Nitel Sosyal Bilimler-Qualitative Social Sciences

Yıl:2022, Cilt:4 Sayı:1

Year:2022, Vol:4 Issue:1

Makale Türü/Article Type: Derleme/Review DOI:10.47105/nsb.1118399

Atıf/Citation: Karahan, S., Uca, S. & Güdük, T. (2022). Nitel araştirmalarda görüşme türleri ve görüşme
tekniklerinin uygulanma süreci. Nitel Sosyal Bilimler, 4(1), 78-101. https://doi.org/ 10.47105/nsb.1118399.

Nitel Araştırmalarda Görüşme Türleri ve Görüşme Tekniklerinin

Uygulanma Süreci

a
Selda Karahan1, bSelda Uca, cTanju Güdük
a
Doktora Öğrencisi, Kocaeli Üniversitesi, Türkiye
b
Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi, Türkiye
c
Öğr. Gör., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Türkiye

Öz

Son yıllarda sosyal bilimler alanında yapılan çalışmalarda bir paradigma değişimi yaşandığı ve nitel
yöntemlerle tasarlanmış çalışmaların giderek arttığı görülmektedir. Yapılan bu nitel araştırmalarda veri toplama
yöntemi olarak sıklıkla görüşme tekniğinden yararlanılmaktadır. Literatüre bakıldığında görüşme tekniklerinin;
araştırmanın deseni, farklı disiplin perspektifleri ve farklı yaklaşımlar doğrultusunda çok çeşitli şekillerde ele
alındığı ve nitel araştırma desenleri doğrultusunda görüşme sürecinin yürütülmesi ile ilgili bilgi eksikliği olduğu
görülmektedir. Bu durum özellikle nitel araştırmalarda tecrübe sahibi olmayan araştırmacılar için kafa karışıklığı
yaratabilmektedir. Çalışma kapsamında, nitel yaklaşıma yönelik görüşme tekniği süreçlerinin doğru anlaşılması
amacıyla görüşme teknikleri kavramsal olarak ele alınmış ve görüşme teknikleri ile yapılan araştırmaların süreci
hakkındaki bilgiler; sıklıkla kullanılan teknikler ve güncel kaynaklarla desteklenen detaylı bilgiler doğrultusunda
ortaya koyulmuştur. Ayrıca çalışmada, görüşme tekniği nitel araştırma desenlerine göre incelenmiştir. Çalışmanın
görüşme tekniği ile ilgili literatürde eksikliği hissedilen ve karışıklık yaratan durumların aydınlatılmasına fayda
sağlayacağı ve nitel araştırmalara yeni başlayanlar için yol gösterici olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Nitel araştırmalar, görüşme tekniği, veri toplama, nitel veri analizi

1
Sorumlu Yazar/Corresponding Author: Selda Karahan, Kocaeli Üniversitesi, Türkiye seldakarahan82@gmail.com
Gönderim Tarihi/Received:18.05.2022 Kabul Tarihi/Accepted:20.06.2022 Yayımlanma Tarihi/Published:30.06.2022
Karahan, Uca & Güdük 79

Interviews and Interviewing Techniques in Qualitative Research

Extended Summary

In recent years, there has been a paradigm shift in studies in the field of social sciences and the number
of studies designed with qualitative methods is gradually increasing. In this qualitative research, the interview
technique is frequently used as a data collection method. When we look at the literature, it is seen that interview
techniques are handled in various ways in line with research design, different disciplinary perspectives, and
different approaches. This diversity can create confusion, especially for those who are new to qualitative research.
In addition, there is a lack of information about the relationship between the interview technique and research
designs and approaches. Within the scope of the study, we aimed to explain the interview techniques used in
qualitative research and to reveal detailed information about the interview techniques and the process of research.
The relationship between the qualitative research patterns and the interview technique process is explained in line
with Creswell's five qualitative research approaches "phenomenology, ethnography, narrative research, embedded
theory and case study".
In the study, firstly, information about data collection types and data collection activities was given. It is
appropriate to decide with which technique the data will be collected, in line with the research design to be adopted
for the research problem. For example; While various types of interviews can be done for a case study, face-to-
face in-depth interviews are more suitable for phenomenology study. The purpose of using the interview technique
in qualitative research is to provide a deep knowledge based on the meanings that individuals attribute to life
experiences, situations, or events. Researchers try to understand the situation examined from the subjective
perspectives of individuals by asking flexible questions with the interview technique. However, there may be
difficulties in making sense of the inner world of individuals due to their different cultural structures. For this
reason, it is important for the researcher to have information about the process of the interview technique to be
planned in line with the research design. Interview types are classified in various ways in the literature. In this
article, the information obtained from the literature has been summarized and categorized as "interview types
according to the way of communicating with the participants" and "interview types according to the data collection
tool" based on the developments in qualitative research. The data collection process for each interview type is
carried out similarly. The process includes the stages of establishing the sample frame, establishing the harmony
by developing rapport, selecting the sample, collecting the data, analyzing the data, ensuring validity and
reliability, and reporting the results. In the study, detailed information about the progress of these processes is
given. In qualitative research, the vital element is about the place and the characteristics of the working group. The
people and places that will provide the most accurate information about the research problem should be chosen.
For this reason, purposive sampling methods are often preferred as a sampling method. There are various views
on determining the sample size for qualitative research. Examples of various views are given in the article. The
data analysis process in qualitative research includes collecting data, creating codes, simplifying the codes, creating
categories and themes, and presenting them by reporting. There are also many different definitions of the types of
Nitel Sosyal Bilimler-Qualitative Social Sciences 80

qualitative data analysis in the literature. However, there are some methods that are frequently used in the interview
technique. The qualitative design in which the research was designed is a guide for the appropriate analysis method.
In qualitative research interviews, ideal data collection and analysis usually occur simultaneously. Since qualitative
studies are carried out in accordance with specific descriptions, they do not aim to generalize their findings. This
situation also leads to the emergence of many different views on validity and reliability. The most accepted validity
and reliability criteria was discussed in line with the literature. In addition, ethical issues need to be taken into
account, as the interviews provide data on the confidential aspects of the participants. In this respect, it is necessary
to inform the participants about every subject before participating in the interview. In addition, it is important to
ensure that the participants are volunteers and that the confidentiality of the collected data is guaranteed.
This study shows that there are very different approaches at every stage of the application process of the
interview technique in qualitative research. In this study, in order to clarify this complexity, the subject is discussed
in detail in line with the methods frequently used in the literature, up to date sources. This study contributes to the
literature on the relationship between research design and interview technique. In order to better understand
qualitative research methods in future studies, it is recommended to conduct studies examining different techniques
with relevant up-to-date sources.
Keywords: Qualitative research, ınterview technique, data collection, qualitative data analysis
Karahan, Uca & Güdük 81

Giriş

Bilimsel araştırmalarda yöntemin seçimi genellikle araştırma probleminin özelliklerine,

araştırmacının bireysel deneyimlerine ve çalışmanın kimlere hitap ettiğine göre oluşturulmaktadır.
Geçmişten günümüze gelindiğinde bilimsel alana hâkim görüşlerin yapılan çalışmalarda yöntem seçimini
etkilediği görülmektedir. Nitel araştırma yöntemlerinin sosyal bilim araştırmalarında yükselişe geçmesinin
Glaser & Strauss (1967)’un “The Discovery of Grounded Theory” (Temellendirilmiş Teori) adlı eserinin
yayınlanmasıyla başladığı bilinse de bilimin tarihsel geçmişinde, 19. Yüzyılın sonlarından 20. Yüzyılın
ortalarına kadar pozitivist yaklaşımın egemen olduğu görülmektedir (Polkinghorne, 2005, s. 137). Çünkü
bu dönemde istatiksel verilere dayalı nicel araştırmaların genellenebilir ve evrensel olduğuna dair bir
paradigma hakimdir. 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra ise, tümevarımsal yaklaşımın hâkim olduğu
durumu anlamaya yönelik öznel değerlendirmeye ve durumun karmaşıklığını yorumlamaya önem veren
nitel çalışmalara ilgi artmıştır. Bu süreç, karma araştırmalarında gelişmesine yol açmıştır (Creswell, 2017).
Bu dönemden itibaren araştırma problemine ilişkin durumları anlamaya ve keşfetmeye odaklı yorumlayıcı
öznel bilginin önemini savunan mantalite giderek yaygınlaşmıştır. Nitel araştırmalar 1900’lü yıllardan beri
çeşitli aşamalardan geçmiş ve önceki dönemlerde yer alan yöntemlere ek olarak yeni yöntemler gelişmiştir.
Denzin ve Lincoln (2011), yöntemlerin dönemlere göre beş aşamadan geçtiğini belirtmişlerdir. Bu aşamalar;
geleneksel dönem (1900'ler-1940'lar), modernizm dönemi (1950'ler-1970'ler), bulanık türler dönemi (1970-
80'lerin ortası), kriz dönemi (1980'lerin ortası- 1990'ların ortası) ve postmodern ve deney sonrası aşamalar
(1990'ların ortasından günümüze kadar) olarak bilinmektedir. Nitel yöntemlerin geliştirildiği dönemdeki
aşamaların, sosyal bilim felsefesindeki gelişimi yansıttığını ileri sürülmektedir. Literatürde birçok farklı
yazara ait ortaya koyulan çok sayıda nitel araştırma deseni/yaklaşımı yer almaktadır. Bunlara örnek olarak;
Tech (1990)’in 28 yaklaşımı ve Wolcott (2009) tarafından tanımlanan 22 yaklaşım ve Creswell (2021)’ün
5 geleneksel deseni verilebilir (Creswell, 2017, s. 187). Literatürde çok sayıda nitel araştırma
deseni/yaklaşımı olmasına rağmen, yapılan çalışmalarda genellikle araştırmaların deseniyle araştırmanın
sürecindeki aşamalarla ilişkili bilgilerin sınırlı olduğu görülmektedir. Bu makalede, sosyal bilimlerde
kullanımı yaygın olduğu için Creswell (2021)’in çalışmasında yer alan beş araştırma deseni; anlatı
araştırması, fenomenoloji, kuram oluşturma (temellendirilmiş teori), etnografi ve durum çalışması
doğrultusunda ilerlenilmiş ve görüşme türleri ve tekniğin uygulama süreci hakkında bir derleme çalışması
yapılmıştır.Sosyal bilimler alanında yapılan nicel ve nitel araştırmaların geneline bakıldığında çoğunlukla
örneklem olarak belirlenen kişilere çeşitli yapılarda sorular yöneltilerek verilerin toplandığı görülmektedir.
Nicel araştırmalarda sıklıkla tümdengelim yaklaşımıyla yapılandırılmış (kapalı uçlu) ya da yarı-
yapılandırılmış anketlerle sayısal veriler elde edilirken, nitel araştırmalarda yapılandırılmamış (açık uçlu)
ya da yarı-yapılandırılmış sorular doğrultusunda yapılan görüşmelerle kelimelere dayalı tümevarımsal
veriler elde edilmektedir (Creswell, 2017). Bütün görüşmeler kişiyi daha iyi anlamak için yapılırken, bu
anlama isteğinin amacı araştırma sorusuna ve araştırmacının disipliner bakış açısına göre değişmektedir. Bu
sebeple, nicel araştırmalarda genellikle standartlaştırılmış sorularla yapılandırılmış bir görüşme formatı
Nitel Sosyal Bilimler-Qualitative Social Sciences 82

kullanılmakta ve hipotezler test edilmektedir. Nitel araştırmalarda ise genellikle görüşülen kişiye yarı
yapılandırılmış ya da yapılandırılmamış sorular sorulmakta ve hipotezler oluşturulmaktadır. Nitel
araştırmalarda görüşme tekniği kullanılmasının amacı, bireylerin yaşam deneyimlerine, durumlara veya
olaylara yükledikleri anlamlara dayanan derin bir bilgi sağlamaktır (Berg, 2007; Baltacı, 2019; Türnüklü,
2000).

