See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/320639064

Kutadgu Biligde Türk Yemek Adabı ve Kültürü

Article · January 2017

DOI: 10.7827/TurkishStudies.12094

CITATIONS READS

4 1,681

1 author:

Fatih Kaya
Inonu University
18 PUBLICATIONS 17 CITATIONS

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Sosyal Bilgiler Metafor Erol Koçoğlu View project

Halkevleri ve Halkodaları View project

All content following this page was uploaded by Fatih Kaya on 03 July 2019.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21, p. 335-348
DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12094
ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY

Article Info/Makale Bilgisi

 Referees/Hakemler: Prof. Dr. Mesut AYDIN –
Doç. Dr. Recep DÜNDAR – Yrd. Doç. Dr. Hasan AYDEMİR –
Yrd. Doç. Dr. Erol KOÇOĞLU

This article was checked by iThenticate.

KUTADGU BİLİG'DE TÜRK YEMEK ADABI VE KÜLTÜRÜ

Fatih KAYA* - Erdal AKPINAR**

ÖZET
Yaklaşık beş bin yıllık bir mazisi olan ve dünyanın dört bir yanına
dağılarak, farklı adlarla birçok devlet kuran Türk milleti, zengin ve köklü
bir kültüre sahiptir. Kutadgu Bilig de bu zengin ve köklü kültürün
mihenk taşlarından birini oluşturmaktadır. "Millet; ortak kültür, geçmiş,
tarih ve yaşanmışlıkların tezahürüdür" sözünden hareketle, asırlardır
birçok alanda Türk kültürüne rehberlik etmiş olan ve Yusuf Has Hacib
tarafından kaleme alınan Kutadgu Bilig'i, Türk yemek adabı ve kültürü
açısından incelemeyi gerekli bulduk. Çünkü Türkistan'dan Anadolu'ya ve
birçok coğrafyaya yayılan Türkler, uzun tarihsel geçmişleri ve birikimleri
nedeniyle zengin bir yemek kültürü oluşturmuşlardır. Söz konusu bu
değerlerin gelecek nesillere aktarılmasında ise Kutadgu Bilig başucu
kitap niteliği taşımaktadır. Fakat birçok dile tercüme edilmesine rağmen
hala el değmemiş bir hazine gibi karşımızda durmaktadır. Kutadgu Bilig’i
Türkçeye ilk tercüme eden ve derleyip günümüze ulaşmasını sağlayan
Reşit Rahmeti Arat eser için, “Türk gençliği bu kitabı anladığı zaman,
Türkiye kurtulacaktır” demiştir.
Bu araştırmanın amacı, Türk kültür tarihinin başyapıtlarından
birisi olan Kutadgu Bilig’i Türk yemek adabı ve kültürü bağlamında
değerlendirmektir. Bu kapsamda Türk yemek adabı ve kültürü ile ilgili
Kutadgu Bilig’de var olan beyitler belirlenmiş ve bu beyitler konumuza
kaynaklık edecek şekilde değerlendirilmiştir. Çalışma; tarama modelinde
olup, doküman incelemesi yöntemine dayalı olarak yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib, Yemek adabı,

* Arş. Gör. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi, El-mek: fatih.kaya@inonu.edu.tr

** Prof. Dr. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi, El-mek: erdalakpinar@gmail.com
336 Fatih KAYA - Erdal AKPINAR

TURKISH EATING MORALS AND CULTURE IN KUTADGU

BILIG

ABSTRACT
Turkish Nation, which has nearly 5 thousand years’ history, has
spread throughout the world, established many states under various
names, and has had a rich and long-established culture. Kutadgu Bilig
constitutes one of the milestones of this rich and long-established
culture. Based on the definition suggesting that the “nation is the
appearance of the experiences of a common culture and past history”, we
found it necessary to investigate the Kutadgu Bilig, which was written by
Yusuf Has Hacib, who himself guided the Turkish Culture in many fields
for centuries, in terms of eating morals and culture, because Turks, who
spread to many geographical areas from Turkistan to Anatolia, formed a
rich eating culture thanks to their long historical background and
accumulated knowledge. In transferring these values to future
generations, Kutadgu Bilig is a bedside book. However, although it has
been translated into many languages, it still has the quality of being a
hidden treasure. Reşit Rahmeti Arat, who first compiled and translated
Kutadgu Bilig into Turkish, said “When the Turkish youth understands
this book, Turkey will be saved”.
The purpose o f this study is to make a compilation on Kutadgu
Bilig, which is one of the masterpieces of the Turkish Cultural history, in
terms of Turkish eating morals and culture. In this context, the couplets
on Turkish eating morals and culture in Kutadgu Bilig were determined,
and these couplets were evaluated in a manner that would constitute the
resource for our study. The study is in the review model, and has been
conducted with document review method.

STRUCTURED ABSTRACT
Turkish Nation, which has nearly 5 thousand years’ history, has
spread throughout the world, established many states under various
names, and has had a rich and long-established culture. Kutadgu Bilig
constitutes one of the milestones of this rich and long-established
culture. Based on the definition suggesting that the “nation is the
appearance of the experiences of a common culture and past history”, we
found it necessary to investigate the Kutadgu Bilig, which was written by
Yusuf Has Hacib, who himself guided the Turkish Culture in many fields
for centuries, in terms of eating morals and culture, because Turks, who
spread to many geographical areas from Turkistan to Anatolia, formed a
rich eating culture thanks to their long historical background and
accumulated knowledge. In transferring these values to future
generations, Kutadgu Bilig is a bedside book. However, although it has
been translated into many languages, it still has the quality of being a
hidden treasure. Reşit Rahmeti Arat, who first compiled and translated
Kutadgu Bilig into Turkish, said “When the Turkish youth understands
this book, Turkey will be saved”.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21
Kutadgu Bilig'de Türk Yemek Adabı ve Kültürü 337

