tych problemów zbudo­
skich zarówno pod względem am plitudy wahań, wym, przenoszącym ruch autostradowy. wano w pobliskim St. M ało model elektrowni,
ja k i w częstotliwości ich występowania. W ybrany Istota pracy siłowni polega na je j „dw ukierunko­ a kilkuletnie badania prowadzone na tym mo­
rejon ujścia rzeki Rance posiada pod tym wzglę­ wym" działaniu, zapewnionym dzięki specjalnej delu przyczyniły się niew ątpliw ie do końcowego
dem najkorzystniejsze warunki na wybrzeżu Fran­ konstrukcji turbin. W okresach przypływu, gdy sukcesu przedsięwzięcia.
cji. Powstające co 12 godz. 25 min przypływy poziom morza przewyższa poziom zbiornika za B.R.
charakteryzują się am plitudą średnią 8,5 m, d o ­ elektrownią, turbiny pracują wykorzystując tę róż­ 1.
chodzącą w okresach równonocy do 13,5 m. O b ­ nicę poziomów. Po kilku godzinach, gdy wody Elewacja siłowni w budowie
szerne, lejkow ate ujście rzeki Rance wykorzystano morza opadną poniżej poziomu wody zgrom a­ 2.
na zbiornik gromadzący 180 min m 3 wody. dzonej w zbiorniku, te same turbiny podejm ują Budowa siłowni pod osłoną grodzy 1
Przegradzająca koryto rzeki elektrownia składa pracę przy przeciwnym kierunku przepływu. 2 I 3
się z 24 turbozespołów rurowych o mocy 10 MW Szereg wątpliwości poza mechanizmem działania W idok ogólny obiektu
każdy. Poza elektrownią w skład zespołu wcho­ elektrowni budziła organizacja wykonawstwa Reprodukcje m ateriałów OINT Francji
dzą: śluza żeglugowa, krótki odcinek zapory w warunkach pływów morskich oraz oddziaływ a­ w Polsce
 P r z e g lq d p ro b le m ó w z a g r a n ic z n y c h

Wodne
przegrody piętrzące
Stopień wodny Birsfelden na rzece Ren —
Szwajcaria
Kraftwerk Birsfelden A.G.
Ingenieurbüro: A. Aegerter
O. Bosshard
A rchitekci: H. Hofmann
W. Zimmer

1.
W idok od górnej wody

2.
W idok od do lne j wody

Reprodukcje z wyd. Kraftwerk Birsfelden A.G.

3.
Zapora wodna Curnera na rzece Ren —
Szwajcaria
Kiaftwerke Vorderrhein A.G.
D i sentis
Foto arch. J. Skrzekot

2
1 -----
3
4

Na stronie następnej

1.
Zapora wodna Chastang na rzece
Dordogne — Francja
Electricité de France — Société Générale
d ’Entreprises
Architekt: M. Gleize

2.
^ppora wodna Les Toules na rzece Drance
d ’Entremont - Szwajcaria
Forces Motrices du G rand St. Bernard S.A. -
Bourg St Pierre
Foto arch. J. Skrzekot

3.
Zapora na jeziorze M igoeiou — Francja
Electricité de France: Béton
Armé — Constructions Civiles et Industrielles
Réunies

4.
Zapora wodna Bort-Les-Orgues na rzece
Dordogne — Francja
Electricité de France — Compagnie Française
d'Entreprises
A rchitekt: M. M arty

Reprodukcje z wyd. ,,Grands barrages” ,

Coyne et Bel lie r, Paris 1955 (rys. 1, 3, 4)