Görüşme teknikleri ile ilgili yapılan derleme çalışmaları incelendiğinde; görüşme türlerinin
sınıflandırılması, örneklem belirleme, veri toplama aşamaları, verilerin analizi, araştırmacının rolleri, etik,
geçerlilik ve güvenilirlik kriterleri gibi konularda çok çeşitli görüşler ve yaklaşımlar olduğu görülmektedir.
Ayrıca nitel araştırma desenlerine göre görüşme tekniklerinin uygulanması konusunda literatürde boşluklar
olduğu hatta birçok araştırmada nitel desenin belirtilmediği görülmektedir. Bu durum, özellikle nitel
araştırmalara yeni başlayan araştırmacılar için kafa karışıklığı yaratabilmektedir. Nitel araştırmalarda hangi
yaklaşım veya desenden yola çıkıldığının gerekçelendirilmesi nitel yöntem ve analizin doğasına uygunluk
açısından önem taşımaktadır. Çalışma kapsamında, nitel araştırmalarda kullanılan görüşme tekniğinin daha
iyi anlaşılması ve araştırma desenleri ile görüşme tekniğinin uygulanması ile ilgili konuya açıklık getirilmesi
amaçlanmıştır. Bu doğrultuda yapılan derleme çalışmasında, görüşme türleri ve görüşme tekniğinin
uygulanma sürecindeki konular, literatürdeki sıklıkla kullanılan ve kabul görmüş bilgiler çerçevesinde
tartışılmış ve nitel araştırma desenlerine göre görüşme sürecinde izlenecek yol ile ilgili bilgiler ortaya
koyulmuştur.

Nitel Araştırmalarda Veri Toplama

Veri, kısaca bilginin parçalarını ifade etmektedir. Nicel araştırmalarda veri, onu toplayan
araştırmacıdan bağımsız iken, sözlü veya yazılı söylemdeki nitel veriler örneklem olarak belirlenen kişi ve
araştırmacı arasındaki etkileşimin bir ürünüdür (Polkinghorne, 2005, s. 138). Nitel bir araştırma yaparken
sadece veri tabanı oluşturmak yeterli değildir. Araştırmacı nitel bir araştırmada bulgular üretirken ham
verilerin yeni bir bilgiye dönüştürülmesi için araştırmanın tüm aşamalarında aktif olmalı ve zorlayıcı
analitik süreçlere dahil olmalıdır (Thorne, 2000, s. 68). Nitel araştırmalarda üç tür veri toplanmaktadır. Veri
toplama türleri Şekil 1’de belirtilmiştir:

Şekil 1.
Veri Toplama Türleri

Çevresel Veri

Veri Toplama Türleri Süreçsel Veri

Algısal Veri

Kaynak: Yıldırım & Şimşek, 2008: 40.

Karahan, Uca & Güdük 83

Çevresel veri; çevrenin çeşitli özelliklerini anlamlandırmak amacıyla toplanan verilerdir. Süreçle
ilgi veri; araştırma süresince yaşanan durumların katılımcıları nasıl etkilediğini anlamak için toplanan
verilerdir. Algılara ilişkin veriler ise; örneklem olarak belirlenmiş katılımcı bireylerin araştırma problemi
hakkında düşüncelerini ve algılarını anlamaya yönelik toplanan verilerdir (Yıldırım & Şimşek, 2008, s. 40).
Nitel araştırmada veri toplama aşamasına geçmeden önce araştırma problemine ilişkin derinlemesine
literatür incelemesi yapılmalıdır. Veri toplama faaliyetlerinin başlangıcında ise mekânın/kişinin
belirlenmesi ile başlanmalıdır. Şekil 2‘de veri toplama faaliyetleri döngüsü görülmektedir (Creswell, 2017,
s. 148). Eğer doğru bir araştırma tasarımı yapılmadıysa veri toplama faaliyetleri zorluklarla dolu olabilmekte
veya çıkmaza girebilmektedir (Baltacı, 2019; Creswell, 2017). Bu sebeple; araştırmanın doğru tasarlanması
özellikle planlama, amaçlı örneklem seçimi, katılımcı ile araştırmacının iletişiminin ve bağların sağlam
olması verilerin sağlıklı ve rahat toplanması için önem taşımaktadır.

Şekil 2.
Veri Toplama Faaliyetleri

Mekanın/Kişinin
Belirlenmesi

Erişim
Verilerin Sağlanması ve
Saklanması Uyumun
Oluşturulması

Alan Sorunlarının Amaçlı

Çözümü Örnekleme

Verilerin Kaydı Veri Toplama

Kaynak: Creswell, 2017, s. 148.

Nitel araştırmalarda sıklıkla kullanılan üç veri toplama tekniği vardır. Bunlar; görüşme, gözlem ve
doküman inceleme (görsel ve yazılı materyaller) olarak bilinmektedir (Baltacı, 2019; Polkinghorne, 2005;
Yıldırım & Şimşek, 2008). Hangi tekniğin seçileceğini araştırmanın problemi, konusu ve hangi
desen/yaklaşım ile tasarlandığı belirlemektedir. Bu noktada önemli olan araştırma problemi için en doğru
cevabı hangi yaklaşım ve hangi veri kaynağı ile elde edebileceğimize karar vermektir.
Nitel Sosyal Bilimler-Qualitative Social Sciences 84

Tablo 1.
Nitel Araştırma Yaklaşımlarına Göre Veri Toplama Teknikleri
VERI
Kuram Durum
TOPLAMA Anlatı Fenomenoloji Etnografi
Oluşturma Çalışması
FAALIYETI
Veri toplama Doküman inceleme Derinlemesine Derinlemesine Katılımcı Doküman
teknikleri (arşiv metaryali, görüşme. görüşme. gözlem, inceleme,
günlük gibi), görüşme görüşme türleri,
yapılandırılmamış türleri, ortak gözlem.
görüşme, katılımcı kültüre ait
gözlem. doküman
inceleme.
Kaynak: Creswell, 2017, s. 150.

Örneğin; Tablo 1’de görüldüğü gibi fenomenoloji deseni ile tasarlanan bir araştırmada
derinlemesine görüşme tekniği ile verilerin toplanması uygunken, durum çalışmalarında gözlem, görüşme,
doküman analizi gibi çeşitli tekniklerden yararlanılabilmektedir. Bir araştırma problemi için en doğru
cevabın hangi yaklaşım ve hangi veri kaynağı ile elde edilebileceği belirlenerek nitel araştırma tekniği
seçilmelidir. Toplanan veriler araştırma raporunun oluşturulmasında bulguların dayandırıldığı zemin görevi
görmektedir. Alanyazına bakıldığında nitel veri toplarken en sık kullanılan tekniğin görüşme olduğu
görülmektedir. Ayrıca birçok nitel araştırmacı, farklı nitel teknikleri bir arada kullanmaktadır. Böylelikle
daha zengin veri seti elde etmek ve çalışmanın kalitesini artırmak amaçlanmaktadır.

Nitel Araştırmalarda Görüşme Tekniği

Görüşme, bireylerin kişisel deneyimleri doğrultusunda oluşan algılarını, hislerini ve değerlerini

keşfedebilmek ve anlamlandırmak için kullanılan güçlü bir yöntem olarak bilinmektedir. Araştırmalarda
görüşme tekniğinin kullanımasının en temel sebebi, ilgilenilen konuyla ilgili bakış açılarının keşfedilmesi
ve derinliğine ulaşılmasına yönelik istektir (Braun & Clarke, 2013). Jones (1985), bireylerin yaşam
deneyimlerinin gerçek özünün mental olarak zihinlerinde nasıl şekillendirdiklerini öğrenmenin en iyi
yolunun bireyin kendisine sormak olduğunu ifade etmektedir. Nitel görüşmeler, daha az yapılandırılmış
sorular aracılığıyla gerçekleşmesi ve katılımcıların sorulara genişletilmiş yanıtlar verebilmesine imkân
sağlamasıyla anket görüşmelerinden ayrılmaktadır (Jones, 2020). Nitel görüşmelerde yer alan sorularda
bireylerin kendilerini özgürce ifade etmeleri önemlidir. Bireyler kendilerini rahat ifade edemedikleri
durumda incelenen olayın sadece yüzeysel olarak anlaşılması mümkün olabilmektedir. Araştırmacılar
görüşme tekniği doğrultusunda sordukları esnek yapıdaki sorularla bireylerin iç dünyasına girerek onların
bakış açılarıyla incelenen durumu kavramaya çalışmaktadır (Mason, 1996, s. 39; Patton, 1987, s. 109 akt.
Türnüklü, 2000). Bunun sonucunda, farklı araştırma teknikleriyle derinine inilmesi mümkün olmayan
birçok farklı bilgiyi görüşme tekniği kullanarak keşfetmek ve ortaya koymak mümkün olmaktadır. Bununla
birlikte bireylerin farklı kültürel yapıları sebebiyle iç dünyalarını anlamlandırmanın zorlukları
olabilmektedir. Bu sebeple, araştırmacının görüşme tekniğinin süreciyle ilgili bilgi sahibi olması,
araştırmanın özenle yapılması ve her detayın iyi planlanmış olması önemlidir (Qu & Dumay, 2011, s. 239).
Bu doğrultuda yapılan görüşme tekniğiyle; bireylerin yaşamlarına ilişkin deneyimleri, anlamları ve
Karahan, Uca & Güdük 85

duyguları detaylı olarak anlamlandırabilmek için gerekli olan zengin veri setini elde etmek ve araştırma
sorusuna ilişkin en iyi cevaba ulaşmak mümkün olmaktadır.