The purpose o f this study is to make a compilation on Kutadgu

Bilig, which is one of the masterpieces of the Turkish Cultural history, in
terms of Turkish eating morals and culture. In this context, the couplets
on Turkish eating morals and culture in Kutadgu Bilig were determined,
and these couplets were evaluated in a manner that would constitute the
resource for our study. The study is in the review model, and has been
conducted with document review method.
Method
In this research, document review technique was used as
qualitative research methods. Qualitative research; Research on
qualitative data gathering methods such as observation, interview and
document analysis, and a qualitative process for revealing perceptions
and events in a natural and realistic manner. Document review
technique; (Yildirim and Simsek, 2006). For this purpose, couplets
containing explanations, advice and information about the Turkish food
culture and dinner table in Kutadgu Bilig have been determined. These
bracelets, which were identified, are as valuable as they were for the
present period. It is important to point out that the main aim of this study
is to benefit from a great work that has been in the past but sheds light
on the future.
Results
Kutadgu Bilig, the first book of Turkish literature, is full of day-to-
day information and advice in many subjects. From politics to
philosophy, from Sufism to education, from management science to
Turkish customs, there are many field views, suggestions and advice. In
this research, the couplets related to Turkish food culture and dinner
table in Kutadgu Bilig have been determined and evaluated with various
headings from the contents of related couplets together with the work
couplet numbers. The subject to be addressed in this study is under three
headings.
Conclusion
The Turkish nation has both a very long history and a very rich
cultural background. It is a natural situation that the rich and rooted
culinary artifact, which is a sub-element, is equally fascinating in the diet
and food culture. From this point of view, Turkish food culture is one of
the richest cultures of the world. They have to be in the most important
geography of the world, interact with many cultures in the world, and the
influence of nomadic cultures is enormous. At the same time, this rich
cultural accumulation of Turks, starting from Turkestan and Anatolia
until the arrival of immigrants, the inheritance of conquered countries is
also a great success.
The Turks have been connected with the sense of loyalty to the
people who have been friends throughout history. So they developed and
used some symbols of peace and friendship among them. "Salt and bread
right" is one of these symbols. Salt bread right phrase; Friendship,
gratitude, gratitude, loyalty, sincerity, hospitality, generosity and
hospitality in Turks. In this way, a strong connection would have been
established between those who had eaten the same table and had
companionship. In other words, "salt-bread right" was born among these

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21
338 Fatih KAYA - Erdal AKPINAR

people. This law was an eternal friendship for them and opened the way
of friendship. People who eat together in the same cafeteria have been
friends and friends forever. Two people, who did not know each other,
placed each other's bread and food in a relationship. They were grateful
for being served with the same sodas, and they had doors of sincerity and
friendliness that would not forget their whole life. For Yusuf Has Hâcib
this sincerity is very important and the pleasure has always been on the
forefront.
As a result, one of the concrete signs of Turkish culture, the
Turkish Food and Culture has a special position with its appealing whole
world. In order to consolidate this position, it is necessary to protect its
own characteristics and to be properly and properly transmitted to future
generations
Keywords: Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib, Eating Morals

Giriş
XI. Yüzyıl; Türk tarihinde askeri, siyasi ve kültürel açıdan önemli gelişmelerin yaşandığı bir
yüzyıl olmuştur. Bu dönemde Türkistan coğrafyasında Karahanlılar, Hindistanda Gazneliler; İran,
Irak, Suriye ve Anadolu’da da Selçuklular ortaya çıkmış ve İslam dünyasında Türk hâkimiyeti
dönemi başlamıştır (Kafesoğlu, 1980:3). Bu dönemde İslamiyeti kabul eden Türkler, İslam
kültürüyle bozkır kültürünü yoğurup kendilerine has yeni bir kültür oluşturmuşlardır. Elbette bu yeni
kültür Türklerin sosyal, kültürel ve sanatsal yönlerine etki etmiştir. Fakat bu düşünce Türklerin kendi
kültür ve medeniyetlerinden tamamen uzaklaştıkları anlamına da gelmemelidir. Çünkü Türkler,
neredeyse 3 bin yıldır kendi dili ve öz kültürü ile hâlâ yaşamaktadırlar. İlk Müslüman Türk
Devletleriyle birlikte Türk-İslam kültür ve medeniyetine katkıda bulunmaya başlayan Türkler; cami,
medrese, kervansaray ve türbe gibi önemli yapıların yanı sıra edebi eserlerle de Türk kültürüne
katkılarını sürdürmüşlerdir (Koçoğlu, Ersoy ve Atik, 2017). Bu edebi ürünlerin başında ise
Karahanlılar döneminde yazılan iki büyük eser olan, Kutadgu Bilig ve Divanü Lügati’t-Türk
gelmektedir. Bu eserler Karahanlıların Türk milli kültürünü ve geleneklerini nasıl ve ne şekilde
korumuş olduklarının en güzel delilidir. Yine, Reşit Rahmeti Arat (2005: 26), “Kaşgarlı Mahmud’un
eseri (Divanü Lügati’t-Türk) Türk dünyasının dış cephesini tespit ederken, Kutadgu Bilig ise
Türklerin manevî tarafını, siyasî ve idarî görüşünü ortaya koymaktadır.” diyerek, hem eserlerin
önemini vurgularken hem de Türk kültürünün varlığını ve sürekliliğini ifade etmektedir.
Bu anlamda çalışmamıza kaynak teşkil eden Kutadgu Bilig, mazisi insanlık tarihi kadar eski
olan Türk Milleti’nin (Aydın, 2006: 1) önemli değerlerinden biri olmasının yanı sıra kültür,
gelenekler ve devlet teşkilatı bağlamında da ortak hafızamızı oluşturur. Söz konusu değerlerin
gelecek nesillere aktarılmasında rol oynayan en önemli Türk-İslâm dönemi eserlerimizden biridir
(Aydın ve Kaya, 2016:)
Eski Karahanlılardan kalma önemli eserlerden biri olan Kutadgu Bilig, eski Türklerin ahlak,
hukuk ve devlet idaresi hakkındaki fikir ve telakkilerini öğrenmek için çok zengin bir kaynak ve
Türk kültürünün abidesidir (Arsal, 2014: 83). Arat bu eser için "Bu kitap hangi memlekete vardı ise
fevkalade güzelliği ve eşsiz sanat eseri olması sebebiyle o memleketin beyleri, âlimleri hepsi onu
benimsedi. Ona kendi usul ve adetlerine göre ayrı ayrı adlar verdiler: Çinliler bu esere Edebü’l-mülük
(Hükümdarların adabı), Maçinliler Enisü’i-memalik (Memleket gözü), doğu illerinin büyükleri
Ziynetü’l-ümera (Emirler ziyneti), İranlılar Şahname ve Turanlılar ise Kutadgu Bilig dediler" (Arat,
2005: 34) der.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21
Kutadgu Bilig'de Türk Yemek Adabı ve Kültürü 339

