Reza de Wet

Reza de Wet (11 Mei 1952 – 27 Januarie 2012) was 'n Afrikaanse skrywer en dramaturg, wat in 1994 en 1997 die Hertzogprys verower het. Sy is 'n nasaat van die skrywer Eugene Marais en is op Senekal gebore. Sy was getroud met Lindsay Reardon en hulle het een dogter, Nina, en twee kleinkinders.

Reza de Wet
Gebore	(1952-05-11)11 Mei 1952 Senekal, Oranje-Vrystaat, Unie van Suid-Afrika
Sterf	27 Januarie 2012 (op 59) Grahamstad, Oos-Kaap, Suid-Afrika
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Skrywer, dramaturg
Bekend vir	Boeke
Eggenoot	Lindsay Reardon
Kinders	1 dogter
Ouer(s)	Hendrik Francois de Wet en Elizabeth Mary Marais

Sy is aan kanker dood en was tot voor haar afsterwe 'n dosent aan die Rhodes-universiteit se dramaskool in Grahamstad.

Lewe en werk

Frederica (Reza) de Wet is op 11 Mei 1952 op Senekal in die Oranje-Vrystaat gebore as die enigste kind van regter Hendrik Francois de Wet en Elizabeth Mary Marais. Van moederskant was sy die agterkleindogter van Charles Marais, wat die ouer broer van Eugène Marais was. Op driejarige ouderdom verhuis die gesin na Bloemfontein, waar haar pa later regter-president van die Oranje-Vrystaat word. Reza kuier in haar jeug baie by haar ouma op Senekal. Haar ouma was ’n begaafde mezzo-sopraan wat ’n kontrak by La Scala in Italië gekry het, maar weens haar ouers se dood tydens die Groot Griep van 1918 kon sy dit nie aanvaar nie. Hierdie ervarings en blootstelling maak ’n groot indruk op Reza en sy verwerk dit later in haar dramas. Sy gaan vir twee jaar (op agt- en negejarige ouderdom) in Kimberley skool en spandeer die res van haar skoolloopbaan in Bloemfontein, waar sy in 1970 aan die Hoër Meisieskool Oranje matrikuleer. Op skool was daar ’n goeie dramavereniging en haar loopbaan as toneelspeler begin reeds hier met ’n produksie van “Quality Street”. Haar alma mater stel later ’n jaarlikse dramafees in wat hulle na haar vernoem.

Sy studeer vanaf 1971 verder aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat en behaal in 1973 die B.A.-graad met Drama en Engels as hoofvakke. In hierdie tyd speel sy deurentyd toneel in die Vrystaat, onder meer as Nina in ’n opvoering van Anton Tsjechof se “Die seemeeu”. Op twintigjarige leeftyd ontmoet sy haar toekomstige eggenoot, die Ierse akteur en regisseur Lindsay Reardon, wat een van die stigters van die Markteater in Johannesburg was. Sy speel gereeld in hierdie teater terwyl hulle in Parktown in Johannesburg woon. Nadat sy na Kaapstad verhuis, speel sy talle rolle op die verhoog terwyl sy haar dramastudies voltooi onder Robert Möhr aan die Universiteit van Kaapstad, waar Reza en Angelique Rockas tydgenote was. Sy verwerf ’n Nagraadse Diploma in Drama en later ook ’n B.A. Honneurs-graad in Engelse letterkunde aan die Universiteit van Kaapstad. Sy verhuis terug na Johannesburg en sluit aan by die eksperimentele Arena Company van die Transvaalse Raad vir Uitvoerende Kunste (TRUK). In 1982 trek Reza, haar man en dogtertjie Nina (gedoop Frederica) na Grahamstad, waar sy klas gee in Drama aan die Rhodes-universiteit en later aangestel word as medeprofessor. Intussen studeer sy verder en verwerf ’n M.A.-graad in Engels met lof aan die Universiteit van Suid-Afrika met ’n tesis oor die Engelse skrywer Henry James. Op Grahamstad is sy regisseur van verskeie dramas wat deur die Rhodes-Universiteit se Dramadepartement opgevoer word, insluitende Arthur Miller se “The Crucible” (1989), August Strindberg se “The Ghost Sonata” en haar eie drama “Heathcliff goes home” (2007). Sy werk ook nou saam met Gary Gordon se Physical Theatre Company en skryf tekste vir sy dansdramas. Aan die einde van 2007 tree sy af by Rhodes-universiteit. Sy tree vir die eerste keer in meer as twintig jaar weer as aktrise op wanneer haar drama “Die see” in April 2011 by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees op Oudtshoorn opgevoer word. Leukemie word in Oktober 2011 by haar gediagnoseer en sy is op Vrydagoggend 27 Januarie 2012 in haar slaap in haar huis in Grahamstad oorlede.

Skryfwerk

Drama

Sy begin skryf toe sy vyf jaar oud is en in substanderd A het sy reeds ’n bloemlesing van ongeveer twintig versies geskryf. Later fokus sy egter haar aandag op drama en haar kennismaking met die Russiese dramaturg Anton Tsjechof op vyftienjarige ouderdom verander haar idee van drama ingrypend. Haar dramas word gekenmerk daardeur dat dit nie as realisties beskou kan word nie, al speel dit af teen ’n herkenbare agtergrond. Dit moet dus eerder as simbolies geïnterpreteer word, met tegnieke van die teater van die absurde wat ook gebruik word. Die spookagtige en bonatuurlike word ontgin en baie van die dramas het Gotiese eienskappe. Die magiese vind uiting veral in die bevryding wat deur ’n verlosser bewerkstellig word. Jung se filosofie word ook betrek, veral karakters wat die animus en anima-begrippe vergestalt, met die animus wat alles definieer en binne ’n stel reëls plaas, terwyl die anima dinge as vloeiend en veranderend ervaar, gedurig in ’n proses van wording. Só word daar dikwels dan konflik geskep.

