Το ισοζύγιο σταυρώσεων και αναστάσεων

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 12-13/4/2025

Francis Bacon, τρεις σπουδές για μια σταύρωση (1962), μουσείο Guggenheim N.Y.

 Αν θεωρήσουμε τον θάνατο απλώς ένα στάδιο προς την αέναη ανακύκλωση των βασικών συστατικών της ζωής, από σήμερα (Σάββατο του Λαζάρου) μπαίνουμε στη σημαντικότερη (συμβολικά) ετήσια ανακύκλωση του αρχέγονου μύθου: θάνατος, ανάσταση, κι άλλος θάνατος, κι άλλη ανάσταση. Δικαιούμαι κι εγώ να ανακυκλώσω το πασχαλιάτικο έθιμο της στήλης από συστάσεώς της να ενδοσκοπεί, ολίγον σαρκαστικά, στον θεμελιώδη χριστιανικό μύθο. Η παρακάτω εκδοχή έρχεται από το μακρινό 2007, αλλά ριζικά ανακαινισμένη: 

                                                         ***

Εσείς τώρα μπορεί φορτώνετε βαλίτσες, να γεμίζετε τα πόρτ μπαγκάζ με όλα τα ανθρώπινα αξεσουάρ του θείου πάθους  –το κοστούμι της Λαμπρής, το λινό κίτρινο φόρεμα, τις λαμπάδες, το ποδήλατο του παιδιού, τα καλλυντικά της μαμάς, το laptop του μπαμπά, τους φορτιστές των κινητών όλης της οικογένειας. Παλιότερα θα περιλαμβάνατε και μια παχυλή, σαββατοκυριακάτικη εφημερίδα, αβέβαιη ανάμεσα στη θλίψη της σταύρωσης και στη χαρά της ανάστασης, προορισμένη να χρησιμοποιηθεί τελικά όχι τόσο για διάβασμα όσο για τη συλλογή των λιπαρών αποσταγμάτων του αμνού, του μόνου αληθινού θύματος στην ετησίως αναπαριστώμενη θυσία. Κι εμείς, οι εφημεριδάδες, έπρεπε να συμβάλουμε με γενναιοδωρία σ' αυτήν, συνένοχοι  μιας ιλαροτραγωδίας σε συσκευασία μπάρμπεκιου. Η συνενοχή έχει συρρικνωθεί πια στο ελάχιστο λόγω συρρίκνωσης στις κυκλοφορίες των εφημερίδων. Θυσία κι αυτές για κάποιαν άλλη, ψηφιακή ανάσταση. 

Η παρόρμησή μου να προσφεύγω στην κατ’ έθιμον βλάσφημη υπονόμευση του χριστιανικού μύθου δεν έχει σκοπό να προσβάλω τους πιστούς, ούτε να χλευάσω το αρχέγονο ορμέμφυτο της πίστης (σε τελική ανάλυση όλοι, θρησκευόμενοι, άθεοι ή αγνωστικιστές, είμαστε πιστοί). Αλλά για να ξορκίσω τη δική μου αμηχανία μπροστά στην εξαρθρωμένη πνευματικότητα, την υπερνικημένη από την «αισχρή αργυρολογία» που θα 'λεγε κι ο Πεντζίκης: «Κατσαρόλες, αυτοκίνητα, ραδιόφωνα, σκούπες ηλεκτρικές, πλυντήρια, λάμπες, πορτατίφ, υφάσματα γυναικεία και ανδρικά, τα πάντα εκποιούμενα κάνουν τον χώρο της προσευχής». Αλλά ποιος εκποιείται, τελικά; Ο σωρός των καταναλωτικών ερειπίων ή η ίδια η προσευχή; Ρωτήστε τα Jumbo ή τη Βαρβάκειο αγορά…

Εγώ βέβαια δεν είμαι από τους προσευχόμενους, δεν μου πέφτει λόγος. Αναρωτιέμαι όμως συχνά πόσα οφείλει ο χριστιανικός θρίαμβος στη συναλλαγή ζωής και θανάτου, σ’ αυτό το αβέβαιο ισοζύγιο από το οποίο άντλησε υπεραξίες εδώ και δυο χιλιάδες χρόνια. Υπεραξίες χειροπιαστές, καταμετρημένες σαν ομόλογα, παράγωγα ή μετοχές, με μίζες και προμήθειες για όλους τους νόμιμα και παράνομα εμπλακέντες στη μετατροπή του χριστιανισμού σε θρησκεία και τελικά σε ιδεολογία εξουσίας και επιβολής. Ο μόνος χαμένος από αυτή τη συναλλαγή μεταξύ του βιβλικού μύθου και της Ιστορίας είναι ο Ιούδας, που εξασφάλισε και θάνατο χωρίς ανάσταση και θέση στην Κόλαση και τη ρετσινιά του προδότη και μια βέβαιη οικονομική ζημία, αφού έκλεισε τη συμφωνία παράδοσης του Ιησού σε αργύρια και όχι χρυσία σε μια περίοδο που η αξία του ασημιού είχε κατρακυλήσει διεθνώς. Μετά την απομάκρυνση εκ του ταμείου της πίστης ουδέν λάθος αναγνωρίζεται.

Αλλά το πρόβλημα σήμερα δεν το έχει ο Ιούδας, που εξοβελίστηκε σ’ έναν ρόλο απεχθή για τις ανάγκες του χριστιανικού μύθου. Το πρόβλημα το έχει ο ίδιος ο μύθος και οι επαγγελίες του για κατατρόπωση του θανάτου, έστω και διά της ομοιοπαθητικής («θανάτω θάνατον πατήσας»), για μια μακρά σειρά σταυρώσεων που θα ανταμείβονται με ισάριθμες αναστάσεις. Αυτή δεν ήταν η συμφωνία; Η έννοια της θρησκευτικής πίστης σε όλες σχεδόν τις γλώσσες (din στα αραβικά, dat στα εβραϊκά, credo στα λατινικά, πίστη στα ελληνικά) έχει ακριβώς τη σημασία της πίστωσης. Μιας κατάθεσης στην τράπεζα των αξιών με την προσδοκία τόκου ή αυξημένης θείας χάρης. Δισεκατομμύρια άνθρωποι επί δύο χιλιάδες χρόνια επένδυσαν αφειδώς σε θυσίες, σε προσωπικές και συλλογικές σταυρώσεις, περιμένοντας το υπεσχημένο αντάλλαγμα. Το ισοζύγιο είναι ελλειμματικό. Από τη χριστιανική εξίσωση σταυρώσεων και αναστάσεων απουσιάζει κραυγαλέα το δεύτερο σκέλος. Οι πρώτες αποτελούν τη ζωντανή, σχεδόν καθημερινή πραγματικότητα της ανθρωπότητας. Οι δεύτερες έχουν καταντήσει μια νεκρή παρακαταθήκη, μια προθεσμιακή κατάθεση με μηδενικό επιτόκιο και σε προθεσμίες που υπερβαίνουν το προσδόκιμο επιβιώσεως του μέσου δυτικού ανθρώπου.