Yukarıda anlatılanlara ek olarak Kutadgu Bilig’in Türk tarihindeki yerini Arsal (2014: 90)
şöyle ifade etmektedir: “Eserin ruhu Türk ruhu olduğu gibi lisanı da tamamen Türkçedir. Kalın bir
cilt teşkil eden bu eserde her şey Türkçe sözlerle ifade edilmiştir. Bütün mücerret mefhumlar ve
hukuki müesseseler için Türkçe ıstılahı kelimeler kullanılmıştır”. Yukarıda işaret edildiği gibi bu
eser, her yönden tamamıyla özgün bir Türk eseridir. Edebî ve fikrî malzemesinin bütününü Türk
yaşamından almıştır. Yazarın kullandığı sözler, Türk atasözleridir. Fikrini güçlü kılmak için sarf
ettiği şiirler, Türk şiirleridir.
Kutadgu Bilig’i hazırlayan ve günümüz Türkçesine çeviren R.R. Arat’ın (2005: 13) bu eser
hakkında “Kutadgu Bilig, Türk dili ve edebiyatının olduğu kadar Türk kültür tarihinin de en
muazzam eseridir ve hâlâ el sürülmemiş bir abide olarak karşımızda durmaktadır” ifadesi ile
Kafesoğlu’nun (1980: 48), “birçok cephesiyle hâlâ incelenmeyi bekleyen bir eserdir” ifadesi,
Kutadgu Bilig’in Türk tarihindeki yeri ve önemini açıkça ortaya koymaktadır.
Kutadgu Bilig’in Türk devlet teşkilatında “Has Hacib”lik gibi yüksek unvanlı, Türk sosyal
ve idari teşkilatına vakıf bir devlet adamı tarafından kaleme alınmış olması, bu eserin bizim için hem
ilmî hem de kültürel değerini arttırmaktadır. Bu eser, Türk devlet sisteminde önemli yere sahip olan,
adalet ve kanun gibi konuların aydınlığa kavuşturulması açısından da elimizde bulunan en değerli
kaynaktır. Dolayısıyla Kutadgu Bilig, ilim dünyasında ortaya çıktığı günden beri üzerinde en fazla
çalışma yapılan ve fikir yürütülen Türk eserlerinden biri olmuştur (Kafesoğlu, 1980: 5). Eser, sadece
Türk dili ve edebiyat bilimcilerinin değil; tarih, siyaset bilimi, sosyoloji, felsefe, antropoloji, hukuk
ve eğitim bilimi uzmanlarının da üzerinde araştırma yaptıkları bir kaynaktır (Arslanoğlu, 1997: 44).
Yusuf Has Hacib, eğitimciliğini şairliği ile bütünleştirmiş bir fikir adamıdır. Şiir türünden
faydalanarak görüş, düşünce ve bilgilerin kalıcılığını arttırmıştır. Aynı zamanda içinde yaşadığı
topluma duyarlı bir vatandaş olan Hacib, hem içinde yaşadığı toplumu eğitmek hem de gelecekte
Türk milletini en iyi şekilde temsil edebilecek nesiller yetiştirmek için kafa yormuştur. Bu anlamda
Akyüz'ün de belirttiği gibi analitik karaktere sahip bir düşünür ve toplum mühendisidir (Akyüz,
2002: 30). Hacib'in eserini yazdığında ellili yaşlarda olduğu ve eserini 18 aylık bir sürede tamamlayıp
hükümdar Tabgaç Buğra Han'a sunduğu bilinmektedir. Türk edebiyatının ilk nasihatnamesi olan ve
Karahanlı Türkçesi ile yazılan Kutadgu Bilig, 85 bap ve 6645 beyitten oluşmaktadır. Şair 1069-1070
yılları arasında yazdığı eseri her ne kadar hükümdara takdim etmişse de, eser; idarecilerden halk
kesimine kadar hemen hemen herkese hitap etmektedir. Aruz vezni ile kaleme alınan eserde şair;
diyalog, hikayeleştirme ve doğrudan öğüt verme metotlarını muazzam bir şekilde kullanmıştır.
Şairin yoğun bir uğraş sonunda Türk edebiyatına kazandırdığı Kutadgu Bilig, dört unsuru
temsil eden, sembolik dört şahsiyetin aralarında geçen diyaloğu üzerine kurulmuştur. Bu dört temsili
kişi ve eserdeki görevleri şunlardır (Emiroğlu, 2012: 1029):

İsim Anlamı Meslek Sembolü

Kün-Togdı Gün Doğdu Hükümdar Adalet

Ay-Toldı Ay Doldu Vezir Mutluluk

Ögdülmiş Övülmüş Bilge: Vezirin oğlu Akıl (Bilgi)

Odgurmış Uyanmış Derviş: Vezirin akrabası Akıbet (Yaşamın sonu)

Tablo 1: Kutadgu Bilig'deki isimler ve bunların özellikleri

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21
340 Fatih KAYA - Erdal AKPINAR

Kün Togdı, Ay Toldı ve Ögdülmiş’in sözlerinde kendini gösteren fikirler, hayat telakkileri
tamamen Türk düşüncesidir. Bu telakkiler günümüzde de Türk topluluklarının yaşayışında,
edebiyatında, siyasî, sosyal ve kültürel hayatında ortaya çıkan yaşam biçiminin, bir Türk bilgini
tarafından ifade edilmiş şekillerinden başka bir şey değildir (Arsal, 2014: 93). Yazarın sembolik
kişiler aracılığıyla; görüş, düşünce, öğüt, bilgi ve önerilerini açıkça ortaya koyduğu görülmektedir.
Aydın ve Aydın'nın (2011) "Türk milletinin varoluş felsefesini genç nesillere aktarabilmek ve milli
bir kimlik bilinci kazandırabilmek" sözünden hareketle çalışmamıza kaynak teşkil edecek olan
Kutadgu Bilig, üzerinde pek çok çalışmanın yapılabileceği geniş bir konu yelpazesine sahiptir.
Yöntem
Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi tekniği kullanılmıştır.
Nitel araştırma; gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin
kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına
yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırmadır. Doküman incelemesi Tekniği ise; araştırılması
hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin incelenmesidir (Yıldırım ve
Şimşek, 2006). Bu amaçla Kutadgu Bilig'de var olan Türk yemek kültürü ve sofra adabı ile ilgili
açıklama, öğüt ve bilgi içeren beyitler tespit edilmiştir. Tespiti yapılan bu beyitlerin, yazıldığı dönem
için olduğu kadar günümüz için de taşıdıkları değer ortaya konulmuştur. Bu noktada çalışma ile
ulaşılmak istenen asıl amacın, geçmişte kalmış ancak geleceğe ışık tutan büyük bir eserden istifade
etmek olduğunu belirtmek gerekir.
Bulgular
Türk edebiyatının ilk öğüt kitabı olan Kutadgu Bilig, birçok konuda günümüze ışık tutan
bilgi ve öğütlerle doludur. Siyasetten felsefeye, tasavvuftan eğitime, yönetim biliminden Türk
geleneklerine kadar pek çok alanda görüş, öneri ve öğütler içerir. Bu araştırmada Kutadgu Bilig'de
yer alan Türk yemek kültürü ve sofra adabı ile ilgili beyitler tespit edilmiş ve eser beyit numaraları
ile birlikte, ilgili beyitlerin içeriğinden hareketle çeşitli başlıklar halinde incelenerek
değerlendirilmiştir. Bu çalışmada üzerinde durulacak konu üç başlık altında yer almaktadır. Bunlar:
1-Kutadgu Bilig'de Ziyafetlere Katılma Töresi
Eski Türkler; başarı, sevinç ve mutluluk getiren olaylarda Tengri'ye (Allah'a) şükranlarını
sunmak ya da teşekkür etmek maksadıyla belirli zamanlarda toylar tertip ederlerdi. Bu toyları:
Özellikle düğün, doğum ve sünnet gibi durumlarda verilen ziyafetler oluştururdu. "Ögdülmiş
Odgurmışka aşka barmak törisin ayur" (Öğdülmiş Odgurmış'a ziyarete gitme töresini söyler) başlıklı
bölümde Ögdülmiş'in ağzından Odgurmış'a hitaben, kaç çeşit ziyafet yemeği olduğu ve bu yemeklere
kimlerin çağrılması gerektiği anlatılmaktadır. Bu beyitler Kutadgu Bilig'de verildiği şekilde aşağıda
sıralanmıştır:
4569- Ben insanlara karışırsam, onlara gidip gelirken, bunu endişesiz ve huzurlu yapmam
gerekir.
4570- Şüphesiz beni yemeğe çağıracaklar ve ben çağırınca onlar da bana gelecekler.
4571- Yemeğe nasıl gitmeli ve yemeği nasıl yemeli; çağırırken de nasıl çağırmalı ey kardeş.
4572- Bunu da bana açık söyle, bu işte de biraz bilgim olsun (Kutadgu Bilig, 2005).
Ayrıca ziyafet yemekleri; düğün, sünnet, erkek çocuk verilen ziyafet, ölünün ardında verilen
"ölü aşı yani "yuğ aşı" ve bir ünvan alma durumunda yabancılara verilen yemek olmak üzere beş tür
olarak sayılmaktadır (Önler, 2008: 1301).