In 1985 trek sy die aandag wanneer haar debuutdrama, “Diepe grond”, by die ATKV Kampustoneelfees opgevoer word. Hierin neem sy karakters (Alie, Hennie en ou-Melitie) uit Alba Bouwer se idilliese jeugverhaal “Stories van Rivierplaas” en laat hulle twintig jaar later, nadat alles rondom hulle disintegreer, moord en bloedskande pleeg en taamlik sedeloos optree. Hierdie omwenteling beeld die vernietiging van die idilliese, mitiese Suid-Afrikaanse kleintyd uit en parodieer die plaas as ideale omgewing. Na ontsteltenis onder bewonderaars van Bouwer se werk en onderhandeling met belanghebbendes verander sy die name van die hoofkarakters na Soekie, Frikkie en Ou Alina om die koppeling met Bouwer se verhaal te verbreek. Die drama beeld die ware verhaal van rassespanning en aggressie uit teenoor die mite van harmonieuse rasseverhoudinge en gedienstige onderdanigheid van bediendes. Twee kinders vermoor hulle ouers op ’n plaas en bly bloedskandelik agter saam met die swart huishulp, wat soos ’n moeder vir hulle sorg. Die kinders wil die ongeskondenheid van hulle jeug behou en alle aansprake van die eise van die werklikheid ignoreer, waardeur hulle optrede allegories inspraak maak op die politieke aktualiteit van die tagtigerjare. ’n Prokureur (Lourens Grové) word deur die kinders se tant Riekie getaak om ondersoek in te stel na die gebeure op die plaas. Hy daag dan op en vra lastige vrae, waarna hulle hom ook vermoor. Na die moord op Grové keer Soekie en Frikkie terug na hulle rolle en speletjies as kinders, sodat hulle as nie toerekeningsvatbaar gesien kan word. Die ouers verteenwoordig die eng Calvinistiese moraliteit, wat ten spyte van hulle dood en afwesigheid steeds in die psige en speletjies van die kinders teenwoordig is. Die “diepe grond” van die titel verwys na die bekende spreekwoord, maar verwys ook na die water waarna hulle soek deur in die grond onder die vloer te grawe. Die drama word in 1986 by die Markteater opgevoer en vir hierdie opvoering van “Diepe grond” ontvang sy ’n Vita-toekenning as dramaturg van die jaar. Die opvoering van die stuk verower sewe Vita-toekennings, terwyl dit ook met ’n AA Mutual-prys bekroon word. Robert Shore van die Dramadepartement van die Universiteit van Suid-Kalifornië in Amerika nader haar in 1990 vir ’n vertaling van “Diepe grond”. Die vertaling word in 1991 in Los Angeles as “Deep ground” deur beide die Universiteit van Suid-Kalifornië en die professionele teater opgevoer en in 2003 as “African Gothic” in Sydney in Australië. ’n Rolprent word dan van die drama gemaak onder die titel “African Gothic” (vervaardig deur Damon Shalit met Gabriel Bologna as regisseur) en dit debuteer in 2013 by die Durbanse internasionale rolprentfees.

“Op dees aarde” (subtitel “’n Plattelandse sprokie”) word in 1986 by die ATKV Kampustoneelfees opgevoer en delf ook in aspekte van die Afrikanerpsige in. Die situasie is die nasleep van ’n familieskandaal na die buite-egtelike swangerskap van die sestienjarige suster Bybie en haar daaropvolgende dood tydens geboorte. Bybie se naam dui reeds die kinderlike in hierdie persoonlikheid aan, terwyl dit ook verwys na die baba wat sy verwag. Die drama toon verskeie kenmerke van die fabel en word aangebied as “’n plattelandse sprokie”. Elke jaar met haar verjaarsdag kom die dooie Bybie besoek aflê by haar moeder, twee ouer susters (Sophie en Minnie) en tweelingbroer Tokkie. Hierdie verskyning word beleef in die bewussyn van Tokkie, sodat die hele drama ’n ineenstrengeling van realisme en die magiese word. Dit word algaande duidelik dat Bybie en die skande van wat gebeur het die rede is dat Sophie nie met haar verloofde Gys van Graan getrou het nie, want Bybie het Gys se kind verwag. Wanneer Bybie weer kom, wil die twee susters haar vasdruk en die sondigheid uit haar maag sny, toevallig op dieselfde aand wat die ma sterf. Die twee susters verteenwoordig die verskrikking van moraliteit, wat alle vreugde dooddruk. Hierteenoor verteenwoordig Bybie ’n nadoodse staat van vryheid en vreugde, terwyl die imbesiele Tokkie en die kindse Ma in hulle kinderlikheid ook ’n vorm van vryheid ervaar. Die fantastiese speel ’n groot rol, met Bybie wat byvoorbeeld geen letsels oorhou van die aanval op haar nie. Hierdie drama gee filosofiese kritiek op die Calvinistiese idee dat ’n kuise lewe van plesier-onthouding die regte lewensbenadering is. Dit is beter om die verlede af te lê en nie vir die toekoms te lewe nie, maar die huidige aan te gryp en op daardie manier onsterflik deel te wees van die ewige hede. “Op dees aarde” verower in 1986 ’n Vita-toekenning.

