Wikipedia

Tunisië

Tunisië (Arabies: تونس, Tūnis, luister (hulp·inligting); Berber: ⵜⵓⵏⴻⵙ; Frans: Tunisie), amptelik die Republiek Tunisië (Arabies: الجمهورية التونسية, al-Jumhūrīya at-Tūnisīya, luister (hulp·inligting); Berber: ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵏ ⵜⵓⵏⴻⵙ), is 'n republiek geleë aan die kus van Noord-Afrika langs die Middellandse See in die Magreb-streek. Dit is die mees oostelike en ook die kleinste van die nasies langs die Atlasgebergte, en begrens Algerië aan die weste, en Libië aan die suide en ooste. Tunisië word as die enigste volledige demokrasie van die Arabiese wêreld beskou.[9]

Republiek Tunisië
الجمهورية التونسية
al-Jumhūrīyah at-Tūnisīyah (Arabies)
Vlag van Tunisië Wapen van Tunisië
Vlag Wapen
Nasionale leuse: حرية، كرامة، عدالة، نظام
Ḥurrīyah, Karāma, 'Adālah, Niẓām[1]
(Arabies vir: "Vryheid, waardigheid, geregtigheid en orde")
Volkslied: حماة الحمى
Humat al-Hima
(Arabies vir: "Verdedigers van die Vaderland")
Ligging van Tunisië
Hoofstad Tunis

36°50′N 10°9′O / 36.833°N 10.150°O / 36.833; 10.150

Grootste stad Tunis
Amptelike tale Arabies[1]
Regering Unitêre semi-presidensiële
grondwetlike republiek[2][3]
Kais Saied
Kamel Madouri
Onafhanklikheid
Vorming
• Antieke Kartago
• Africa Proconsularis
• Vandaalse Ryk
• Exarchaat Kartago
• Aghlabide-dinastie
• Fatimidiese Kalifaat
• Ziride-dinastie
• Hafside-dinastie
• Husainid-dinastie
• Koninkryk
• Republiek
• Rewolusiedag
• Huidige grondwet

814 v.C.
146 v.C.
435
591
800
909
972
1207
15 Julie 1705
20 Maart 1956
25 Julie 1957
14 Januarie 2011
28 Augustus 2022
Oppervlakte
 - Totaal
 
 - Water (%) 		 
163 610[4] km2  (93ste)
63 170 myl2
5,04
Bevolking
 - 2024-skatting
 - Digtheid 		 
12 048 847[4] (81ste)
73,6 / km2 (144ste)
190,7 / myl2
BBP (KKP)
 - Totaal
 - Per capita 		2024-skatting

$168,315 miljard[5] (82ste)
$13 645[5] (113de)

BBP (nominaal)
 - Totaal
 - Per capita 		2024-skatting

$54,708 miljard[5] (92ste)
$4 435[5] (129ste)

MOI (2022) 0,732[6] (101ste)  –  hoog
Gini (2021) 33,7[7] –  medium
Geldeenheid Dinar (TND)
Tydsone
 - Somertyd 		MET (UTC+1)
nie toegepas nie (UTC+1)
Internet-TLD .tn, تونس.[8]
Skakelkode +216

Veertig persent van die land bestaan uit die Saharawoestyn, met die res wat bestaan uit redelike vrugbare grond, wat maklik bereikbaar is vanaf die kus. Beide faktore het 'n prominente rol gespeel in antieke tye, eerste betreffende die Fenisiese stad Kartago, en later as die provinsie Afrika in die Romeinse Ryk, het dit bekend geword as die broodmandjie van die Romeinse Ryk. Daar word beweer dat die naam Tunis ontstaan het uit Berber, met die betekenis van óf 'n geografiese prominensie, óf "om te oornag".

Etimologie

wysig

Die naam "Tunisië" is afgelei van Tunis; 'n stedelike sentrum en die huidige hoofstad van Tunisië. Die huide vorm van die naam, met sy Latynse agtervoegsel -ia, het van die Franse Tunisie ontwikkel,[10] op sy beurt algemeen geassosieer met die Berberse wortel ⵜⵏⵙ, tns, letterlik "om neer te lê" of "oorkamp".[11] Dit word soms ook met die Poeniese godin Tanith (aka Tunit) geassosieer,[10][12] die antieke stad Tynes.[13][14]

Die Franse afgeleide Tunisie is in enkele Europese tale met geringe aanpassings aangeneem, met 'n kenmerkende naam om na die land te verwys. Ander tale het onbeïnvloed gebly, soos Russies Туни́с (Tunís) en Spaans Túnez. In hierdie gevalle word dieselfde naam vir beide land en stad gebruik, nes in Arabies تونس, en slegs deur konteks kan 'n mens die verskil sien.[10]

Voor Tunisië was die naam van die gebied Ifriqiya of Africa, wat die hedendaagse naam van die kontinent Afrika geword het.