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21
Kutadgu Bilig'de Türk Yemek Adabı ve Kültürü 341

4575- Bunlardan biri düğün ziyafetidir; biri de bir oğlun doğumu ya da sünneti
dolaysıyla verilen ziyafettir.
4576- Bir de eş, dost ya da arkadaş, ahbap, büyük veya küçük, yakın veya kardeş ziyafete
çağırır.
4577- Ya da bir ölü için yapılan yog aşı olur ya da biri bir rütbe alınca başkalarına
ziyafet çeker.
4578- Bu ziyafetlerden hangisine gitmek, hangisine gitmemek gerektiğini bilmeli.
4579- Arkadaş, dost, ahbap ve kardeş ziyafetleri olursa, oraya gidip eşi, dostu görmeli.
4581-Yakın komşu senin için bir ziyafet verir ya da ahret kardeşin seni davet ederse, ey
yiğit,
4582- Onlara git, gönüllerini kırma; onları sevindir ve kendin de sevin, ey oğul.
4583- Eğer senin için bir ziyafet çekerlerse, o ziyafete de git; yemeklerini yiyerek onları
sevindir.
4584- Bunların dışında başka ziyafetlere davet ederlerse, bunlara gitmemek daha iyidir.
4585- Oturma yerleri yarım yamalak olur, duracak yeri bulunmaz; ey asil nesepli insan,
kalbin kırılır.
4586- Ya da ziyafettekiler sarhoş olup kavga eder; yediğin içine sinmez, yalnızca canın
sıkılır (Kutadgu Bilig, 2005).
Beyitlerde de anlatıldığı gibi Eski Türk toplumu, başarı ve sevinç getiren durumlar için
şükranlarını belirtmek amacıyla toylar tertip etmiştir. Bilhassa beyler, bu toyları düzenleyip halka,
yakın çevreye ve bazen de yabancı konuklara ziyafet vermişlerdir. Bu ziyafetlerden ilki düğün
ziyafetidir. Kâşgarlı Mahmûd’un “Kençliyü” dediği yağma sofrası, Hanların düğünlerinde veya
bayramlarda otuz arşın yüksekliğinde ve minare gibi, yağma edilmek için yapılmış sofradır (Kâşgarlı
Mahmûd, 2006: III/ 438).
Eski Türklerde düğün yemekleri, bir nevi birlik beraberliği sağlayan Türk insanını bir araya
getiren eğlencelerdi. Türklerde aile hayatının temelini oluşturan evlenme töreni, düğün yemeği ile
başlardı. Günümüzde de hala düğün yemeği geleneğinin devam ettiği görülmektedir (Koçak, 2013:
62). Eski Türklerde düğün yemekleri, düğün toyu olarak yapılırdı. Aynı zamanda Toy etmek; düğün
yapmak, eğlence tertiplemek, ziyafet vermek (Gökyay, 2004: 294) anlamına da gelmekteydi. Düğün,
bir toydur. Bundan dolayı Harzemşahlar çağında buna, “Kelin toyu”, yani “gelin toyu” da
demişlerdir. Düğün aşı ve açları doyurma anlayışı da bütün Türklerin müşterek inançlarından biriydi
(Ögel, 2001: 269). Düğünden başka doğum nedeniyle de toy tertip edildiğini söyleyebiliriz. Örnek
vermemiz gerekirse Manas doğduğunda babası Yakup Han, ak kısrak kestirmiş ve bu atın etinden
toy vermiştir (Manas Destanı, 2002: 30). Diğer taraftan Orhun Abidelerinde “…Tanrı lütufkar
olduğu için, benim (de) talihim olduğu için, hakan (olarak tahta) oturdum. Tahta oturup yoksul (ve)
fakir halkı hep derleyip toparladım: Fakir halkı zengin yaptım, az halkı çok yaptım. Yoksa bu
sözümde yalan var mı?” denilerek kağanın Tanrı buyruğu ile görev aldığı ve milletin açlığının
giderilmesinin kağanın vazifeleri arasında olduğuna vurgu yapılmaktadır. Türklerin, tarih sahnesine
çıktıkları andan itibaren önemsedikleri beslenme, sosyal hayatlarında önemli hususlardan biri olarak
öne çıkmıştır. Bu husus, o kadar önemli olmuştur ki, Türk idarecileri, öncelikle milletini aç ve çıplak
bırakmamayı ana ilke edinerek ülke yönetimini üstlenmişlerdir.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21
342 Fatih KAYA - Erdal AKPINAR