“Nag, generaal” is ’n drama oor die Anglo-Boereoorlog en voltooi die drieluik oor die Afrikanerpsige en eng Calvinistiese lewensbeskouing. Hierdie drama word aanvanklik in 1988 opgevoer by die Grahamstad Nasionale Kunstefees en is ook die eerste Afrikaanse drama op die hooffees. Die aksie speel in ’n koeistal af (met implikasie van die geboorte van Christus) in die somer van 1902 kort voor die einde van die Anglo-Boereoorlog. Hier lê die generaal met ’n etterende wond wat hy tydens ’n veldslag opgedoen het, terwyl hy yl oor die heldedood van sy sestienjarige seun op die slagveld. Die generaal, wat as patriargale figuur die tradisionele Afrikaner is, en die lyk van sy seun stel die ou orde voor. Die generaal is egter nou gereduseer tot ’n ylende, hulpelose man wat homself nie meer kan versorg nie, wat die onmag van hierdie orde verteenwoordig. Die kruiedokter Naas (as ’n soort messias) en die generaal se vrou Magda verteenwoordig die nuwe orde. Magda koester ’n wrok teen die generaal omdat hy hul enigste seun, ’n sestienjarige asmalyer, gedwing het om oorlog toe te gaan. In stede van ’n heldedood sterf hy weens angs aan ’n asma-aanval op die slagveld. Magda verlei Naas en bring so hulle eenwording tot stand. Die ou orde sterf af en die nuwe orde begin, met die nuwe orde ’n vermenging van die ou orde en ’n nuwe Afrika-bloedlyn. Terselfdertyd word die tradisionele beeld van die heroïese Boereheld afgetakel. “Nag, generaal” kry in 1989 drie Vita-toekennings, nadat dit onder andere by die Grahamstadse Nasionale Kunstefees opgevoer is. Die oorspronklike titel van hierdie drama was “Paljasdraer”, na aanleiding van die karakter Naas wat heling bring. Hierdie drie dramas word saamgebundel in “Vrystaat-trilogie”, waar die Vrystaat nie na ’n geografiese gebied verwys nie, maar eerder ’n mitiese plek waar die Afrikaner se historiese en psigologiese dilemmas hulle afspeel. Die soeke is dus na ’n staat waar die Afrikaner vry kan wees, met die tema van die dramas die bekrompenheid en gevangenskap van Calvinistiese leerstellings soos baie Afrikaners dit vertolk het. “Vrystaat-trilogie” word in 1992 met die CNA Debuutprys en die Rapportprys bekroon en in 1994 saam met “Trits” ook met die Hertzogprys.

“Mirakel” word vir die eerste keer in 1992 by die Nico Malan Arena-teater in Kaapstad opgevoer. Dit is ’n drama binne ’n drama, waarin historiese en mistieke verwysings verweef word in die verhaal van ’n reisende Afrikaanse toneelgeselskap gedurende die depressie van die jare dertig. Die hooffiguur is Danté du Pré, wat oënskynlik op die figuur van die bekende akteur André Huguenet gemodelleer is. Die geselskap beoog om op ’n klein dorpie die Middeleeuse mirakelspel “Elkeman” in ’n verlate kerk op te voer. Hierdie intertekstuele verband met “Elkeman” weerspieël dan die mens in sy konfrontasie met die dood en behandel die temas van afskeid en verganklikheid. Hierin is die kunstenaar die dienaar van die kuns, waarvoor hy ook ellende en armoede sal trotseer. Benewens Danté bestaan die geselskap uit Salomé (die bejaarde aktrise wie se beste dae verby is), Antoine (’n verbitterde oud-musiekonderwyser) en die verliefde paartjie Abel en die swanger Lenie. Anna is ’n plaaslike sakevrou wat kort na hulle aankoms kos vir die spelers bring. Dit blyk later dat sy eintlik Abel se vrou is. Die swanger Lenie sterf kort voor die finale repetisie aan ’n miskraam, waarvoor Anna waarskynlik verantwoordelik is. Anna neem haar plek in en vertolk in die repetisie met groot talent die rol van die Dood teenoor Abel. Hierna stel Anna die voorwaarde dat sy Abel terugkry in ruil vir die aand se optrede. Danté gee toe en verraai so vir Abel, maar ’n mirakel voltrek hom in Abel en hy is steeds bereid om Elkeman te speel teenoor en in teenwoordigheid van die dood. Danté stuur dan vir Anna in ’n slenter weg om haar foto te laat uitstal en terwyl sy weg is, vlug die geselskap om in die veld voort te speel. Hoewel hulle die dood nie kan ontvlug nie, behou hulle wel hulle sieleheil. Ten spyte van die gewigtige tema, weef die dramaturg talle geestige momente in die dialoog in. KRUIK se opvoering van “Mirakel” verower in 1994 vier ENB Vita-toneelpryse, onder meer vir beste nuwe teks.

“Mis” debuteer in 1993 by die Nico Malan Arena-teater in Kaapstad. Die drama se titel verwys na die dieremis waarvan die hoofkarakters ’n lewe maak, asook na die mis van die Rooms-Katolieke Kerk, terwyl die karakters oor die algemeen almal aan misvattings skuldig is en ’n gemis in hulle lewens voel. Dit is ’n moderne mirakelstuk waarin die alledaagse en die magiese verweef word in die verhaal van ’n moeder (Miem) en dogter (Meisie) wat ná die Depressie en kort voor die Tweede Wêreldoorlog oorleef deur boere in die omgewing se mis te verpak. Die afwesige pa is deur die Depressie geknak en nadat hy sy plaas verloor het, bly hy reeds vir sewe jare in stilte bo in die solder. Daar is ’n sirkus in die dorp en die vorige twee jaar het daar in hierdie tyd ’n jong meisie spoorloos verdwyn, elke keer kaalvoet en geklee in haar aannemingsrok. Gertie is ’n oujongnooi onderwyseres wat die aand by die ma en dogter oorbly, bekoor deur die ligte en musiek van die sirkus. Miem is egter openlik gekant teen die immoraliteit en losse sedes wat vir haar deur die sirkus gesimboliseer word. Al drie vroue het ’n intense behoefte aan intimiteit, wat nie in hulle lewens teenwoordig is nie. ’n Blinde polisieman, konstabel Van der Riet, word gestuur om die drie weerlose vroue te beskerm teen die moontlike teenwoordigheid van ’n jongmeisiedief in die dorp. Hy vertel hoe hy as kind sy sig verloor het deur na ’n sonsverduistering te staar. Eindelik word onthul dat die polisieman nie blind is nie en hy word die simboliese verlosser van die jong Meisie wat deur haar ma se bekrompenheid gevange gehou word. Hulle gee hulle in ’n dans oor aan die musiek van die sirkus, waardeur bevryding gesuggereer word, en verdwyn dan. Dwarsdeur is daar egter ’n atmosfeer van die onheilspellende, aangehelp deur die bewustheid van die vorige verdwyning van die jongmeisies. Die polisieman simboliseer ’n narre-Christus as teenvoeter vir die vreesaanjaende God van die afwesige pa. “Mis” word in 1993 deur KRUIK in die Arena-teater opgevoer en dit word landwyd by skole opgevoer wanneer dit in 2009 voorgeskryf word. In 1993 word “Mis” vereer met ’n Fleur du Cap-prys vir die beste nuwe inheemse drama en ook die Dalro Dawie Malan-prys vir die beste nuwe Suid-Afrikaanse toneelstuk.

