ЛОЙИҲАВИЙ БОШҚАРУВ АСОСЛАРИ

Мавзу 7. Лойиҳа ишларини назорат ва мониторинг қилиш

Мавзу режаси:
1. Назорат деганда нима тушунилади?
2. Мониторинг нима?
3. Лойиҳа ишларини мониторинг ва назорат қилиш
4. Лойиҳа жараёни босқичлари кетма-кетлигида мониторинг ва
назоратнинг ўрни

Калит тушунчалар: назорат, мониторинг, лойиҳани назорат ва

мониторинг қилиш, вақт назорати, бюджет назорати, сифат
назорати, ресурслар назорати.
 Назорат деганда нима тушунилади?
Назорат - ҳақиқий қийматларнинг берилган қийматлардан оғишлари ёки
уларнинг мос келиши ва таҳлил натижаларини аниқлаш, баҳолаш ва маълумот
бериш жараёни ҳисобланади. Сиз мақсадларни, режанинг боришини,
прогнозларни, жараённинг ривожланишини назорат қилишингиз мумкин.
Назорат - лойиҳа менежери лойиҳанинг вақт, харажатлар, ресурслар
нуқтаи назаридан қандай амалга оширилаётганлигини, тузатишлар талаб
қилинадими ёки йўқми, илгари қабул қилинган барча қарорлар тўғри ёки
йўқлигини аниқлайдиган жараёндир.
Бошқарувда назорат - бу ташкилотнинг ўз мақсадларига эришишини
таъминлаш жараёни. Бу бошқариладиган қуйи тизимнинг ишлаш жараёнининг
қабул қилинган қарорларга мувофиқлигини назорат қилиш ва текшириш,
шунингдек, муайян ҳаракатларни ишлаб чиқиш тизими ҳисобланади.

Назоратнинг бошқарувдаги мисоли

Лойиҳани назорат қилиш - бу режалаштирилган қийматлар ва таққослаш

учун қабул қилинган қийматлар ўртасидаги фарқларни аниқлашга ва аниқланган
оғишларни таҳлил қилишга қаратилган тизимли маълумотларни қайта ишлаш
жараёни. Назорат қуйидагиларни таъминлаши керак: мониторинг, лойиҳа
мақсадларидан четланишларни аниқлаш, оқибатларини башорат қилиш,
шунингдек, тузатиш чоралари зарурлигини асослаш.
Назорат предмети – бу фактлар, ҳодисалар, қарорларнинг
бажарилишини текшириш, четга чиқиш сабабларини аниқлаш, вазиятни
баҳолаш, оқибатларини башорат қилиш.

Дастлабки назорат иш ҳақиқатан бошланишидан олдин амалга оширилади:

 мақсадларни назорат қилиш (мақсадлар тўғри қўйилганми, лойиҳа мақсадлари
дарахти тўғри қурилганми, турли мақсадлар бир-бирига зид келмайдими);
 прогнозларни назорат қилиш (улар қанчалик реал, асосли, информацион, улар
лойиҳа олдида турган вазифаларни ҳал қилишга қандай ёрдам беради);
 мақсадли ва башорат қилинган қийматлар ўртасидаги тафовутни назорат
қилиш (воқеаларнинг ривожланишининг прогнози мақсадларга қанчалик мос
келиши);
 чекловларни назорат қилиш (қайси, ташқи ёки ички шароитлар корхонага
лойиҳада белгиланган мақсадларга эришишга тўсқинлик қилади, ушбу
шартларнинг ривожланишида қандай тенденциялар мавжуд);
 назорат режалари (турли хил лойиҳа режалари ўз мақсадларига эришиш
нуқтаи назаридан қанчалик мақбулдир, турли режалар бир-бирига зид
келмайдими);
 бюджет назорати (бюджетларни ишлаб чиқиш орқали лойиҳа харажатларини
назорат қилиш).