Nitel Araştırmalarda Görüşme Türleri

Nitel araştırmalarda görüşme türlerinin araştırmacılar tarafından farklı açılardan farklı isimlerle
sınıflandırıldığı görülmektedir. Steward’a göre görüşme türleri; “yönlendirici” ve “yönlendirici olmayan”
olarak ikiye ayrılmaktadır (Sevencan & Çilingiroğlu, 2007, s. 4). Patton’a göre; “sohbet tarzı görüşme”,
“genel görüşme formu yaklaşımı” ve “standartlaştırılmış açık uçlu görüşme” olarak ifade edilmektedir
(Punch, 2005; Sevencan & Çilingiroğlu, 2007; Yıldırım & Şimşek, 2006). Minichiello; “standartlaştırılmış”,
“yarı standartlaştırılmış” ve “standartlaştırılmamış” olarak ayırmaktadır (Punch, 2005 akt. Tekin & Tekin:
2006, s. 104). Opdenakker (2006); “yüz yüze görüşme”, “telefonla görüşme”, “yazılım araçlarıyla görüşme”
ve “e-mail” yoluyla görüşme” olarak dörde ayırmaktadır (Opdenakker, 2006, s. 3). Rubin ve Rubin (2011)
ise, “odak gruplar”, “internet görüşmeleri”, “gelişigüzel sohbet” ve “yarı-yapılandırılmış ve
yapılandırılmamış görüşmeler” olarak kategorilendirmiştir (Rubin & Rubin, 2011, s. 39). Bu makalede,
literatürden edinilen bilgiler ve nitel araştırmalardaki gelişmelerden yola çıkarak görüşme türleri iletişim
şekline ve veri toplama aracına göre kategorilendirilendirilmiştir.

Katılımcılarla İletişim Şekline Göre Görüşme Türleri

Görüşmeler, nitel araştırma yaklaşımlarında en sık kullanılan teknik olarak bilinmektedir. Nitel
araştırmaların geçmişine bakıldığında en çok tercih edilen görüşme tekniğinin yüz yüze görüşme olduğu
bilinse de son yıllarda bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle telefon görüşmesi ve çevrimiçi görüşme
türleri giderek daha fazla kullanılmaya başlanmıştır. Şekil 3’de belirtilen iletişim şekline göre görüşme
türleri; bireysel görüşmeler ve odak grup görüşmeleri olarak sınıflandırılmaktadır.
Şekil 3.
Katılımcılarla İletişim Şekline Göre Görüşme Türleri

GÖRÜŞME

Bireysel
Odak Grup
Derinlemesine Görüşmeleri
Görüşme

Yüz yüze Çevrimiçi Yüzyüze Odak

Telefonla
Derinlemesine Görüşme Grup
Görüşme
Görüşme Görüşmesi

Çevrimiçi Odak
Senkronize
Grup
Görüşmeler
Görüşmesi

Asenkronize
Görüşmeler

Kaynak: Yazarlar tarafından oluşturulmuştur.

Bireysel Görüşmeler
Nitel Sosyal Bilimler-Qualitative Social Sciences 86

Yüzyüze derinlemesine görüşmeler, araştırmacı ve görüşülen kişinin sosyal etkileşimiyle

araştırılan konu ile ilgili bilginin ve anlamın oluşturulmasına imkân sağlayan bir görüşme tekniğidir
(Oltmann, 2016, s. 2) Yüz yüze derinlemesine görüşmeler genellikle açık uçlu yapılandırılmamış veya yarı
yapılandırılmış soru formu ile katılımcılardan yüz yüze detaylı cevapların alındığı ve araştırılan konunun
kapsamlı bir şekilde incelenmesini sağlamaktadır (Tekin & Tekin, 2006). Derinlemesine görüşmeler bazen
yalnızca bir sorudan oluşabilmektedir. Sohbet havasında geçen bu yapıdaki derinlemesine görüşmelerde
sorunun ardından ilgili konuları keşfetmek için destekleyici sorular gelmektedir (Hesse-Biber & Leavy
2011). Yüz yüze yapılan görüşmelerde araştırmacı görüşülen kişinin sesi, tonlaması, vücut dili gibi sosyal
ipuçları sayesinde bireyin sorular hakkındaki sözlü yanıtına ek olarak birçok ek bilgi sağlayabilmektedir.
Eğer araştırmacı konu ile ilgili bilgi sahibi değilse ve görüşülen kişi konu hakkında uzmansa bu sosyal
ipuçları ve araştırmacının çıkarımları daha az önemli görülmektedir. Bununla birlikte; görüşülen kişi ile
araştırmacı arasındaki bu sosyal etkileşim ve görünürlülük, görüşülen kişinin araştırmacıdan etkilenmesine
sebep olabilmektedir. Bu sebeple araştırmacının bu etkinin farkında olarak tarafsız yaklaşımı ve doğru
iletişimi önem taşımaktadır (Opdenakker, 2006, s. 3).

Görüşme tekniği ile ilgili genel inanç nitel araştırmalarda etkileşimin yüz yüze görüşmeler
aracılığıyla daha iyi sağlanabildiği yönündedir. Fakat son yıllarda bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi
küresel salgın gibi sebeplerle özellikle sosyal bilimler alanında yapılan araştırmalarda telefon görüşmeleri
ve internet aracılığıyla yapılan senkronize ve senkronize olmayan çevrimiçi görüşmeler veri toplama tekniği
olarak giderek daha fazla kullanılmaktadır. Çevrimiçi araştırmaların zaman ve finansal kaynaklar açısından
avantajları konusundaki olumu görüşlerin arttığı (Deakin & Wakefield, 2013, s. 604), yüz yüze görüşmelere
kıyasla bireylerin daha özgün ve rahat bir şekilde kendilerini ifade etmelerine imkân sağladığına yönelik
görüşler bulunmaktadır (Ellison vd., 2006; Janghorban vd., 2014, s. 1). Çevrimiçi senkronize görüşmeler;
Teams, Zoom Skype, Messenger gibi iletişim platformları aracılığıyla yapılmaktadır. Senkronize olmayan
araştırmalara göre araştırmacı ile görüşülen kişi arasında daha yoğun etkileşim olduğu için görüşmelerin
daha verimli geçmesini sağlayarak geleneksel yüz yüze görüşmeyi yansıtmaktadır (James & Busher, 2012,
s. 179). Araştırmacının ve görüşülen kişilerin saat dilimi farklılıkları uyması gereken zamanlama açısından
karmaşıklık yaratabilmesi dikkat edilmesi gereken bir konu olarak görülmektedir (Kazmer & Xie, 2008).
Senkronize olmayan görüşmeler ise, genellikle e-posta aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Bu görüşmeler
“e-görüşme” olarak da adlandırılmaktadır. E-görüşmeler araştırmacı ve görüşülen kişinin aynı yerde
bulunmasını gerektirmediği için hem zaman hem de mekân açısından esnektir. Araştırmacılar görüşme
sorularını istedikleri zaman dilimine yayarak bir ya da birkaç seferde katılımcılara iletebilmekte ve verilen
cevaplara göre yeni soruları gönderebilmektedir. Bu sürecin ne kadar süreceği katılımcıya bağlı olarak
değişebilmektedir (James & Busher, 2012). E-görüşmeler birçok kolaylık sağlasa da yüzyüze yapılan
görüşmelerin yerini alamayacağı sadece belirli durumlarda araştırmanın geliştirilmesi ve zenginleştirilmesi
için bir araç olarak kullanılabileceği belirtilmektedir (Bampton vd., 2013, s. 329). Telefon görüşmeleri de
senkronize görüşmelerle benzer özellikler taşımaktadır fakat burada görüşmelerde kullanılan iletişim aracı
Karahan, Uca & Güdük 87

internet değil telefondur. Son yıllarda teknolojinin gelişmesiyle artık nitel araştırmalarda telefonla yapılan
görüşmelerin azaldığı ve yerine çevrimiçi görüşmelerin arttığı görülmektedir.

Odak Grup Görüşmeleri

Odak grup görüşmeleri, araştırmacı tarafından küçük bir grup bireyin bir araya getirilerek belirlenmiş
bir araştırma konusu ile ilgili tartıştığı ve gruptaki bireylerin öznel deneyimlerinden, inançlarından,
algılarından ve tutumlarından etkileşim yoluyla yararlandığı bir grup görüşmesi tekniğidir (Cornwall &
Jewkes,1995; Nyumba vd., 2018, s. 21; Rabbie, 2004, s. 656). Bu görüşme tekniğinde belirli bir
populasyondan amaçlı olarak seçilen bireyler belirlenmiş bir konuya odaklanarak bu konu hakkındaki
görüşlerini dile getirmektedir (Barbour & Schostak, 2005, s. 46). Yüz Yüze ya da çevrimiçi olarak çeşitli
formatlarda yapılabilmektedir. Teknik, istatistiksel olarak geneli temsil eden geniş bir örnekten ziyade,
amaçlı seçilmiş bir grup bireyin görüşlerinden veri eldilerek kullanılmaktadır. Odak grup görüşmelerinde,
katılımcılardan oluşan grupla araştırmacı arasında yapılandırılmamış görüşme doğrultusunda görüşme
gerçekleşmektedir. Burada amaç, grup içi dinamiğin etkisiyle konuyu kavrama ve derinlemesine bilgi
üretmektir (Çokluk vd., 2011, s. 97). Odak grup araştırmasının üç temel özelliği, katılımcıların kişisel duygu
ve deneyimlerine erişim sağlamak; bilgi ve düşünce üretimini teşvik etmek ve kolektif anlamlandırma
sürecini gözlemleme fırsatı sunmaktır (Wilkinson, 1998). Odak grup görüşmesi süreci dört adımda
gerçekleşmektedir. Bunlar; araştırmanın tasarımı, veri toplama, verilerin analizi ve sonuçların rapor
edilmesini içermektedir. Bununla birlikte; odak grup görüşmeleri, kişi sayısı, araştırmacının konumu,
görüşmenin yapıldığı atmosfer, araştırmacı sayısı gibi özelliklerle aşağıda belirtildiği şekilde sınıflara
ayrılmaktadır (Nyumba vd., 2018, s. 22).
• Tek odak grubu: Bir konunun tüm katılımcılar ve araştırmacılar tek bir yerde etkileşimli olarak
tartışılmasıdır (Morgan, 1996, s. 131).
• İki yönlü odak grubu: Bu format, bir grubun bir konuyu aktif olarak tartıştığı, diğerinin ise birinci
grubu gözlemlediği iki grubun kullanılmasını içermektedir (Morgan vd., 1998).
• İki moderatörlü odak grubu: Aynı odak grubu içinde her biri farklı bir rol üstlenen, birlikte
çalışan iki moderatörün olduğu görüşme tekniğidir (Krueger & Casey, 2000).
• Düello moderatörü odak grubu: Araştırılan konu üzerinde kasıtlı olarak karşıt tarafları tutan iki
moderatörün olduğu odak grup görüşmesidir (Krueger & Casey, 2000).
• Katılımcı moderatör odak grubu: Bu odak grup tartışmasında, araştırmacılar grubun
dinamiklerini etkileyerek daha dürüst cevaplara ulaşmak için katılımcılardan bazılarını moderatör
rolünde geçici olarak görevlendirmektedir (Kamberelis & Dimitriadis, 2005).
• Mini odak grubu: Ulaşılması zor ve potansiyel katılımcının az olduğu durumda iki ila beş arasında
katılımcıdan oluşan küçük bir grupla yapılan görüşme tekniğidir (Kamberelis & Dimitriadis, 2005).