“Drif” voltooi hierdie tweede dramatiese siklus, waarin die magiese weereens ’n rol speel met die spoke wat in die drif loop en mense wat in die vol rivier verongeluk. Die titel verwys enersyds na ’n fisieke oorgang oor ’n rivier (wat ook as oorgang na ’n ander lewe oor die rivier Styx gelees kan word), terwyl dit andersyds ook verwys na die emosionele passie wat in verskeie karakters verskuil is. Twee ou susters (Hermien en die boggelrug Sussie) woon in die platteland langs die drif en waarsku die mense om nie deur te trek nie, maar gaan haal agterna die lyke wanneer die waarskuwings verontagsaam word. Die susters het egter donker geheime van mislukte liefde en dwase passie, wat onthul word wanneer ’n geheimsinnige towenaar (Maestro) en sy pragtige assistent (Ezmeralda) ’n nag onder die susters se dak deurbring. Hulle is inderwaarheid kwelgeeste uit die verlede wat karakters in die hede treiter. Soos tipies in die Gotiek speel naamgewing as simbool van oorerwing ’n groot rol, met die volksgeloof wat bepaal dat geeste nie tot ruste kan kom voordat hulle doopname uitgespreek word nie. Sussie se naam word nooit genoem nie, maar die drama bereik ’n klimaks wanneer Meisie (wat onder die skuilnaam Ezmeralda paradeer) se regte naam genoem word. “Drif” word in 1994 by die Grahamstadse Kunstefees opgevoer. In 1994 kry dit ’n Fleur du Cap-toekenning as beste nuwe inheemse drama van die jaar en dit verwerf in 1995 sewe Kaapse ENB Vita-teaterpryse, waaronder beste oorspronklike teks. Dit word ook genomineer vir ’n Vita-toekenning as toneelstuk van die jaar en beste produksie van ’n nuwe stuk, terwyl sy op sterkte van hierdie drama ook genomineer word as Suid-Afrikaanse dramaturg van die jaar. Hierdie drie dramas word in “Trits” saamgebundel, wat in 1994 saam met “Vrystaat-trilogie” met die Hertzogprys bekroon word. Die titel “Trits” verwys benewens die drie dramas na die drie elemente wat in die mirakelspel van die Middeleeue verweef is, naamlik die naïewe, die groteske en die wonderbaarlike.

“Drie susters twee” is ’n vervolg op die bekende drama van Anton Tsjechof, wat onder andere geslaagde opvoerings by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees en in Kaapstad beleef. Die gebeure word twintig jaar later geplaas as in Tsjechof se drama en waar laasgenoemde afgesluit het met die troosteloosheid van ’n bestaan op ’n plattelandse dorp in tsaristiese Rusland, is die Bolsjewistiese Rewolusie in De Wet se drama byna voltrek en het almal in Rusland se lewens onherkenbaar verander. Die familie Prozorof het baie van hulle voorregte verloor en moet nou hulle huis deel met ’n familie uit die proletariaat. Aan die einde van Tsjechof se drama het die oudste suster Olga skoolhoof geword en droom sy daarvan om Moskou toe te gaan en met enige man te trou; Masja was met Koelighin getroud en was Wersjinin, ’n generaal in die Wit Leër, se minnares; en Irina, die jongste, se geliefde Tusenbach is gedood in ’n tweegeveg. Hulle broer Andrei is getroud met Natasja en het drome om ’n professor in Moskou te word. Tsjechof se drama het geëindig met die susters se lewens in flarde. In De Wet se drama het Olga haar pos as skoolhoof verloor omdat sy nie die rewolusie ondersteun nie; Masja se man Koelighin het selfmoord gepleeg en nou is sy Marofski, ’n generaal in die Rooi Leër, se minnares; terwyl Irina verlief geraak het op die veel ouer Wersjinin, wat op sy beurt vlerksleep by die jonge Sofja, wat die agtienjarige dogter is van Andrei en Natasja. Van Andrei se drome het niks gekom nie, maar deur die bemiddeling van Marofski beklee hy nou ’n pos as dorpsamptenaar. Masja het wel daarin geslaag om uit die platteland te ontsnap en na Moskou te gaan en die handeling speel af tydens haar besoek. Al drie susters is egter steeds vasgevang in die nagevolge van die verkeerde keuses wat hulle in hulle lewens gemaak het. Op subtiele wyse lewer hierdie drama, wat afspeel na die Bolsjewistiese rewolusie en bewindsverandering, ook kommentaar op eietydse Suid-Afrika, waar die bevoorregte klas wit heersers na die koms van demokrasie ook intussen van die regeringsbeheer afstand moes doen. De Wet slaag goed daarin om die atmosfeer van Tsjechof se styl te behou, met ’n bedrieglik kalm oppervlak wat soms net rimpelings wys van die menslike struweling wat daaragter woed. In 1997 ontvang “Drie susters twee” die Hertzogprys en in hierdie jaar word hierdie drama ook bekroon met vier Fleur du Cap-toekennings, insluitende vir beste nuwe inheemse dramateks, terwyl dit in 1999 in Gauteng bekroon word met ’n ENB Vita-toekenning vir die beste produksie. Hierdie drama vorm saam met die Engelse “Yelena” en “On the lake” ’n derde dramatiese siklus, waarin Anton Tsjechof se werke as metafoor gebruik is. “