Жорий назоратга қуйидагилар киради:

1) вақтни назорат қилиш, яъни белгиланган вақт ичида оралиқ мақсадларга ва
иш ҳажмига эришиш;
2) бюджет назорати, яъни молиявий ресурсларни сарфлаш даражаси;
3) ресурсларни назорат қилиш, яъни моддий-техника ресурсларининг
ҳақиқий харажатларини аниқлаш ва баҳолаш;
4) сифат назорати.
 Лойиҳани назорат қилиш

Лойиҳа давомида назоратнинг ўрни

 Мониторинг – бу турли ҳодисалар, жараёнларнинг ривожланиш
динамикасини доимий равишда кузатиб боришнинг яхши
мувофиқлаштирилган тизимидир. Бу тушунча жуда кенг тарқалган. Биз буни
бизнес марказларида, телевизорда эшитамиз, бу ҳақда янгиликларда ўқиймиз.
Мониторинг қандай эканлигини ва бу дунё ривожланишига қандай таъсир
қилишини билиб олиш муҳим албатта.
Лойиҳанинг бажарилишини мониторинг қилиш ва назорат қилиш – бу
лойиҳани бошқариш режасида белгиланган самарадорлик мақсадларига
эришиш учун лойиҳанинг умумий ривожланишини кузатиш, кўриб чиқиш ва
ҳисобот бериш жараёни ҳисобланади. Ушбу жараённинг асосий афзаллиги
шундаки, у манфаатдор томонларга лойиҳанинг ҳозирги ҳолатини
тушунишга, ижро муаммоларини ҳал қилиш бўйича амалга оширилган
ҳаракатларни тан олишга, шунингдек, харажатлар прогнозлари ва жадвал
прогнозларини ҳисобга олган ҳолда лойиҳанинг келажакдаги ҳолати тўғрисида
тасаввурга эга бўлишга имкон беради. Ушбу жараён бутун лойиҳа давомида
амалга оширилади.
Мониторинг лойиҳа давомида амалга ошириладиган бошқарувнинг бир
жиҳати ҳисобланади. Мониторинг самарадорлик тўғрисидаги маълумотларни
тўплаш, ўлчаш ва тарқатишни, шунингдек жараённи яхшилашга таъсир
қилиш учун ўлчовлар ва тенденцияларни баҳолашни ўз ичига олади. Доимий
мониторинг лойиҳа бошқаруви гуруҳига лойиҳанинг умумий ҳолатини тушуниш ва
алоҳида эътибор талаб қиладиган соҳаларни аниқлаш қобилиятини беради.
Назорат тизимининг муҳим элементи лойиҳа мониторинги ҳисобланади.
Бу жадвал ва бюджетдан четланишларни ўз вақтида аниқлаш мақсадида
лойиҳанинг энг муҳим жорий натижаларини доимий мониторинг қилиш механизми
ҳисобланади.
 Лойиҳа бошқаруви жараёнининг босқичлари