129
 w re s z c ie na s ta n d a rd w y p o s a ż e n ia . D u ży p ro c e n t z a lu d n ie n ia (w 50% po w yże j 2 o sob y
P r z e g lq d p ro b le m ó w kra jo w y ch na iz b ę ) p o w o d u je n ie je d n o k r o tn ie tru d n o ś c i w p o p ra w n y m u lo k o w a n iu w yp o s a ż e n ia ,
co z k o le i o d b ija się często na re d u k o w a n iu je g o ilo ś c i p o n iż e j k o n ie c z n e g o m in im u m .
S y tu a c ja n ie je s t je d n a k o w a w c a ły m k r a ju ; n a jle p s z a — w w o je w ó d z tw a c h p ó łn o c n o -
-z a c h o d n ic h , n a jg o rs z a — w p o łu d n io w o -w s c h o d n ic h , g d z ie o b e c n ie je s t znaczn y d e f i­
cyt m ie s z k a ń .
U ż y tk o w a n ie m ieszkań na w si je s t z n a c z n ie b a r d z ie j n iż w m ie ś c ie u z a le ż n io n e od
k lim a tu i pór ro k u . W le c ie b o w ie m m ie s z k a n ie „ro z s z e rz a s ię ” po za budynek,
p o n ie w a ż część z a ję ć w y k o n u je s ię na d w o rz e lu b w inn ych p o m ie s z c z e n ia c h (n p .
g o to w a n ie w k u c h n i „ l e t n i e j ” ) .
Z badań p ro w a d z o n y c h nad u ż y tk o w a n ie m ku c h n i w y n ik a , że g r u p u je się w n ie j
PRACE D L A R A D Y W ZA JE M N E J POM OCY G O S P O D A R C ZE J W D Z IE D Z IN IE PLANO ­
n a s tę p u ją c e czynno ści :
W A N IA PR ZESTRZENN EG O , IU A , zeszyt 6. W ybrane z a g a d n ie n ia u zbro jen ia m iast,
p rz y g o to w a n ie i s p o ż y w a n ie p o s iłk ó w , g o to w a n ie paszy d la in w e n ta rz a , sen i p rzy­
cz. II.
g o to w a n ie d o snu, w yp o c z y n e k , m ycie (z u b ie ra n ie m s ię ) , p ra n ie b ie liz n y , czyszczenie
W ra m a c h s e rii w y d a w n ic z e j „ P ra c e d la R W P G w d z ie d z in ie p la n o w a n ia p rz e s trz e n ­ o b u w ia i u b ra ń , czynno ści z w ią z a n e z a p te k ą dom ow ą i w e te ry n a ry jn ą , p ra c e różne
nego” u k a z a ł się zeszyt p o ś w ię c o n y p ro b le m o m e la s ty c z n o ś c i s ie c i in ż y n ie ry jn o -te c h ­ ta k ie ja k : ra c h u n k i d o m o w e i p ra c e p iś m ie n n e g o s p o d a rz a , d ro b n e n a p ra w y g o s p o ­
n icznych . d a rs k ie w o k re s ie z im o w y m (szycie rz e m ie n i itp .) n a u k a i z a b a w a d z ie c i, p rz y jm o w a ­
O p ra c o w a n ie z o s ta ło w ykonane p rzez B iu ro S tu d ió w i P ro je k tó w In ż y n ie rii M ie js k ie j n ie g o ś c i, p rz e c h o w y w a n ie : zapasów , u b r a n ia ro b o c z e g o , p a p ie ró w g o s p o d a rz a itp .
w W a rs z a w ie . Jest o n o je d n y m z p o d te m a tó w o p ra c o w a n ia te m a tu n r 27 p ra c n a u k o ­ S ło w e m , p o m ie s z c z e n ie kuchenne s p e łn ia w szystkie p o d s ta w o w e fu n k c je , z a s tę p u ją c
w o -b a d a w c z y c h „ Z a g a d n ie n ia u z b ro je n ia te re n u je d n o s te k o s a d n ic z y c h (s ie c io w e u rz ą ­ tym sam ym w d u ż e j m ie rz e p o z o s ta łe izb y m ie s z k a n ia , k tó re s łu ż ą ty lk o d o snu lu b d o
d z e n ia in ż y n ie ry jn o -te c h n ic z n e i in s ta la c y jn e ) w z w ią z k u z e k o n o m ic z n o ś c ią ic h z a b u ­ p rz e c h o w y w a n ia rzeczy i żyw n ości.
d o w y i ro z w o je m p e rsp e k ty w ic z n y m — p ro w a d z o n e g o przez s ta łą k o m is ję B u d o w n ic tw a Ze w szech m ia r słuszne p o s tu la ty , a b y te n sta n rzeczy z m ie n ić , n ie m o g ą b yć je d n a k
R a dy W z a je m n e j P om ocy G o s p o d a rc z e j” . P o ję c ie „e la s ty c z n o ś c i s ie c i in ż y n ie ry jn o -te c h ­ re a liz o w a n e , je ś li s ię n ie z b a d a , ja k ą ro lę w ta k im tra k to w a n iu ku ch n i o d g ry w a przy­
n ic z n y c h ” je s t ro z u m ia n e w ro z w a ż a n ia c h n in ie js z e g o te m a tu ja k o : z d o ln o ś ć d o s to ­ z w y c z a je n ie m ie s z k a ń c ó w , a ja k ą c z y n n ik i o b ie k ty w n e .
s o w a n ia s ię tychże s ie c i d o zm ie n n y c h z a d a ń w yzn aczonych przez p la n p rz e s trz e n n e ­ Sam s p rz ę t d o s p a n ia b u d z i ró w n ie ż za s trz e ż e n ie z p u n k tu w id z e n ia h ig ie n y . N ie o d ­
g o z a g o s p o d a ro w a n ia m ia s ta . p o w ie d n ia b ie liz n a p o ś c ie lo w a , b a rd z o rz a d k o w ie trz o n a ( lu b w c a le n ie w ie tr z o n a ) ,
Z d e fin io w a n ie p o ję c ia „ e la s ty c z n o ś c i” w o d n ie s ie n iu d o s ie c i in ż y n ie ry jn y c h b y ło n ie ­ w w ie lu w y p a d k a c h n ie d o ś ć często z m ie n ia n a na sku te k tru d n o ś c i z w o d ą i ze z o rg a ­
zb ę d n e d la u ję c ia z a g a d n ie n ia w o k re ś lo n e ra m y i s k ie ro w a n ia ro z w a ż a ń na to ry n iz o w a n ie m p ra n ia , n ie s p rz y ja r a c jo n a ln e m u w y p o czyn ko w i. W y d a je się, że p r o d u k o ­
za le ż n o ś c i, z a ch o d zą cy c h p o m ię d z y p la n o w a n ie m p rz e s trz e n n y m i in ż y n ie rią m ie js k ą . w a n y d la w si s p rz ę t d o s p a n ia p o w in ie n u w z g lę d n ia ć w s k a z a n ia h ig ie n ic z n e (n p . przez
P la n y g o s p o d a rc z e s ta n o w ią je d n ą z w a ż n ie js z y c h p o d s ta w d o o p ra c o w a n ia p e rs p e k ­ o d p o w ie d n i d o s tę p p o w ie trz a do p o ś c ie li, za s to s o w a n ie tw a rd y c h m a te ra c ó w , z a p ro ­
tyw iczn ych p la n ó w z a g o s p o d a ro w a n ia p rz e s trz e n n e g o . Z a w a rte w n ic h z a ło ż e n ia o g ó l­ je k to w a n ie d o s ta te c z n e j ilo ś c i m ie js c a na p rz e c h o w y w a n ie p o ś c ie li it p . ) . W w iększości
n o g o s p o d a rc z e d e c y d u ją o w ę z ło w y c h p ro b le m a c h ro z w o ju m ia s ta , o k r e ś la ją c m. in. p rz y p a d k ó w to k p ra c y w kuchni n ie je s t z o rg a n iz o w a n y . W o b e cn ym ro z p la n o w a n iu
p rz e w id y w a n y w zro st lic z b y m ie s z k a ń c ó w , ro d z a j i w ie lk o ś ć p rze m ysłu itp . w y p o s a ż e n ia n ie są b ra n e pod uw agę a n i sp ra w y d łu g o ś c i d r o g i p ra c y (p o m ię d z y
O p ra c o w y w a n y w o p a rc iu o z a ło ż e n ia o g ó ln o g o s p o d a rc z e p la n z a g o s p o d a ro w a n ia p o s z c z e g ó ln y m i s ta n o w is k a m i) ani — co w a ż n ie js z e w w a ru n k a c h w ie js k ic h — s p ra ­
p rze s trz e n n e g o u s ta la d la p o s z c z e g ó ln y c h o b s z a ró w p rz e z n a c z e n ie i sposób z a g o sp o ­ w a d ź w ig a n ia c ię ż a ró w w zw yż lu b w z d łu ż d ro g i p ra cy.
d a r o w a n ia te re n ó w na o k re ś lo n e c e le . W y p ły w a to z trz e c h g łó w n y c h pow odów :
O p ra c o w a n ie m a c h a r a k te r s tu d ia ln y i s ta n o w i p ró b ę z b a d a n ia i n a ś w ie tle n ia w ła ­ — n ie z n a jo m o ś c i p r a w id ło w e j o r g a n iz a c ji p ra cy,
ściw o ści c e c h u ją c e j s ie c i in ż y n ie ry jn o -te c h n ic z n e , a o k re ś lo n e j p o ję c ie m e la s ty c z n o ś c i. — n ie o d p o w ie d n ie g o ro d z a ju w y p o s a ż e n ia ( b a d a n ia s y g n a liz u ją w szę d zie te n sam ty p
W o p ra c o w a n iu s ta ra n o się w s k a z a ć ta k ie c e chy e la s ty c z n o ś c i, k tó re w y n ik a ją z te c h ­ s p rz ę tu , t j. k redens, z w ykle b ia ły i s tó ł o ra z s to łk i) , k tó re n ie je s t ze s o b ą sko re ­
n iczn ych w ła ś c iw o ś c i s ie c i in ż y n ie ry jn o -te c h n ic z n y c h , p o p rz e z o k re ś le n ie o b s z a ró w lo w a n e a n i w y m ia ro w o , a n i fu n k c jo n a ln ie ,
zm ie n n o ści p rz e p u s to w e j, z a s ię g ó w lin io w y c h i prze s trz e n n y c h p rz e w o d ó w in ż y n ie ry j­ — ze z łe g o u s ta w ie n ia s p rzętu w y n ik a ją c e g o ze z łe g o u k ła d u a rc h ite k to n ic z n e g o p o ­
n ych. P o n a d to w o p a rc iu o w y m ie n io n e w y ż e j c e chy p o d ję to p ró b ę o k re ś le n ia k s z ta łtu m ieszczeń.
p o w ie rz c h n i z a b u d o w y w z a le ż n o ś c i o d z a ło ż o n y c h u k ła d ó w s ie c i in ż y n ie ry jn e j. W y d a je s ię , że p ra c e nad p rz e k s z ta łc e n ie m m e b li zw ią za n ych z ż y w ie n ie m p o w in n y
W ażną s p ra w ą je s t o k re ś le n ie g ra n ic z m ie n n o ś c i o b s z a ró w m o ż liw y c h d o o b s łu ż e n ia iść p o c z ą tk o w o w k ie ru n k u d o ra ź n e g o u p o rz ą d k o w a n ia poszcze g ó ln ych m e b li przez
system em s ie cio w ym o z a ło ż o n y c h p a ra m e tra c h te c h n ic z n y c h , k tó re to o b s z a ry zw a ne p o łą c z e n ie ich w m a łe ze sp o ły, p rz y d a tn e do s p e łn ia n ia poszcze g ó ln ych czynności
są p o w ie rz c h n ia m i te c h n ic z n y m i. ku ch e n n ych w różnych m ie js c a c h k u c h n i. P o tem m ożna z d e cyd o w a ć, czy p ra w id ło w y
G ra n ic e e la s ty c z n o ś c i p rz e s trz e n n e j m ogą s ta n o w ić o g r a n ic z e n ia p rz e s trz e n i w p ro ­ to k p ra c kuche nnych n a rz u c a k o m a s a c ję w szystkich m e b li, czy n ie , i ja k ie zesp o ły
je k to w a n iu u rb a n is ty c z n y m . O k re ś la ją on e k s z ta łt i w ie lk o ś ć p o w ie rz c h n i zabudow y, p o w in n y o n e tw o rz y ć . W y d a je s ię ró w n ie ż , że w s k a z a n e je s t s ię g n ą ć d o zabytko w ych
k tó ra m oże być o b s łu ż o n a przez z a ło ż o n y system s ie c io w y . u k ła d ó w c h a łu p w c e lu z o rie n to w a n ia s ię , ja k ie e le m e n ty p rz e s trz e n n e j o r g a n iz a c ji
W ie lk o ś ć i k s z ta łt tych o b s z a ró w m o g ą być w s k a z a n ie m d la k ie ru n k u , k s z ta łtu i w ie l­ czynno ści m ożna z a a d a p to w a ć d o w a ru n k ó w w sp ółcze sn ych .
ko ści e le m e n tó w prze s trz e n n y c h z a b u d o w y m ie js k ie j. Z m ia n a lo k a liz a c ji o b s z a ru z a b u ­ Poza w y m ie n io n y m i fu n k c ja m i w y m a g a ro z w ią z a n ia s p ra w a w y d z ie le n ia m ie js c a lu b
dow anego o p a rte g o na danej m a g is tra li m oże być z w ią z a n a ze z m ia n ą w ie lk o ś c i p o m ie s z c z e n ia do nauki i zabaw y d z ie c k a . Z u p e łn ie n ie ro z w ią z a n a je s t ta k ż e
p o w ie rz c h n i z a s ila n e j, g ę s to ś c i zabudow y lu b ze z m ia n ą p a ra m e tró w te c h n ic z n y c h w w ię k s z o ś c i m ieszkań s p ra w a s p e c ja ln y c h p o m ieszczeń s a n ita rn y c h (ła z ie n k a , wc,
(n p . c iś n ie n ia d y s p o z y c y jn e g o ). In a c z e j m ó w ią c , na z a ło ż o n y m syste m ie s ie c io w y m p r a ln ia ) itp . j