In “Broers” word Tsjechof self ’n karakter saam met sy ouer broer Alexander, waarin ’n nag uit hierdie beroemde skrywer se lewe uitgebeeld word. Hul middelste broer Kolja is pas aan tering dood en die beskonke Alexander wil weet waar Anton, ’n dokter, was toe sy broer hom op sy sterfbed nodig gehad het. Saam beleef hulle die pyn van hulle verlede, ook die verhouding wat Anton jare gelede met Alexander se vrou Natalia gehad het. Natalia is steeds tot Anton aangetrokke en Alexander kyk toe hoe Anton haar toenadering weer afwys, toenadering waarna Alexander met sy hele wese smag. Ten spyte van die verwysings na die werklikheid word die drama ’n universele verkenning van familieverhoudings, veral tussen broers. Hierdie drama debuteer in 2006 by die Aardklop Kunstefees en word hier met die Smeltkroesprys vir beste produksie bekroon.

Die ongepubliseerde “Verleiding” is nog een van haar dramas en word in 2005 by die KKNK en Woordfees op Stellenbosch opgevoer. Die drama speel af in die hede, waar twee vroue se belangstelling in Eugène Marais lei tot ’n verkenning van Marais se onpeilbaarheid. Die drama verloop in konsentriese sirkels om sy geheimsinnigheid oor te bring. Lizelle van Breda, topstudent van professor Letitia de Swart, verdwyn spoorloos. ’n Koevert gerig aan De Swart word op die bedkassie langs die bed gelaat waar Marais op ’n stadium sy stryd teen dwelmverslawing gevoer het. Die inhoud is spesifieke instruksies en persoonlike toespelings rondom Lizelle se navorsing oor Marais. Verleiding, soos in die titel, kom op verskeie vlakke voor. Die jong student het verlief geraak op Marais en word ’n personifikasie van die Deense verpleegster Anna Hansen wat Marais verpleeg het tydens ’n hersteltydperk van sy dwelmverslawing wat hy in sy broer Charlie se huis op Boshoff in die Vrystaat deurgebring het. De Swart voel verplig om die inhoud van die navorsing met belangstellendes te deel en ’n groot deel van die drama is in die vorm van ’n akademiese lesing met skyfies en videomateriaal, veel meer ’n dramatiese monoloog as konvensionele drama. So word feit en fiksie, hede en verlede, werklikheid en illusie op boeiende wyse met mekaar vermeng.

“Blou uur” debuteer in 2008 by die Aardklop Kunstefees in Potchefstroom, waar dit met die AngloGold Ashanti Smeltkroesprys vir beste produksie bekroon word. Die regisseur Marthinus Basson ontvang ook die Aardvarkprys vir grensverskuiwende werk vir die stelontwerp. Dit vertel die verhaal van ’n tante wat onverwags by die verteller se ouma en ma se huis opdaag en dan ’n groot invloed uitoefen op die jong meisie se ontwikkeling. Hoewel daar slegs vrouekarakters in die drama speel, word die gebeure in groot mate oorheers deur die afwesige mans en die vroue se verhoudings met hulle. “Blou uur” se handelingsverloop is vernaamlik ’n uitgebreide, nostalgiese terugflits. In die teenwoordige tyd van die opvoering is die Verteller reeds in haar vyftigerjare. Sy het ’n man ontmoet en is onseker of sy haar in ’n verhouding moet begewe. Sy droom van Aunt Celeste en begin so onthou wat baie jare gelede gebeur het, toe sy nog kind was en as Lizzie bekend gestaan het. Hierdie verwysings na drome en die uitlewing van herinnering maak die handeling magies-realisties. Aunt Celeste was die swartskaap in die gesin as gevolg van haar verhouding met ’n man. Ouma het vertel van Celeste se romanse met Gino en hoe sy hom Italië toe gevolg het. In die verteller se herinnering keer Aunt Celeste dan terug uit die vreemde, waarna sy in haar gebrokenheid vir Gino terug verbeel (gedroom) het. Na ’n nag in die koue buite het sy gesterf terwyl sy droom dat sy ’n werklike, romantiese ontmoeting met hom het. Die einde suggereer dat “Blou uur” nie net Aunt Celeste se verhaal is nie, maar al vier vrouekarakters se verhaal van vergeefse en tragiese maar tog passievolle soeke na ware liefde. Hulle woorde aan die einde gee blyke van die ongesegde aantrekkingskrag wat die teenwoordige (die Verteller se naamlose besoeker) én afwesige mans (Gino en ook Lizzie se pa, Jean) op die vrouekarakters uitoefen, ten spyte van die hartseer moontlikhede wat in sulke verhoudings skuil. Die vervlegting van droom (magiese) en werklikheid (realisme) dra by tot die tragies-komiese aard van die klimaks en afloop. “Blou uur” word ook in 2009 by die KKNK opgevoer, waar dit bekroon word met die toekenning van die beste produksie op die fees.