Лойиҳа жараёни босқичлари кетма-кетлигида мониторинг ва назоратнинг ўрни

 Мониторинг лойиҳани режалаштириш ва уни амалга ошириш билан
боғлиқ тўплам ва ҳақиқий маълумотларни солиштириш имконини беради.
Баҳолаш орқали белгиланган режалаштирилган кўрсаткичлар ва лойиҳанинг
ҳақиқий кўрсаткичлари ўртасида таққослаш амалга оширилади. Мониторинг
лойиҳа жамоаси томонидан ҳам, унинг доирасидан ташқарида ишлайдиган
ташкилотлар томонидан ҳам амалга оширилиши мумкин. Мониторинг қуйидаги
вазифаларни ҳал қилишга хизмат қилади:
 муаммоларни ўз вақтида аниқлаш;
 бажарилган операциялар, харажатлар ва фойдаланилган ресурсларни
кўрсатиш;
 лойиҳа доирасидаги ишларни такомиллаштириш;
 келажакда технологияни такомиллаштириш имкониятларини таниб олиш;
 лойиҳани бошқариш сифатини баҳолаш;
 харажатларни тежаш;
 зарур лойиҳа натижаларининг пайдо бўлишини тезлаштириш;
 хатоларни аниқлаш ва уларнинг сабабларини таҳлил қилиш;
 манфаатдор томонларни ахборот билан таъминлаш.
Мониторингни амалга ошириш учун қуйидаги қоидаларга мувофиқ жамоани
шакллантириш керак.
1. Бу лойиҳа тажрибаси ва лойиҳанинг ўзига хос хусусиятларини биладиган
кичик мутахассислар жамоаси бўлиши керак.
2. Жамоа лойиҳани амалга ошириш жойида ўрганади.
3. Жамоа хулоса ҳисоботларини тузади ва уларни лойиҳа раҳбариятига
тақдим этади.
4. Жамоа томонидан билдирилган таклиф ва тавсиялар инобатга олиниб,
кейинги мониторинг жараёнида уларнинг бажарилиши текширилиши
керак.

Мониторинг ва назорат хавфларни аниқлашдан сўнг амалга оширилади,

қолдиқ рискларни аниқлайди, хавф режасининг бажарилишини таъминлайди ва
хавфларни камайтиришни ҳисобга олган ҳолда унинг самарадорлигини баҳолайди.
Мониторинг ва назорат лойиҳани амалга ошириш жараёни билан бирга келади.
Мониторинг ва назоратнинг мақсади қуйидагиларни аниқлашдан иборат:
  Хатарларга жавоб бериш тизими режага мувофиқ амалга оширилганлиги.
 Реакцияга киришиш етарлича самарали ёки ўзгартириш зарур эканлиги.
 Хатарлар олдинги қийматга нисбатан ўзгарганлиги.
 Хатарлар таъсирининг бошланганлиги.
 Зарур чоралар кўрилганлиги

Назорат муқобил стратегияларни танлашни, тузатишларни қабул қилишни,

асосий даражага эришиш учун лойиҳани қайта режалаштиришни талаб қилиши
мумкин. Лойиҳа менежерлари ва хавф гуруҳи ўртасида доимий ҳамкорлик бўлиши
керак, барча ўзгаришлар ва ҳодисалар қайд этилиши керак. Лойиҳанинг бориши
тўғрисида ҳисобот мунтазам равишда яратилиши керак.

Мониторинг ва назорат қилиш: киришлар, усуллар ва натижалар

 Адабиётлар:
 1. ISO 21504-2016: "Project, Program and portfolio
management. Project Portfolio Management Guide".
 2. ISO/CD 9004-2016, ISO/TC 176/SC2/N 1350: "Organization
quality — Recommendations for achieving sustainable success."
 3. ISO 9000-2015: "Quality management system. Basic
provisions and dictionary".
 4. PMBOK Guide: A Guide to the Body of Knowledge on
Project Management. — Project Management Institute. — 2008.
— 463 р.
 5. Michael H. Mescon, Michael Albert, Franklin Khedouri.
Harper & Row, 1988 - Management - 777 p.
 6. Управление проектами: Основы профессиональных
знаний. Национальные требования к компетентности
специалистов. — М.: Проектная практика. — 2010. — 256 с.
 Интернет ресурслар:
1.https://www.businessstudio.ru/articles/article/
upravlenie_proektami_razvitiya_mogilko/#sl9
2. https://csmedica.ru/about/history.
4. http://projectimo.ru/upravlenie-proektami/proektnyj-metod.html
5. http://projectimo.ru/strategicheskoe-planirovanie/osnovy-
strategicheskogo-planirovaniya.html
6. http://projectimo.ru/upravlenie-proektami/biznes-proekt.html
7. http://businessengineeringgroup.com/publications/bigspb/metodology/
mission_company_reglament.php