Η γραπτή ιστορία της ανθρωπότητας, που κατά το εν τρίτο αποτελεί και ιστορία του χριστιανισμού, είναι γεμάτη μαζικές σταυρώσεις, ανθρωποθυσίες και γενοκτονίες στο όνομα της πίστης. Αυτό είναι βέβαια αποκλειστικό προνόμιο του χριστιανισμού. Μάλλον είναι ίδιον κάθε πίστης που εξελίσσεται σε δύναμη επιβολής, όπως απέδειξε και η τύχη των –ισμών της εποχής. Αλλά ο χριστιανισμός διέστρεψε ακόμη και τη σημειολογία του βιβλικού μύθου, όπου θύμα είναι ο μετενσαρκωμένος Θεός και όχι οι άνθρωποι, ο σωτήρας και όχι οι σωζόμενοι. Οι ελέω Θεού αυτοκράτορες, οι Σταυροφόροι με τις ευλογίες του Πάπα, οι κονκισταντόρες,  οι «Μάστιγες του Θεού», οι μισθοφόροι-ιεραπόστολοι, οι ιεροεξεταστές, οι βασιλείς και ηγέτες της διαρκώς σπαρασσόμενης Ευρώπης, ακόμη και ο κιτρινομάλλης πλανητάρχης που επικαλείται την πίστη του για τους τυχοδιωκτισμούς που βυθίζουν τον πλανήτη στο χάος ή ευλογούν τη γενοκτονία των Παλαιστινίων, όλοι αυτοί έχουν υφάνει ένα παχύ στρώμα βίας, μίσους και επιβολής πάνω σε μια επαγγελία πάθους και λύτρωσης, αυτοθυσίας και απελευθέρωσης. Ο σωτήρας έγινε τιμωρός, το θύμα εκδικητής. Ο φόβος κατατρόπωσε την προσδοκία.

Ισως γι’ αυτό έχει αξία η θεμελιώδης υπόθεση του Καζαντζάκη στον «Τελευταίο πειρασμό». Τι θα συνέβαινε άραγε αν ο Ναζωραίος, όχι από ανθρώπινη αδυναμία, όχι από τη λαχτάρα της ζωής και της σάρκας, αλλά από τη θέση του ισχυρού άλλαζε το ουράνιο σχέδιο; Αν αντί του αδύναμου ανθρώπου που ψελλίζει «τετέλεσται», εμφάνιζε την όψη ενός παντοδύναμου όντος που κατέβαινε από τον σταυρό, διέλυε τις κουστωδίες των διωκτών του, επέβαλλε από την Πρώτη του Παρουσία τη δική του νέα τάξη πραγμάτων, έντυνε τους γυμνούς, χόρταινε τους πεινασμένους, συγχωρούσε τους αμαρτωλούς, απελευθέρωνε τους υπόδουλους, κατέλυε τους δυνάστες, «πατούσε» και τον θάνατο απαλλάσσοντάς μας από την αγωνία του τέλους; Μεταφυσικό το ερώτημα, αλλά το γεννά από μόνος του ο χριστιανικός μύθος.

Αν πάλι η ιστορία τέλειωνε εκεί, πάνω στον σταυρό, σ’ έναν θάνατο ταπεινωτικό όπως οι περισσότεροι θάνατοι, ίσως η συναλλαγή θανάτου και ζωής αποδεικνυόταν πιο κερδοφόρα. Ισως ο χριστιανισμός είχε κερδίσει εκείνη την πνευματική δύναμη που του στέρησε η μακρόχρονη ταύτιση με την εξουσία, η μεταλλαγή του σε οικονομικό μηχανισμό με απέραντη ισχύ και σε ιδεολογικό status τριών διαδοχικών εκμεταλλευτικών συστημάτων που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα, από τη δουλοκτησία μέχρι τον καπιταλισμό, που εξομοίωσε το αόρατο χέρι του Θεού με το εξίσου αόρατο χέρι της αγοράς.

Αλλά μετά δύο χιλιετίες συστηματικής εκπαίδευσης στην οικονομία της θυσίας, της στέρησης, της εγκράτειας και των μειωμένων προσδοκιών, μετά είκοσι αιώνες διάψευσης της επαγγελίας ότι «οι εκζητούντες τον Κύριον ουκ ελλαττωθήσονται παντός αγαθού», είναι λογικό να ξεθωριάζει η προσδοκία της ανάστασης.  

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Οι πύλες του Αδη έσπασαν. Ανοιξαν, ξέφυγαν οι μεντεσέδες. Τα καρφιά που κρατούσαν τα πορτόφυλλα, κατάπεσαν και πατήθηκαν διά του Σταυρού. Εξήγειρε και ανήγειρε τους προγόνους, τον Αδάμ και την Εύα, ο Χριστός εκ του τάφου. Δύναμη, πλούτος, ισχύς, βασιλεία εγκόσμια, στην αλήθεια που εννοώ ακουμπούν και στηρίζονται. Στέκουν οι βασιλείς, ακούν τα παραγγέλματα, υπακούουν, σκύβουν, ταπεινώνονται μπροστά στον Θεοφόρο άνθρωπο. Γονυπετούν. Σηκώνουν πόλεμο. 

Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, «Ο πεθαμένος και η ανάσταση»

Οι γάτες του Καρέα

Η Εφημερίδα των Συντακτών,  5-6/4/2025

Δείτε αυτή τη φωτογραφία, παρατηρήστε την καλά. Μια γατοπαρέα σ’ ένα δένδρο. Τρεις έπιασε η κάμερα του κινητού, ήταν και μια τέταρτη που παραμόνευε δυο μέτρα παραπέρα. Μην τις βλέπετε έτσι ατάραχες. Επίκειται μάχη. Γουργούριζαν άγρια από τον οίστρο τους. Δεν ξέρω ποια ήταν η θηλυκιά, ίσως αυτή που κάθεται στο πάνω πάνω κλαδί, στην «κορυφή της ερωτικής αλυσίδας», γιατί στην τροφική αλυσίδα είναι όλες ανεξαρτήτως φύλου κάτω κάτω, στον πάτο, από τα σκουπίδια σιτίζονται, αδέσποτες γαρ. Αυτή που είναι κάτω από το δένδρο ετοιμάζεται για ένα άλμα, ίσως αρπακωθεί με τον άλλο γάτο, για τη διεκδίκηση της «βασίλισσας», αλλά κι η τέταρτη, η εκτός φακού και κάδρου, που ήταν έτοιμη να ορμήσει, είχε ένα δισταγμό, ίσως λόγω της δικής μου αδιάκριτης παρουσίας, ίσως λόγω του ύψους που έπρεπε να υπερβεί. 

Εντάξει, οι γάτες του Καρέα, που είναι το ενδιαίτημα των συγκεκριμένων της φωτογραφίας, δεν είναι σαν τις γάτες του Αϊ-Νικόλα, τις γάτες του Σεφέρη, αλλά νομίζω ότι είναι εξίσου μάχιμες, θηλυκές και αρσενικές, κι αν παραστεί η ανάγκη μπορεί και να μας σώσουν, όπως έσωσαν την Κύπρο, πριν από σχεδόν 1.700 χρόνια. Την έσωσαν όχι από επιδρομείς και κατακτητές, αλλά από τα φίδια τα φαρμακερά που είχαν γεμίσει το νησί, έπειτα από χρόνια ξεραΐλας κι ανομβρίας. Αυτό λέει ο μύθος, αυτό λέει κι ο Σεφέρης για τις μαχητικές γάτες του Αϊ-Νικόλα, που απάλλαξαν τους καλογέρους και τους κατοίκους από τα φίδια, που δεν τους άφηναν να οργώσουν, να ποτίσουν, να θερίσουν, να βοσκήσουν, να ζήσουν τελικά. Βέβαια, τελικά οι γάτες εξολόθρευσαν μεν τα φίδια, αλλά εξολοθρεύτηκαν κι οι ίδιες από τόσο φαρμάκι που είχαν πιει. Οικονομία της φύσης, αλλά και σπατάλη της. 