“Die see” debuteer by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees op Oudtshoorn in 2011. Drie slawevroue (Ou Vrou, die Vrou en Meisie) word in die laaste jare van die Nederlandse bewind aan die Kaap in klam kelderkamers van die Kasteel as houvroue aangehou en tree in interaksie met mekaar. Hulle is almal minnaresse van ’n gesiene man in die ou bedeling en almal het ’n onsekere toekoms noudat die nuwe bestel met die Britse inval van 1795 aangebreek het. Ou Vrou was die man se eerste houvrou en toe sy te oud word, het hy haar vervang met Vrou, vir wie hy pas weens haar ouderdom en tanende skoonheid opsy gestoot het ten gunste van die jong Meisie. In die kerker wag hulle op aandag van die bediendes of hul kaptein, terwyl hulle praat oor hulle vergange skoonheid, die ou dae en hoe hulle lewens was voor hulle ontvoer is vir die kaptein se harem. Die drama is egter meer as slegs ’n historiese verhaal oor die gedeelde lot van drie slawevroue aan die Kaap. Hulle gesamentlike ervarings transendeer hulle indiwidualiteit, sodat hulle uiteindelik drie verskillende fases van dieselfde wese, die slaaf-houvrou, verteenwoordig. Meisie verteenwoordig die sluimerende maagd, simbolies van die betowering van dít wat nog onaangeraak is. Die Vrou, die volgende groeifase in ’n vrou se lewe, simboliseer groei, vrugbaarheid en vervulling. Ten laaste is daar die fase van Ou Vrou, simbolies van kennis, wysheid en ook aftakeling en die dood. Die titel van “Die see”, met die branders wat aanhoudend teen die mure van die kelder slaan en met nostalgie deur die vroue onthou word, verwys na Jung se kollektiewe onderbewussyn, waar die mens ewig aan die voorgeslagte verbind is. Die drie vroue word dus aspekte of argetipes wat saam die self vorm. Die kelder is dan ’n vertrek wat tradisioneel die argetipe is van die persoonlike onderbewuste. Deur middel van ’n wedergeboorte kan die self dan weer terugkeer tot die geheel, iets wat aan die einde wel gebeur wanneer die Ou Vrou oënskynlik sterf en dan weer in die arms van die Meisie (die argetipiese simbool van wedergeboorte) haar bewussyn herwin.

Dramas in Engels

Sy skryf ook etlike dramas in Engels. Haar eerste ernstige geskrif is “Heathcliff and the dancing bear”, na aanleiding van die beroemde roman van Emily Brontë. Die drama se tema is Heathcliff se jeug voordat hy op Wuthering Heights aangekom het. Sy verwerk hierdie drama en tema later verder in die ongepubliseerde “Heathcliff goes home”, wat sy in 2007 as drama met die Rhodes studente opvoer. “In a different light” word in 1988 in die Markteater in Johannesburg opgevoer en fokus op die verhoudings tussen twee susters en hulle mans, wat mekaar weer na tien jaar sien. Die stuk behandel die intense perspektiefverskuiwings wat in menslike kommunikasie plaasvind, die chaotiese verstrengeling in mekaar se psiges en hoe mense se persoonlikhede verander afhangende van die mense met wie hulle te doen kry. Dit lewer ook kommentaar op ’n deurmekaar verlede. “A worm in the bud” (wat in 1990 aan haar ’n Vita-nominasie as dramaturg van die jaar besorg) word in 1990 by die randfees van die Grahamstadse Kunstefees opgevoer. Hierin word twee Victoriaanse susters, Emma en Katy Bennett, se briewewisseling uitgebeeld. Emma kom na Suid-Afrika om die Boere se vroue en kinders ná die Anglo-Boereoorlog te help en beland as goewernante op ’n boer se Karooplaas. Na Emma se dood raak Katy bewus van haar suster se diepste verlangens en isolasie wanneer sy haar weggesteekte dagboek opspoor. Katy gee dan ’n gedenklesing oor Emma waarin sy die inhoud van die briewe en dagboek gebruik om van haar suster se ervarings te vertel. Hierdeur word gedemonstreer hoe min ’n verfynde en preutse Victoriaanse vrou, wat haar eie seksualiteit onderdruk, die harde werklikheid van ’n Suid-Afrikaanse boereplaas kan verwerk en hanteer. Die drama word later verwerk en as “Fever” gepubliseer.

“Yelena” sluit aan by Anton Tsjechof se “Oom Wanja” en kan as ’n opvolg van hierdie drama beskou word, hoewel dit selfstandig is en apart van Tsjechof se drama beoordeel kan word. Dit speel af agt jaar na die gebeure in “Oom Wanja”, met die susters Yelena en Sonia as hoofkarakters. Yelena het tering en het intussen ook ’n weduwee geword en Sonia en Astrof is intussen getroud, maar die ander karakters se agtergronde het min verander. Vanya is steeds verlief op Yelena en sy het op haar beurt ’n daadwerklike invloed op die ander se lewens. Hierdie drama fokus veral op die karakters se innerlike belewing, wat in hulle desperate soeke na vervulling die buitewêreld aan hulle laat verbygaan. “Yelena” word in 1998 by die Grahamstadse Kunstefees opgevoer en kry in daardie jaar die Vita-toekenning as beste nuwe dramateks. In 2001 volg “On the lake”, ’n dansdrama wat gebaseer is op “Die seemeeu” van Tsjechof. Soos die titel aandui, is die meer by Nina se tuisdorp ’n sentrale metafoor van die stuk se atmosfeer en verbeelding. In “Drie susters twee” is daar ’n uitbreiding van gebeure en karakters, terwyl daar in hierdie stuk eerder sprake is van ’n terugblik na gebeure en bespiegeling oor karakters in ’n teks wat veel meer vrae as antwoorde bied. Die drie vroue in hierdie drama is die susters Nina, Pollina en Arkadina, wie se lewens steeds grootliks beïnvloed word deur hulle verlangens, verwyte en herinnerings van die afwesige karakter Kostia, wat tien jaar gelede selfdood is. “Drie susters twee”, “Yelena” en “On the lake” kan beskou word as ’n Russiese trilogie en word as sulks in Engels gepubliseer, naamlik “A Russian trilogy: Three sisters two, Yelena and On the lake”.