Çevrimiçi odak grup görüşmeleri; video konferans, sohbet odaları, iletişim platformları gibi
çevrimiçi iletişim araçları kullanılarak yapılan odak grup görüşmeleridir (Gill & Baillie, 2018, s.
668). Çevrimiçi odak gruplar eşzamanlı olarak (gerçek zamanlı olarak) veya eşzamansız olarak (gerçek
Nitel Sosyal Bilimler-Qualitative Social Sciences 88

zamanlı değil) ya da ikisinin kombinasyonu karma teknikle gerçekleştirilebilmektedir. Eşzamanlı formatta,

katılımcılar daha önce belirlenmiş bir zaman diliminde eş zamanlı olarak çevrimiçi olmaktadır. Eşzamanlı
etkileşim sayesinde görüşme sürecinde birbirlerinin görüşlerine anında tepki verebilmektedirler.
Eşzamansız formatta ise katılımcılar belirli bir süre boyunca oturum açmakta, diğer katılımcıların katkılarını
okumakta ve kendileri için uygun olan bir zaman diliminde başka birinin katılması gerekmeksizin özgür bir
şekilde tartışmaya katılarak görüşlerini bildirmektedirler (Tates vd., 2009, s. 3). Sözlü olmayan iletişim,
araştırmacı ve katılılımcılar açısından görüşmenin bağlamsal doğasına ilişkin farkındalığı artırması
sebebiyle daha derin bir ortak anlam elde etmek için önemli olabilmektedir (Onwuegbuzie vd., 2010).
Çevrimiçi odak grupları, yüz yüze odak grup tartışmasına göre daha dinamik ve rekabetçi bir ortam
yaratılma imkânı sağlasa da özellikle senkronize çevrimiçi odak grup görüşmelerinde sözlü olmayan verileri
yakalayamama ya da bağlantı kopması gibi teknik sorunlar yaşanması ihtimali vardır (Dubrovsky vd., 1991,
s. 124). Çevrimiçi odak grup metodolojisini kullanmanın en belirgin avantajı, yüz yüze yapılan araştırma
tekniklerinde dahil edilmesi zor olan popülasyonlara erişim sağlaması ve birbirleriyle görüşme imkânı
olmayacak katılımcıları ve araştırmacıları biraraya getirerek aralarındaki diyaloğu kolaylaştırmasıdır.

Veri Toplama Aracına Göre Görüşme Türleri

Merriam, (2015)’ e göre görüşmeler yapılandırma süreçlerine göre üç kategoriye ayrılmaktadır.

Bunlar, tam yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmamış görüşmelerdir (Merriam, 2015, s.
87). Bununla birlikte birçok çalışmada yapılandırılmış görüşme için, nicel bilgiler sunması ve katılımcının
özgürce konu hakkında bilgi vermesini kısıtlaması sebebiyle nitel araştırmanın doğasına uygun bulunmadığı
yönünde görüşler belirtilmektedir. Bu sebeple, bazı çalışmalarda veri toplama aracına göre nitel görüşme
türleri; yapılandırılmamış ve yarı-yapılandırılmış olarak ele alınmaktadır (Creswell, 2021, s. 162; DiCicco‐
Bloom & Crabtree, 2006, s. 315; Rubin & Rubin, 2011, s. 39). Bu makalede, görüşmelerin yapılandırma
sürecindeki ayrımın anlaşılması ve açıklayıcı olması açısından Şekil 4’te görüldüğü gibi üç türe ayrılmış ve
türler açıklanmıştır:
Şekil 4.
Veri Toplama Aracına Göre Görüşme Türleri

GÖRÜŞME

Yarı-
Yapılandırılmış Yapılandırılmamış
yapılandırılmış
Görüşme Görüşme
Açık Uçlu Görüşme

Kaynak: Merriam, 2015.

Yapılandırılmış görüşme tekniği, araştırmacının belirli kategorilere göre hazırladığı ve katılımcı
bireyin kendisine ait bilgiyi kapalı uçlu olarak cevapladığı anket çalışmalarına benzer özellikler gösteren
bir tekniktir (Robson, 1993 akt. Türnüklü, 2000, s. 546). Bu teknikte her katılımcıya aynı sorular değişiklik
Karahan, Uca & Güdük 89

yapılmadan sorulmaktadır. Verilecek cevaplar belirli seçeneklere göre değerlendirilmektedir. Elde edilen
veriler nicel yapıda olduğu için derinlemesine bir anlam çıkarımı yapmak çok mümkün olmamaktadır. Bu
sebeple deneyimin ya da bir olayın anlamını kavramaya yönelik nitel araştırmalar için çok uygun bir teknik
değildir.

Yarı-yapılandırılmış görüşme tekniği, yapılandırılmış görüşme sorularının daha esnek bir formda
hazırlanarak katılımcıların açık uçlu cevap vermesine olanak sağlayan görüşme tekniğidir. Yarı
yapılandırılmış görüşmeler nitel görüşmelerde en sıklıkla kullanılan teknik olarak bilinmektedir (Edwards
& Holland, 2013, s. 29; Kitchin & Tate, 2000, s. 213; Longhurst, 2003, s. 144). Teknikte görüşme sorularının
kısmen standartlaştırılmakta, kısmen araştırmacı tarafından cevaba açık bırakılmaktadır (Wengraf, 2001, s.
62). Böylelikle araştırmacı tarafından görüşülen kişinin yanıtlarını genişletmek ve bilgi üretmek için gerekli
ortam yaratılmakta ve derinliğin elde edilmesini sağlanmaktadır (Rubin & Rubin, 2005, s. 88). Berg (2007),
bu tür görüşmelerin gerçekleştirirken, araştırmacıların konu ile ilgili tüm detayları ve araştırma sorularını
içeren temel bir kontrol listesi hazırlanmasını önermektedir. Bu sayede, araştırmacı derinlemesine araştırma
yaparken çalışmayı amacına yönelik belirlenen parametreler içinde tutmaya daha kolay imkân
sağlayabilmektedir (Alshenqeeti, 2014, s. 40). Sorular önceden soru formu aracılığıyla planlanmış olsa da
görüşmecinin esnek ve duyarlı olması, katılımcıyı yönlendirmeden özgür alan tanıması önem taşımaktadır
(Liamputtong, 2019, s. 402).
Yapılandırılmamış görüşme tekniği; planlama ve uygulama açısından hem görüşülen kişiye hem de
araştırmacıya daha fazla esneklik ve özgürlüğün sunulduğu, sosyal etkileşimin doğal sürecinde spontane
gerçekleşen bir görüşme tekniğidir (Türnüklü, 2000, s. 545, Zhang & Wildemuth, 2009, s. 240).
Araştırmacının konu ile ilgili yeterli bilgi birikimine sahip olmadıkları durumlarda daha sıklıkla tercih
edilen bir tekniktir. DiCicco‐Bloom ve Crabtree (2006)’ye göre aslında hiçbir görüşme tamamen
yapılandırılmamış olarak kabul edilememektedir. Çünkü araştırmacı bir konu ile ilgili bir problem
doğrultusunda hareket etmektedir. Bu doğrultuda yapılandırılmamış görüşme sohbete benzer özellikler
taşımaktadır. Sıklıkla etnografya deseni ile tasarlanmış keşifsel çalışmalarda katılımcı gözlem tekniği ile
kullanılmaktadır (DiCicco‐Bloom & Crabtree, 2006, s. 315). Bu tekniğin en belirgin sınırlılığı, arastırmada
veri toplamak için belirlenmiş bir çerçeve olmaması sebebiyle sistematik veri toplanması ve analizde örüntü
oluşturulması için çok fazla zaman gerekmektedir (Türnüklü, 2000, s. 546).
Görüşmelerde araştırmacı, epistemolojik yaklaşımına bağlı olarak tartışma konusu ile ilgili temel
anlama erişmek için sıklıkla soruları araç olarak kullanmaktadır. Bununla birlikte nitel görüşmelerin bir
parçası olarak katılımcıları düşündürmek ve tartışmaya teşvik etmek için metinsel, görsel ve yaratıcı
araçlarda kullanabilmektedir. Böylelikle katılımcıların tartışılan konuyu anlamlandırma süreçlerine destek
verilebilmektedir (Edwards & Holland, 2013, s. 53).
Nitel Sosyal Bilimler-Qualitative Social Sciences 90

Nitel Araştırmalarda Görüşme Süreci

Nitel araştırmalarda görüşme yoluyla veri toplama sürecinde araştırmacı oluşturacağı bir plan
doğrultusunda hareket etmelidir. Şekil 2’de Creswell (2021)’ in çalışmasında yer alan veri toplama döngüsü
bu süreci açıklamaktadır. Ayrıca literatürdeki çalışmalar incelendiğinde genel olarak sürecin; örnek
çerçevesinin oluşturulması, ilişkiler geliştirilerek uyumun sağlanması, örneklemin seçilmesi, verilerin
toplanması, verilerin analizi, geçerlilik ve güvenilirliğin sağlanması, sonuçların raporlanması aşamalarını
içerdiği görülmektedir. Aşağıda bu süreçlerde öne çıkan konulara dair bilgiler verilmektedir.

Örneklem Belirleme Süreci

Nitel araştırmalarda yapılan görüşmelerde seçilen konuyla ilgili derin ve kapsamlı veri toplanması
gerektiğinden, çalışılacak alanla ilgili ön bilgiler edinilmeli ve alan yakından tanınmalıdır. Nitel
araştırmalarda seçilecek yer ve örneklemin özellikleri ile ilgili esas olan araştırmacının araştırdığı problemi
ile ilgili en doğru bilgiyi ve konunun en iyi anlaşılmasını sağlayacak kişileri ve yerleri seçmektir. Bu sebeple
örnekleme yöntemi olarak sıklıkla amaçlı örnekleme yöntemleri tercih edilmektedir (Yağar & Dökme, 2018,
s. 4). Türnüklü (2000) ise, literatürden edinilen bilgiler doğrultusunda nitel arastırmalarda kullanılan
örneklem belirleme tekniklerini; aykırı durum örneklemesi, maximum çesitlilik örneklemesi, benzeşik
örnekleme, tipik durum örneklemesi, kritik durum örneklemesi, kartopu örnekleme, amaçlı ölçüt örnekleme,
doğrulayıcı ve yanlışlayıcı örnekleme, kolay ulaşılabilir durum örneklemesi olarak açıklamıştır (Türnüklü,
2000, s. 549). Miles ve Huberman (1984) yer ve örneklem seçim sürecinin dört boyutu içerdiğini
belirtmektedir. Bunlar (Miles & Huberman, 1984, s. 185);

• Yer: Araştırmanın yapılacağı yer,

• Katılımcılar: Araştırmanın yapılacağı kişiler,
• Olaylar: Araştırmanın yapılacağı kişilerin yapacakları şeyler,
• Süreçler: Araştırmanın yapılacağı kişiler tarafından yapılacak şeylerin doğal gelişim sürecidir.