Αλλά κι οι αδέσποτες γάτες του Καρέα, που έχουν δυο βήματα από τις αυλές, τις πιλοτές, τους δρόμους, τα πεζοδρόμια -πάντα δίπλα στους κάδους των σκουπιδιών, σχεδόν μόνη πηγή τροφής τους– πρόσβαση στο βουνό, τον Υμηττό, και καμιά φορά διασταυρώνονται με κάποια από τις λιγοστές, πεινασμένες αλεπούδες, τις χελώνες που ξύπνησαν από τη σύντομη χειμερία νάρκη τους, ίσως και κανένα φίδι (λίγα απέμειναν, πώς να γλιτώσουν κι αυτά, όχι απ’ τις γάτες, αλλά απ’ τη φωτιά ή τα μπετά), κι οι δικές μας γάτες, λοιπόν, θα μπορούσαν να είναι οι σωτήρες μας, αν τους δινόταν ευκαιρία. Είναι survivors οι γάτες της πόλης, όσες γλιτώνουν από τους τροχούς, τις φόλες, τους μπόγιες, την ασιτία. Είναι εφτάψυχες, χιλιετίες συνύπαρξης με τον άνθρωπο δεν έχουν σκοτώσει εντελώς μέσα τους τον θηρευτή, πίσω από το γοητευτικό βλέμμα, κάτω από την απαλή γούνα τους, μέσα στο μελωδικό νιαούρισμα ή στο τρυφερό γουργουρητό, παραμονεύει ο άρπαγας, με όλες τις αισθήσεις σε επαγρύπνηση, μια χρήσιμη δεξιότητα για τον μεγαλύτερο άρπαγα, τον καταστροφικότερο θηρευτή του πλανήτη. Ο άνθρωπος καλλιεργητής, ο άνθρωπος κτηνοτρόφος, όταν άφησε πίσω του τον άνθρωπο κυνηγό με τον πιστό κυνηγιάρη σκύλο του, βρήκε στο μικρόσωμο αιλουροειδές ένα χρήσιμο βοηθό για να φυλάξει σοδειές και ζώα από τα τρωκτικά και τους λιγότερο ορατούς εχθρούς. Δεν έδινε σημασία στη ράτσα ή στο χρώμα, όπως έλεγε κι ο Πρόεδρος Μάο, κι όχι μόνο αυτός, άσπρη γάτα, μαύρη γάτα, ποντίκια να πιάνει.

 Οι γάτες του Αϊ-Νικόλα, βεβαίως, έκαναν την υπέρτατη θυσία, όπως τουλάχιστον μας λέει ο Σεφέρης. Φαρμακώθηκαν από τα τόσα φίδια που εξολόθρευσαν. Ποιος ξέρει πόσες δαγκωματιές, πόσες δόσεις δηλητηρίου είχε στο σώμα της η τελευταία γάτα που πέθανε εκεί. Είχαν άραγε επίγνωση του θανάσιμου κινδύνου οι γάτες του Αϊ-Νικόλα ή έπεσαν θύματα των αρπακτικών ενστίκτων τους; Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα, αλλά ο θρύλος (και ο ποιητής) μας λέει ότι ο πόλεμος της μέρας και ο πόλεμος της νύχτας που δίναν οι γάτες με τα φίδια δεν ήταν χωρίς κάποια ανταπόδοση από τους καλόγερους του Αϊ-Νικόλα, ανταπόδοση που βασίστηκε στο ζωτικότερο ένστικτο όλων των ειδών, θηρευτών και θηραμάτων, άγριων και ήμερων: την πείνα. Οι καλόγεροι έτρεφαν τις γάτες, δυο φορές τη μέρα τις τάιζαν, μετά από κάθε έφοδο στα χωράφια, στο κυνήγι των φιδιών. Ηταν μια τίμια συναλλαγή αυτή, δεδομένων των συνθηκών, για να μπορέσουν να οργώσουν, να σπείρουν, να θερίσουν, να βοσκήσουν, δηλαδή για να μπορέσουν να φάνε κάποια στιγμή σαν άνθρωποι οι καλόγεροι, έπειτα από χρόνια αναβροχιάς, φόβου και στέρησης, έπρεπε να φάνε πρώτα οι γάτες. 

Οι γάτες της Αθήνας, οι γάτες του Καρέα, οι αδέσποτες γάτες των πόλεων, πώς να κάνουν τη θυσία, να πάρουν το ρίσκο, να παλέψουν με τα φίδια τα φαρμακερά (τα καημένα κι αυτά, τόσο αδικημένα από τους αρχαίους μύθους!), να χτυπηθούν, να λαβωθούν, να ματώσουν νηστικές, ανεπιθύμητες, ρυπαρές και φοβισμένες; Αν δεν τις θρέψει κανείς, πώς να μείνουν μάχιμες, εμπόλεμες, πρόθυμες να γίνουν ασπίδες και σωτήρες για τους μαλθακούς, απαθείς κι αμέριμνους ενοίκους του μοναστηριού; Νηστικό αρκούδι δεν χορεύει, νηστικιά γάτα δεν παλεύει. 

ΥΓ. Λέγεται πως ο Σεφέρης έπιασε να γράφει τις «Γάτες τ’ Αϊ-Νικόλα» στα μέσα της δεκαετίας του 1950, αλλά μόλις τον Φεβρουάριο του1969 δημοσίευσε ολοκληρωμένο το ποίημα, σαν μια αλληγορία για τις θυσίες κατά της τυραννίας, που ωστόσο ένα μήνα μετά έγινε ρητό κάλεσμα αντίστασης στη χούντα, με το ηχογραφημένο μήνυμα μέσω BBC («Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή», κατέληγε το μήνυμα). Ισχύει για κάθε ανωμαλία, όπως αυτή που ζει η χώρα και πολύ περισσότερο ο κόσμος, στην εποχή μιας αλλόφρονος τυραννίας που ασκείται με το άλλοθι της νόμιμης διακυβέρνησης. Ζητούνται γάτες πρόθυμες να παλέψουν. Κατά προτίμηση, γάτες με πέταλα και στοιχειωδώς σιτιζόμενες. 

ΚΙΜΠΙ 

Kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

«Το μοναστήρι τ’ Αϊ-Νικόλα το είχαν τότε

Αγιοβασιλείτες καλογέροι

κι ούτε μπορούσαν να δουλέψουν τα χωράφια

κι ούτε να βγάλουν τα κοπάδια στη βοσκή·

τους έσωσαν οι γάτες που αναθρέφαν.

Την κάθε αυγή χτυπούσε μια καμπάνα

και ξεκινούσαν τσούρμο για τη μάχη.

Ολη μέρα χτυπιούνταν ώς την ώρα

που σήμαιναν το βραδινό ταγίνι.

Απόδειπνα πάλι η καμπάνα

και βγαίναν για τον πόλεμο της νύχτας.

Ητανε θαύμα να τις βλέπεις, λένε,

άλλη κουτσή, κι άλλη στραβή, την άλλη

χωρίς μύτη, χωρίς αυτί, προβιά κουρέλι.

Ετσι με τέσσερεις καμπάνες την ημέρα

πέρασαν μήνες, χρόνια, καιροί κι άλλοι καιροί.

Αγρια πεισματικές και πάντα λαβωμένες

ξολόθρεψαν τα φίδια μα στο τέλος

χαθήκανε· δεν άντεξαν τόσο φαρμάκι.

Ωσάν καράβι καταποντισμένο

τίποτε δεν αφήσαν στον αφρό

μήτε νιαούρισμα, μήτε καμπάνα.

Γραμμή!

 Τι να σου κάνουν οι ταλαίπωρες

παλεύοντας και πίνοντας μέρα και νύχτα

το αίμα το φαρμακερό των ερπετών.

Αιώνες φαρμάκι· γενιές φαρμάκι».