Yuğ aşı; Türklere özgü bir gelenektir. İslamiyet öncesi ve sonrası devirlerde Türkler
tarafından uygulanan bir gelenektir. Divanü Lügati’t-Türk’te ölü aşı için “yuğ basan” denilmiş ve
açıklaması ise "ölü gömüldükten sonra yenen yemek" olarak verilmiştir (Kâşgarlı Mahmûd, 2006:
I/398). Yuğ aşı, defin töreniyle ve ölüler kültüyle bağlı en eski törenlerden bir tanesidir. Ölü aşı
törenin en ilkel şekli, Tayga ormanlarında kalmış olan Şamanist gelenekleri devam ettiren boylarda
tespit edilmiştir (İnan, 2000: 189). En eski Türk geleneklerinden bir tanesi olan Yuğ aşı, İskitler
döneminden beri hala süre gelmektedir. İskitlerde ölü kafilelerine yemek çıkarılır ve yemeklerin
hepsinden birer parça kenara ayırıp ölünün önüne koyarlardı (Herotodos, 2006: 324). İskitlerden
sonra da neredeyse bütün Türk devletlerinde yuğ ve yuğ aşı geleneği devam etmiştir. Yusuf Has
Hâcip de doğal olarak bu gelenekle ilgili eserinde bahsetmiş ve eserinin kahramanı olan Ay Toldı
için yuğ aşı töreni düzenlendiğini söylemiştir. Ölünün ardında verilen ve "yuğ aşı" adı verilen yemek
farklı isimlerle ve çeşitli biçimleriyle günümüzde hala varlığını sürdürmektedir.
2-Kutadgu Bilig'de Sofra Adabı
Kutadgu Bilig'de yemekte nasıl davranılması gerektiği, sofradaki görgü kuralları ve yemek
yerken dikkat edilmesi gereken hususlar Ögdülmiş'in ağzından Odgurmış'a öğütler yoluyla
anlatılmaktadır. Ögdülmiş'in öğütleri vasıtasıyla Türk sofra adabının töresi ve görgü kuralları
vurgulanmaktadır.
Türk sosyal hayatına bakıldığında kurultay ve toylara rütbeli çok sayıda bey ile geniş halk
kitlelerinin katıldığı görülür. Toplantılar disiplin ve sessizlik içinde geçerdi. Herkes yerini ve sırasını
bilir, ülüş töresi yalnızca beyler ile devletin ileri gelenleri arasında değil; halk arasında da eksiksiz
uygulanırdı. Yemekli törenlerde ailenin kızartılan koyunun neresinden yiyebileceği ve et doğrama
işlerinin nasıl yapılacağı bile önceden belirlenirdi (Ögel, 2002: 881). Türk teşkilat yapısının en
önemli konularından biri toplantılarda, ziyafet sofralarında, yaylalarda ve obalarda kişilerin ve
oymakların nerede oturacakları veya konaklayacağı, yani orun/mevki meselesiydi. Geleneğe göre
orun/mevki konusu Oğuz veya Cengiz gibi büyük hakanlar tarafından halledilmiş addolunur ve
değişmez bir esas olarak kabul edilirdi. Ülüş/pay meselesi de mevki hukuku ile yakından ilişkilidir.
Her mevkiinin kendine mahsus payı vardır. Bir kabilenin belirli bir mevkide oturması, kesilen
hayvanın belirlenmiş bir veya birkaç azasında onun hakkını göstermiş olur (İnan, 2002: 38-41). Bir
koyundaki et payı, çok daha geniş manada bir devlet ve hukuk anlayışının başka bir şekilde ifade
edilişiydi. Törenlerde bu hakkını kaybedenler, otlaklardaki haklarını da kaybetmiş sayılırlardı. Bu
bize Türklerde önemli tören ziyafetlerinin karın doyurmaktan ziyade topluluk düzen ve disiplinini
sağlayan bir araç olduğunu göstermektedir (Birol ve Akpınar, 2009: 315).
Eski Türklerde sofrada da yine buna benzer bir oturma düzeni vardı. Yusuf Has Hacib'in bu
toplantılarda devlet erkanına ya da toplantıya iştirak edenlere, geleneklere göre nasıl davranması
gerektiği hususunda verdiği bilgiler bizim için son derece önemlidir. Kutadgu Bilig'de eski Türklerde
sofra adabına dair bazı gelenekler ve görgü kurallara aşağıdaki beyitlerde de açık olarak yer
verilmiştir.
4594- Hangi ziyafette olursa olsun, yemek yerken, mümkün olduğunca edep dairesinde
hareket et.
4596- Senden büyük yemeğe başladıktan sonra, sen elini uzat, bak, adet böyledir.
4597- Yemeğe sağ elini besmeleyle uzat; böylece yemeğin bereketi artar, sen de zengin
olursun.
4598- Başkasının önündeki lokmalara dokunma; kendi önünde ne varsa, onu al ve ye.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21
Kutadgu Bilig'de Türk Yemek Adabı ve Kültürü 343