Nitel araştırmalarda örnek büyüklüğü büyüklüğü karmaşık bir durum olarak görülmektedir ve nasıl
belirlenmesi konusunda henüz kabul görmüş bir bilgi bulunmamaktadır (Creswell, 2017, s. 189). Örneklem
büyüklüğü araştırmanın amacına göre değişebilmektedir. Yıldırım ve Şimşek (2008), araştırma probleminin
özelliğine ve araştırmacının sahip olduğu kaynakların sınırlılığına göre örneklem büyüklüğünün
belirlenmesinin uygun olduğunu belirtmektedir (Yıldırım & Şimşek, 2008, s. 87). Creswell (2021)
çalışmasında, örneklem büyüklüğünün araştırma desenine göre belirlenmesinin uygun olduğunu
belirtmiştir. Bu çalışmada yer alan araştırma desenine göre örneklem olarak seçilecek bireylerin
özelliklerine dair bilgiler Tablo 4’te belirtilmektedir.
Karahan, Uca & Güdük 91

Tablo 2.
Araştırma Desenlerine Göre Uygun Örneklem Seçimi
Kuram Durum
Anlatı Fenomenoloji Etnografi
Oluşturma Çalışması
Verilerin Farklı ve İncelenecek Fenomene Ortak bir kültüre Bir süreç,
toplanacağı ulaşılabilir bir ya fenomene dair ilişkin eyleme sahip grup aktivite, olay
kişi/kişilerin da birkaç birey deneyimi olan tepki veren ya da üyelerinden program veya
özellikleri birden fazla sürece dahil olan oluşan bireyler birden fazla
birey birkaç birey kişiyle
sınırlandırılmış
sistem
Kaynak: Creswell, 2021.
Creswell (2017) çalışmasında, incelediği çok sayıda nitel araştırma doğrultusunda araştırma
desenlerine göre uygun örnek büyüklüğünü; fenomenoloji çalışmalarında 3 ile 10 arasında, temellendirilmiş
teori (kuram oluşturma) çalışmalarında 20 ile 30 arasında, anlatı araştırmalarında 1 ya da 2, etnografi
araştırmalarında ortak kültüre ait bir gruptaki kişi sayısı, durum çalışmasında ise en fazla 4 ya da 5 durumla
ilşkilibirden fazla kişi sayısı olarak belirtmektedir. Örneklem belirleme aşamasında en fazla tercih edilen
yaklaşımlardan diğeri ise teorik doygunluğun esas alınmasıdır (Creswell, 2017, s. 189; DiCicco‐Bloom &
Crabtree, 2006, s. 318; Kuzel, 1999). Bu doğrultuda veriler tekrar etmeye başladığında ve yeni bir bilgi
üretilemediğinde teorik doygunluğa ulaşılacağı varsayılmaktadır (Baltacı, 2019, s. 263). Son yıllarda
yapılan çoğu araştırmada yeterli örneklem büyüklüğünü belirlemek için veri doygunluğu yaklaşımının
kullanıldığı görülmektedir (Alizadeh vd., 2020; Corner vd., 2019; Dönmez & Özkul, 2020; Torun, 2019;
Yiga vd., 2021). Bu görüş doğrultusunda hareket eden araştırmacılar, görüşmelerle veri toplama ve
örneklem büyüklüğünün belirlenmesi sürecini genellikle eş zamanlı olarak yürütmektedir.

Odak grup görüşmelerinde araştırmacı benzer demografik özellikler taşıyan katılımcılarla birlikte
grup ortamında araştırma problemini tartışmaktadır. Katılımcıların birbirlerini tanıması ya da tanımaması
fark etmemektedir. Odak grup görüşmelerinin kaç kişi olmasına dair belirli bir kural olmamakla birlikte son
yıllarda yapılan bazı çalışmalarda genellikle 6-8 kişi arasında olmasının uygun olduğu görüşü
belirtilmektedir (Creswell, 2017, s. 190; Çokluk vd., 2011, s. 101; Krueger & Casey, 2000). Zeller (1993),
en yaygın kullanımın 4 ila 6 kişi arasında olduğunu belirtmektedir (Morgan, 1996, s. 144). Buna gerekçe
olarak ise birkaç odak grup görüşmesi ile verilerin doygun hale gelmesini göstermektedir. Longhurst (2003)
ise, büyük odak gruplarında her katılımcının konuşması gerektiği için oturumu yönetimin ve verileri
toplamanın zorluklar taşıdığını belirtmektedir. Edmunds (2000), kişi sayısının 8 ila 10 arasında olması
gerektiğini belirterek az sayıda kişiyle yeterli veri toplanamayacağı, 10 kişiden fazla olması durumunda ise
grup arasında doğru etkileşimin sağlanamaması ve grubu yönetmenin zorlaşması gibi problemlerle
karşılaşılması olasılığının artacağını belirtmektedir (Çokluk vd., 2011, s. 101). Krueger ve Casey (2000) ise,
6 ila 8 arasında kişi sayısından oluşan küçük grupların daha verimli olduğunu belirtmektedir. Krueger
(1994), tatmin edici bilgilere ulaşıldığında tekrar eden bilgiler üretilene kadar odak grup görüşmelerine
devam etmeyi önermektedir. Bu doğrultuda bir araştırma sorusuna cevap bulabilmek için üç veya dört odak
Nitel Sosyal Bilimler-Qualitative Social Sciences 92

grup sayısı olabileceğini öne sürmektedir. Katılımcıların çeşitli özellikler taşıması veya araştırılan konuların
kapsamının gerekli görülen grup sayısını artıracağını, bu noktada veri doygunluğunun esas alınması
gerektiği belirtilmektedir. Grubun çeşitli özellikler taşıması avantaj olarak görülebilse de katılımcılar
arasında hiyerarşik ilişkilerin olmaması ve eşit şartlar sağlanılmasına dikkat edilmesi gerekmektedir
(Kitzinger, 1995, s. 301).

Odak grup görüşmelerinde katılımcı sayısını belirlerken araştırmanın problemi, odak grubun türü,
araştırmacının grup üyelerinin özelliklerine göre grubu yönetme becerisi ve görüşmenin yapısı ile ilgilidir.
Kişilerin sayısı doğrultusunda elde edilen verilerin araştırma sorusuna cevap verecek yeterlilikte olması ve
araştırmacının odak grup görüşmesindeki kişileri yönetebilme kapasitesi örneklemi belirlemede önem
taşımaktadır (Ekiz, 2003). Bu bağlamda, literatürde çok farklı görüşler bulunmakla birlikte grup kişi
sayısının doğru gerekçelerle araştırmacının verebileceği bir karar olduğunu söylemek mümkündür.

Veri Toplama Süreci ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Görüşme tekniğiyle insan deneyimini anlamak ve kavramak gerçek ve doğru bilgi aracılığıyla
olmaktadır. Gerçek bilgiye ulaşmak için katılımcının gönüllü ve istekli olması önemlidir. Bu sebeple,
araştırmacı ile katılımcı arasındaki uyumun zamanla geliştiği geleneksel etnografi deseniyle yapılmış
çalışmalar gibi yapılandırılmamış görüşmelerin aksine, fenomenoloji, gömülü teori gibi desenlerle
derinlemesine görüşmelerin yapıldığı çalışmalarda araştırmacının hızla katılımcı ile olumlu bir ilişki
kurması gerekmektedir. Bu araştırmanın verilerinin toplanılması esnasında başarılı olunması için gerekli ilk
adımdır. Olumlu ilişki geliştirmek katılımcının paylaştığı bilgilere güvenilmesini ve saygı duyulmasını
sağlamaktadır. Aynı zamanda, katılımcı da öznel deneyimlerini ve tutumlarını doğru bir şekilde ifade etmek
için güvenli ve rahat bir ortama ihtiyaç duymaktadır (DiCicco‐Bloom & Crabtree, 2006, s. 317).

Araştırmacı ve görüşmeye katılan kişi arasındaki uyum aşamaları genellikle endişe, keşif, işbirliği
ve katılımı içermektedir. Endişe aşaması, araştırmacı ve görüşülen kişinin yeni iletişim kurmaya başladığı
zamanda oluşan belirsizlik dönemini anlatmaktadır. Keşif aşaması, araştırmacı ve katılımcı arasında
ahengin oluşmaya başladığı dönemdir. İşbirliği aşaması güvenin oluşmaya başladığı dönem; katılım ise
araştırmacı ve katılımcı arasında zamanla oluşan güven doğrultusunda tam katılımın sağlandığı dönemdir
(Spradley, 2003, s. 44).

Barbour ve Schostak (2005), görüşme tekniğinin veri toplama aracı olarak kullanılması durumunda
soruların mümkün olduğu ölçüde kısa ve cevapların ise uzun ve kapsamlı olması gerektiğini belirtmektedir.
Ayrıca görüşmeler sırasında dikkate alınması gereken bazı anahtar kavramları tanımlamaktadır:

• İlişki Gücü: Araştırmacı ile katılımcı arasında ilişki geliştirme ve iletişim gücünü ifade etmektedir.
• Değer: Araştırmacı ve katılımcının sözlerinin değerini ifade etmektedir.
• Güven: Araştırmanın nesnelliği, doğruluğu ve dürüstlüğünü ifade etmektedir.
• Anlam: Araştirmacinin katılımcıya iletmek istediği anlamı ifade etmektedir.
Karahan, Uca & Güdük 93

• Kelimeler: Görüşmelerde sorulan soruların anlatım biçimini ve kullanılan kelimeleri ifade

etmektedir (Barbour & Schostak, 2005, s. 43).
Görüsme teknigi, detaylı ve derin bilgilere ulaşılması açısından önemli olsada bazı sınırlılıkları
mevcuttur. Genellikle küçük bir örneklem grubu üzerinde gerçekleştiği için genelleme yapılamamaktadır.
Nitel görüşmede veri toplama ve analiz süreci; araştırmacının sosyal becerileri, kendine özgü durumu ele
alış stili ve durumu yorumlaması ile gerçekleşmektedir (Liamputtong, 2019, s. 1). Bu sebeple, araştırılacak
konunun nitel araştırma desenine yönelik görüşme süreci hakkında detaylı bilgi sahibi olunması ve sürecin
araştırmacı tarafından doğru yönetilmesi büyük önem taşımaktadır.