 

Γιώργου Σεφέρη, «Οι γάτες τ’ Αϊ-Νικόλα» (5 Φεβρουαρίου 1969)

MAGA, MEGA και MEGLA

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 29 - 30/3/2025

Πείτε μου τώρα, πώς το αισθάνεστε; Ο κόσμος μας μικραίνει ή μεγαλώνει στην εποχή Τραμπ, των δασμολογικών πολέμων, των εμποδίων στη διακίνηση των αγαθών, των περιορισμών στις μεταναστεύσεις των πληθυσμών; Εδώ και σχεδόν σαράντα χρόνια ο κόσμος μεγάλωνε διαρκώς με τον τρόπο που επέβαλε η Δύση –για να είμαστε ακριβείς: οι ισχυρότεροι καπιταλιστές της Δύσης–, εξασφαλίζοντας αρχικά ότι μια συσκευή κινητού τηλεφώνου που παράγεται στην Καλιφόρνια ή θα βρίσκει ανεμπόδιστα αγοραστές στην Ευρώπη, την Ασία, τη Νότια Αμερική, αργότερα ότι η ίδια συσκευή μπορεί να κατασκευάζεται στην Κίνα, χωρίς να χρειάζεται να διασχίζει ωκεανούς και ηπείρους, ή να συναρμολογείται στην Ευρώπη, από φτηνό και πρόθυμο εργατικό δυναμικό που θα ερχόταν εδώ από τις φτωχές χώρες του παγκόσμιου Νότου. Αυτή η μακρά διεργασία που έκανε τον καπιταλισμό αληθινά παγκόσμιο και μοναδικό σύστημα παραγωγής και διακίνησης αγαθών, κεφαλαίων και ανθρώπων και έδωσε στην αγορά τον θρόνο της οικουμενικής διακυβέρνησης, έκανε πραγματικά τον κόσμο πιο μεγάλο. Η ύστατη παγκοσμιοποίηση, παρά τις πολλές απεχθείς διαστάσεις της, άλλαξε τις ισορροπίες του πλανήτη, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους του προς την Ανατολή. 

Αλλά αυτή η μεγεθυντική παγκοσμιοποίηση, που έκανε τον κόσμο μεγαλύτερο και (τρομακτικά άνισα) πλουσιότερο, ταυτόχρονα συρρίκνωσε τη Δύση. Σε αντίθεση με την παγκοσμιοποίηση του 19ου και του 20ού αιώνα, που μετέτρεψε με τη βοήθεια της αποικιοκρατίας χώρες όπως η Αγγλία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ σε παγκόσμιες αυτοκρατορίες, με κτήσεις και οικονομικές ή στρατιωτικές βάσεις σε όλες τις θάλασσες και ηπείρους, υποβαθμίζοντας ταυτόχρονα σε προτεκτοράτα αρχαίες και τεράστιες χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία, το τωρινό δεύτερο κύμα αντέστρεψε τους ρόλους. Οι επιχειρηματικές και πολιτικές ολιγαρχίες των ΗΠΑ και της Ευρώπης ανακαλύπτουν τώρα ότι έπεσαν θύματα της τεράστιας επιτυχίας τους να επιβάλουν σε όλον τον πλανήτη τον νεοφιλελευθερισμό ως μοναδικό πλαίσιο διαχείρισης της οικονομίας. Τα υποψήφια θύματά τους έγιναν τα ίδια μεγαλύτερα, ισχυρότερα, απαιτητικότερα. Οι BRICS είναι το σημαντικότερο προϊόν αυτής της αντιστροφής. 

Ο Ντόναλντ Τραμπ είχε την πρόνοια να κάνει πολιτική και εύληπτο σύνθημα για τις ιθύνουσες τάξεις των ΗΠΑ το σημείο συναγερμού στο οποίο έχει βρεθεί οικονομικά η άλλοτε κραταιά υπερδύναμη. Το M.A.G.A. (Make America Great Again) εκφράζει την προσδοκία να ανακτήσουν οι ΗΠΑ το χαμένο έδαφος, να ξαναγίνουν μεγάλες, αλλά σε έναν κόσμο που αναγκαστικά θα γίνεται μικρότερος. Γιατί ο πόλεμος των δασμών, ακόμη κι αν δεν γενικευτεί και μονιμοποιηθεί, σημαίνει ότι θα χαθούν αγορές, θα υψωθούν εμπόδια στην ελεύθερη διακίνηση των αγαθών και υπηρεσιών και, τελικά, ότι κάθε χώρα ή ενιαίος οικονομικός χώρος θα πρέπει σε έναν βαθμό να κανιβαλίζει τον εαυτό του, την εγχώρια παραγωγή του, την εθνική αγορά και ζήτησή του. Είναι παράδοξο, αλλά ο Τραμπ υπόσχεται να κάνει μεγάλη την Αμερική συρρικνώνοντάς την. 

Αλλά, για να είμαστε δίκαιοι, οφείλουμε να πούμε ότι ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος διδάξας σ’ αυτή την αναστροφή της παγκοσμιοποίησης. Η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης και πρώτη η άλλοτε ατμομηχανή της, η Γερμανία, ανακάλυψαν καθυστερημένα ότι η εξαγωγή του νεοφιλελευθερισμού σε όλον τον κόσμο, η απαίτησή τους να έχουν πρόσβαση στους πόρους και στις αγορές όλου του πλανήτη, έχει συρρικνώσει τις ίδιες δραματικά. Η Γηραιά Ηπειρος, κοιτίδα του βιομηχανικού καπιταλισμού και εφαλτήριο της πρώτης μεγάλης παγκοσμιοποίησης, έχει γίνει σκιά του εαυτού της. Ακόμη και τα Χριστούγεννά της εξαρτώνται από την Ασία, όπως ο ηλεκτρισμός ή η θέρμανση εξαρτώνταν από τη Ρωσία. Αν το καλοσκεφτούμε, πριν από το τραμπικό MAGA, έχει υπάρξει το ευρωπαϊκό M.E.G.A. (Make Europe Great Aigain), με μία σχεδόν κυριολεκτική κήρυξη πολέμου στη Ρωσία, εκκινώντας από το 2014, και μια μεταφορική εναντίον της Κίνας, η οποία εδώ και τουλάχιστον τρία χρόνια στοχοποιείται ως ο υπ’ αριθμόν 1 εμπορικός και παραγωγικός αντίπαλος της Ε.Ε. Το MEGA είναι η υπόρρητη υπαρξιακή αγωνία της Ευρώπης, ότι η οικονομική παρακμή της είναι μη αναστρέψιμη. Ο Τραμπ και οι δασμοί του απλώς πρόσθεσαν ακόμη έναν λόγο αγωνίας για μεγαλύτερη συρρίκνωση και παραγωγική παρακμή. 

Αν μπουν όλοι στον πόλεμο εναντίον όλων, αν δηλαδή ο προστατευτισμός, οι δασμοί, οι φραγμοί στη διακίνηση αγαθών, κεφαλαίων και ανθρώπων, κυρίως μεταναστών, γίνει το βασικό μοντέλο πολιτικής στις μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις του πλανήτη, είναι βέβαιο ότι θα περάσουμε σε μια παράδοξη εποχή μικρομεγαλισμού: όλες οι κυβερνήσεις θα διακηρύσσουν ότι θέλουν κάνουν τις χώρες τους μεγάλες: MAGA οι ΗΠΑ, MEGA η Ε.Ε., προφανώς ΜaRGA η Ρωσία, MIGA η Ινδία, ίσως MaGGA η Γερμανία και ΜaFGA η Γαλλία – για την Αγγλία δεν το συζητάω, για το MAGA πρέπει να διεκδικήσει κοπιράιτ από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Αυτός ο παράδοξος μικρομεγαλισμός πιθανότατα θα έχει θύματα εντός κάθε χώρας αυτοπεριορισμένης στην εθνική ή περιφερειακή αγορά της. Οπως εύστοχα υπαινίσσεται ο Μιλάνοβιτς (βλέπε τη θυγατρική στήλη ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ), ό,τι χάνουν σε υπεραξία οι εγχώριες ολιγαρχίες από το εξωτερικό, θα προσπαθήσουν να το αναπληρώσουν στο εσωτερικό κάθε χώρας, εις βάρος των υποτελών τάξεων. 