m ożna z lo k a liz o w a ć z m ie n n ą w ie lk o ś ć zabudow y n ie p o w o d u ją c z a s a d n ic z y c h z m ia n W d a ls z y m c ią g u p u b lik a c ji a u to rk a o m a w ia w y n ik i trze ch a n k ie t p rz e p ro w a d z o n y c h
u k ła d u s ie c io w e g o , je d n a k ty łk o w g ra n ic a c h w yzn aczonych e la s ty c z n o ś c ią p rz e s trz e n n ą . przez O ś ro d e k B a d a n ia O p in ii P u b lic z n e j P o ls k ie g o R a d ia na te m a t p o trz e b w za­
B a d a n ia o b e jm u ją n a jp ro s ts z e e le m e n ty u rz ą d z e ń in ż y n ie ry jn y c h i z o s ta ły p rz e p ro w a ­ k re s ie w y p o s a ż e n ia w n ę trz w ie js k ic h i ich r e a liz a c ji.
d z o n e d la n ie k tó ry c h ty lk o s k ła d n ik ó w p la n u z a g o s p o d a ro w a n ia p rz e s trz e n n e g o . O g ó ln ie m ożna s tw ie rd z ić , że na pierw szym m ie jscu s ta w ia s ię na w si w y d a tk i ty p u
W o p a rc iu o te b a d a n ia m ożna b ę d z ie p rz e p ro w a d z ić b a d a n ia w ie lo k r o tn ie z łożon ych in w e s ty c ji g o s p o d a rc z y c h , na d a ls z y ch m ie js c a c h s p ra w ę w y p o s a ż e n ia d o m u . Jest to
system ó w s ie c io w y c h , a n a s tę p n ie , ja k o ko ń c o w y e ta p p ra c n a d e la s ty c z n o ś c ią in ży­ oc z y w is te i u z a s a d n io n e , tym n ie m n ie j w y d a je się, że lu d n o ś ć w ie js k a zbyt m a ło
n ie r ii m ie js k ie j, m o ż liw e b ę d z ie z b a d a n ie e la s ty c z n o ś c i k o m p le tn y c h u k ła d ó w in ż y n ie ­ u w a g i p rz y w ią z u je d o s p rz ę tu p o z w a la ją c e g o zm e c h a n iz o w a ć i uczynić lż e jszą p ra c ę
ry jn y c h . P rze p ro w a d z o n e w te n sp o só b b a d a n ia p o z w o lą n a p e łn ie js z e w y k o rz y s ta n ie w d o m u . Tym czasem k ry ją się tu w ie lk ie m o ż liw o ś c i p o m o cy g o s p o d y n io m , zw łaszcza
ich w y n ik ó w do p o trz e b p la n o w a n ia p rz e s trz e n n e g o . w ś w ie tle fa k tu s ta łe j fe m in iz a c ji z a w o d u r o ln ik a i p o d e jm o w a n ia przez k o b ie ty sze­
W n a w ią z a n iu do p rz e d s ta w io n e g o p ro g ra m u badań n a le ż a ło b y p ro w a d z ić p ra c e re g u p ra c u w a ż a n y c h d a w n ie j za czysto m ę skie . To n ie d o c e n ia n ie p ra c y k o b ie t (n a w e t
badaw cze nad z a le ż n o ś c ia m i zachodzącym i p o m ię d z y p la n o w a n ie m p rze strze n n ym przez s a m e k o b ie ty ) i ic h w k ła d u w g o s p o d a rs tw o , ja k ró w n ie ż te n d e n c ji i m o żliw o ści
a in n y m i c z y n n ik a m i c h a ra k te ry z u ją c y m i p ra c ę u rz ą d z e ń in ż y n ie ry jn o -te c h n ic z n y c h . z w ię k s z e n ia te g o w k ła d u — w p ły w a h a m u ją c o na p o p y t n a z m e c h a n iz o w a n e a rty k u ły
W b a d a n ia c h tych n a le ż a ło b y w z ią ć p o d u w a g ę n a s tę p u ją c e p ro b le m y : g o s p o d a rs tw a d o m o w e g o .
— w ie lk o ś ć re z e rw w u rz ą d z e n ia c h in ż y n ie ry jn y c h w ś w ie tle w y n ik ó w b a d a ń e la s ty c z ­ D la o r ie n ta c ji w z a k u p a c h dokonyw anych przez lu d n o ś ć ro ln ic z ą p o d a je m y , ja k
n o ś c i; e fe k te m te g o b a d a n ia p o w in n o być p rz e d e w szystkim o k re ś le n ie p r a w id ło ­ k s z ta łto w a ły s ię w h a n d lu w ie js k im d o s ta w y n ie k tó ry c h p rz e d m io tó w sp rzę tu zm e ch a ­
wych z te c h n ic z n o -e k o n o m ic z n e g o p u n k tu w id z e n ia o k re s ó w w y p rz e d z e n ia p r o je k ­ n iz o w a n e g o . K o le jn o ś ć (w g ilo ś c i sztuk d o sta rc z o n y c h na rynek w 1965 r.) w y g lą d a
to w e g o ; n a s tę p u ją c o :
— w p ły w e la s ty c z n o ś c i u k ła d ó w in ż y n ie ry jn y c h na e ta p o w a n ie p la n ó w u rb a n is ty c z n y c h ;
p r a lk i — 164.000 sztuk (w zro st d o s ta w o k. XU w c ią g u o s ta tn ic h p ię c iu la t ) ,
u s ta le n ie g ó rn y c h g r a n ic e la s ty c z n o ś c i d a n e g o u k ła d u w ska że n a w ie lk o ś ć je d n o s tk i
r a d ia — 93.000 szt. ( s ta le p o s tę p u ją c y s p a d e k , w stosunku d o 1958 r. -
u rb a n is ty c z n e j, k tó ra p o w in n a w y k o rz y s ta ć p e łn ą z d o ln o ś ć p ro d u k c y jn ą danego
d o s ta w y szczytow e o 4 0 % ),
u k ła d u w za m k n ię ty m e ta p ie re a liz a c y jn y m ;
o d k u rz a c z e - 45.000 szt. (w ię c e j niż d w u k ro tn y w zro st o d 1961 r .) ,
— w p ły w czasokresu p ra c y u rz ą d z e ń n a z m ia n ę g r a n ic ich e la s ty c z n o ś c i o ra z na w a­
m aszyny d o szycia — 36.100 szt. (s ta ły s p a d e k , o d 1961 r. o o k. 4 0 % ),
ru n k i z a s p o k o je n ia p o trz e b m ia s ta ;
lo d ó w k i — 31.100 szt. (w c ią g u o s ta tn ic h 5 la t w zro st sze śc io k ro tn y ),
“ P ro b le m y re g io n a ln y c h u rz ą d z e ń in ż y n ie ry jn y c h ja k o ro zsze rze n ie z a g a d n ie n ia e la ­
te le w iz o ry — 27.900 szt. (w c ią g u o s ta tn ic h d w u la t p o d w o jo n y w z ro s t),
styczności na o d d z ie ln ie p o ło ż o n e je d n o s tk i o s a d n ic z e .
fro te r k i - 3.900 szt. (o d trz e c h la t n ie w ie lk ie zm ia n y z te n d e n c ją le k k ie g o
s p a d k u ).
W IA D O M O Ś C I IN S T Y TU TU W Z O R N IC T W A P R Z E M Y S ŁO W E G O , N r 10-11/1967
W p ły w na w y b ó r ro d z a ju w y p o s a ż e n ia ( p o m ija ją c s p ra w ę je g o kosztów ) ma ró w n ie ż
Zaga dn ie n iu w yposażenia mieszkań na wsi pośw ięca a rty k u ł Sylw ia D obrow olska.
lo k a liz a c ja g o s p o d a rs tw a w p o b liż u m ia s ta . W y s tę p u je w ó w czas d ą ż e n ie d o p rz e n ie ­
P ro b le m w ła ś c iw e g o m ie s z k a n ia na w si to p ro b le m d o ty c z ą c y p o ło w y lu d n o ś c i s ie n ia w z o rc ó w m ie js k ic h na w ie ś . W s p o m n ie ć tu n a le ż y o syg n a liz o w a n y m przez w ie le
w Polsce.
osó b fa k c ie n e g a ty w n e g o o d n o s z e n ia się m ie s z k a ń c ó w w si d o m e b li o k re ślo n ych ja k o
Z a p ro g ra m o w a n ie p ra c z m ie rz a ją c y c h d o w y ty c z e n ia k ie ru n k ó w ro z w o ju w y p o s a ż e n ia „ w ie js k ie ” . P o te n c ja ln y k o n s u m e n t u to s ż s a m ia w w ie lu p rz y p a d k a c h m e b le w ie js k ie
w sp o czesnych m ieszkań w ie js k ic h n ie je s t m o ż liw e bez d o k ła d n e j z n a jo m o ś c i o r g a n i­ z m e b la m i g o rs z y m i, k tórych z a k u p ie n ie w pew nym sensie n ie je s t korzystn e ze w z g lę ­
z a c ji i w a ru n k ó w życia na w si o ra z s p o s o b ó w z a g o s p o d a ro w y w a n ia w n ę trz . M a te r ia ły d ó w p re s tiż o w y c h .
d o ty c z ą c e tych z a g a d n ie ń są o p ra c o w y w a n e przez wyższe u c z e ln ie a rc h ite k to n ic z n e W roku 1965 w ie ś z a k u p iła o k . 22% m e b li z o g ó ln e j p u li z a k u p ó w . Jak w y n ik a z p o ­
i ro ln ic z e w ra m a ch badań nad ro z w o je m b u d o w n ic tw a m ie s z k a n io w e g o . W e d łu g b ie ż n e j a n a liz y , n a jw ię c e j z a k u p io n o n a w ie ś ta k ic h m e b li ja k :
o s ta tn ie g o spisu p o w s z e c h n e g o is tn ia ło na w si o k. 8,5 m in iz b o w s p ó łc z y n n ik u za­ k o z e tk i (o k. 5 4 % ), z o g ó ln e j p u li z a k u p ó w ,
g ę szcze n ia 1,8 o sob y na iz b ę . S z a c u n k o w e z a p o trz e b o w a n ie d o 1980 r. o k re ś la s ię na k o m p le ty s y p ia ln e ( p ra w ie 5 0 % ).
d o d a tk o w e o k. 8 m in iz b przy d ą ż e n iu d o o s ią g n ię c ia z a g ę s z c z e n ia 1,3 o sob y na iz b ę . k rz e s ła g ię te (p ra w ie 4 3 % ),
D a je to o g ó ln ą o rie n ta c ję w s k a li z a p o trz e b o w a n ia na w y p o s a ż e n ie . O k o ło 60% łó ż k a (o k . 4 1 % ),
w szystkich m ieszkań s ta n o w ią m ie s z k a n ia 1- i 2 -iz b o w e . Jest to k o n s e k w e n c ją fa k tu , kre d e n s y ku c h e n n e (p ra w ie 3 7 % ),
że b u d o w n ic tw o to o p ie ra s ię na ś ro d k a c h w ła s n y c h lu d n o ś c i, k tó re n ie zaw sze są k o m p le ty kuchenne (o k . 3 7 % ),
w y s ta rc z a ją c e d o p ra w id ło w e j o r g a n iz a c ji g o s p o d a rs tw a . R z u tu je to w d u ż e j m ie rz e na W s tę p n a a n a liz a p rz y d a tn o ś c i p ro d u k o w a n y c h m e b li d la w si w y k a z a ła , że now oczesne
•o kre śle n ie m in im u m zestaw u s p rz ę tó w i spo s o b u ich ro z m ie s z c z a n ia w m ie s z k a n iu , m e b le n ie o d p o w ia d a ją p o trz e b o m m ie szka ń có w w si. W y ra ź n ie w id a ć to na przy-
 n a le ż y b lis k ą z e ra p rz y d a tn o ś ć poznaw czą tych m a te ria łó w ź ró d ło w y c h , na k tó rych
k ła d z ie zestaw u m e b li kuch e n n y c h . O b e c n ie p ro d u k o w a n e m e b le kuchenne sa. za
o p a rto ro z p o w s z e c h n io n ą p o te m te z ę o n ie p ro p o rc jo n a ln y m w z ro ś c ie kosztów ro z b u ­
m a łe i n ie d o s to s o w a n e d o w y k o n y w a n ia tych c zynno ści, ja k ie w y k o n u je s ię w k a ż d e j
do w y m ia s t w m ia rę z w ię k s z a n ia s ię ich w ie lk o ś c i. S p ra w a p o z o s ta je w ię c o tw a rta ,
k u ch n i w ie js k ie j.
p ro b le m — n ie ro z p o z n a n y i w y m a g a ją c y d a ls z y ch s tu d ió w , w o p a rc iu ra c z e j o in a c z e j
W ie ś n a d a l p o s z u k u je m e b li o tra d y c y jn y m k s z ta łc ie , m asyw nych , m a lo w a n y c h lu b
o k le in o w y c h i w yko ńczonych na w yso ki p o ły s k . J a k ie m e b le s p e łn ia ją w a ru n k i m iesz­ u s ta la n e d a n e w y jś c io w e .
Z d o ty c h c z a s o w y c h p ró b p o g łę b ie n ia b a d a ń w a rto je d n a k o d n o to w a ć je d n o s p o s trz e ­
k a ń c ó w w si? S ą to m e b le :
ż e n ie : p la n o w a n e koszty „m ie s z k a n io w e ” i „ u s łu g " są w m ia s ta c h różnych w ie lk o ś c i
— trw a łe , o ijnocnej k o n s tru k c ji, z o d p o rn e g o m a te ria łu , o s to s u n k o w o d u ż e j o d p o r ­
dość podobne. Z ró ż n ic o w a n ie ich w ie lk o ś c i n ie w y k a z u je ja k ic h ś w yra ź n ie js z y c h za­
ności n a u sz k o d z e n ia m e c h a n ic z n e i o b c ią ż e n ia ,
i le ż n o ś c i o d s k a li w ie lk o ś c i m ia s ta . W y d a je się to z re sztą w o d n ie s ie n iu d o n a k ła d ó w
— ta n ie ,
m ie s z k a n io w y c h (w ynoszą cych o k . 3 5 -4 0 tys. z ł na 1 m ie szka ń ca i s ta n o w ią c y c h ok.
— ła tw e d o u trz y m a n ia w czystości,
7 0 -7 5 % łą c z n e j w ie lk o ś c i tych dw u g ru p n a k ła d ó w ) w ła ś n ie p r a w id ło w e i zro zu ­
— w ię ksze niż p ro d u k o w a n e tzw . , , m e b le d o m a ły c h m ie s z k a ń , k tó re są d o s to s o w a n e
