– Ovddosguvlui ain viidásut!
Duopmárgotti lahttu Jorma Uotinen moddjá ja nivkala oaivvis dohkkeheami mearkan. Son hálida, ahte davvisámegielat ráp-artista Mihkku Laiti joatká Talent Suopma -gilvvus ain viidásut.
Laiti ovdanbuvttii Ruoktu nammasaš bihtá, man lea ieš ráhkadan.
Sámi ráppárii ruoktu lea lunddolaččat ollu viiddit báiki go dušše beare bearraša stohpu Ohcejogas.
– Sápmi lea mu ruoktu. Sámegiella lea munnje nu dehálaš, ahte dange sáhttá lohkat ruoktun, dadjá son.
”Ii Hesburger dahje McDonald’s”
Talent-gilvvu lávddis lea guhkes mátki Suoma davimus gildii.
Helssegis Ohcejohkii šaddá 1200 kilomehtera biilamátki. Norgii lea vuojestit šalddi rastá.
Skábma Ohcejogas nohká easkka dán vahkus.
Gili guovddážis oidnojit moadde bensenstašuvnna, pubba, grilla, borramušgávpi ja hotealla.
Roavvenjárgii vuodjá okta busse beaivái. Jus das maŋŋona, šaddá sáhtu vuorddašit gitta čuovvovaš beaivái.
– Mis ii leat Hesburger dahje McDonald’s, muhto baicca luondu, buhtes áibmu, ráfi ja guollebivdu, 20-jahkásaš Mihkku Laiti logahallá.
Gielddas ásset badjelaš duhát olbmo bieđgguid. Liikká olbmot dovdet nubbi nuppi.
Go Laiti lei guoimmuhan Suoma geasuheaddjimus taleantaohcanprográmmas, ohcejohkalaččat dovdájedje su ráppárin.
Oktii son vuojestii biillain báikkálaš pubba šiljus. Poles vulggii maŋŋái ja bissehii su.
– Hálidii vissa dárkkistit, ledjengo juhkaluvvan. Logai munnje, ahte ”Já, maid dat min taleanta dáppe?”
Áilu Valle ja Amoc luottaid guorramin
Almmuhettiinis vuosttas ráp-bihtás jagis 2019 Mihkku Laiti válddii alcces ráp-artistanama Yungmiqu skihpáris evttohusa vuođul.
Ovdal dan son lei guldalan ollu earáid ráppema. Su ovdagovvan leigga dovddus Sámi ráppárat Áilu Valle ja Amoc. Songe hálidii ovdanbuktit musihka iežas eatnigillii. Davvisámegiella lea Laiti bearraša ruoktogiella.
– Jurddašin, ahte eai sámegillii leat olus dákkár musihka almmuhan.
Maŋŋelis hápmašuvve sánit maiddái suomagillii, dainnago son hálidii, ahte maiddái earátge áddešedje daid. Seammás Laiti guldaleaddjigoddi viiddui.
Mihkku ráppe dehálaš áššiin, muhto maiddái Kuoma-gápmagiin
Son hálida ráhkadit musihka, mii bidjá olbmuid jurddašit.
– Álo ii goittotge dárbbaš leat báljo dadjamuš, sáhttá dušše somá dihtii čolgat sániid.
Laiti ráp-dajahusain vuhtto sámi eallinvuohki, sutnje oahpes ja dehálaš áššit.
– Mu bihtát muitalit das, maid mun dan bottas jurddašan. Oassi dain leat iđitija čállon jurdagat – manin lean?
Ráp-musihkas dovddus fáttáin nu mo fiinna biillain, feasttain ja divrras biktasiin Yungmiqu ii beroš.
– In leat goassige hálidan dahkaluddat eanetlohkui heivvolažžan. Lean álggu rájes lohkan, ahte in hálit ráhkadit nu gohčoduvvon mainstream-musihka.
Fáhkka son muitá ja čaimmiha, ahte okta su šuoŋain spiehkkasa dán jurddašanvuogis.
– Musge lea okta bihttá, mas dajan, ahte dus leat juolggis Guccit ja mus fas Kuoma-gápmagat.
Laiti vel fuomášuhttá, ahte iešalddes suopmelaš Kuoma-dálveskuovat eai heive boazobargguide.
Suohpana čavge
Talent Suopma -gilvvus leat ollen semifinálii.
Mihkku Laiti lea coggan gávtti. Son stelle silkki, silbbaid ja boahkána, ja giessá vuoddagiid.
Son rohttesta ráp-bihtá Suohpan.
Dán háve finálabáiki báhcá goittotge olatkeahttá.