4599- Sofrada bıçak çıkarma ve kemik sıyırma; çok obur olma, çok da sünepe olma.
4600- Ne kadar tok olursa olsun, insan ikram edilen yemeği reddetmemeli; ey kardeş,
yemeği adamına göre ikram et.
4601-Yemeği alınca ısır ve ufak ufak çiğne; sıcak yemeği ağzınla üfleme.
4602-Yemek yerken sofra üzerine sürünme; insanların huzurunu kaçırma, hareketlerine
dikkat et.
4603- Bütün bunlar usul bilmezlikten ileri gelir, usule uygun davran; usul bilmeyen
kişilerin başkalarına zararı dokunur (Kutadgu Bilig, 2005).
Tarih sahnesine göçebe bir topluluk olarak çıkan Türkler, geçmişten günümüze kadar yeme
ve içme kültürüne büyük önem vermişlerdir. Türk milletinin dönüm noktalarından birini oluşturan
göçebelikten yerleşik hayata geçiş (Koçoğlu, Aydemir ve Ekici, 2017: 53), yaşam şekilleri,
yaşadıkları coğrafya, inanışları ve etkileşim halinde oldukları medeniyetler, Türklerin yeme-içme
alışkanlıklarını ve yemek kültürlerini etkilemiştir (Kızıldemir, Öztürk ve Sarıışık, 2014: 191). Buna
rağmen Türklerin bazı örf ve adetlerinin tarihi süreç içerisinde değişmeden bugünlere kadar geldiğine
şahit olmaktayız. Geçmişten günümüze Türklerin kurdukları devletlerin yeme-içme, yemek kültürü
ve görgü kurallarına kısaca baktığımızda: Selçuklularda; evvela yemeğe büyüklerin başlaması,
herkesin kendi önünden yiyip içmesi, yemeğin sağ ile yenmesi, yemekte artık bırakılmaması ve elin
yemeğin içine sokulmaması (Sürücüoğlu, 2008: 69) genel görgü kurallarıydı.
Osmanlılara baktığımızda ise Osmanlı sofra adabında da bazı hoş sayılmayan kurallardan
bahsedilmektedir (Kızıldemir, Öztürk ve Sarıışık, 2014: 201). Bunlar:
 Yemeğe ev sahibinden önce oturmak, ondan evvel kalkmak,
 Ev sahibinden önce yemeğe başlamak,
 Ekmek ve yemeği büyük lokmalar halinde almak,
 Yemek yerken kaşığı sonuna kadar ağza sokmak,
 Yemekte eliyle ekmek ufaklarını toplamak,
 Sofrada durmadan şunun bunun gözüne bakmak,
 Herkes yemekten elini çektiği halde yine yemeğe uzanmak,
 Kahveyi içerken ağzıyla ses çıkarmak,
 Suyu çok hızlı, şerbeti sonuna kadar içmektir.
Yukarıda yer alan kurallara baktığımızda, bu geleneklerin geçmişten günümüze kadar
neredeyse hiç değişmeden varlığını koruduğunu açıkça görmekteyiz. Türklerde geleneklerin uzun
süreli yaşamasında "insanın kişilik sahibi olması ancak değerlerine sahip olmakla mümkündür"
(Aydın, Dündar ve Kaya, 2017:503-516) Anlayışının da etkisi büyüktür.
Yusuf Has Hacib eserinde; sofrada uyulması gereken kuralların yanı sıra herhangi bir davete
gidildiğinde yemek yerken, yemeği hazırlayanın gönlünü hoş tutmanın ve onu sevindirmenin
gerekliliğinden bahsetmiştir. Bu beyitlerde aynı zamanda bütün insanları hoş tutmanın erdemleri,
sağlıklı ve uzun yaşamanın sırları noktasında da Hacib'in öğütlerine yer verilmektedir. Bu beyitler
de aşağıda sıralanmıştır:

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21
344 Fatih KAYA - Erdal AKPINAR

4607-Yemeğe elini uzat, haz ve arzuyla ye; ev hanımı seni görerek sevinsin.
4608-İnsan zahmet edip sana ziyafet hazırlarsa, bu zahmeti boşa çıkarma, onun hatırını
kırma.
4613- Yemeği ölçülü ye, çok fazla yemek yeme; akıllı ve aziz insan bana böyle dedi.
4613- Çok yiyenlerin yediği hazmolunmaz; yemeği iyi hazmedemeyenler daima hasta olur.
4615- Hastalık boğazdan girer, boğazı koru, yemeği ölçüyle ye, insan her zaman az yiyip
az içmeli (Kutadgu Bilig, 2005).
3-Kutadgu Bilig'de Misafir Ağırlama Töresi
Misafirperverlik ve konukseverlik, Türklerin en çok değer verdikleri adetlerden biridir.
Türkler, konuklarına karşı son derece hassas davranmışlar ve onlara iyi muamele etmişlerdir. Bu
anlamda konukseverlik, yüce bir davranış olmuş ve konuğa gereken saygı en ince ayrıntılarına kadar
gösterilmiştir. Bu noktada konuk, kim olursa olsun ev sahibi büyük ikramlarda bulunurdu (Koçak,
2013: 61). Misafirperverliği Gökalp, “Evin dayağı oldur ki, yazdan, yabandan eve bir konuk gelse,
er adam evde olmasa, ol, onu yedirir, içirir, ağırlar, gönderir” (Gökalp, 1995: 175) şeklinde
değerlendirmiştir.
Türk misafirperverliğinin kökeni Türkistan coğrafyasıdır. Bir yabancı, yurdundan geçtiği bir
Şamanist Türk’e “ben senin misafirim” demekle onun misafiri olabiliyor ve bütün ihtiyaçları da
karşılanıyordu (Koca, 1977: 59). Misafir anlayışı Türk kültüründe ise saygının, sevginin, birlikteliğin
bir göstergesi konumundadır (Abdürrezzak, 2014:5). Yusuf Has Hâcib de, misafirin hakkına çok
önem vermiş ve onun en iyi şekilde ağırlanması gerektiğini açıkça belirtmiştir. Diğer taraftan Orhun
Abidelerinde “…Tanrı lütufkar olduğu için, benim (de) talihim olduğu için, hakan (olarak tahta)
oturdum. Tahta oturup yoksul (ve) fakir halkı hep derleyip toparladım: Fakir halkı zengin yaptım, az
halkı çok yaptım. Yoksa bu sözümde yalan var mı?” denilerek (Tekin, 2010:23) kağanın Tanrı
buyruğu ile görev aldığı ve milletin açlığının giderilmesinin kağanın vazifeleri arasında olduğuna
vurgu yapılmaktadır (Albayrak ve Kılıç, 2012:708). Türklerin, tarih sahnesine çıktıkları andan
itibaren önemsedikleri beslenme, sosyal hayatlarında önemli hususlardan biri olarak öne çıkmıştır.
Bu husus, o kadar önemli olmuştur ki, Türk idarecileri, öncelikle milletini aç ve çıplak bırakmamayı
ana ilke edinerek ülke yönetimini üstlenmişlerdir (Öcal, 1985: 161).
Kutadgu Bilig'in "Ögdülmiş Odgurmuş'a yemeğe davet etme töresini söyler" adlı bölümünde
yer alan beyitlere baktığımızda Türklerde misafir ağırlama töresini daha sade bir şekilde görebiliriz.
Bunlar:
4644-Eğer sen başkalarını davet etmek istersen, davet et, fakat bunun için de evvelce çok
iyi hazırlık gör.
4645-Evin barkın, sofra ve tabakların temiz, odan minderlerle döşenmiş, yiyecek ve
içeceklerin de seçkin olmalı.
4646-Konukların arzuyla yiyebilmesi için yiyecek ve içeceklerin temiz ve lezzetli olması
gerekir.
4647-Ziyafete davet etmezsen bir kusur işlemiş olursun; davet edersen de gelenler bir
kusur yerine bin kusur bulur.
4648-Bütün konukların sofradan doyarak kalkması için yiyecek ve içeceği olabildiğince
iyi ve temiz hazırla

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21
Kutadgu Bilig'de Türk Yemek Adabı ve Kültürü 345