m ia łe . W te j s y tu a c ji s k ła d n ik ie m kosztów , któ ry m ó g łb y e w e n tu a ln ie z ró ż n ic o w a ć
d o w a ru n k ó w m ie js k ic h (o g ra n ic z o n y m e tra ż ).
koszt „ o s ie d le n ia ” 1 n o w e g o m ie s z k a ń c a , b y ły b y g łó w n ie koszty in fra s tru k tu ry .
M e b le d la w si to m e b le o k o n s tru k c ji t r w a łe j, m ocne.
B a d a n ia w a rto ś c i is tn ie ją c e g o w y p o s a ż e n ia m ia s t w u rz ą d z e n ia in fra s tr u k tu ra ln e pod­
N a w si, g d z ie m e b e l, np . w k u c h n i n a ra ż o n y je s t na z n a c z n ie in te n s y w n ie js z e u żyt­
ję te z o s ta ły p rz e d k ilk u la ty w In s ty tu c ie G o s p o d a rk i K o m u n a ln e j.
k o w a n ie , je g o trw a ło ś ć m oże by ć w a ż n ie js z a d la u ż y tk o w n ik a niż k ry te ria e stetyczn e
B a d a n ia o p a rto w z a s a d z ie o u s ta le n ia in w e n ta ry z a c ji p o w s z e c h n e j. Dane p rz e d s ta ­
d o b o ru . Te c z y n n ik i n a le ż a ło b y b ra ć p o d uw agę przy o k re ś la n iu w ytycznych do p ro ­
w ia ją z a te m w a rto ś ć s ta n u o d tw o rz e n ia u rz ą d z e ń w c e n a c h 1960 r. o ra z w e d łu g s ta n u
je k to w a n ia m e b li d la w si.
w la ta c h 1960, z w y ją tk ie m u lic , m e lio r a c ji i g a z o w n ic tw a , d la któ rych są to dane
Z a k ła d W z o rn ic tw a W n ę trz IW P p o d ją ł p ra c ę z m ie rz a ją c e do p o p ra w y w y p o s a ż e n ia
m ie szka ń w ie js k ic h . P race Z a k ła d u iść b ę d ą w k ie ru n k u p ro g ra m o w a n ia u k ła d ó w w y ­ na k o n ie c 1965 r.
T e n d e n c je k s z ta łto w a n ia s ię w s k a ź n ik ó w kosztów je d n o s tk o w y c h są różne w poszcze­
p o s a ż e n ia d la m ie szka ń w ie js k ic h , u k ła d ó w o p a rty c h o p ro g ra m fu n k c jo n a ln y , zna­
g ó ln y c h g a łę z ia c h in fra s tru k tu ry .
jo m o ś ć s tru k tu ry ro d z in y w ie js k ie j, je j p o trz e b i p rz y z w y c z a je ń . N ie m ożna b o w ie m
O g ó ln ie rzecz b io rą c , n a le ż a ło b y s tw ie rd z ić , co n a s tę p u je . Z w y ją tk ie m g a z o w n ic tw a
(p rz y o d m ie n n y c h p o trz e b a c h w ie js k ie g o o d b io rc y ) s to s o w a ć w spo s ó b m e c h a n ic z n y
i k o m u n ik a c ji koszty w y p o s a ż e n ia m ia s t w u rz ą d z e n ia k o m u n a ln e w y k a z u ją te n d e n c ję
ro z w ią z a ń o p ra c o w a n y c h d la w a ru n k ó w m ie js k ic h .
d o ś ć o s tro s p a d k o w ą w m ia rę w z ro s tu w ie lk ic h m ia s t — o d n a jm n ie js z y c h d o ś re d n ic h .
G ra n ic a te g o „ o s tre g o s p a d k u ” je s t je d n a k ró żn a d la różnych g a łę z i in fra s tru k tu ry .
Po o s ią g n ię c iu s w e g o m in im u m - koszty ra c z e j s ię s ta b iliz u ją w p o b liż u te g o m in i­
M IA S T O , N r 11/1967
m a ln e g o p o z io m u . Ich te n d e n c je p o n o w n e g o w zro stu w m ia rę d a ls z e g o zw ię k s z a n ia
m ia s ta są w każdym ra z ie n ie p o ró w n y w a ln ie m a łe w stosunku do w zrostu przy
W a rty k u le p t. „ W a r to ś ć m ie js k ie j in fra s tru k tu ry te c h n ic z n e j a w ie lk o ś ć m ia s ta "
z m n ie js z a n iu s ię m ia s ta . M o ż e s ię te ż o k a z a ć , że je s t tp w zro st kosztów n ie ty le u z a ­
B o g d a n L e d w o ro w s k i n a w ią z u je d o oceny e k o n o m ic z n e j p la n ó w ro z b u d o w y m ia s ta .
s a d n io n y ro s n ą c y m i tru d n o ś c ia m i ro z w ią z y w a n ia z a d a ń , co s p o w o d o w a n y lepszym za ­
J e d n ą z w a żn ych p rz e s ła n e k k s z ta łto w a n ia ro z w o ju s ie c i o s a d n ic z e j są koszty b u d o w y
s p o k o je n ie m p o trz e b m ie s z k a ń c ó w . O s ta te c z n ie w ię c ty lk o k o m u n ik a c ja z b io ro w a je s t
czy ro cze j ro z b u d o w y m ia s t różnych ty p ó w . W z a k re s ie tym s z c z e g ó ln ie p ra k ty c z n e
g a łę z ią in fra s tru k tu ry , w y k a z u ją c ą d o tą d te n d e n c je z d e c y d o w a n ie o d w ro tn e n iż p o z o ­
z n a c z e n ie m a z a g a d n ie n ie w ie lk o ś c i m ia s ta . Jest to , być m oże, z n a c z n ie w y o lb rz y ­
s ta łe g a łę z ie , tz n . k o n s e k w e n tn y w z ro s t n a k ła d ó w je d n o s tk o w y c h w m ia rę w zro stu m ia ­
m io n e , n ie m n ie j fa k te m je s t co n a jm n ie j ro z p o w s z e c h n ia n ie s ię p rz e k o n a n ia , że je s t
sta w p ły w je j je s t b a rd z o is to tn y . G d y b y ro z p a try w a ć z ja w is k o bez t e j g a łę z i in fr a ­
to s p ra w a o dużym z n a c z e n iu , o is to tn y m w p ły w ie na e fe k ty w n o ś ć w y k o rz y s ta n ia ś ro d ­
s tru k tu ry (i u s u n ą ć te ż „pach nącą b łę d e m ” ró ż n ic ę w g a z o w n ic tw ie ) , s k a la ró żn icy
ków przezn a czo n ych na ro z b u d o w ę s ie c i o s a d n ic z e j.
p o m ię d z y m ia s ta m i n a jw ię k s z y m i i 100-200 ty s ię czn ym i s p ro w a d z iła b y s ię d o w ie lk o ś c i
S zcze g ó ln ym m o m e n te m je s t przy tym o k o lic z n o ś ć , że u p o w s z e c h n ił się ra c z e j p o g lą d ,
p o n iż e j 10% (n a w e t przy p o m in ię c iu dals z y c h k o re k t z ra c ji d o m n ie m a n y c h ró ż n ic
że je d n o s tk o w e koszty budow y (ro z b u d o w y ) m ia s t o s ią g a ją m in im u m w m ia s ta c h
s ta n d a rd u z a s p o k o je n ia p o trz e b ).
ś re d n ie j w ie lk o ś c i, ro sn ą n a to m ia s t - z a ró w n o w m ia rę w z ro s tu , ja k i z m n ie js z a n ie
D la u n ik n ię c ia n ie p o ro z u m ie ń trz e b a te ż p o d k re ś lić , że tra k tu je m y d o tą d w y łą c z n ie
się w ie lk o ś c i m ia s ta . P o g lą d y d o ty c z ą c e k o n k re ty z a c ji te j o p ty m a ln e j ś re d n ie j s k a li
o k osztach w y p o s a ż e n ia m ia s t w u rz ą d z e n ia te c h n ic z n e j in fra s tru k tu ry m ie js k ie j („k o ­
m ia s ta są ju ż ró ż n e : je d n i w s k a z u ją na w ie lk o ś ć 2 0 - 5 0 tys. m ie s z k a ń c ó w , in n i 1 0 0 -
m u n a ln y c h ” ) . N a koszt „ o s ie d le n ia ” n o w e g o m ie szka ń ca s k ła d a ją się p o n a d to koszty
200 tys. m ie szka ń có w . Ma to je d n a k m n ie T s z e z n a c z e n ie p ra k ty c z n e . I ta k b o w ie m
m ie s z k a n io w e i „ u s łu g i” . G d y b y o k a z a ło s ię , że n ie w y k a z u ją o n e w ła ś c iw ie ró ż n ic
p a n u je d o ść pow sze ch n a z g o d n o ś ć p o g lą d ó w , że m a łe m ia s ta są „n ie e k o n o m ic z n e
w z a le ż n o ś c i od s k a li m ia s ta (c o w y d a je się s z c z e g ó ln ie p rz e k o n y w a ją c e i p ra w d o ­
i zgodność ( m n ie j ju ż p o w sze c h n a ) p o g lą d ó w , że m ia s ta k ilk u s e tty s ię c z n e są ta k ż e
p o d o b n e w o d n ie s ie n iu d o m ie s z k a ln ic tw a ) - to n a w e t przy wyższych o 20% kosztach
„ n ie e k o n o m ic z n e ” , że b .ę d e m g o s p o d a rc z y m je s t d o p u s z c z a n ie do d a ls z e g o w zro stu
w m ia s ta c h w ie lk ic h ró ż n ic a c a ło ś c i kos z tó w „ o s ie d le n ia ” w m ia s ta c h n a jw ię k s z y c h
tych m ia s t, że n a le ż y - w ra m a c h r a c jo n a ln e j p o lity k i g o s p o d a rc z e j i p la n o w a n ia
w s tosunku d o m ia s t 100— 200-tysięcznych s ta n o w iła b y z a le d w ie k ilk a , c h y b a n ie w ię c e j
ro zw o ju - za sto s o w a ć ś ro d k i p o w s trz y m u ją c e te n d e n c je ro z w o jo w e m ia s t k ilk u s e tty -
niż 5% .
się czn ych .a tym b a r d z ie j w ię kszy c h .
Z n ó w w y ła n ia s ię p y ta n ie , czy o g ó ln ie b a r d z ie j (z g o d n ie z o b s e rw o w a n y m i te n d e n ­
.P o d s ta w ą tych s ą d ó w są a k tu a ln ie w Polsce g łó w n ie dane z g ro m a d z o n e z o k a z ji
c ja m i lu d n o ś c i) d o c e n ia n e i p o s z u k iw a n e w a ru n k i ż ycia w ie lk o m ie js k ie g o n ie s ta n o w ią
III K ra jo w e g o P rz e g lą d u M fe js c o w y c h P la n ó w Z a g o s p o d a ro w a n ia P rz e s trz e n n e g o , k o n ­
ja k ie jś r e a ln e j s p o łe c z n e j w a rto ś c i, za k tó rą w a rto „ z a p ła c ić ’ , k tó rą - ja k o o c z y w i­
k re tn ie - dane s ta n o w ią c e p o d s ta w ę re fe ra tu p t. „ W n io s k i z p la n ó w m ie js c o w y c h
ście w ię k s z ą „s a ty s fa k c ję s p o łe c z n ą ” — w a rto „ k u p ić ” za ta k s to su n ko w o n ie w ie lk ą
d o p la n o w a n ia g o s p o d a rc z e g o ” .
ró ż n ic ę c eny. S p ra w a m oże by ć p rz e d m io te m ro z w a ż a ń , n a w e t g d y b y o k a z a ło się, że
A u to r p rz y ta c z a z o p ra c o w a n ia - A . P o d o b iń s k ie g o p t. „ B a d a n ia nad e k o n o m ic z n y m i
ró ż n ic a ta je s t n ie c o w ię k s z a n p . d z ie s ię c io - czy k ilk u n a s to p ro c e n to w a (w w y n ik u
p ro b le m a m i u rb a n iz a c ji k r a ju ” z e s ta w ie n ie , w którym p rz e d s ta w io n e są w rę c z a la r ­
w z ro s tu ) kosztu w y p o s a ż e n ia w . „ u s łu g i” , co w y d a je się je d n a k n ie p ra w d o p o d o b n e ,
m u ją c e te n d e n c je k s z ta łto w a n ia s ię ty c h ko sztó w .
z w łaszcza je ś li o d lic z y ć koszty z w ią z a n e z o b s łu g ą lu d n o ś c i sp oza m ia s ta . W s z e lk ie
ro z w a ż a n ia na te n te m a t n ie m o g ą b o w ie m być p rz e p ro w a d z o n e ty lk o z p o z y c ji kosz­
N a k ła d y na 1 p rz y b y w a ją c e g o
W ie lk o ś ć m ia s ta tó w — bez p rz e c iw s ta w ie n ia im e fe k tó w .
m ieszk. w tys. zł
w tys. m ie szka ń có w W każdym w ię c ra z ie ro z p o z n a n ie d a n y c h ze sta n u rz e czyw iste g o — c h o ć jeszcze n ie ­
p e łn e i n ie d o s k o n a łe — n ie p o tw ie rd z a p o g lą d u o ja k ic h ś b a rd z o w ie lk ic h ró ż n ic a c h
119
2 - 5 kosztu ro z b u d o w y m ia s t w ie lk ic h w p o ró w n a n iu z m ia s ta m i ś re d n ie j w ie lk o ś c i.
90
5 - 10 W n io s e k o s ta te c z n y b y łb y z a te m ta k i, że s p ra w a ró ż n ic „k o s z tu o s ie d le n ia 1 m ie szka ń ­
89
10- 25 ca” i z n a c z e n ie te g o w s k a ź n ik a są w y o lb rz y m ia n e , a le ró ż n ic e e fe k ty w n o ś c i e k o n o ­
86
25 - 50 m ic z n e j m ia s t ró ż n e j w ie lk o ś c i m ogą o k a z a ć s ię m in im a ln e . U ja w n ić s ię m oże przy
96
50- 100 tym n a w e t „ n ie s p o d z ia n k a ” , w te j fo rm ie , że w y n ik n ą z tych ró ż n ic w s k a z a n ia o d w ro t­
119
100- 200 ne w s tosunku do w y c ią g a n y c h o b e c n ie , ze zb y t p o c h o p n ie la n s o w a n y c h d a n ych
124
200 - 400 o „k o s z ta c h budow y” m ia s t.
162
400 - 800 O p r. R. S.
200
800 - 1600