Αλήθεια, τι χώρος και τι ρόλος μένει στον πλανήτη της «MAGIAS» για χώρες σαν την Ελλάδα; Με τι αρχικά θα πλασαριστεί στη νέα αγορά του μικρομεγαλισμού; Υποθέτουμε ότι ήδη κάποιοι σκέφτονται με ποια αρχικά θα διακηρυχθεί το διεκδικούμενο μεγαλείο; M.E.G.L.A., ας πούμε, σε αναγκαία διαφοροποίηση από το MAGA και το MEGA; Και πώς θα ερμηνεύαμε το παρεμβαλλόμενο «L»; Make Ellada Great Like America; Μπα. Make Ellada Great Like Alexander, που είναι κι ο απόλυτος σταρ της Ιστορίας; Θέλει ψάξιμο. Υπάρχει και το ρίσκο της σύγχυσης με τη «μέγκλα», λέξη της αργκό που αρχικά σημαίνει κάτι πολύ ωραίο και καλής ποιότητας, αλλά, όπως διαβάζω στον Ν. Σαραντάκο, κατά μία εκδοχή η «μέγκλα» προέρχεται από το Made in England, που είναι πολύ ταπεινωτικό, αν και σ’ έναν βαθμό ακριβές, για το νεοελληνικό κράτος. Και κατά μία άλλη, πιο επικίνδυνη, από το ποντιακό «μέγκλα», που σημαίνει πέος. 

Στα τέτοια μας, θα μου πείτε, ό,τι αρχικά θέλουμε θα διαλέξουμε για να στεγάσουμε το νέο εθνικό μεγαλείο. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ορισμένοι οικονομολόγοι, αναφέροντας ιστορικά παραδείγματα, πιστεύουν ότι οι μερκαντιλιστικές πολιτικές πρέπει απαραίτητα να συνοδεύονται από πολιτικές μεγαλύτερου εσωτερικού κρατικού ελέγχου και ρύθμισης. Αλλά αυτό σίγουρα δεν συμβαίνει με την τωρινή αμερικανική κυβέρνηση. Ο νέος συνδυασμός που προωθεί ο Τραμπ –αυστηρά ελεγχόμενη μετανάστευση σε συνδυασμό με ακραίο εγχώριο νεοφιλελευθερισμό και μερκαντιλισμό στο εξωτερικό– πιθανότατα θα προσελκύσει πολλούς στη Γαλλία, την Ιταλία και τη Γερμανία επίσης. 

Ο κόσμος εισέρχεται έτσι σε μια νέα εποχή στην οποία οι πλούσιες χώρες θα ακολουθήσουν μια ασυνήθιστη διττή πολιτική. Εχοντας εγκαταλείψει τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, θα προχωρήσουν τώρα ακόμη πιο σταθερά με ένα εγχώριο νεοφιλελευθερισμό.

Μπράνκο Μιλάνοβιτς, «Τι έρχεται μετά την παγκοσμιοποίηση» (από τον ιστότοπο jacobin.com. Ευγενική προσφορά του φίλου Σ.Σ.) 

Το πουγκί του Κυριάκου

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 22-23/3/2025

 Για να είμαστε ειλικρινείς και ακριβείς, η εικόνα των ενοίκων του μεγάρου Μαξίμου και των λοιπών κυβερνητικών τιμαρίων δεν είναι αυτή του πανικού ενώπιον μιας κατάρρευσης. Το τέλος (δημοσκοπικά τουλάχιστον) της κυριαρχίας της Ν.Δ. και του Κυριάκου Μητσοτάκη είναι δεδομένο, πιθανά και μη αναστρέψιμο. Είναι απίθανο να καλύψει την απόσταση που τον χωρίζει από τον εκλογικό θρίαμβο του 2023. Ομως δεν είναι αδύνατο να κρατήσει την επίδοση των ευρωεκλογών του 2024 (28,1%), που αναδεικνύει τη Ν.Δ. σε ρόλο κλειδούχου της διακυβέρνησης έπειτα από μια εκλογική αναμέτρηση που θα επιβεβαιώσει τον καταγραφόμενο σήμερα κατακερματισμό και ριζικό μετασχηματισμό του εγχώριου κομματικού γαλαξία με καταλύτη το κίνημα των Τεμπών.  

Οχι, δεν αποπνέουν πανικό η ρητορική, η γλώσσα του σώματος, κυρίως η επιθετική στάση απέναντι στους συγγενείς των θυμάτων, τους συντελεστές των τεράστιων διαδηλώσεων, τους πολίτες που στις (έστω επισφαλείς) δημοσκοπήσεις απαντούν σε συντριπτικά ποσοστά ότι βλέπουν συγκάλυψη από την κυβέρνηση. Η προκλητική άρνηση της κυβέρνησης για μια στοιχειώδη, έρευνα για την τραγωδία και το μπάζωμα, ο εξευτελισμός της κοινοβουλευτικής διαδικασίας (π.χ. στη θνησιγενή προανακριτική) σε δημόσια θέα, η εξαφάνιση ακόμα και των ελάχιστων αποχρώσεων συμπάθειας ή μεταμέλειας από κυβερνητικά στελέχη προς συγγενείς, θύματα και το μεγάλο θυμωμένο πλήθος, ο πολιτικός κυνισμός του κυβερνητικού θιάσου, όλα αυτά δεν δείχνουν πανικό. Χάθηκε η κυριαρχία -μ’ αυτό έχουν συμβιβαστεί-, αλλά όχι η αυτοκυριαρχία τους. 

Ποια είναι η βάση αυτής της αυτοκυριαρχίας; Ποια είναι η υλική πηγή της; Το πουγκί. Η πούγκα, που λένε και στα κυπριώτικα, η πούγκα στην οποία φυλάει ο πεζεβέγκης τα ριάλια του (βλέπε το σχετικό άσμα στη θυγατρική στήλη «ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ»). Οπου πεζεβέγκης (τουρκικής ή περσικής προέλευσης) είναι ο μαστροπός, ο προαγωγός, ο νταβατζής, αυτός που ελέγχει το χρήμα από την εκπόρνευση των θυμάτων του. Αλλά και κατ’ επέκταση ένας απατεώνας, ρουφιάνος ή παλιάνθρωπος, όπως θεωρεί ο δικός μας Ν. Σαραντάκος ότι είναι η επικρατούσα έννοια στην ελληνική χρήση της λέξης. Πάντως η σύνδεση πεζεβέγκη και χρήματος (ανεξαρτήτως προέλευσης) είναι αδιαμφισβήτητη. 

Η πούγκα του δικού μας πεζεβέγκη είναι, φρονώ, η βάση της πεποίθησης ότι δεν είναι χαμένο το παιχνίδι για το κυβερνών κόμμα. Οπως συνέβη και το 2023, λίγους μήνες μετά την τραγωδία που σόκαρε την Ελλάδα κι αντιμετωπίστηκε από την πλειονότητα όχι ως λάθος αλλά ως κρατικό έγκλημα, οι άφθονες ροές δημόσιου χρήματος που έφτασαν στους τελικούς αποδέκτες την κατάλληλη στιγμή -από τις ενισχύσεις της πανδημίας μέχρι τις αγροτικές επιδοτήσεις ή το τσουνάμι απευθείας αναθέσεων σε χιλιάδες επιχειρήσεις κάθε μεγέθους- συγκρότησαν ένα «κόμμα ικανοποιημένων» που έπνιξαν τον πόνο και την όποια δυσφορία τους στα ριάλια. Αλλοι στα λίγα, άλλοι σε συμπαθητικά ουρανοκατέβατα εισοδήματα, άλλοι σε πακτωλούς εκατομμυρίων από το δημόσιο ταμείο. Εξ ου και το δεύτερο σοκ μετά το έγκλημα στα Τέμπη. Το εκλογικό σοκ του 41%. 