Verilerin Analizi

Nitel veri analizi genellikle verilerin toplanması, kodların oluşturulması, kodların sadeleştirilerek
temaların oluşturulması ve tablolar, şekiller ya da bir tartışma halinde raporlanarak sunulmasını
içermektedir (Creswell, 2021, s. 182). Nitel verilerin analizinde amaç; araştırma sorusu hakkında bilgi
edinmek, gerçeklendirmek, temel konu ya da hikayeleri ortaya koymak, edinilen bilgilerin içeriklerini
boyutlandırmak ve çerçeveler doğrultusunda verileri azaltmaktır (Sandelowski vd., 1997, s. 371).
Literatürde nitel veri analizinin türleri konusunda çok farklı görüşler mevcuttur fakat en fazla kullanılan
analiz teknikleri aşağıda belirtilmektedir (Özdemir, 2010, s. 334):

Fenomenolojik Analiz: Bireylerin bir fenomene ilişkin deneyimlerine yükledikleri derin anlamı ortaya
koymak amaçlanmaktadır (Creswell, 2017, s. 195).

İçerik Analizi: Çoğunlukla yazılı ve görsel verilerin analizinde kullanılmaktadır (Şahin vd., 2021, s. 236).
Verilerin sistematik, niceliksel ve nesnel tanımlanması amacıyla kodlar ve temalar oluşturularak analiz
edilmesidir (Uygun vd., 2019, s. 505).

Betimsel Analiz: Verilerin daha önceden belirlenmiş temalara göre doğrudan alıntılarla özetlenerek ve
yorumlanarak okuyucuya bilginin aktarılmasıdır (Ültay vd., 2021, s.191; Yıldırım & Şimşek, 2003).

Yerleşik Kuram ve Sabit Karşılaştırma Analizi: Araştırma problemine yönelik elde edilen verilerden
temaların oluşturulması ve bu doğrultuda kuram gelişilmesidir (Glaser & Strauss, 1967; Özdemir, 2010, s.
334).

Söylem Çözümlemesi: Dilin sosyal ve kültürel bağlam içerisinde ayrıntılı olarak dilbilimsel analize tabi
tutulmasıdır (Kısık, 2022, s. 23; Yılmaz, 2019, s. 239).

Etnometodoloji: Ortak kültüre sahip bireylerin bir olay ya da olguya yönelik bakış açılarının neden-sonuç
ilişkilerinin detaylı betimlenmesidir (Creswell, 2017; Erturagay, 2019, s. 62).

Nitel araştırmalarda yapılan görüşmelerde, ideal veri toplama ve analiz eş zamanlı olarak yapılmaktadır.
Böylelikle araştırma soruları hakkında genel bir anlayış oluşturmaya çalışılmaktadır. Her bir katılımcı için
yapılan veri toplama ve analiz sürecinde, verilerin tekrarladığı ve benzer özellikler taşıdığı noktada verilerin
yeterli olduğu kabul edilmektedir. “Doygunluk” olarak adlandırılan bu aşama, yeni bir kategori veya
Nitel Sosyal Bilimler-Qualitative Social Sciences 94

temanın ortaya çıkmadığı veri toplamanın tamamlandığını gösteren aşamadır (DiCicco‐Bloom & Crabtree,
2006, s. 318; Kuzel, 1999). Nitel araştırmalar genellikle keşifsel olduğu için verilerin analizi araştırmacılar
tarafından yapılırken öğrenilmektedir. Bununla birlikte genel olarak veri analizinde izlenen süreç Creswell
(2021) tarafından aşağıdaki işlemlerle açıklanmaktadır:

1. Veri Yönetimi: Analizin ilk aşamasına araştırmacılar verilerini düzenleyerek başlamaktadır. Toplanan
veriler bilgisayar ortamında ya da elle uygun metin birimlerine dönüştürülmektedir.

2. Okuma ve Hatırlatıcı Notlar Alma: Verilerin doğru yönetimi için yapılan düzenlemeden sonra hazırlanan
metin birkaç kez tam olarak okunmakta ve anlam oluşturmaya çalışılmaktadır. Bu aşamada anlam
oluşturmak için yardımcı olacak ifadeler, fikirler ve anahtar kavramlara yönelik hatırlatıcı notlar
alınmaktadır.

3. Betimleme, Sınıflandırma ve Yorumlama: Bu aşamada okunan ve notlar alınan veriler için detaylı
betimleme yapılarak kodlar ve temalar oluşturulmaktadır. Sonrasında ise araştırma yaklaşımı doğrultusunda
kendi görüşleri ya da literatürdeki bilgiler ışığında yorumlama yapılmaktadır.

4. Sunma ve Görselleştirme: Veri analizinin son aşamasında ise, araştırmacılar elde ettikleri verileri metin,
tablo ya da şekil aracılığıyla bir düzen oluşturarak sunmaktadır. Sunma ve görselleştirme için oluşturulan
tablolarda sayısal bilgilerden çok durumun kelimelerle ifade edildiği bilgiler yer almaktadır.

Nitel araştırmanın genel analiz süreci bu şekilde gerçekleşse de araştırma desenlerine göre farklı
analiz basamakları olabilmektedir. Anlatı araştırmasında kişinin yaşam öykülerine yönelik bir bir anlatı
geliştirmek amaçlanmaktadır ve en az yapılandırılmış prosedürü içermektedir. Fenomenoloji çalışmasında
deneyimin özü ve anlamına odaklanılmaktadır. Kuram oluşturma çalışmasında alandan elde edilen veriler
doğrultusunda bir kuram geliştirilmek amaçlanmaktadır. Fenomenoloji ve kuram oluşturma çalışmaları
yazar tarafından en derin ve detaylı açıklamaların yapıldığı bir veri analizi sürecini içermektedir. Etnografi
araştırması aynı kültürü paylaşan bir grubun betimlenmesi, yorumlamasını ve yaygın bir analiz sürecini
içermektedir. Durum çalışması ise; bir durum ya da çoklu bir durumun derinlemesine incelenmesini ve
analiz edilmesini gerektirmektedir (Creswell, 2021, s. 106). Bununla birlikte, birçok araştırmacının farklı
yaklaşımlar doğrultusunda analiz stratejileri belirlediği de görülmektedir. Örneğin; hermeneutik
(yorumlayıcı) yaklaşımda metni analiz etmek için temaları ve kategorileri belirleme sürecinde yorumlayıcı
açıklamalar yapılmaktadır. Hermeneutik yaklaşım araştırılan konu veya durumla ilgili bilinçli bir anlam
arayışını ifade etmektedir (Gummesson, 2005 akt. Başfırıncı, 2011). Şablon yaklaşımı ise, daha önce yapılan
araştırmalara ve teorik bilgilere dayalı bir şablon (kategoriler) üzerinden analizin gerçekleştirilmesini
içermektedir (Miler & Crabtree, 2005 akt. DiCicco‐Bloom & Crabtree, 2006). Daldırma/kristalleştirme
yaklaşımı ise, güçlü bir teorik alt yapıya sahip olan araştırmacı tarafından verilerin tekrar tekrar döngüsel
bir şekilde süzgeçten geçirilerek kristalleşmesinin amaçlandığı bir tekniktir. Genellikle yapılandırılmamış
görüşmeler tercih edilir. Nitel araştırmada deneyimli olan, teorik bilgisi güçlü araştırmacılar tarafından
kullanılması tavsiye edilmektedir (DiCicco‐Bloom & Crabtree, 2006).
Karahan, Uca & Güdük 95

Nitel veri analizinde elle kodlama ya da bilgisayarlı yazılım programları aracılığıyla analiz
yapılabilmektedir. Sıklıkla kullanılan yazılım programlarına örnek olarak; MAXQDA, ATLAS.ti, NVivo
ve HyperRESEARCH verilebilir. Bilgisayarlı yazılım programlarında veri analizi süreci elle kodlama ile
aynı şekilde ilerlemektedir. Görüşmeden elde edilen verilerin bilgisayarla analizinde araştırmacı yazıya
döktüğü metinden öne çıkan ifadeleri ya da metnin bir parçasını belirler ve bir kod etiketi kararlaştırır.
Sonrasında aynı kod etiketine sahip ifadeler için veritabanı taranır ve ortak kod etiketine sahip ifadelerin bir
çıktısı oluşturulur. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda kategorilerin ve temaların oluşturulmasını ise
bilgisayar değil araştırmacının kendisi yapmaktadır (Creswell, 2021, s. 203).

Nitel Görüşmelerde Geçerlilik, Güvenilirlik ve Etik Değerler

Dörnyei (2007), geçerlilik ve güvenilirlik konularının araştırma sonuçlarının garantisine hizmet

ettiğini ve araştırılan durumu yansıtma derecesini ifade ettiğini belirtmektedir. Nitel araştırmalarda geçerlik
ile ilgili pek çok farklı bakış açısı mevcuttur (Creswell 1998; Firestone 1993; Healy & Perry 2000; Krefting
1991; Maxwell 1992; Merriam 1995; Miles & Huberman 1994; Padgett 1998; Thomas & Magilvy 2011 akt.
Şener vd., 2017, s. 8). Bu bakış açılarında, nitel geçerlilikler nicel değerler bakımından karşılıklarına yönelik
değerlendirilmektedir. Fakat yorumlayıcı perspektifle nicel terimlerden farklı olarak nitel terimler
kullanılmaktadır. Lincoln ve Guba (1985) nitel bir çalışmada iç geçerlilik ve dış geçerlilik terimlerinin
yerine; özgünlük, aktarılabilirlik, güvenilebilirlik ve onaylanabilirlik terimlerini kullanmaktadır (Lincoln &
Guba, 1985 akt. Creswell, 2021, s. 246). Bunun sağlanması için ise, araştırma alanında uzun süreli katılım,
farklı veriler kullanarak veri üçgenlemesi yapmak, derin betimleme yapılmasını önermektedir. Günümüzde
yapılan nitel çalışmalarda sıklıkla kullanılan bu kriterler, araştırma sürecinin denetlenmesini içermektedir.
Yıldırım ve Şimşek (2008), görüşme tekniğinin uygulanma sürecinde araştırmanın gözlem ve doküman
incelemesi gibi diğer nitel tekniklerle desteklenmesinin araştırmayı daha nitelikli kılarak geçerliliğini ve
güvenilirliğini arttırdığı belirtilmektedir. Son yıllarda yapılan nitel çalışmalarda da sıklıkla geçerlik ve
güvenilirlik için veri üçgenleme tekniğinin kullanıldığı gözlemlenmektedir (Alves vd., 2022; Duran vd.,
2014; Gazelci & Aydın, 2021; Korkmaz & Ayduğ, 2020; Mondal & Samaddar, 2020). Creswell & Miller
(2000) ise, çalışmalarında sıklıkla kullanılan dokuz geçerlilik stratejisinden bahsetmektedir. Bunlar; uzun
süreli katılımcı gözlem, veri üçgenlemesi, akran incelemesi, olumsuz durum analizi, araştırmacı
önyargılarının açıklanması, analiz sonuçlarının tekrar katılımcılara gönderilerek onaylatılması, yoğun
betimleme yapılması, işbirliği ve uzman incelemesi olarak ifade edilmektedir (Creswell & Miller, 2000, s.
126; Creswell, 2021, s. 253-254). Pawson ve diğerleri (2003) ise, geçerlilik ve güvenilirlik ile ilgili kriterleri;
saydamlık, doğruluk, amaçlılık, yarar, ulaşılabilirlik ve özgünlük olarak tanımlamaktadır (Pawson vd.,
2003, s. 37).