N ie z a le ż n ie o d fa k tu , że p o d s ta w y tych e fe k to w n y c h c ią g ó w lic z b o w y c h z o s ta ły p o d d a n e
w n ik liw e j krytyce p o g lą d y o n ie p ro p o rc jo n a ln y m w z ro ś c ie k osztów ro z b u d o w y m ia s t
w iększych s ta ły s ię ju ż o m a l tru iz m e m , te z ą , k tó re j n ie trz e b a d o w o d z ić , a na k tó rą
sta rczy się p o w o ła ć (co te ż m a m ie js c e - ta k ż e w s ensie p o p u la ry z a c y jn e g o k s z ta łto ­
w a n ia o p in ii p u b lic z n e j) .
P o g lą d y te , k tó re z r o b iły u nas ta k z a w ro tn ą i b ły s k o tliw ą k a rie rę , s fo rm u ło w a n o
g łó w n ie w o p a rc iu , ja k p o w ie d z ia n o , o dane lic z b o w e z a c z e rp n ię te z o p ra c o w a ń
u rb a n is ty c z n y c h . P o zo rn ie b y ła to n a w e t b a rd z o w ła ś c iw a p o d s ta w a : przy ro z p a try w a ­
n iu z a g a d n ie n ia w ła ś c iw y c h k ie ru n k ó w p rz y s z łe j ro z b u d o w y m ia s t n a le ż a ło b y s ię ra ­
c ze j o p ie ra ć o p la n o w e koszty - a d e k w a tn e do p la n o w a n e j p o trz e b n e j s k a li i ty p u
u rz ą d z e ń , a n ie o koszty kie d y ś , w innych w a ru n k a c h z re a liz o w a n e g o w y p o s a ż e n ia W A R U N K I P R E N U M E R A T Y : Z a m ó w ie n ia i p r z e d p ła ty p rz y jm o w a n e są w te r m in ie
d o d n ia 10 m ie s ią c a p o p rz e d z a ją c e g o o kres p r e n u m e ra ty — p rzez u rzę d y p o c z to w e
m ia s t. P ra k ty c z n ie je d n a k d a n e ta k ie m a ją - w p o ró w n a n iu z danym i d o ty c z ą c y m i o ra z o d d z ia ły i d e le g a tu ry „ R u c h ” . M o ż n a ró w n ie ż z a m ó w ić p re n u m e ra tę d o k o n u ją c
s ta n u is tn ie ją c e g o — k ilk a b a rd z o s ła b y c h s tro n : w p ła ty n a k o n to P K O n r 1-6-100020. C e n tr a la K o lp o rta ż u Prasy i W y d a w n ic tw
1) N ie są p o c h o d n ą k o n c e p c ji, k tó re p rzeszły ju ż „ t w a r d ą ” p ró b ę r e a liz a c ji, n ie są „ R u c h ” — P rz e d s ię b io rs tw o P a ń s tw o w e , W a rs z a w a u l. W ro n ia 23. C e n a e z g e m p la -
rza — 20.— z ł, p re n u m e ra ta k w a rta ln a — 60 zł, p ó łro c z n a — 120.— z ł, roczna
w ie lk o ś c ia m i re a ln y m i, ty lk o w ię c e j lu b m n ie j tra fn y m i p ro g n o z a m i.
2) W p o szcze g ó ln ych m ia s ta c h rzeczow e p ro g ra m y ro z b u d o w y ty c h u rz ą d z e ń , p ro g ra m y , C e n a p r e n u m e r a t y z a g r a n i c z n e j je s t o 40% wyższa. P rz e d p ła ty
na k tó rych o p ie ra ły się o b lic z e n ia kosztów , m o g ły by ć ro z p o z n a n e z różnym s to p ­ na p r e n u m e ra tę z a g ra n ic z n ą p rz y jm u je B iu ro K o lp o rta ż u W y d a w n ic tw Z a g ra n ic z n y c h
„ R u c h ” , W a rs z a w a , u l. W ro n ia 23 za p o ś re d n ic tw e m PKO W a rs z a w a , k o n to
n ie m d o k ła d n o ś c i. B liższa a n a liz a tych danych w s k a z u je , że rzeczyw iście są z u p e ł­
n r 1-6-100024 ................................................._ „ . ...
n ie n ie p o ró w n y w a ln ie ró ż n ie ro z p o z n a n e , przy czym s k a la n ie d o s z a c o w a n ia p o trz e b E g z e m p la rz e b ie ż ą c e o ra z za la ta u b ie g łe m ożna n a b y ć w k s ię g a rn i D o m K s ią ż k i -
je s t z re g u ły o d w ro tn ie p r o p o r c jo n a ln a do s k a li m ia s ta : im m ia s ta w ię k s z e — tym
,’ ,'A r c h ite k tu r a ” j e s t ’ ró w n ie ż do n a b y c ia w M IĘ D Z Y N A R O D O W Y C H KLUBACH
c zę ście j p o trz e b y d o k ła d n ie j ro z p o z n a n e w o p a rc iu o s p e c ja lis ty c z n e s tu d ia b ra n ż o w e , PRASY I K S IĄ Ż K I. E g z e m p la rz e z d e z a k tu a liz o w a n e m ożna n a b y ć w P u n kcie W y s y ł­
w ię c i koszty w yższe; im m ia s ta m n ie js z e - tym ro z p o z n a n ie b a r d z ie j o g o lm k o w e , kow ym Prasy A rc h iw a ln e j „ R u c h ” - W a rs z a w a u l. N o w o m ie js k a 15/17 na m ie js c u
„ n ie fa c h o w e ” , o p a rte ty lk o o s c a lo n e n o rm a ty w y i koszty je d n o s tk o w e . lu b za z a lic z e n ie m p o c z to w y m .
3) D a n e z p la n ó w u rb a n is ty c z n y c h w y m a g a ją różnych, m n ie j lu b w ię c e j k o n w e n c jo n a l­
S U B S C R IP T IO N S : $ 15. - p e r a n n u m . A d d re s s : E x p o rt a n d Im p o rt E n te rp ris e
nych ro z lic z e ń na n a k ła d y s łu ż ą c e now ym m ie s z k a ń c o m o ra z n a k ła d y na rzecz „ s t a ­ „ R U C H ” , W a rs z a w a 1, W ro n ia 23, P .O . B ox 194. O u r b a n k e rs : B a n k
ry c h ” m ie s z k a ń c ó w (u s u w a n ie z a n ie d b a ń w w y p o s a ż e n iu w in fra s tr u k tu rę ). H a n d lo w y S. A ., W a rs z a w a , P o la n d .
A B O N E M E N T : $ 15. - p e r a n n u m . A d re s s e : E n tre p ris e d E x p o rta tio n e t d Im p o r­
S z c z e g ó ln ie is to tn e s tw ie rd z e n ia p. 2) n ie m a ją c h a ra k te ru ty lk o o g ó ln ik o w y c h i te o ­
t a tio n „ R u c h ” , W a rs z a w a 1, W ro n ia 23. P .O . Box 194, N o tre c o m p te :
retyczn ych d o m y s łó w , o p ie r a ją się o n e o k o n k re tn e w y n ik i p o g łę b io n y c h badań nad B a n k H a n d lo w y S. A ., W a rs z a w a P o lo g n e .
m a te ria ła m i z e b ra n y m i przy o k a z ji III KPM PZP b a d a ń w In s ty tu c ie U rb a n is ty k i i A r ­ П О Д П И С К А : 7 рб. 20 коп. в год. Подписаться можно во всех отд
ч п п м a -v Р т т и р ч а т м ” .
c h ite k tu ry . O g ó ln y w n io s e k je s t t a k i, że w b re w p ie rw o tn y m o c z e k iw a n io m s tw ie rd z ić
 mach, jedynie z poczuciem dobrze spełnionego
obowiązku, niekiedy z pewną satysfakcją z po­
wodu otrzymanej nagrody czy wyróżnienia.
Uznając organizacje studenckie na W ydziale za
wystarczająco prężne, podjęto inicjatywę zorga­
nizowania ogólnopolskiej sesji kół naukowych
wydziałów architektury o nowym programie,
uwzględniającym w pewnej mierze aktualne pro­
blemy architektury polskiej i światowej.
Program ramowy opracowany na rok przed prze­
widywanym terminem sesji (4 -6 maja 1967 r.)
został zatwierdzony przez Radę Naczelną ZSP
i przedłożony do szczegółowej analizy.
Sesja pod ogólnym hasłem: „w poszukiwaniu
modelu architektury socjalistycznej” podzielona
została na trzy sekcje, których program m iał być
realizowany w trzech kolejnych dniach je j trw a ­
nia. Każdy dzień obrad rozpoczynał się refera­
tem programowym dnia, opracowanym i w ygło­
szonym przez zaproszonego pracownika nauko­
KOLUMNA STUDENCKA NR 24 wego. Referat ten był podstawą wieczornych
REDAGUJĄ ZESPOŁY PRZY RW ZSP W YDZIA­ dyskusji, natom iast referaty studenckie wygłasza­
ŁÓW ARCHITEKTURY I WYŻSZYCH SZKÓŁ PLA­ ne po referacie programowym, ułożone tematycz­
STYCZNYCH nie, były swego rodzaju formą przedstawienia się
P r z e w o d n i c z ą c y z e s p o ł u : A n d rz e j B o ra ty ń s k i autorów ogółowi słuchaczy.
S e k r e t a r z : Jacek O rło w s k i Układ taki wydawał się konieczny przy założe­
S T AŁY D E L E G A T W K O L E G I U M RED. niu, że ruch naukowy studencki jest minimalny,
, , A R C H I T E K T U R A ” : M ic h a ł H a g m a je r ' przygotowanie uczestników sesji do dyskusji na
konkretne tematy jest prawie żadne, więc
C z ło n k o w ie :
sesja dała konkretne rezultaty, konieczne jest
G D A Ń S K : A d a m Szym ski, Jerzy F ilip ia k , M a łg o r z a ta E ise le,
nadanie dyskusji określonego kierunku. W tym
A d a m G o łu c h ,
P taszyńska
Janusz N e k a n d a -T re p k a , Iz a b e la
Uwagi, które były celu przewidziano wygłoszenie referatu pro gra­
mowego przez pracownika mającego za sobą
G L IW IC E : A n d rz e j K lim c z y k , Ja n D o b ro w o ls k i, M a c ie j B ie l­
ski, Janusz G ry c h o w s k i początkiem pewien dorobek naukowy.
Sekcja 1, postęp techniczny w budownictwie
KRAKÓW : K rzyszto f D z ie d z iń s k i, B a rb a ra S zcze p a ń s k a ,
Z d z is ła w P ie tru s z e w s k i, Zenon R e m i, Zygm unt
i architekturze. Potraktowaliśmy jako tem at do
OD GDAŃSKIEJ REDAKCJI „ WYKUSZA” dyskusji w następnych dniach obrad. W spółczes­
Lew czuk
W ARSZA W A: Ew a B o ń c z a -T o m a s z e w s k a , J a n u sz Foks, na architektura jest bez w ątpienia jednym
E lż b ie t a G ó r a l, S ła w o m ir G z e ll z ogniw w nieprzerwanej ciągłości kultury o g ó l­
W RO CŁAW : A r tu r G a b ry s z e w s k i, K rystyn H a ic h , P io tr noludzkiej. Historia stanowi dla niej w pewnym
S a te rn u s , B o g d a n S o b o ls k i, A le k s a n d e r S zkla rczyk, sensie bazę i uzasadnienie.
A n d rz e j Trybuś Z tego względu pragnęliśmy krótko przedyskuto­
wać ten temat, szczególnie podkreślając związ­
P r o j. graf. c z o ł ó w k i S. Lew czuk ki architektury historycznej ze współczesną.
A d re s : W ykusz, W yd z. A r c h ite k tu ry P o lite c h n ik i K ra k o w ­
Sekcja 2 , współczesne tendencje architektury za­
s k ie j K ra k ó w , u l. W a rs z a w s k a 24
chodniej, omawiane w dniu następnym, potrak­
towaliśmy jako ciąg dalszy poprzedniego tematu.
Janosik — ... rabuje bogatym - rozdaje Rozumiemy, że architektura zachodnich państw