Βεβαίως δύο χρόνια μετά αυτό το «κόμμα των ικανοποιημένων», ευκαιριακά συγκροτημένο και ασπόνδυλο, δεν υπάρχει πια. Οι ροές δημόσιου χρήματος έγιναν πιο στοχευμένες, η ακρίβεια έχει εξαερώσει τα συγκυριακά οφέλη που είχαν κάποια φτωχότερα μικρομεσαία στρώματα, η ανάπτυξη, για την οποία δικαίως επαίρεται η κυβέρνηση, ταΐζει μόνο τους πάνω ορόφους της κοινωνικής πυραμίδας, ούτε ψίχουλο δεν μένει για τους από τη μέση και κάτω. Στη θέση του «κόμματος των ικανοποιημένων» έχει διαμορφωθεί ένα στρώμα που έχει πραγματικά πλουτίσει από την πενταετή διακυβέρνηση Μητσοτάκη. Οχι ομοιόμορφα φυσικά, αλλά με κλιμάκωση που ξεκινά από τις παχυλές αμοιβές εξειδικευμένων μισθωτών στους ραγδαία αναπτυσσόμενους κλάδους και φτάνει στα ουσιαστικά αφορολόγητα μερίσματα των μετόχων από το πάρτι υπερκερδών στις εισηγμένες εταιρείες. 

Πόσο πλατύ είναι και ποιοι συνθέτουν αυτό το στρώμα, που είναι δυνητικά η πιο σταθερή κοινωνική συμμαχία της Μητσοτάκης Α.Ε. με συγκολλητική ουσία το χρήμα; Να το μετρήσουμε με ακρίβεια είναι αδύνατο. Μπορούμε όμως βάσιμα να εκτιμήσουμε ότι ένα ποσοστό περί το 20% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, ίσως και λίγο παραπάνω, είναι αποδέκτες της μεγάλης αναδιανομής πλούτου από κάτω προς τα πάνω που έφερε η οικονομική πολιτική αυτής της κυβέρνησης. Ισως η πιο αθώα ένδειξη αυτής της μεταφοράς πλούτου είναι οι πωλήσεις αυτοκινήτων. Περίπου 150.000 καινούργια αυτοκίνητα τον χρόνο πουλιούνται από το 2020 και μετά και τη δυνατότητα να δαπανήσει κανείς κατά μέσο όρο 25.000 δεν την έχουν προφανώς οι μισθωτοί με μέσο καθαρό μισθό 1.100 ευρώ. Μια άλλη, αλλά διόλου αθώα ένδειξη είναι η τροφοδοτούμενη εκτίναξη στις τιμές των ακινήτων. Στην Ελλάδα των «πολυϊδιοκτητών» αρκετοί νοικοκυραίοι είδαν ακόμη και εγκαταλειμμένα χρέπια να διπλασιάζουν την εμπορική τους αξία ή να υπεραποδίδουν σε ενοίκια ή Airbnb. Επίσης το Χρηματιστήριο έχει ζεσταθεί για τα καλά. Νέοι παίκτες εισάγονται για να αντλήσουν χρήμα από την αναζωπυρούμενη απληστία του «λαϊκού καπιταλισμού» και παλιοί παίκτες, που «έλαμψαν» στο σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου το 1999 (σ.σ. θυμάστε τα σαπάκια της ΜΑΚΛΩ;) και αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν κακήν κακώς, επιστρέφουν σ’ αυτό σαν δολοφόνοι στον τόπο του εγκλήματος. Ο τζίρος αυξάνεται και δειλά δειλά αυξάνονται και οι κωδικοί. 

Ο κατασκευαστικός τομέας ζει νέες δόξες χάρη σε δημόσια έργα, η σύζευξή του με την ενέργεια και την «πράσινη μετάβαση» έχει εξελιχθεί σε ένα Ελντοράντο με αποδόσεις εγγυημένες από το κράτος. Ταλαντούχοι ιδρυτές start up που έφτιαξαν από μια εφαρμογή για κινητά γίνονται πλούσιοι μετά την εξαγορά τους από μεγαλύτερους ομίλους, οι εταιρείες πληροφορικής ζουν τον χρυσό αιώνα τους χάρη στο ευρωπαϊκό και κρατικό χρήμα που επιδοτεί τον ψηφιακό μετασχηματισμό, τα data centers που διασπείρονται σε όλη τη χώρα, όπως οι ανεμογεννήτριες στα κορφοβούνια και τα φωτοβολταϊκά στα καμποχώρια, δίνουν δουλίτσες και δουλειές σε εκατοντάδες μικρούς εργολάβους, η δίψα για τεχνητή νοημοσύνη παντού απαιτεί τόση ενεργειακή ανοησία, ώστε χρειάζονται κι άλλα αιολικά κι άλλα φωτοβολταϊκά. 

Κι όλα αυτά μέχρι στιγμής έχουν επιτευχθεί με μόλις τα μισά λεφτά του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ, από τα οποία μάλιστα μόλις το 20% έχει φτάσει σε τσέπες ή τραπεζικούς λογαριασμούς. Τι θα γίνει αν μπουν και τ’ άλλα μισά στο πουγκί του Κυριάκου κι από εκεί καταλήξουν στις κατάλληλες τσέπες στον κατάλληλο εκλογικό χρόνο;

Μηδένα προ του τέλους μακάριζε, οίκτιρε ή κατάρου, που θα 'λεγε και ο Σόλων. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

«Αν είσαι κι αν δεν είσαι του δήμαρχου παιδί

Του δήμαρχου παιδί ω ω

Εγώ θα σε φιλήσω κι ας κάμω φυλακή

Τα ριάλια ριάλια ριάλια

Τα σελίνια μονά και διπλά

Τα μονόλιρα πεντόλιρα και πού 'ντα

Ο πεζεβέγκης που τα 'χει στη πούγκα ω ω

Εσύ 'σαι ο καθρέφτης, το καθαρόν γυαλίν

Το καθαρόν γυαλίν ω ω

Που φέγγει στην Ευρώπην και στην Ανατολήν

Τα ριάλια ριάλια ριάλια

Τα σελίνια μονά και διπλά

Τα μονόλιρα πεντόλιρα και πού 'ντα

Ο πεζεβέγκης που τα 'χει στη πούγκα ω ω...»

«Τα ριάλια», παραδοσιακό κυπριακό (μας το σύστησε ο Μιχάλης Βιολάρης τη δεκαετία του 1970). 

Ιδανικοί αυτόχειρες

Η Εφημερίδα των Συντακτών, στήλη ΑΝΩ ΚΑΤΩ, 21/3/2025

 

 

«Ζευγάρι έπεσε από τον 3ο όροφο και σκοτώθηκε». Αυτή 46 χρόνων, ο σύντροφός της 50. Με βαρύ ιστορικό ψυχικής νόσησης. Ο πατέρας της 46χρονης εξομολογείται σε δημοσιογράφους ότι 20 χρόνια πάλευε με τους δαίμονές της η κόρη του, στο ψυχιατρείο γνώρισε τον επίσης νοσούντα σύντροφό της, αλλά μάλλον δεν έκαναν τη θεραπεία τους, δεν έπαιρναν τα χάπια τους. Ολα δείχνουν αυτοχειρία, ιατροδικαστής κι αστυνομία αποκλείουν το ατύχημα ή εγκληματική ενέργεια τρίτου. Ο γδούπος των σωμάτων που ξάφνιασε τους λαϊκατζήδες που στήναν πάγκους, αξημέρωτα, σ’ έναν δρόμο στου Ζωγράφου δεν άφησε αμφιβολίες. Ολα δείχνουν αυτόβουλο άλμα στο κενό.  