Bir araştırmada güvenilirlik, veri toplama aracının tekrarlanan denemelerde aynı sonuçları verme
derecesini ifade etmektedir. Nitel araştırmalarda veri setlerinin yorumlanmasının yanlılığa açık olması
sebebiyle güvenilirliğin sağlanmasının zor olduğuna yönelik görüşler vardır (Alshenqeeti, 2014, s. 43;
Brewerton & Millward, 2001, s. 74; Creswell, 2017, s. 203). Creswell (2021), güvenilirliğin sağlanmasında
Nitel Sosyal Bilimler-Qualitative Social Sciences 96

odaklanılması gereken konunun kodlayıcılar arası görüş birliğinin sağlanması olduğunu ve birçok nitel
çalışmada bu konuda yürütülen tartışmaların yetersiz olduğunu ifade etmektedir. Bu doğrultuda,
kodlamaların ne şekilde yapıldığı (kelimeler, pasajlar ya da ifadeler) ve temaların hangi ortak fikre göre
oluştuğunun belirtilmesi önem taşımaktadır (Creswell, 2021, s. 255). Alshenqeeti (2014) ise, görüşmelerde
geçerliliğini ve güvenilirliğini korumak için; yönlendirici sorular sormaktan kaçınmak, ses kaydı ile birlikte
notlar almak, pilot görüşme yapmak ve katılımcının görüşme ile ilgili onayını almak gibi tekniklerin
yardımcı olabileceğini ifade etmektedir.

Görüşmelerin katılımcıların özel hayatlarına yönelik veriler sağlaması sebebiyle, tüm süreçte
araştırmacı ve katılımcı arasındaki etik konuların da dikkate alınması gerekmektedir. Araştırmacılar
katılımcıların haklarını korumak için görüşmeye katılmadan önce bilgilendirilme yapmalıdır. Bu
bilgilendirmede görüşmelerin gönüllülük esasına dayalı olduğu, istedikleri zaman çekilebilecekleri
belirtilmeli ve toplanan verilerin gizliliği garanti edilmelidir (Alshenqeeti, 2014; DiCicco‐Bloom &
Crabtree, 2006, s. 316).

Nitel çalışmalar özel betimlemeler doğrultusunda gerçekleştiği için genelleme amacı taşımamakta
ve doğrudan genelleme yapmak zor olmaktadır (Baltacı, 2019, s. 373; Başkale, 2016, s. 26; Creswell, 2017,
s. 204; Karataş, 2015, s. 70). Yin (2009), çalışma sonuçlarının kapsamlı teorilerle genelleştirilebileceğini
belirtmektedir. Genelleme araştırmacılar ek durumlarla çalıştıklarında ya da karma yöntem araştırmaları
yaptıklarında sağlanabilmektedir. Bunun için ise, nitel süreçlerin çok detaylı olarak ortaya konması
gerekmektedir (Creswell, 2017, s. 204). Bu sebeple yapılacak görüşmelerden elde edilecek sonuçların
genellenebilmesi için kapsamlı bir teorik çerçeve oluşturulması ve karma yöntem çalışmalarının yapılması
tavsiye edilmektedir.

Sonuç

Nitel araştırmalarda görüşme tekniği, detaylı ve derinlemesine bilgi sağlaması açısından sosyal
bilim araştırmalarında giderek önem kazanmaktadır. Bununla birlikte, görüşme tekniğiyle yapılan
araştırmaların bazı niteliksel sorunları da beraberinde getirebilmesi sebebiyle araştırmacıların görüşme
tekniğini kullanma ve verileri analiz etmeye yönelik becerilerini geliştirmeleri tavsiye edilmektedir. Çünkü
nitel araştırmaların veri toplama ve analiz aşamasında araştırmacının bilgisi, stili, eğitimi, içgörüleri ve
doğru analiz yeteneği araştırmanın niteliği açısından çok büyük önem taşımaktadır. Araştırmacı en önemli
veri toplama aracı olarak görülmektedir. Bu sebeple, araştırmanın her aşaması ile ilgili gerekli bilgiye sahip
olmalı, uygun bir plan oluşturmalı ve kendisini uygulayacağı araştırma tekniğine göre hazırlamalıdır.
Çalışma kapsamında yapılan incelemelerde, görüşme tekniğinin her aşamasında çok farklı yaklaşımlarla
yöntemin ele alındığı görülmüş; görüşme türlerinde, analiz yöntemlerinde ve araştırma desenlerinde çok
sayıda farklı tanımlamaların olduğu çalışmalara rastlanmıştır. Bu durum araştırmacıların çalışmalarını hangi
kaynaklarla destekleyecekleri konusunda karar vermekte zorlanmalarına sebep olmaktadır. Bu çalışmada,
bu karmaşıklığa açıklık getirmek için literatürde sıklıkla kullanılan yöntemler, güncel kaynaklar ve daha
Karahan, Uca & Güdük 97

fazla kabul görmüş bilgiler doğrultusunda konu detaylı olarak ele alınmıştır. Bu doğrultuda görüşme tekniği
ile ilgili derin literatür taraması yapılmış, tekniğin uygulama süreci ile ilgili güncel kaynaklarla desteklenen
kavramsal çerçevesi sunulmuş ve tekniğin araştırma desenlerine göre uygulanma sürecine yönelik
literatürde eksikliği hissedilen bilgiler ortaya koyulmuştur. Özellikle nitel araştırmalara yeni başlayan
araştırmacılar için görüşme türlerinin hangi araştırma desenine daha uygun olduğu, görüşmelerde soruların
neye göre belirleneceği, analiz aşamasında neler yapılacağı ve geçerlilik ve güvenilirlik ile ilgili neler
yapılabileceği ve dikkat edilmesi gereken hususlar gibi konulara yönelik bir yol haritası sunulmuştur.

Son yıllarda nitel araştırmalarda artış olduğu ve nitel araştırmalara yönelik bir paradigma değişimi
yaşandığı bilinmektedir. Bununla birlikte, nitel araştırmalarla ile ilgili tartışmalar ve farklı görüşler devam
etmektedir. Ayrıca daha zengin ve detaylı verilerin elde edildiği karma yöntemlerin giderek daha fazla tercih
edildiği görülmektedir. Bu sebeple, nitel araştırmaların daha iyi anlaşılabilmesi açısından farklı nitel
araştırma tekniklerinin güncel kaynaklarla incelendiği çalışmaların yapılması önerilmektedir. Ayrıca,
gelecek çalışmalarda hem karma yöntemlerde hem de sosyal bilimlerin farklı alanlarında görüşme
tekniğinin kullanılmasına yönelik yapılan çalışmaların detaylı incelenmesinin literatüre katkı sağlayacağı
düşünümektedir.

Araştırmacıların Katkı Oranı

Araştırmaya yazarlar eşit oranda katkı sağlamıştır.

Destek ve Teşekkür Beyanı

Araştırma kapsamında herhangi bir destekten yararlanılmamıştır.

Çatışma Beyanı

Araştırmacılar arasında çıkar çatışması bulunmamaktadır.

 Nitel Sosyal Bilimler-Qualitative Social Sciences 98

Kaynaklar

Alizadeh, A., Khankeh, H. R., Barati, M., Ahmadi, Y., Hadian, A., & Azizi, M. (2020). Psychological distress among
Iranian health-care providers exposed to coronavirus disease 2019 (COVID-19): a qualitative study. BMC
Psychiatry, 20(1), 1-10.

Alshenqeeti, H. (2014). Interviewing as a data collection method: A critical review. English Linguistics Research, 3(1),
39-45.
Alves, J., Teixeira, P., Eusébio, C., & Teixeira, L. (2022). Benchmarking of technological platforms for accessible
tourism: A study resulting in an ınnovative solution—Access@ tour. Applied Sciences, 12(8), 3963.
Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
Bampton, R., Cowton, C., & Downs, Y. (2013). The e-interview in qualitative research. In Advancing research methods
with new technologies (pp.329-343). IGI Global.
Barbour, R., & Schostak, J. F. (2005). Interviewing and Focus Groups. In: B. Somekh & C. Lewin, (eds.) Research
Methods in the Social Sciences (pp. 41-48). London: Sage.
Başfırıncı, Ç. (2011). Sembolik tüketim ve tüketim öykülerinin hermeneutik yaklaşımla yorumlanmasına ilişkin bir
uygulama. International Journal of Economic and Administrative Studies, 7, 183-210.
Başkale, H. (2016). Nitel araştırmalarda geçerlik, güvenirlik ve örneklem büyüklüğünün belirlenmesi. DEUHFED, 9(1),
23-28.
Berg, B. L. (2007). Qualitative research methods for the social sciences. London: Pearson
Braun, V., & Clarke, V. (2013). Successful qualitative research: A practical guide for beginners. Sage.
Brewerton, P. M., & Millward, L. J. (2001). Organizational research methods: A guide for students and researchers.
Sage.
Creswell, J. W., & Miller, D. L. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Theory Into Practice, 39(3), 124-130.
Creswell, J.W. (2017). Araştırma Deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. 3. Baskı, Eğiten Kitap Yayınevi:
Ankara.
Creswell, J. W.(2021). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. 6. Baskı,
Siyasal Kitabevi: Ankara.
Corner, E. J., Murray, E. J., & Brett, S. J. (2019). Qualitative, grounded theory exploration of patients’ experience of early
mobilisation, rehabilitation and recovery after critical illness. BMJ Open, 9(2), e026348.
Cornwall, A., & Jewkes, R. (1995). What is participatory research? Social Science and Medicine, 14, 1667-1676.
Çokluk, Ö., Yılmaz, K. & Oğuz, E. (2011). Nitel bir görüşme yöntemi: Odak grup görüşmesi. Kuramsal
Eğitimbilim, 4(1), 95-107.
Deakin, H., & Wakefield, K. (2014). Skype interviewing: reflections of two PhD researchers. Qualitative Research, 14(5),
603–616.
Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (2011). The Sage handbook of qualitative research. Sage.
DiCicco‐Bloom, B., & Crabtree, B. F. (2006). The qualitative research interview. Medical Education, 40(4), 314-321.
Dörnyei, Z. (2007). Research methods in applied linguistics: Quantitative qualitative, and mixed methodologies. Oxford:
Oxford University Press.
Dönmez, B. & Özkul, R. (2020). Öğretmen andının öğretmenlik mesleki değerlerinin kazandırılmasına katkısı. Milli
Eğitim Dergisi, 49(227), 345-370.
Dubrovsky, V. J., Kiesler, S., & Sethna, B. N. (1991). The equalization phenomenon: Status effects in computer-mediated
and face-to-face decision-making groups. Human-Computer İnteraction, 6(2), 119-146.
Duran, E., Hamarat, B. & Özkul, E. (2014). A sustainable festival management model: the case of International Troia
festival. International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, 8(2), 173–193.
Edwards, R., & Holland, J. (2013). What is qualitative interviewing?. A&C Black.
 Karahan, Uca & Güdük 99