biednym... kapitalistycznych rozwija się równolegle z naszą,
że idzie w zasadzie swego działania podobną
Kys. A. Kołodziej drogą. Chcielibyśmy podkreślić te podobieństwa
i zwrócić uwagę na istotne różnice...
Studenckie sesje naukowe — jeżeli nowet nazwa Pierwsze dwa dni miały być przygotowaniem do
la budzi wątpliwość, przyjmijmy ją jednak jako tematu zasadniczego sekcji.
utartą i usankcjonowaną — organizowane byiy Sekcja 3, naukowe podstawy architektury socja­
od lat. Jednakże na W ydziale Architektury Poli­ listycznej.
techniki Gdańskiej była to pierwsza tego typu Trzeci i ostatni dzień obrad Sesji, jako najważ­
impreza od przeszło lat dwudziestu istnienia W y­ niejszy, zamknięty został dyskusją nad ostatnim
działu. Istniała więc możliwość, opierając się na referatem programowym i podsumowaniem w nio­
doświadczeniach dotychczas organizowanych sesji sków oraz częścią przygotowawczą obrad na te ­
na wydziałach architektury innych politechnik, mat potrzeby stworzenia podstaw architektury so­
opracowania nowych założeń i wprowadzenia cjalistycznej i je j umownego, rozwojowego mo­
rozwiązań, które by dały (jeżeli to tylko m ożli­ delu.
we) realne podstawy i konkretne wyniki studenc­ O dpowiedni kierunek wypowiedzi nadany refera­
kich sesji naukowych w przyszłości. tem może doprowadzić do ostatecznego sprecy­
Nasuwa się przy tym kilka refleksji. zowania naszych wniosków i skonkretyzowania
— Dotychczasowe sesje naukowe były organizo­ powstałego modelu architektury socjalistycznej.
wane przy jedynym założeniu - pokazania stu­ Zakończeniem obrad jest memorandum sesji
denckiego ruchu „naukow ego” w różnorakich, przedstawicieli wszystkich środowisk studenckich
mniej lub bardziej prawidłowych odmianach, i naukowych wydziałów architektury w Polsce,
przy mniej lub bardziej udanej oprawie i reży­ zaw ierające omówienie dotychczasowego roz­
serii. woju architektury w naszym kraju, przejawów
i dróg rozwojowych architektury na całym świę­
— Szumnie otwierane sesje — z udziałem kilku
cie, oraz wnioski dotyczące nadania ideowego
osobistości wydziałowych — toczyły się w atm o­
kierunku architekturze w dalszym je j dynamicz­
sferze obojętności i nudy odczytywanych, w ygła­
nym rozwoju w społeczeństwie socjalistycznym...
szanych lub deklamowanych referatów, których
W chwili obecnej daje się odczuć duże nasile­
kolejność układana była według przypuszczal­
nie krytyki dotychczasowego rozpowszechniania
nego zaciekawienia nimi i aktualności pro ble­
mów. ujęć „arch ite ktura” i „arch ite kt” . Wszyscy, którzy
dotąd zabierali głos na ten temat, zgodnie po d­
— Sesje kończono programem opracowanym nie kreślają, że zadania i charakter współczesnej
mniej starannie niż ich otwarcie, przy cichym architektury socjalistycznej nie zostały jeszcze
westchnieniu ulgi uczestników i niczym niezmą­ wystarczająco sprecyzowane, przynajmniej w opinii
conej obojętności rzeszy studentów niezaangażo- publicznej (świadczą o tym m. in. dyskusje to ­
wanych.
czące się na łamach pism społeczno-kulturalnych
7 Uczestnicy opuszczali uczelnię, która gościła naszego kraju). Sesję naszą rozumieliśmy jako
ich przez dni parę, samotni w swych pro ble­ udział w dyskusji.
 żeli organizatorom ułatwiono przygotowanie sesji; Tradycja sesji programowych powinna być chyba
chyba nie, jeżeli tak niewielu pracowników nau­ jednak utrzymana, gdyż tylko takie a nie inne
kowych wydziału uczestniczyło w je j przebiegu. sesje naukowe mogą określić prawdziwie nasze
c) poziom wygłaszanych referatów poglądy i nasz poziom wiedzy.
Jednym z przejawów ruchu naukowego są samo­ Jednakże radosny bałagan towarzyszący ich
dzielne opracowania teoretyczne z dziedziny organizowaniu, przy międzywydziałowych am b i­
Studencki ruch architektury współczesnej i historii architektury.
Różny poziom referatów, często będących syntezą
cjonalnych tarciach, powinien raz na zawsze zo­
stać zlikwidowany, a międzywydziałowy komitet
naukowy? prac semestralnych, wydaje się świadczyć o przy­
padkowości podejmowanych tem atów przez nie
organizacyjny powołany przez ZSP powinien być
odpowiedzialny za ich program i miejsce reali­
mniej przypadkowo zaangażowanych studentów. zacji.
A D A M SZYMSKI Próba przełamania tych tradycji przez ściśle okre­ Może właśnie wtedy studencki ruch naukowy na
WYDZIAŁ ARCHITEKTURY ślony program sesji nie powiodła się. W zasa­ wydziałach architektury naszych politechnik
POLITECHNIKI GDAŃSKIEJ dzie ani jedna ze zgłoszonych prac nie odpow ia­ wyjdzie z katakumb historii i spełni nadzieję
dała założonemu tematycznemu programowi, co tych, którzy się jeszcze łudzą, że studencki ruch
nasuwa wniosek nie do odparcia, że żaden re­ naukowy istnieje.
ferat studencki wygłoszony na sesji nie był właś­ Ja też jeszcze się łudzę.
nie na nią przygotowany. Referaty opracowano
z m ateriałów wyciągniętych z lamusa, lub też
wygłoszono skróty tego, co stanowiło wyniki rocz­
nej lub semestralnej pracy określonej programem
Corocznie organizowane sesje naukowe maja jednej z katedr.
być przeglądem sił i dorobku naukowego ruchu d) dyskusje i ich program
studenckiego, czyli tej dziedziny zdobywania w ie­ Dyskusje programowe, ramowo określone refera­
dzy zawodowej i kształtowania osobowości tw ór­
czej, której żaden program studiów w pełni nie
tem programowym dnia, dla każdego przypadko­
wego choćby obserwatora świadczyć mogły o mi­ Głos nie studenta
cie studenckiego ruchu naukowego. Brak um iejęt­
obejm uje.
Jednakże — czy istnieje studencki ruch naukowy?
Jakie są podstawy jego działania, gdzie znaj­
nego wnioskowania, brak dostatecznej wiedzy
ogólnej i specjalistycznej dyskutantów - niemal
na temat naukowego
duje się baza jego rozwoju?
Nie tymi jednak problemami chciałbym się tym
wszystkich „au to rów " nadesłanych referatów —
przekreślał u podstaw sens dyskusji, które miały
ruchu studenckiego
razem zająć. Spostrzeżenia z minionej, pierwszej przecież dać obraz zaangażowania studentów
programowej studenckiej sesj'f naukowej, jaka architektury w problemy ich przyszłego zawodu JERZY STANKIEWICZ
miała miejsce w maju 1967 r. na W ydziale A rchi­ i ich pogląd na aktualne przejawy życia tw ór­
tektury Politechniki Gdańskiej, zmuszają mnie do czego środowisk architektonicznych w kraju i po­
smutnych refleksji: za jego granicam i.
a) zaangażowanie studentów e) cel sesji naukowych
Podczas trzech dni trwania sesji zajęcia na W y­ O gólnopolskie sesje kół naukowych studentów
dziale Architektury PG były zawieszone całkow i­ architektury, organizowane prawie corocznie, mają Zgadzam się z podstawową tezą poprzedniego
cie na roku III i IV, a częściowo na roku V, Il i I. świadczyć o sile i nieograniczonych możliwościach artykułu, napisanego przez kol. A. Szymskiego,
Pomimo to sala odczytowa i klub dyskusyjny studenckiego ruchu naukowego. Powinno to je d ­ że z ruchem naukowym wśród studentów arch i­
KSA świeciły pustkami; nak przynajmniej wśród działaczy młodzieżowych tektury nie jest dobrze. Nie widzę jednak po­
b) zainteresowanie pracowników naukowych organizacji studenckich wzbudzić refleksję i wy­ wodów do rozdzierania szat. Trzeba prawdzie
Czy władze uczelni i wydziału doceniają ważność wołać moment zastanowienia się nad celem spojrzeć prosto w oczy i powiedzieć sobie, że
studenckiego ruchu naukowego — chyba tak, je ­ i drogą tych poczynań. cudów nie ma i na cuda liczyć nie należy.
Student, jeżeli chce być dobrym studentem, musi
naprawdę dużo pracować, zaś doba ma tylko
24 godziny. Wystarczy zapoznać się z rozkładem
zajęć studenta, zwłaszcza niższych lat, aby
stwierdzić, że na domowe wykreślanie ćwiczeń
i projektów, porządkowanie notatek, przygotowy­
wanie się do kolokwiów — słowem na naukę bie­
żącą pozostaje mu naprawdę mało czasu. A prze­
cież student to też człowiek i przysługuje mu
prawo nie tylko do snu, lecz także i do godziwej
rozrywki. Tylko stuprocentowemu naukowcowi
lub zdeklarowanemu kandydatowi na naukowca
praca naukowa, zwłaszcza jeśli jest efektywna,
sprawia pełne zadowolenie i wtedy może się
dlań stać nawet rozrywką. Trudno natom iast dzi­
wić się przeciętnemu studentowi, który od rana
do wieczora hna do czynienia z nauką, tylko
że w sensie biernym, że w końcu woli pójść do
kina na atrakcyjny film niż dalej być pouczany,
tym razem dobrowolnie, przez mniej lub więcej
nudnego prelegenta KSA lub SARP. A może
jeszcze ma się wysilać, aby mądrze zabierać
głos w dyskusji? Trudno też dziwić się studen­
towi, że w przypadku ogłoszenia dni rektorskich
z okazji sesji naukowej zamiast na obrady woli
iść na plażę... Przypuszczam, że podobnie przed­
stawiałaby się sytuacja wśród studentów innych
wydziałów. Zresztą - czy tylko wśród studentów?
Na różnych imprezach powszechnych lub środo­
wiskowych można zaobserwować jak różnie rzecz
się ma z frekwencją. Przecież nawet wiele służ­
bowych zebrań, na których obecność jest wręcz
obowiązkowa, nierzadko z braku quorum nie
dochodzi do skutku...
O bok problemu czasu istotną rolę gra problem
kierownictwa. Nawet doktorant jest prowadzony
przez promotora, który przed recenzentami i ra­
dą wydziału odpow iada za rezultaty pracy swego