In 2004 skryf sy in opdrag van Rhodes-Universiteit die drama “Breathing in” vir die universiteit se eeufees. Hierdie Gotiese drama debuteer by die Grahamstadse Kunstefees, waarna dit ook in die Baxter teater in Kaapstad opgevoer word. Die drama is verwant aan “Nag, generaal”, aangesien dit dieselfde generaal met dieselfde wond in dieselfde stal is. Daar is ook ’n adjudant met ’n ander naam, maar daar eindig die ooreenkomste. Die oorlog is hier slegs ’n raamwerk en die gebeure kan hulle enige tyd op enige plek afspeel, aangesien dit nie gaan oor die werklikheid nie, maar om ’n botsing tussen twee wêrelde, die magiese en die letterlike. Hierin soek die dominerende ma letterlik bloed om haar tenger dogter se lewe te verleng en draai die intrige om naglopers en vampiere. Hierdie drama verower in 2005 ’n Fleur du Cap-toekenning as beste nuwe inheemse drama. Die drama “Concealment” het (soos “A worm in the bud”) die Engelse koloniale Suid-Afrika van die negentiende eeu as agtergrond, met die hoogs konserwatiewe patriargale gemeenskap wat die vrouekarakters se seksualiteit verdring. Amy en haar vader reis van Engeland om Amy se suster May (’n anagram van Amy en in die drama verteenwoordigend van ’n keersy van haar en die wêreld en gemeenskap wat sy verteenwoordig) terug te neem huis toe nadat haar sendelingman John kort gelede aan hitte-uitputting oorlede is. Tot hulle ontsteltenis vind hulle May sonder enige hartseer, met haar uiterlike wat onversorg is en haar velkleur wat baie verdonker het om in te pas by die plaaslike omgewing. May weier om terug te keer Engeland toe en verkies om haar tyd deur te bring in die natuurlike skoonheid van haar maanlig verligte tuin. Dit word duidelik dat daar ’n seksuele verhouding tussen May en die swart tuinier Samuel is, en ernstige vrae oor die omstandighede rondom haar man se skielike dood kom aan die lig. Die komplekse verhouding tussen die verskillende omgewings (Europa teenoor Afrika) en die moraliteit en seksualiteit in die verskillende gemeenskappe verdiep verder wanneer May onthul dat haar vader haar seksueel gemolesteer het toe sy klein was.

Reza is ’n aktiewe medewerker aan verskeie produksies van Gary Gordon se Physical Theatre Company en is byvoorbeeld verantwoordelik vir die teks van sy dansdrama “The unspeakable story”, wat aanvanklik in 1994 opgevoer is.  Hierdie stuk handel oor die invloed wat die selfdood van Regina Magritte op haar beroemde kunstenaarseun se lewe en werk uitgeoefen het. ’n Opvoering hiervan verower ’n Vita-toekenning vir “Best collaborative work”. “Lilith” is ’n kort dansdrama van sowat twaalf minute in drie bewegings, wat as onderdeel van “SFW Autographs on tour” in 1998 in Grahamstad opgevoer word. Hierdie drama kombineer ’n kontemporêre weergawe van die mite van Lilith met dans. Vir die dansdrama “Bessie’s head” skryf sy beide die teks en lirieke. Soos die titel aandui, is dit ’n ondersoek na die impak wat apartheid gehad het op die emosionele welstand van die skrywer Bessie Head. Sy is in 1937 gebore as kind van ’n swart man en wit vrou en word later van haar ma weggeneem, waarna sy haar toevlug tot drank neem. Desondanks word sy internasionaal bekend as skrywer.

Haar werk word wyd vertaal en opgevoer in onder andere die Verenigde State van Amerika, die Verenigde Koninkryk, die Tsjeggiese Republiek, Holland, Australië en regdeur Europa. “Diepe grond” word as “Deep ground” in 1990 deur die Universiteit van Suid-Kalifornië en die professionele teater in Los Angeles opgevoer en dit word as “African Gothic” in Januarie 2005 in Hollywood opgevoer. Dit beleef ook ’n produksie in Sydney in Australië in 2003. “Broers” word as “The brothers” gepubliseer en “Drif” word vertaal en in 1996 as “Drift” en in 2003 as “Crossing” by die Grahamstadse Kunstefees opgevoer. Dit is egter eers vanaf 2000 dat Reza waarlik haar stempel ook internasionaal afdruk. ’n Verhoogproduksie van “Drif” (“Crossing”) het in 2001 in Hammersmith, Engeland op die planke verskyn en afsonderlike produksies van “Missing” en “Miracle” is vir April en Mei 2001 in Engeland beplan. “Three sisters two” is op BBC Radio uitgesaai en in Maart 2001 op BBC World Service, terwyl dit ook in Nederland opgevoer is. Vertalings van haar werk word opgevoer in België, Frankryk, Italië, Hongarye, Spanje en Japan. “Plays One: Missing, Crossing and Miracle”, “Plays Two: African Gothic, Good heavens, Breathing in”, “A Russian trilogy: Three sisters two, Yelena and On the lake”, “The brothers” en “Two plays: Concealment and Fever” is almal alreeds deur die Britse uitgewer Oberon in Londen gepubliseer. In Februarie 2009 is Reza se stuk “Three Sisters two” deur die Koreaanse teatergroep Changpa in die Arko Arts Theatre in Seoel op die planke gebring. In 2010 word die Engelse vertaling van “Mirakel” (“Miracle”) in die Leicester Square-teater in Londen opgevoer, met die bekende Britse aktrise Susannah York in die hoofrol. Hierdie produksie kry goeie resensies in die Britse pers.

Benewens die skryf van dramas en toneelspeel, is sy ook aktief as regisseur van opvoerings en behartig die regie van onder andere “The crucible” van Arthur Miller, “Ghost Sonata” van August Strindberg en “Die kersieboord” van Anton Tsjechof.

Prosa

Met die novelle “Stil Mathilda” maak De Wet haar prosadebuut, waar die gebeure in die verlede op die platteland afspeel. Hierin word die kleindorpse versmoring uitgebeeld, met feitlik al die argetipiese karakters wat mens in sulke dorpies kry. Daar is die ondernemer, die kleremaakster wat vir al die vroue in die dorp klere maak en die lustige wewenaar op soek na ’n jong blaar. Mathilda is die kleindogter van die begrafnisondernemer Gerhardus Bam, wie se vrou Alida saam met ’n sirkuswerker weggeloop het. Alida se dogter het ook weggeloop en haar man en haar kind Mathilda net so gelos. Gerhardus sluit haar dus toe om te verhoed dat sy ook wegloop. Soos die titel aandui swyg Mathilda geheel en al en openbaar sy nie haar innerlike in dialoog nie – haar daad van verset is dan om ook om toe te gee aan ’n onweerstaanbare drang na vryheid en vervulling  en ook pad te gee. Sy keer egter terug, trou en het ’n dogter, Madelein, net om weer pad te gee. Madelein bly agter, maar haar afwesige ma behou sterk invloed oor haar. Madelein oorkom haar eie gevoel van stagnasie deur die verhaal van die familie te skryf na aanleiding van die oorgelewerde dokumentasie van die vorige geslagte. Hierdie novelle is in 1996 op die kortlys vir die toekenning van die Ou Mutual-prys vir ’n debuutwerk.