4649-Arkadaş, kardeş, uzak ve yakın, herkesin hakkını gözet onları yemeğe davet et.
4652-Dikkat et, herkese yiyecek ve içecek yetiştir; geciken varsa onu da yemeksiz bırakma.
4653-Yemekte konuğun içeceğini eksik etme; biri biter bitmez diğeri hazır bulunsun.
4654-Yemek yenilen yerde içecek de bulunmalı; yiyecek ve içecek birbirine denk olmalı.
4655-Yemeğin yanında içecek de hazır olmazsa, o yemek, yiyenler için zehir olur.
4661- Hediye ver ve gücün yeterse ipek hediye et, mümkün ise diş kirası ver ki tatmin
olsunlar.
4580-Ziyafette bilhassa yat ve yabancılara itina gösterilmeli, yiyecek ve içeceğin az veya
çok dağıtılmasına dikkat edilmeli (Kutadgu Bilig, 2005).
Bu bölümde yer alan beyitler arasında en dikkat çekici olan, diş kirası ile ilgili olan beyittir
(4661). Osmanlı Devleti döneminde zengin konaklarında yoksullara verilen iftar yemeğinin
arkasından "Diş kirası" adı altında bir sadaka verilirdi. Kutadgu Bilig'de ise "Tiş teri" adı altında,
yemeğe davet edilen kişilere hediye verme öğütlenmektedir. Hacib'in bu beyitte kastettiği yoksullar
değildir. Burada yemeğe çağrılan kişiye hediye verilmesi önerilmektedir. Bu kapsamda beyitte geçen
kelimeyi irdelediğimizde "tiş teri" terimi ile "alın teri" deyimi yapı benzerliği göstermektedir.
Bundan dolayı da Yusuf Has Hacib, davete zahmet edip gelen kişinin emeğine karşılık hediye ya da
"diş kirası" verilmesini öğütlemektedir.
İnsan yaradılışına kadar uzanan bir geçmişe sahip olan kültür, örf, adet ve ananeler (Koçoğlu,
2014:191) yüzyıllardır sürekli bir değişim içerisinde olmuşsa da, Türklerde bazı kültür ve gelenekler
yüzyıllardır değişmeden günümüze kadar gelmiştir. Bunun en büyük örneği; Türkler, tarih boyunca
dost olduğu kişilere vefa duygusu ile bağlı olmuşlardır. Böylece aralarında barış ve dostluklarını
anlatan bazı simgeler geliştirip kullanmışlardı. “Tuz ve ekmek hakkı”, bu sembollerden biridir. Tuz
ekmek hakkı deyimi; Türklerde dostluk, minnettarlık, şükran, vefa, samimiyet, konukseverlik,
cömertlik ve misafirperverliğin göstergesidir (Koçak, 2013). Bu şekilde aynı sofradan yemiş ve
yoldaşlık yapmış kişiler arasında güçlü bir bağ kurulmuş olurdu. Başka bir söyleyişle, bu kişiler
arasında “tuz-ekmek hakkı” doğmaktaydı. Bu hukuk da onlar için sonsuz bir dostluğun ve
arkadaşlığın yolunu açmaktaydı. Birlikte aynı sofradan yemek yiyen kişiler, ebediyen dost ve arkadaş
kalmaktaydılar (Koca, 2005: 202).Yüzyıllardır insanın somut bir faaliyet alanı olarak ortaya çıkan
medeniyet (Koçoğlu, 2015: 44) Türk yurtlarında gerçek anlamda da ete kemiğe bürünmüştür. Öyle
ki birbirini tanımayan iki kişi, bir münasebetle birbirlerinin ekmeklerini ve yemeklerini yerler. Aynı
sofradan alınan nasip ile ikram edilenin minneti onlara bütün bir ömür unutulamayacak samimiyetin
ve dostluğun kapılarını aralardı (Elçin, 1966: 165). Yusuf Has Hâcib için de bu samimiyet çok
önemlidir ve vefakârlık daima ön planda olmuştur (Koçak, 2013). Hacib, "Bir devletin gelişmesinde
en büyük unsur insandır" (Demirtaş ve Kırbaç, 2016) düsturunu hayatı boyunca kendisine yol tayin
etmiştir.
Sonuç
Türk milleti, hem çok köklü bir tarihe hem de çok zengin bir kültürel alt yapıya sahiptir.
Zengin ve köklü olan kültürün bir alt unsuru olan beslenme ve yemek kültürünün de aynı şekilde
zengin olması doğal bir durumdur. Bu açıdan bakıldığında Türk yemek kültürü dünyanın en zengin
kültürlerinden birini oluşturmaktadır. Bunda dünyanın en önemli coğrafyasına yerleşmiş olmaları,
dünyadaki pek çok kültürle etkileşim halinde olmaları ve göçebe kültürünün etkisi çok büyüktür.
Aynı zamanda Türklerin bu zengin kültür birikiminde, Türkistan’dan başlayıp Anadolu’ya gelinceye
kadar süren göçlerinin, fethedilen ülkelerin mirasçıları olmalarının da ayrıca tesiri büyüktür.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21
346 Fatih KAYA - Erdal AKPINAR

Türkler, tarih boyunca dost olduğu kişilere vefa duygusu ile bağlı olmuşlardır. Böylece
aralarında barış ve dostluklarını anlatan bazı simgeler geliştirip kullanmışlardı. “Tuz ve ekmek
hakkı”, bu sembollerden biridir. Tuz ekmek hakkı deyimi; Türklerde dostluk, minnettarlık, şükran,
vefa, samimiyet, konukseverlik, cömertlik ve misafirperverliğin göstergesidir. Bu şekilde aynı
sofradan yemiş ve yoldaşlık yapmış kişiler arasında güçlü bir bağ kurulmuş olurdu. Başka bir
söyleyişle, bu kişiler arasında “tuz-ekmek hakkı” doğmaktaydı. Bu hukuk da onlar için sonsuz bir
dostluğun ve arkadaşlığın yolunu açmaktaydı. Birlikte aynı sofradan yemek yiyen kişiler, ebediyen
dost ve arkadaş kalmaktaydılar. Birbirini tanımayan iki kişi, bir münasebetle birbirlerinin
ekmeklerini ve yemeklerini yerlerdi. Aynı sofradan alınan nasip ile ikram edilenin minneti onlara
bütün bir ömür unutulamayacak samimiyetin ve dostluğun kapılarını aralardı. Yusuf Has Hâcib için
de bu samimiyet çok önemlidir ve vefakârlık daima ön planda olmuştur.
Sonuç olarak Türk kültürünün somut göstergelerinden birisi olan Türk Yemek adabı ve
kültürü, bütün Dünyanın ilgisini çeken yapısıyla, özel bir konuma sahiptir. Bu konumunu
sağlamlaştırmak için kendine has özelliklerinin korunması ve gelecek nesillere doğru ve düzgün bir
şekilde intikal ettirilmesi gerekmektedir