Laiti dadjá maŋŋelis, ahte lei behtohallan, ja de vel áibbas njuolga, ahte lei beanta nevron.
Mihkku Laiti oassálasttii taleantagilvui njukčamánus 2021. Vaikko son ii vuoitánge, buvttii gilvu mielddis buori almmolašvuođa ja fuopmášumi sosiála medias.
– Jus olbmuin ležžet leamaš negatiiva dadjamušat, dat leat báhcán munnje dajakeahttá, son cealká.
Sámenuorra, gii ráppe sámegillii riikka tv-prográmmas gákti badjelis, lei máŋgasii juoga maid sii eai leat ovdal oaidnán.
– Doaivvu mielde movttiidahtten singe čevllohallat iežaset kultuvrrain.
Farga Laiti oaidnit maiddái ealligovvateáhteriid vilgesloavdagis.
Dokumentarista Petteri Saario lea bagadallan su birra dokumentára Revontulten räppäri, sámegillii Guovssahasaid ráppár. Dat lea rahpandoaluid filbman DocPoint-dokumentárafilbmafestiválas Helssegis ođđajagimánu loahpas.
Filmma váldonástti mielas namma Guovssahasaid ráppár orru hearvái.
– Vaikko galhan dokumentára namas boahtá bures ovdan, man birra dat muitala.
Filmmas govvidit taleantagilvvu muttuid ja Laiti eallima Ohcejogas. Su oaidnit čohkkemin bohccuid, biebmamin duoddaris, guolásteamen ja maiddái ráhkadeamen musihka dihtoriin ja ráppemin.
Son ieš sávvá, ahte filbma geasuhivččii nuoraid giella- ja kulturrájáid rastá.
Laiti ovdanbuvttii olbmuid ovddas vuosttas háve juo 3-jahkásažžan ja lea son vel juoiggastange.
– Olbmot álo gáddet, ahte sápmelaš artista máhttá maid juoigat. Munge lean uhcibun rohttestan luođi, muhto in oba muittege goas maŋimuš.
Badjeolbmo lossa mearrádus
Mihkku Laiti studerii vuođđoskuvlla maŋŋá Sámi musihkkaakademiijas. Son čálii studeantan diibmá ja dan maŋŋá čađahii soahtebálvalusa Soađegilis.
Dokumentáras son vuodjá áhčiinis njealjejuvllagiin duoddarii bigálusgárddi lusa. Doppe Mihku áhči jearrá su boahttevuođaplánain.
Badjeolbmo ámmát lea sogas sirdásan áhčis bárdnái.
– Áhčči lea sávvan, ahte joatkkášin, muhto ii son leat goassige geahččalan bágget mu dahje vieljaidan.
– Dat lea garra bargu fysalaččat, iige das nákce gii beare. Dat das geasuha.
Gánda vástida áhččásis, ahte áigu vuolgit máttás gazzat oahpu. Áhčči dasa, ahte lohkat lea buorre.
”Ohcejohgándii Ouluge lea stuorra báiki”
Mihkku Laiti lea aiddo fárren Ohcejogas Oului. Boahtte čavčča álget tradenoma oahput.
Barggu vuolde sus lea maid ráp-skearru.
Son lohká, ahte hálida oaidnit máilmmi ja gávnnahit, livččiigo das fállun earáge go boazobarggut.
– Eallin lea eallima várás.
Nuppástus ii leamašan sutnje álki.
– Oulus lean máŋgii áŧestuvvan. Go fertešii Prismai vuolgit, datge áŧestahttá.
Son rehkenastá, ahte njelješgeainnu vuojaša Ohcejogas miilla seamma áiggis go kilomehter mátkki Oulu johtolagas lagaš borramušgávpái.
– Ohcejohgándii Ouluge lea stuorra báiki. Olbmot leat eatnat. Lean hárjánan dasa, ahte gosa beare vuoját, oidno dušše meahcci ja lea seavdnjat.
Dalle son dadjá dan, mii leamaš boađi boađi.
– In iešalddes leat sihkar, hálidango orrut dáppe, vai galggašiigo vuolgit ruovttoluotta. Sáhttá leat nuge, ahte mus šaddá badjealmmái, iihan boahttevuohta leat geađgái čullojuvvon.
– Gal dat davvin lea mu ruoktu.
Niila-áhčči dadjá, ahte álo sáhtát máhccat ruoktot ealu lusa.
Guovssahasaid ráppár vuosttasčájáhus lea DocPoint-dokumeantafilbmafestiválas Helssegis 31.1.2023. Dat oidnogoahtá ealligovvateáhteriin njukčamánus.
Artihkal lea jorgaluvvon Yle suomagiel Kulttuurivieras-artihkalráiddus.