podopiecznego. Czyż można więc w /m agać od
studentów, na ogół zupełnie nie obeznanych
z metodami pracy naukowej, aby sami z siebie,
bez żadnej pomocy, mogli — jeśli w ogóle mają
na to czas i chęć - zabłysnąć fajerwerkom?
prawdziwych naukowych osiągnięć? Naukowe kie­
rownictwo mogą na uczelni zapewnić studentom
tylko katedry i to w ramach swoich wąskich,
naukowych, specjalności z grubsza pokrywają­
cych się z tytułem, a najczęściej także i z treścią
prowadzonych przez nie wykładów i ćwiczeń.
Czegóż można z kolei wymagać od katedr, z re­
guły niemal przeciążonych pracą dydaktyczną,
adm inistracyjną, a także i naukową — nieraz
bardzo ważną — planową lub pozaplanową?
 Ostatecznie, mimo wszystko, niektórzy pracownicy Ciąży na nas wielka odpowiedzialność stworze­
katedry, jeżeli sq naukowcami a nie wyłącznie nia pełnego obrazu architektury socjalistycznej.
dydaktykami, mogą zainteresować studentów pro­ Pragniemy wytworzenia takiej atmosfery, która
wadzonymi przez siebie pracami naukowymi i po­ um ożliwiałaby nam zdobycie ja k największej ilo ­
wierzać im jakieś niewielkie zadania. Czy jednak ści atutów potrzebnych do przyszłej dyskusji.
wykonanie takiego zadania i jego efekt będą W wyniku tej dyskusji zrodzi się, być może, a r­
stały w jakiejkolw iek proporcji do całości pracy, chitektura od pow iadająca rzeczywistości, w któ­
aby przynieść odpowiednią satysfakcję studento­ rej wyrośliśmy i żyjemy.
wi? A co się stanie, jeśli zadanie będzie po­
ważniejsze, może nawet terminowe, a student za­
Nasza urbanistyka i architektura nie rozwiązuje
problemów wynikających ze stałego i szybkiego
„Kroki we mgle”
wiedzie? I w ogóle, w jakim charakterze student rozwoju poszczególnych dziedzin życia, nie za j­
JANUSZ NEKANDA-TREPKA
ma być zatrudniony? Nie zawsze bowiem zada­ muje stanowiska wobec problemu eksplozji de­
WYDZIAŁ ARCHI1EKTURY
nie naukowe może być wykonane w ramach lub mograficznej. Nie zapobiega zakłócaniu równo­
POLITECHNIKI GDAŃSKIEJ
kosztem odpowiednich ćwiczeń lub seminariów. wagi biologicznej w otoczeniu człowieka.
W iele katedr ma ściśle zakreślone ramy progra­ Współczesna architektura polska jest często je ­
mowe, które nie pozwalają bez uszczerbku dla szcze konglomeratem kosmopolitycznego stylu
podstawowego wykształcenia studenta na od­ międzynarodowego i nie zawsze wytwarza w ła ­
stępstwa od przyjętego sztywnego schematu stu­ sne, wyrastające z rodzimego gruntu wartości.
diów. Jeśli więc nie wpis do indeksu, to wyna­ Nie zgadzamy się ze zbyt powierzchowną inter­
grodzenie pieniężne? Sprawa zaczyna się kom­ pretacją słusznych programów ekonomicznych, z
plikować, staje się delikatna i nierzadko bar­ ustanawianiem niektórych norm zbyt wąskich
dziej kłopotliwa i trudna, niż komukolwiek by się i krótkowzrocznych, które przeczą podstawowym Miejsce akcji — Gdański W ydział Architektury
to wydawało. zasadom humanitarnym. Czas akcji — miesiąc maj 1967 roku, a do kład­
Czyż więc można się dziwić, że katedry często Nie zgadzamy się z realizacją za wszelką cenę niej jego pierwsze dni, dni sesji Kół Naukowych.
odnoszą się co najm niej z rezerwą do inicjatyw ilości kosztem jakości, z budowaniem inwestycji, Osobami dram atu byli studenci, profesorowie
nawiązywania ze studentami kontaktów nauko­ które po krótkiej eksploatacji na da ją się tylko i pan Dziekan Wydz. Arch. Politechniki G dań­
wych wykraczających poza zwykłe ramy planu stu­ do rozbiórki. skiej.
diów? Nie oznacza to bynajm niej, że kontakty te O sprawach architektury i urbanistyki powinni Pierwszą grupę osób stanowili studenci przy­
są niemożliwe. Sprawa udziału studentów w pra­ decydować architekci i urbaniści. Im należy przy­ jezdni wraz z gdańską redakcją Wykusza, któ­
cach naukowych katedr jest ja k najbardziej znać prawo do program owania architektury. ra — dw ojąc się i troją c przy organizacji wszy­
realna, jednakże w realizacji jest trudna i uza­ Z pełną świadomością stwierdzamy, że jedynym stkiego i wszędzie przy w alnej pomocy org an i­
leżniona od szeregu różnych czynników. W każ­ odpowiedzialnym za całość obiektu architektoni­ zacji młodzieżowej ZSP i ZMS — nie m iała na­
dym jednak razie wymaga bardzo solidnego cznego był i być powinien architekt, jako tw ór­ wet czasu na wysłuchanie znakomitych refera­
przemyślenia i przygotowania, wymaga w każ­ ca projektu i główny koordynator zespołu bran­ tów sesyjnych.
dym przypadku traktowania indywidualnego i d la ­ żowego. On bierze na siebie odpowiedzialność Podczas spotkań sesyjnych potwierdziła się os­
tego, zwłaszcza w początkowym okresie ekspery­ za zrealizowany obiekt, jego atakuje społeczeń­ tatnio odkryta prawda, iż studenci przychodzą
mentowania, nie może przybierać masowego stwo za wszystkie, często niezawinione, błędy. na uczelnię w sobie tylko wiadomych celach,
charakteru. Aby architekt mógł sprostać zadaniom, ja kie sta­ które — ja k mi się wydaje - m ają niewiele
To samo odnosi się do obozów „naukowych” . wia mu społeczeństwo, potrzebne mu jest pełne wspólnego z poszukiwaniem wiedzy.
Trzeba się zastanowić, co jest ważniejsze, czy przygotowanie do zawodu. Drugą poważną grupą na sesji byli profesoro­
coroczne odfajkowywanie dwutygodniówek pro­ Konieczność posiadania głębokiej wiedzy huma­ wie, bez w ątpienia była to druga grupa, po­
wadzonych przez zainteresowane wykonaniem nistycznej i wnikliw ej znajomości problemów te ­ nieważ byt je j jest bezpośrednio uzależniony
planu „naukow ego” organizacje i zgwałconego chnicznych dla ukształtowania się pełnej świa­ od bytu grupy pierwszej (co może w pewien
przez nie przypadkowego pracownika wydziału, domości twórczej wym agają długiego okresu. W sposób tłumaczy częstą absolutną bierność
czy też uratowanie w oczach studenta dobrego tym aspekcie program studiów na wydziałach a r­ studentów). Profesorowie — gatunek u nas dość
imienia nauki (bez cudzysłowu), a także urato­ chitektury nie zdaje egzaminu, a studia trw ają rzadki, o bardzo ciekawych obyczajach. Jako
wanie tej tak cennej i pożytecznej formy dzia­ zbyt krótko. element miejscowy — bardzo rzutki z dużym
łalności naukowych kół studenckich. Podstawowym Program studiów architektonicznych powinien poczuciem humoru, na innych uczelniach —
warunkiem powodzenia obozu jest właściwe d o ­ bardziej łączyć wiadomości teoretyczne z pro­ chorowity i bardzo zawodny. Nazwiska — nie­
branie i przygotowanie tematu przez naprawdę blemami realizacyjnymi. których przyciągają, niektórych odpychają, n ig­
zaangażowaną i zainteresowaną w wynikach Specyfika studiów architektonicznych wymaga dy nie wiadomo, kto komu przypadnie do g u ­
obozu katedrę, a także właściwe dobranie stworzenia oddzielnych szkół architektury, któ­ stu. W prow adzili oni na sesji element hazardu
uczestników takiego obozu. rych program byłby ustalany i realizowany przy i stworzyli naprawdę przyjacielską atmosferę.
Natom iast w ogrom nej większości przypadków, współpracy studentów z pracownikami naukowy­ Z naszych profesorów jesteśmy dumni, a profe­
gdy nie chodzi o ewentualnych kandydatów na mi. Powstanie „stylu” , mówiąc ogólnie, uzależ­ sorom z innych środowisk życzymy szybkiego
naukowców, a po prostu o wychowanie dobrych, nione jest od reakcii na styl poprzedni, od powrotu do zdrowia.
znających zawód i specjalność inżynierów archi­ stosunków społeczno-ekonomicznych, od powsta­ Pozostał już jedynie pan Dziekan, którego ży­
tektów, praca kół naukowych powinna się skon­ nia nowych możliwości technicznych i w ynikają­ czliwości zawdzięczamy możliwość pisania o se­
centrować przede wszystkim na przyczynianiu się cych z nich nowych form konstrukcyjnych. Czyn­ sji w czasie przeszłym.
do sumiennego i rzetelnego, systematycznego niki te mogą działać na „styl” w sposób od sie­ Jedynym forum dyskusyjnym były na Sesji w ie­
i planowego wykonywania przez studentów zało­ bie niezależny i każdy z nich może powodować czorne „dyskusje program owe” . M ały lokal Ko­
żonego przez uczelnię podstawowego planu stu­ jego zmianę. ła Studentów Architektury wypełniali studenci
diów. Niestety, zadanie to jest o wiele tru d ­ Negatywną próbą zmiany był socrealizm w a r­ i asystenci: pijąc czarną kawę starali się
niejsze i znacznie mniej wdzięczne od organizo­ chitekturze — narzucenie formie architektonicznej przez kłęby dymu przelicytować w umiejętnoś­
wania różnych imprez, akcji itp. — nazywanych nie uzasadnionych konieczności odróżnienia je d ­ ci stawiania i kom plikowania problemów, już
-.naukowymi” , lecz jakże często nie mających nic nego systemu społecznego od drugiego. i tak dość skomplikowanych przez samo życie.
WsPólnego z prawdziwą nauką. Ustrój socjalistyczny daje realne możliwości Co pewien czas ponad spienionym morzem a r­
form owania się świadomego „stylu” architektury gumentów ukazywało się jakieś bardziej do-
socjalistycznej przy ukształtowanej już nowej
psychice nowego pokolenia architektów, wycho­
wanych w atmosferze oddziaływania wyłącznie
jednego ustroju.
Architektura socjalistyczna przy znalezieniu od ­
rębnych wartości powinna adaptow ać pozytyw­
ne osiągnięcia architektury światowej i rozwinąć