Ellison, N., Heino, R., & Gibbs, J. (2006). Managing impressions online: Self-presentation processes in the online dating
environment. Journal Of Computer-Mediated Communication, 11(2), 415-441.
Ekiz, D. (2003). Eğitimde araştırma yöntem ve metotlarına giriş. Ankara: Anı Yayıncılık.
Ertugay, F. (2019). Sosyal bilimlerde nitel araştırma/esnek desen araştırması: Alana ilişkin zorluklar, sorunlar ve
imkânlar. Nitel Sosyal Bilimler, 1(1), 48-68.
Gazelci, S. C., & Aydın, Ş. (2021). Gastronomi turizmi kapsamında tören yiyecek içeceklerinin tespiti: Antalya
Döşemealtı örneği. Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Nevşehir.
Gill, P., & Baillie, J. (2018). Interviews and focus groups in qualitative research: an update for the digital age. British
Dental Journal, 225(7), 668-672.
Glaser, B. G., & Strauss, A. L. (1967). The discovery of grounded theory: strategies for qualitative research. Chicago:
Aldine.
Hesse-Biber SN, Leavy P. In-depth interview. In: The practice of qualitative research. 2nd ed. Thousand Oaks: Sage.
Janghorban, R., Roudsari, R. L., & Taghipour, A. (2014). Skype interviewing: The new generation of online synchronous
interview in qualitative research. International Journal of Qualitative Studies on Health and Well-Being, 9(1),
24152.
James, N., & Busher, H. (2012). Internet interviewing. The SAGE Handbook of Interview Research: The Complexity of
The Craft, 177-192.
Jones, C. (2020). Qualitative interviewing. In Handbook for Research Students in The Social Sciences (pp. 203-214).
Routledge.
Kamberelis, G., & Dimitriadis, G. (2005). Focus groups: Strategic articulations of pedagogy, politics, and inquiry. In N.
K. Denzin, & Y. S. Lincoln (Eds.), The Sage Handbook of Qualitative Research, 3rd ed. (pp. 887–907).
Thousand Oaks, CA: Sage.
Karataş, Z. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi,
1(1), 62-80.
Kazmer, M., & Xie, B. (2008). Qualitative interviewing in Internet studies: Playing with the media, playing with the
method. Information, Communication & Society, 11, 257–278.
Kısık, N. (2022). Dr. Fahrettin Koca’nın 14 Mart tıp bayramında sağlık çalışanlarına yazdığı mektubun söylem ve içerik
analizi. Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 4(1), 21-30.
Kitchin, R., & Tate, N. (2013). Conducting research in human geography: theory, methodology and practice. Routledge.
Kitzinger, J. (1995). Qualitative research: introducing focus groups. Bmj, 311(7000), 299-302.
Korkmaz, M., & Ayduğ, İ. (2020). Gökçeada’nın gastronomik kimliğinin Ada’da faaliyet gösteren kadın işletmeciler
perspektifinden değerlendirilmesi. Tourism and Recreation, 2(2), 84-96.
Krueger, R.A. (1994). Focus groups: A practical guide for applied research. London: SAGE.
Krueger, R. A., & Casey, M. A. (2000). Focus groups: A practical guide for applied research, 4th ed. Thousand Oaks,
CA: Sage.
Kuzel A. (1999). Sampling in qualitative inquiry. In: Crabtree B, Miller W, eds. Doing Qualitative Research. 2nd edn.
Thousand Oaks, California: Sage.
Liamputtong, P. (2019). Handbook of research methods in health social sciences. Singapore: Springer.
Longhurst, R. (2003). Semi-structured interviews and focus groups. Key Methods in Geography, 3(2), 143-156.
Merriam, S. B. (2015). Qualitative research: Designing, implementing, and publishing a study. In Handbook of Research
on Scholarly Publishing and Research Methods (pp. 125-140). IGI Global.
Miles ve Huberman (1984). Qualitative data analysis: A sourcebook of new methods. Beverly Hills, CA: Sage.
Mondal, S., & Samaddar, K. (2020). Issues and challenges in implementing sharing economy in tourism: a triangulation
study. Management of Environmental Quality: An International Journal.
Morgan, D. L. (1996). Focus groups. Annual Review of Sociology, 22, 129–152.
Morgan, D. L., Krueger, R. A., & King, J. A. (1998). The focus group kit. Thousand Oaks, CA: Sage.
 Nitel Sosyal Bilimler-Qualitative Social Sciences 100

Nyumba, T., Wilson, K., Derrick, C. J., & Mukherjee, N. (2018). The use of focus group discussion methodology: Insights
from two decades of application in conservation. Methods in Ecology and evolution, 9(1), 20-32.
Opdenakker, R. (2006) Advantages and disadvantages of four interview techniques in qualitative research. Qualitative
Social Research, 7, Article 11.
Pawson, R., Boaz, A., Grayson, L., Long, A., & Barnes, C. (2003). Types and quality of knowledge in social care. London:
Social Care Institute for Excellence.
Polkinghorne, D. E. (2005). Language and meaning: Data collection in qualitative research. Journal of Counseling
Psychology, 52(2), 137.
Punch, K. F. (2005). Sosyal araştırmalara giriş: Nitel ve nicel yaklaşımlar. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Rabbie, F. (2004). Focus-group interview and data analysis. Proceedings of The Nutrition Society, 63(4), 655-660.
Rubin, H. J., & Rubin, I. S. (2005). Listening, hearing, and sharing social experiences. Qualitative interviewing: The art
of hearing data, 2, 1-14.
Rubin, H. J., & Rubin, I.S. (2011) Qualitative interviewing: the art of hearing data. London: Sage.
Sandelowski, M., Docherty, S., & Emden, C. (1997). Qualitative metasynthesis: Issues and techniques. Research in
Nursing & Health, 20(4), 365-371.
Sevencan, F. ve Çilingiroğlu, N. (2007). Sağlık alanındaki araştırmalarda kullanılan niteliksel veri toplama
yöntemleri. Toplum Hekimliği Bülteni, 26(1), 1-6.
Spradley, J. (2003). Asking descriptive questions. Qualitative approaches to criminal justice: Perspectives from the field,
44-53.
Şahin, B., Kaya, S., Cesur, S., Özkul, E., & Uca, S. (2021). Profesyonel turist rehberlerinin kaçak rehberlik faaliyetlerini
algılamalarına yönelik bir araştırma. TroyAcademy, 6(1), 232-248.
Şener, S., Bahçeci, V., Doğru, H., Sel, Z. G., Ertaş, M., Songür, S., & Tütüncü, Ö. (2017). Turizm alanındaki nitel
araştırmaların güvenirlik ve geçerlik ölçütleri kapsamında değerlendirilmesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları
Dergisi, 28(1), 7-26.
Tates, K., Zwaanswijk, M., Otten, R., Van Dulmen, S., Hoogerbrugge, P. M., Kamps, W. A., & Bensing, J. M. (2009).
Online focus groups as a tool to collect data in hard-to-include populations: examples from paediatric
oncology. BMC Medical Research Methodology, 9(1), 1-8.
Tekin, H. H., & Tekin, H. (2006). Nitel araştırma yönteminin bir veri toplama tekniği olarak derinlemesine
görüşme. İstanbul University Journal of Sociology, 3(13), 101-116.
Thorne, S. (2000). Data analysis in qualitative research. Evidence-Based Nursing, 3(3), 68-70.
Torun, N. (2019). Uzun süreli yoğun bakım ünitesinde hastası olan ailelerin deneyimleri: Nitel bir çalışma. Düzce
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9(3), 127-133.
Türnüklü, A. (2000). Eğitimbilim araştırmalarında etkin olarak kullanılabilecek nitel biraraştırma tekniği:
Görüşme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 24(24), 543-559.
Oltmann, S. M. (2016). Qualitative interviews: A methodological discussion of the interviewer and respondent contexts.
Qualitative Social Research, 17(2), 1-16.
Onwuegbuzie, A. J., Dickinson, W. B., Leech, N. L., & Zoran, A. G. (2010). Toward more rigor in focus group research
in stress and coping and beyond: A new mixed research framework for collecting and analyzing focus group
data. In K. M. T. Collins, A. J. Onwuegbuzie, & Q. G. Jiao (Eds.), Toward a broader understanding of stress
and coping: Mixed methods approaches (pp. 243–285).
Qu, S. Q., & Dumay, J. (2011). The qualitative research interview. Qualitative Research In Accounting & Management.
8(3): 238-264.
Özdemir, M. (2010). Nitel veri analizi: Sosyal bilimlerde yöntembilim sorunsalı üzerine bir çalışma. Eskişehir Osmangazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 323-343.
Uygun, E., Levent, S., & Özkul, E. (2019). Lisans düzeyinde turizm eğitimi veren üniversitelerin ders programlarının
kırsal turizm açısından incelenmesi. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research, 3(4), 498-516.
Ültay, E., Akyurt, H., & Ültay, N. (2021). Sosyal bilimlerde betimsel içerik analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (10),
188-201.
 Karahan, Uca & Güdük 101

Wengraf, T. (2001). Qualitative research interviewing: Biographic narrative and semi-structured methods (1st Edition).
London: Sage.
Wilkinson, S. (1998). Focus group methodology: a review. International journal of social research methodology, 1(3),
181-203.
Yağar, F. & Dökme, S. (2018). Niteliksel araştırmaların planlanması: Araştırma soruları, örneklem seçimi, geçerlik ve
güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
Yıldırım, A., & Simsek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayinlari.
Yılmaz, E. (2019). Mahtumkulu’nun şiirlerinin eleştirel söylem çözümlemesi bakımından incelenmesi. Türk Dünyası Dil
ve Edebiyat Dergisi, (48), 235-244.
Yiga, P., Ogwok, P., Achieng, J., Auma, M. D., Seghers, J., & Matthys, C. (2021). Determinants of dietary and physical
activity behaviours among women of reproductive age in urban Uganda, a qualitative study. Public Health
Nutrition, 24(12), 3624-3636.
Yin, R. K. (2009). Case study research: Design and methods (4th Ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
Zhang, Y, & Wildemuth, B. M. (2009). Unstructured interviews. Applications of Social Research Methods to Questions
in Information and Library Science. Exeter: Libraries Unlimited., 222-231.