KAYNAKÇA
Akyüz, H. (2002). Kutadgu Bilig'de Sosyo-Pedagojik ve Siyasal Söylemler. Eser Ofset, Erzurum.
Arsal, S. M. (2014). Türk Tarihi ve Hukuk. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara.
Abdürrezzak, A., O. (2014). İşlevsel Teori bağlamında Yemek Kültürünün İletişimsel Yönü. Turkish
Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or
Turkic Volume 9/11 Fall 2014, p. 1-16, Ankara-Turkey
Arslanoğlu, İ. (1997). Kutadgu Bilig’de Eğitim, Bilim, Akıl. Yeni Forum Dergisi, 17(331):43- 48
Aydın, M., Dündar, R ve Kaya, F. (2017). Yerel Tarih Etkinlikleriyle Sosyal Bilgiler Öğretimi, (Edit:
Ramazan Sever, Mesut Aydın ve Erol Koçoğlu), Alternatif Yaklaşımlarla Sosyal Bilgiler
Eğitimi. S, 503-16, Pegem Akademi Yayınevleri, Ankara.
Aydın, M ve Aydın, M. K. (2011). Türk İnkılâbı Tarihi (2. Baskı), Azim Matbaası, Ankara
Aydın, M ve Kaya, F. (2016). Kutadgu Bilig'e Göre Liderlik Eğitimi. III. Türk Dünyası Araştırmaları
Sempozumu. Cild IV. 26-27 Mayıs 2016 Bakü/Azerbaycan.
Aydın, M. (2006). Atatürk ve Malatya. Evin Kitabevi Matbaası, Malatya.
Birol, N. ve Akpınar E. (200). XIII. ve XIV. Yüzyıl Seyyahlarına Göre Deşt-İ Kıpçak ve Türkistan’da
Mutfak Kültürü, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt.2, no.2, ss.307-
319.
Demirtaş, H. ve Kırbaç, M. (2016). Pedagojik Formasyon Sertifika Programı Öğrencilerinin
Pedagojik Formasyon Eğitimine İlişkin Görüşleri. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi. cilt,6. S.2, s, 138-152.
Emiroğlu, S. (2012). Kutadgu Bilig'de Çocuk Eğitimi. Turkish studies İnternational Periodical For
the Languages, Literatüre and History of Turkish or Turkic, Volüme 7/1 Winter. s. 1027-
1041.
Gökalp, Z. (1995). Türk Medeniyeti Tarihi. Toker Yayınları. İstanbul.
Gökyay, O. Ş. (2004). Dedem Korkudun Kitabı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. İstanbul.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21
Kutadgu Bilig'de Türk Yemek Adabı ve Kültürü 347

Hacib, Y. H. (2005). Kutadgu Bilig (Çev. R. R. Arat). Kabalcı Yayınevi. İstanbul.

Herotodotos Tarih. (2006). M. Ökmen. (Çev.). İş Bankası Yayınları. İstanbul.
İnan A. (2002). Orun ve ülüş meselesi. Türkler, C. 3, Yeni Türkiye Yay. Ankara.
İnan, A. (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm. TTK Yayınları. Ankara.
Kafesoğlu, İ. (1980). Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri. Kültür Bakanlığı Yayınları.
İstanbul.
Kâşgarlı M. (1996). Divanü’l Lugati’t- Türk I, II, III. B. Atalay (Çev.). TDK Yayınları. Ankara.
Kaya, F. (2015). Kutadgu Bilig'e Göre Liderlik Eğitimi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü
Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
Kılıç, S. ve Albayrak, A. (2012). İslamiyetten Önce Türklerde Yiyecek ve İçecekler. Turkish Studies
- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/2 Spring 2012, p.707-716, Ankara.
Kızıldemir, Ö. Öztürk, E ve Sarıışık, M. (2014). Türk Mutfak Kültürünün Tarihsel Gelişiminde
Yaşanan Değişimler. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14:
191-210
Koca, S. (1977). Türklerde Tuz-Ekmek Hakkı. Millî Kültür, 7, 57–61.
Koçak, K. (2013). Türk Kültür Tarihinin Bin Yıllık Başyapıtı: Kutadgu Bilig’den Bu Güne Ulaşan
Gelenekler. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:4, Sayı:13, ss: (56-66)
Koçoğlu, E. (2014). Sosyal Bilgiler Dersi Kazanımlarının Kültürel Yaşam Üzerindeki Etkilerine
İlişkin Öğretmen Algıları, Mediterranean Journal of Humanities, IV-2, 191-205.
Koçoğlu, E. (2015). Sosyal Bilgiler Eğitiminde Eğitsel Mekanlara Dayalı Öğrenme Ortamları, (Edit:
Ramazan Sever ve Erol Koçoğlu), Sosyal Bilgiler Eğitiminde Mekansal Öğrenme Ortamları,
s, 43-78. Pegem Akademi Yayınları, Ankara.
Koçoğlu., E. Ersoy, F ve Atik, S. (2017). Kültürel Değerlerle Sosyal Bilgiler Öğretimi, (Edit:
Ramazan Sever, Mesut Aydın ve Erol Koçoğlu), Alternatif Yaklaşımlarla Sosyal Bilgiler
Eğitimi. S, 123-142, Pegem Akademi Yayınevleri, Ankara.
Koçoğlu., E. Aydemir, H ve Ekici, Ö. (2017). Görsel Materyallerle Sosyal Bilgiler Öğretimi, (Edit:
Ramazan Sever, Mesut Aydın ve Erol Koçoğlu), Alternatif Yaklaşımlarla Sosyal Bilgiler
Eğitimi. S, 25-98, Pegem Akademi Yayınevleri, Ankara.
Manas Destanı. (2002). T. Gülensoy (Çev.). Akçağ Yayınları. Ankara.
Ögel, B. (2001). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
İstanbul.
Ögel, B. (2002). Devlet Meclisi ve Kurultay. Türkler, C. 2, Yeni Türkiye Yayınları. Ankara.
Önler, Z. (2008), “Kutadgu Biliğ’de Toplumsal Kabul ve Geleneklerden Yansımalar”, U.Ü. Fen-
Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(15), 441-455.
ÖCAL, Safa. (1985). Eski Türklerde Yiyecekler” Türk Dünyası Araştırmaları Fındıkoğlu Armağanı,
Sayı:35, İstanbul.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21
 348 Fatih KAYA - Erdal AKPINAR

Sürücüoğlu, M. S. (2008). "Selçuklularda Beslenme ve Mutfak Kültürü", Türk Mutfak Kültürü

Üzerine Araştırmalar. Haz: Kamil Toygar ve Nimet Berkok Toygar, Türk Halk Kültürünü
Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları. Ankara.
Tekin, T. (2010). Orhon Yazıtları.s.23, Ankara.
Yıldırım, A ve Şimşek, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayınları,
Ankara.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/21

View publication stats