Eerbewyse en toekennings

In 1998 word Reza aangewys as een van die oud-Kovsies van die jaar. Sy is een van drie Suid-Afrikaanse dramaturge wat in 1996 na ’n internasionale dramakongres genooi word om van hulle werk voor te lees. Die Hoër Meisieskool Oranje stel in 2007 die Reza de Wet-toneelfees in om aan tieners die geleentheid te bied om die professionele verhoog te beleef. Vanaf 2009 is hierdie fees deel van die Volksblad-Kunstefees. In 2009 word sy by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees vereer met ’n Afrikaans Onbeperk-toekenning vir Vernuwende Denke. In April 2013 vereer die Rhodes-Universiteit se Dramadepartement haar met ’n huldeblyk-opvoering getitel “Drifting”, terwyl ander universiteite haar ook op soortgelyke wyse huldig. Rhodes-universiteit stel ook ’n beursfonds met haar naam in om haar nalatenskap te herdenk. Sy verower in totaal meer toekennings as enige ander Suid-Afrikaanse dramaturg, terwyl opvoerings van haar dramas meer as veertig toekennings ontvang. Haar dramas word onder andere vertaal in Engels, Pools, Spaans, Italiaans, Grieks, Tsjeggies, Frans, Duits, Nederlands en Filippyns.

Publikasies

Afrikaans

Jaar	Naam van publikasie
1986	Diepe grond
1991	Vrystaat-trilogie
1993	Trits
1995	Stil Mathilda
1996	Drie susters twee
2009	Blou uur
2011	Die see

Engels

Jaar	Naam van publikasie
2000	Plays One: Missing; Crossing: Miracle
2002	Russian trilogy: Three sisters two, Yelena, On the lake
2005	Plays Two: African Gothic; Good heavens; Breathing in
2006	The brothers
2007	Two plays: Concealment; Fever

Bronne

Boeke

• Brink, André P. “Aspekte van die nuwe drama” Academica Pretoria en Kaapstad Tweede hersiene uitgawe 1986
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006
• Van Zyl, Dorothea “Reza de Wet (1953-)” in Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006

Tydskrifte en koerante

• Aucamp, Hennie “So lyk die Boere se gotiek” “Rapport” 7 Maart 2010
• Boekkooi, Paul “Reza de Wet maak geskiedenis” “Beeld” 24 Junie 1997
• Booyens, Hannelie “Lewende legendes: Reza de Wet” “Plus” 24 September 1999
• Brümmer, Willemien “Die vrou wat al lánkal leef” “By” 26 Maart 2011
• Burger, Kobus “Reza se geraamtes uit die kas” “Plus” 14 Oktober 2008
• Coetzee-Malan, Marietjie “Skryf was ‘soos ’n soort aptyt, amper fisiek’” “Beeld” 3 Februarie 2012
• De Villiers, Riaan “Bedorwe idille” “De Suid-Afrikaan” Herfs 1987
• Le Roux, André “Die Boere in ’n koeistal” “Die Burger” 5 Augustus 1987
• Nieuwoudt, Una “Reza vasgevang in verhoogwêreld se mistiek” “Vroue-Burger” 16 Maart 1994
• Rousseau, Leon “Haar gekrenkte skedonk neem toe eie lewe…” “Rapport” 5 Februarie 2012
• Stehle, Rudolf “Liefde verlaat, kanse verbrou” “Beeld” 10 Junie 2014
• Van Biljon, Madeleine “Stille waters, diepe grond” “Die Burger” 18 Mei 1994
• Van Nierop, Leon “Akteurs trek dalk die wa deur die drif” “Rapport” 21 Julie 2013

Internet

• Basson, Marthinus Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2012/02/03/SK/14/hulde4.html Geargiveer 1 September 2012 op Wayback Machine
• Boekkooi, Paul Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1997/06/26/4/10.html
• Borma, Gabriël Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1997/04/19/4/19.html Geargiveer 1 September 2012 op Wayback Machine
• Brümmer, Willemien Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2011/03/26/BJ/4/Reza-BV.html Geargiveer 1 September 2012 op Wayback Machine
• Burger, Kobus Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2008/10/15/VB/18/dewet_1412.html Geargiveer 1 September 2012 op Wayback Machine
• Coetzee, Corné Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2011/10/04/Z3/6/ccAardReza.html Geargiveer 1 September 2012 op Wayback Machine
• Coetzee-Malan, Marietjie Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2012/02/03/SK/14/huldereza.html
• Erasmus, Elfra Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1994/04/25/4/10.html
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 24 Februarie 2012: www.litnet.co.za
• Malan, Marlene Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2012/01/30/RH/10/mmreza.html
• Norval, Roline Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1991/05/20/2/14.html Geargiveer 1 September 2012 op Wayback Machine
• Norval, Roline Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1997/03/27/5/7.html
• Rautenbach, Elmari Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2012/01/28/SK/1/ERRezat.html Geargiveer 1 September 2012 op Wayback Machine
• Rousseau, Leon Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2012/02/05/R2/VI/5febrezadewet.html
• Swartz, Lize Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2011/04/04/SK/2/KKNKlsrezadewet.html Geargiveer 1 September 2012 op Wayback Machine
• Van Huyssteen, Betta Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2012/01/31/VB/7/bvhrezadewet.html
• Van Zyl, Dorothea Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2004/07/06/KA/04/04.html