Manifest Redakcji je w całkowitej świadomości zapotrzebowania

społeczeństwa socjalistycznego.
M łode pokolenie architektów, wychowane w no­
Kolumny Studenckiej wej form acji społecznej, rozwinie swą twórczość
w pełni zrozumienia aspektów aktualnych prob­
„Wykusz” lemów i zapotrzebowania społeczeństwa, w któ­
rym wyrosło i które reprezentuje.

Za IV Zjazd Wykusza
przewodniczący zespołów redakcyjnych
arch. Andrzej Boratyński

j ..... ..сtr J-est dwudziestym trzecim rokiem bu-

L m ~tJU .Socjalistycznego w naszym kraiu.
^ u iL któ w resi® dojrzewa pierwsze pokolenie
arC^ ’• • toryc^ osobowość uformowana
Jest całkowicie w y s tr o ju socjalistycznym.
? V I 1 ^UZ med!ugo będzie ono mogło pod­
ją ć Wa ^ ° nową myśl architektoniczną, o w ła ­
ściwe miejsce architekta we współczesnym
społeczeństwie.
sądnie sformułowane pytanie, lub wręcz w nio­ mówi, znajdzie się dziesięciu, którzy zrobią
sek. M ając przed sobą „w spom nienia" naszych wszystko.
dyskusji postaram się z niektórymi z nich zapo­ Gdzie etyka zawodu, kto powie dość?
znać czytelników. Pojedyncze bunty nic nie dają, trzeba znaleźć
Sztuka jest istotnym czynnikiem wykształcenia
architekta. Konstrukcja jest rzeczą usługową
patrona, np. SARP.
Wynikiem dyskusji jest „M em orandum Uczest­
Nasza praca
dla architektury. ników Sesji", z którym postanowiliśmy zapoz­ RO M AN STRZELECKI
Biurokracja jest hamującym czynnikiem tak nać społeczeństwo. W ysłano ten nasz płód WYDZIAŁ ARCHITEKTURY
dalece, że wszelka aw angarda jest niewykonal­ wszędzie i ja k dotąd nie ma żadnego odzewu. POLITECHNIKI KRAKOWSKIEJ
na, sztywność biurokratyczna psuje najlepsze Rozczarowaliśmy się postawą braci studenckiej.
pomysły. W tej próbie sił: kto lepszy, współzawodniczy­
Czy architekt ma być misjonarzem? ły jedynie „pro w incjon aln e" ośrodki, do któ­
Architekt musi umieć przekonać. rych poziomu nie zniżyła się m etropolia (W ar­
Nie zastanawiać się nad problemem architek­ szawa przysłała jedynie obserwatorów). N a j­
tury zachodniej, ale zaadaptow ać je j osiąg­ ambitniejszy okazał się najmniejszy ośrodek
nięcia. gliwicki, zyskując dużą sympatię i nagrody. W numerze 11/66 miesięcznika „A rchitektu ra"
Co to jest oszczędność w budownictwie, kto Z nadzieją oczekujemy następnej sesji kół pojaw iła się notatka om awiająca prace powstałej
oszczędza, a kto będzie tracił? naukowych wydziałów architektury, może nasza przy RW ZSP Wydz. Arch. PK Sekcji W spółpracy
W ystąpić jednolitym frontem przeciwko przesta­ sesja zrobiła wyłom w ogólnej ignorancji ruchu z Tatrzańskim Parkiem Narodowym. Sekcja ta
rzałym normatywom. studenckiego. Na łamach Wykusza powracać otrzymała od przewodniczącego Powiatowego
Gdzie jest prawo autorskie architekta? gdzie będziemy do problemów zawartych w memo­ Komitetu Kultury Fizycznej PRN w Świebodzinie,
zagwarantowanie nadzoru autorskiego? randum i z radością powitamy wszystkich, któ­ ob. Gustawa Antonowicza, interesującą propozy­
Architekci zaniżają nam normy, przyjmują te ­ rzy nam zechcą pomóc w odpowiedzi na py­ cję nawiązania współpracy przy zagospodarow a­
maty kom prom itujące, gdy jeden odważny od ­ tania i w realizacji naszych postulatów. niu turystycznym okolic Łagowa Lubuskiego w
powiecie świebodzińskim. Propozycja ta została
przyjęta z dużym zainteresowaniem, gdyż kontak­
ty studenckich kół naukowych i tematy prac kur­
sowych dotyczą przeważnie terenów górskich,
a każda praca w terenie o odmiennych warun­
kach fizjograficznych przynosi cenne doświadcze­
nia. Specyficzny i atrakcyjny charakter prac
zwiększył zainteresowanie propozycją. Należy d o ­
dać, że Ziemie Zachodnie stanowią pustą plamę
na mapie praktyk, obozów naukowych, a także
wycieczek i należałoby zwrócić większą uwagę
na zainteresowanie studentów przeszłością i obe­
cną problem atyką tych regionów.
Sam Łagów jest miejscowością turystyczną za­
kwalifikow aną przez GKKFiT do kategorii ośrod­
ków międzynarodowych. Położony 24 km od Świe­
bodzina (woj. zielonogórskie), gdzie krzyżują się
drogi międzynarodowe, wybitne walory klim a­
tyczne i krajoznawcze ja k zespół jezior pom ię­
dzy malowniczymi wzgórzami morenowymi, pokry­
tymi olbrzymim kompleksem lasów, które w części
są rezerwatami przyrody.
Łagów — „p e rła " Ziemi Lubuskiej — przez pewien
okres zaniedbany i pomijany, jest obecnie roz­
budowywany intensywnie i z dużą energią.
PKKFiT zwraca jednak dużą uwagę, aby program
inwestycyjny nie dopuścił do przeinwestowania,
a g łó w n y m c z y n n ik ie m tu ry s ty k i w Ł a g o w ie p o z o ­
stał wypoczynek w ciszy i spokoju w bezpośred­
nim kontakcie z przyrodą. W osiągnięciu tego
celu,dużego znaczenia nabiera zagospodarow a­
nie terenu małą architekturą i właśnie w tym
zakresie grupa studencka m iała przynieść po­
moc. Do Łagowa przybyła grupa program ująca,
która ustaliła zakres prac dla grup pracowników
naukowych, którzy przebywali w sierpniu i dla
grupy studenckiej wrześniowej. W czasie dw uty­
godniow ego pobytu grupa studencka (K. Pawłow­
ska, K. Poźniak, S. Wehle, К. Bajer, M. Cempla,
M. Kowicki i R. Strzelecki) opracowywała trasy
spacerowe piesze i rowerowe wokół jezior, po
Łagowie i okolicy, małą architekturę osiedla,
propozycję uporządkowania osiedla i cam pingu
„Promyk".
Po zapoznaniu się z terenenr. pracę rozpoczęto
od tras turystycznych wokół jezior, wyznaczając
ich przebieg, punkty o pięknych perspektywach
widokowych (przygotowano m ateriały do zago­
spodarowania tych punktów - rysunki sytuacji,
widoki i zdjęcia), określono miejsca na krótkie
biwaki, usytuowanie schronów przed deszczem,
u a także zaproponowano nawierzchnię i elementy
wyposażenia. Ze względu na duży obwód jezior
/ш POSTiW zamierza zorganizować pierwszą chyba
w Polsce wypożyczalnię rowerów. Trasy po oko li­
cy — do bramy PGR, stacji TV, na Górę Sokolą —
zostały wyznaczone, po przejściu, w kilku w a­
riantach i wybrane najciekawsze krajobrazowo.
Prace projektowe, tab lice informacyjne, plan tu ­
rystyczny Łagowa opracowano w zaim prowizowa­
nej pracowni stosując jednolity sposób znako­
wania.
Mamy nadzieję, że nawiązana współpraca po­
między PKKFiT Świebodzin a naszą sekcją będzie
się nadal żywo rozwijała.

Obok zamieszczamy zdjęcia z IV Zjazdu

redakcji WYKUSZA w Krakowie. Na
pierwszym zdjęciu od lew ej: kol. Janusz Foks,
kol. Jerzy Szczepanik-Dzikowski (W arszawa)
i kol. Jan Dobrowolski (G liwice), w trakcie
dyskusji. Poniżej: na spotkaniu z prof.
Gruszczyńskim w siedzibie zarządu
krakowskiego SARP. Fot. M. Fischer