Τι συνέβη στα μυαλά αυτών των ανθρώπων; Τι βασάνιζε τους ύπνους και τους ξύπνιους τους, άλλοτε παρέα με τα φάρμακα κι άλλοτε χωρίς αυτά; Αυτό ίσως μόνο οι γιατροί που τους παρακολουθούσαν μπορεί να το εικάσουν, ή οι ψυχοθεραπευτές τους, αν έβλεπαν κάποιους. Ομως επειδή κάθε ψυχικό νόσημα είναι εντελώς ατομικό, όπως πιστοποιούν οι ψυχίατροι, και κάθε διάγνωση που αποδίδει σε έναν άνθρωπο μια «ετικέτα» κάτω από την οποία υπάρχουν δεκάδες συμπτώματα, συχνά αντιφατικά και αλληλοαναιρούμενα, υπάρχει ένα ερώτημα για την απόφαση αυτού του ζευγαριού να «αποδράσει» μαζί. Εδώ, εκτός από ψυχοπαθολογία, υπάρχει και ανθρώπινη βούληση. Το «μαζί» κάνει τη διαφορά.
Δεν μου ασκεί καμιά γοητεία η αυτοχειρία, δεν είμαι πεισιθάνατος, δεν έχω αυτοκτονικό ιδεασμό, δεν πιστεύω σε «ιδανικούς αυτόχειρες», αλλά η ιδέα πως δυο άνθρωποι που έχουν συγχρονιστεί στη ζωή αποφασίζουν να συγχρονιστούν και στον θάνατο αποκαλύπτει έναν δεσμό βαθύ. Ετσι τουλάχιστον προτιμώ να πιστεύω.  

Θυμάστε την «Αγάπη», του Μίκαελ Χάνεκε (2012); Ο Ζαν Λουί Τρεντινιάν πνίγει την Εμανουέλ Ριβά για να την απαλλάξει από τον πόνο και την αφασία. Κι ύστερα, την ακολουθεί στο επέκεινα. Φόνος, αυτοκτονία, ή απλώς αγάπη;

Η ειρήνη τους, θανατηφόρα σαν πόλεμος

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 15-16/3/2025

Ολα τα στερεότυπα της ιστορίας (ή της μυθ-ιστορίας) για τη σχέση πολέμου και ειρήνης φαίνεται να αποκτούν υπόσταση στη γεωπολιτική συγκυρία που έχει διαμορφώσει η κυριαρχία Τραμπ στην παγκόσμια σκακιέρα. Ο Κλαούζεβιτς έχει φυσικά την τιμητική του. Ξέρετε, με τα γνωστά τσιτάτα, «πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα» ή το ακόμη δημοφιλέστερο στην ηγεσία της Δύσης «αν θέλεις ειρήνη προετοιμάσου για πόλεμο», που είναι ό,τι διασώζεται στον καθημερινό λόγο από τις 400 και πλέον σελίδες του εγχειριδίου «Περί πολέμου», αν και κλεμμένο εν μέρει από τον Πλάτωνα, τους Λατίνους (si vis pacem para bellum) ή τον αρχαίο Κινέζο στρατηγό Σουν Τσου. 

Βεβαίως, στις σοφίες του Πρώσου στρατηγού του 19ου αιώνα εμείς ως περήφανοι νεοέλληνες μπορούμε να αντιτάξουμε τον κατά 25 αιώνες προγενέστερο δικό μας Ηράκλειτο, με το δικό του διάσημο τσιτάτο «πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς» - ευτυχώς από τον θαυμαστό Ιωνα φιλόσοφο μόνο «κουότς» έχουν διασωθεί, διότι υποθέτουμε ότι η δική του σοφία θα απαιτούσε πολλές εκατοντάδες σελίδες. 

Ο Ηράκλειτος είχε ίσως την πιο ευρεία προσέγγιση στην έννοια πόλεμος. Κατά κάποιον τρόπο η διαλεκτική του ενέτασσε στον «πόλεμο» και την «ειρήνη», στον βαθμό που αυτήν τη συνθέτουν αντιθέσεις και συγκρούσεις πέρα από τις ένοπλες αναμετρήσεις, αντιθέσεις που υπάρχουν στη φύση ή στις ανθρώπινες κοινωνίες, ως μάχες επιβίωσης, επιβολής ή ταξικής κυριαρχίας. Δεν ξέρω αν ο Τραμπ έχει διαβάσει εσχάτως Ηράκλειτο, Κλαούζεβιτς ή Σουν Τσου, όμως η απαίτησή του να επιβάλει ειρήνη στην Ουκρανία κηρύσσοντας πόλεμο εναντίον όλων και απαιτώντας από τους πάντες να προετοιμάζονται για πόλεμο δείχνει μια βαθιά αφομοίωση της διαλεκτικής σκέψης του Ιωνα φιλοσόφου. Ισως ακόμη ο πλανητάρχης να έχει ρίξει και μερικές κλεφτές ματιές στον Μπρεχτ, πριν διατάξει να εξαφανιστεί από κάθε δημόσια βιβλιοθήκη: «Η ειρήνη τους και ο πόλεμός τους/ μοιάζουν όπως ο άνεμος κι η θύελλα. /Ο πόλεμος γεννιέται απ’ την ειρήνη τους/… ο πόλεμός τους σκοτώνει /ό,τι άφησε όρθιο η ειρήνη τους», έγραφε ο Μπρεχτ προφητικά το 1939 στο «Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου», αν και ο Τραμπ και οι άλλοι ηγέτες της Δύσης δοκιμάζουν να αντιστρέψουν τη σειρά: Η ειρήνη τους μπορεί να σκοτώσει ό,τι έχει αφήσει όρθιο ο πόλεμος. Η ειρήνη τους μπορεί να εξελιχθεί εξίσου θανατηφόρα με τον πόλεμό τους. 

Εχει κάποια υπερβολή αυτό; Ισως. Αλλά αν μιλήσουμε με όρους οικονομικούς, αυτό μπορεί να αποδειχθεί κυριολεκτικό, πέρα από την πλάκα για την (εννοείται) ανύπαρκτη σχέση του Τραμπ με τον Ηράκλειτο ή τον Μπρεχτ. Σχεδόν δύο τρισεκατομμύρια δολάρια (ή ευρώ) ετοιμάζονται να ρίξουν στο πηγάδι των εξοπλισμών οι άσπονδοι φίλοι στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Ο Τραμπ ίσως αξίζει να κηρυχθεί «πατέρας» του ιδιόμορφου μιλιταριστικού φιλειρηνισμού, του φιλειρηνικού μιλιταρισμού ή της στρατοκρατικής ειρήνης -διαλέξτε νεολογισμό, βγάζω στη δημοπρασία τους όρους-, που εκφράζεται στην προσπάθειά του, ταυτόχρονα, να σταματήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία και να αυξήσουν στον θεό τις δαπάνες για όπλα οι χώρες του ΝΑΤΟ. Αυτή η υβριδική στρατηγική εκ πρώτης όψεως αντιστοιχεί στο ιστορικό κλισέ «αν θες ειρήνη προετοιμάσου για πόλεμο», αλλά υπηρετεί κυρίως την προσπάθεια βαθύτερης σύζευξης των αστέρων της Silicon Valley με τους μεγάλους παραγωγούς εξοπλισμών, σε ένα νέο στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα, πολύ τρομακτικότερο από αυτό για την ισχύ του οποίου ανησυχούσε και προειδοποιούσε το 1961 ο Αϊζενχάουερ. 

Υποτίθεται ότι αυτή η στρατηγική του Τραμπ απλώς «τσιγκλάει» και προσπαθεί να παρασύρει ως χρήσιμο ηλίθιο την ηγεσία της Ε.Ε. σε έναν μαραθώνιο πολεμικών δαπανών, αλλά ας αφήσουμε τις υποκρισίες, η ευρωπαϊκή ελίτ εδώ και πολύ καιρό προσπαθεί να στρατιωτικοποιήσει την ευρωπαϊκή οικονομία, η φλυαρία περί αυτονόμησης από την αμερικανική αμυντική κηδεμονία δεν εξυπηρετεί τίποτε άλλο από την πίεση να αγοράζουν κανόνια, φρεγάτες ή μαχητικά οι χώρες της Ε.Ε. από ευρωπαϊκά (γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά) μαγαζιά, η Ευρώπη έχει το δικό της στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα (παπούτσι από τον τόπο σου…), όπως η Ρωσία έχει στήσει το δικό της. Τελικά η Ουκρανία ήταν το ιδεώδες πρόσχημα για να πάρει ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός τ’ όπλο του. 

Εάν, λοιπόν, γύρω από τα σχέδια ειρήνευσης στην Ουκρανία, όποτε, όταν και αν οδηγήσει σε αυτήν το παιχνίδι Τραμπ και Πούτιν, στήνεται μια ολική επαναφορά στον προσοδοφόρο Ψυχρό Πόλεμο, με ένα «παραπέτασμα» που διασχίζει την ήπειρο των ολοκαυτωμάτων λίγο ανατολικότερα από το σκληρό σύνορο του 20ού αιώνα μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης, τι ακριβώς περιμένει τους ανυποψίαστους Ευρωπαίους που καλούνται να προτάξουν τα στήθη τους στη «ρωσική αρκούδα» ή να θυσιάσουν πλούτο και μέλλον στην αυτονόμηση από την «αμερικανική αρκούδα» (διαλέξτε άλλο ζώο, ενδεχομένως τον αμερικανικό λευκοκέφαλο θαλασσαετό); Δεν έχουμε, δυστυχώς, την παραμικρή αμφιβολία ότι το χρήμα που θα ρεύσει στις φρεγάτες, στα μαχητικά, στα drones, στους σιδερένιους θόλους, στα δορυφορικά συστήματα παρακολούθησης και εντοπισμού, ενδεχομένως και σε μια αναζωπύρωση του πυρηνικού ανταγωνισμού, όπως προτείνει ο Μακρόν, φέρνει την Ευρώπη ξανά πιο κοντά από ποτέ σε ακόμη μια κρίση χρέους -κι ας πανηγυρίζουν ο Μητσοτάκης, ο Μακρόν και η Φον Ντερ Λάιεν για την εξαίρεση των εξοπλιστικών δαπανών από το Σύμφωνο Σταθερότητας- ή σε μια πολεμική ανάφλεξη ακόμη και κατά λάθος. 

Ο Dr. Strangelove του Κιούμπρικ κάτι έχει να μας πει γι’ αυτόν τον κίνδυνο. Κι αν κρίνουμε από τη στρατόκαυλη ψυχοστασία αρκετών ηγετών της Δύσης, κανείς δεν ξέρει πόσοι είναι διατεθειμένοι να πατήσουν το κουμπί, πιο ασυγκράτητοι ακόμη και από τον Κίμ της Β. Κορέας. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

ΔΡΕΠΑΝΑΣ: Αγαπητέ Τρυγαίε, με την ειρήνη 

που ’καμες, τι καλά μας έχεις φέρει!

Ως χτες ούτε λεπτό δεν έδινε ένας,

δρεπάνι ν’ αγοράσει. Σήμερα όμως

πουλώ πέντε δραχμούλες το ένα. Ο φίλος,

τρεις δραχμές τους κουβάδες για τον κάμπο.

Κουβάδες και δρεπάνια, να, όσα θέλεις, 

χάρισμα πάρ’ τα εσύ. Δέξου και τούτα.

Πουλήσαμε πολλά, κι από τα κέρδη

σού τα κάνουμε δώρο για το γάμο.

ΤΡΥΓΑΙΟΣ: Ακουμπήστε τα χάμω και περάστε

μέσα για το τραπέζι. Μα έρχεται ένας

οπλοπώλης πολύ κατσουφιασμένος.

ΟΠΛΟΠΩΛΗΣ: Τρυγαίε, μ’ έχεις συθέμελα χαλάσει. 

Αριστοφάνη, «Ειρήνη» (Μετάφραση Θρασύβουλου Σταύρου)

Για τον Φώτη Πάλλα (1957- 2025)

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 10/3/2025

 

Στα ψιλά πέρασε η είδηση του αιφνίδιου θανάτου του, ζεστές αλλά λίγες οι αποχαιρετιστήριες αναφορές από φίλους και παλιούς συντρόφους του. Πριν από 45 χρόνια ήταν σταρ των αμφιθεάτρων και μάλιστα στην κορυφαία στιγμή του μεταπολιτευτικού φοιτητικού κινήματος, στις καταλήψεις του 1979-1980 που κατέληξαν σε πρωτοφανή νίκη των φοιτητών και ήττα της κυβέρνησης Ν.Δ., καθώς αναγκάστηκε να καταργήσει τη νομοθετημένη αυταρχική «μεταρρύθμιση» των ΑΕΙ.

Υπάρχει μια χαρακτηριστική φωτογραφία -φθαρμένη, θολή, από εφημερίδα της εποχής- που απεικονίζει τον Φώτη επικεφαλής μίας από τις πάμπολλες πορείες κατά του ν. 815: γροθιά υψωμένη κάτω από πανό με το σύνθημα «Ο αγώνας στα χέρια των φοιτητών. Υπογραφή: Συντονιστική Επιτροπή Καταλήψεων». Αυτό θυμίζει το μεγάλο ρήγμα που καταγράφηκε τότε στο φοιτητικό κίνημα και τον κλονισμό της ηγεμονίας της κοινοβουλευτικής Αριστεράς σε αμφιθέατρα και ΕΦΕΕ.

Ο Πάλλας ήταν ένας «φυσικός ηγέτης» των καταλήψεων. Το μεγάλο αμφιθέατρο της Νομικής βούλιαζε όταν μιλούσε όρθιος πάνω στα έδρανα, έχοντας απέναντί του όχι ΔΑΠίτες (περιθωριακή τότε η ΔΑΠ, σπανίως έκαναν εμφάνιση Δένδιας και άλλοι νυν επώνυμοι της Ν.Δ.), αλλά συνομήλικους αγκιτάτορες της ΚΝΕ, της ΠΑΣΠ, του Ρήγα, χαρισματικούς 20άρηδες που με άνεση (και απλουστεύσεις) πηδούσαν από τον ν. 815 στην ιρανική επανάσταση ή στη σινοβιετναμέζικη σύρραξη.

Ημουν με τους «απέναντι» στον Φώτη και στο πολύχρωμο ρεύμα που παρέσυρε όλη την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά και προκάλεσε ρήγματα στην επίσημη Αριστερά, με πιο χαρακτηριστική τη διάσπαση του Ρήγα και τη Β' Πανελλαδική. Θυμάμαι τις ανοησίες με τις οποίες δαιμονοποιούσαμε τον Πάλλα και κάθε «αντίπαλο». Και αναρωτιέμαι πού χάθηκε ο ριζοσπαστισμός εκείνης της νιότης μας, που άλλοι τον μετέτρεψαν σε επαγγελματική ή πολιτική δεξιότητα, άλλοι τον έσβησαν από τα βιογραφικά τους κι άλλοι τον μεταβόλισαν σε μαχητικό, αν και ταπεινό, όχι θορυβώδη τρόπο ζωής. Ο Φώτης, ως μαχόμενος δικηγόρος, ανήκε στην τρίτη κατηγορία, όπως βεβαιώνουν όσοι τον παρακολουθούσαν στις δεκαετίες μετά το ηχηρό πέρασμά του από τα αμφιθέατρα.