Algemene gegewens

wysig

Tunisië lê in Noord-Afrika aan die oostelike rand van die Maghreb, waarvan dit met ’n oppervlakte van 163 610 km² die kleinste land is. Die land is tussen die olieryke buurlande van Algerië en Libië geleë en het 'n kusstrook van meer as 1 000 km lank.

Die belangrikste geografiese teenstellinge in die land is die tussen die vogtige, relatief bergagtige noorde, die semi-droë laagvlakte in die sentrale gebied en die droë Sahara in die suide. Die noordelike deel van Tunisië, die Tunisiese Dorsale of Chaîne Dorsale, word deur die oostelike uitlopers van die Atlasgebergte, die Noordelike- en die Hoë Tell bepaal.

Die Noordelike Tell bestaan uit die Mogodberge aan die kus en die Kroumirieberge suid daarvan. Die reekse is 'n voortsetting van die Algerynse Tell-Atlasgebergte, met 'n hoogte van tussen 300 en 600 m en bestaan hoofsaaklik uit sandsteen. Die Hoë Tell, met Djabal Chambi (1 544 m; die hoogste berg in die land) en die Tebessaberge, vorm 'n voortsetting van die Algerynse Sahara-atlas en bestaan grotendeels uit sand- en kalksteen.

Tussen die Noordelike- en Hoë Tell lê die vrugbare vallei van die Medjerdarivier, die enigste standhoudende rivier in die land. Die ander riviere het net water nadat dit gereën het. Die berggebied word deur uitgestrekte vlaktes omring, wat in die suide die oorgang na die Sahara vorm en in die ooste tot aan die kus van die Middellandse See strek.

In die oostelike deel van die Chaîne Dorsale lê die Hoë Steppe. Dit is komvormige valleie, wat deur lae, boomlose heuwels omring word. Nog verder na die ooste strek die Lae Steppe hom uit, waarin droë riviere (wadi's) in 'n soutmeer uitmond. Die vlakte in die suide bestaan uit 'n laagte, die Nefzaoua, wat deur soutmere of die sogenaamde chotts gekenmerk word. Die grootste hiervan, Chot Dzjerid, lê 16 m onder seespieël en is altyd met 'n soutkors bedek.

Geskiedenis

wysig

Met die begin van dateerde geskiedenis, is Tunisië bewoon deur Berberstamme. Fenisiërs het reeds aan die begin van die 10de eeu v.C. die kus bewoon. In die 6de eeu v.C. het Kartago opgekom as 'n dominante fors in die gebied rondom die Middellandse See, maar is oorwin en verpletter deur Rome in die 2de eeu v.C., en die streek het as die broodmandjie van Rome gedien.

Die gebied was ook in die besit van die Vandale (5de eeu n.C.) en die Bisantynse Ryk (6de eeu). In die 7de eeu is dit verslaan deur Arabiese Moslems, wat Al Qayrawan gestig het. Daaropvolgende Islamitiese dinastieë het die gebied regeer, onderbreek deur Berberopstande. Die bewind van die Aghlabide (9de eeu) en die van die Ziride (van 972), Berbervolgeling van die Fatimiede, was veral voorspoedig.

Nadat die Ziride die Fatimiede in Kaïro in (1050) vertoorn het, het die laasgenoemde die Banu Hilal ingestuur om Tunisië te verwoes. Die kusgebiede is kortstondig deur die Normandiërs van Sisilië in die 12de eeu n.C beset. In 1159 is Tunisië verower deur die Almoravide van Marokko. Hulle is opgevolg deur die Berberse Hafsiede (ongeveer 1230–1574) en Tunisië het onder hulle bewind floreer.

In die laaste jare van die Hafsiede het Spanje baie van die stede aan die kus oorgeneem, maar is later weer teruggewen vir Islam deur die Ottomaanse Ryk onder die Turkse regeerders, die Beys, het Tunisië virtuele onafhanklikheid bekom. Die Hussein-dinastie van Beys, wat ontstaan het in 1705 het gehou tot in 1957. In die laat 16de eeu het die kusgebiede 'n vesting geword vir seerowers. Tunisië is 'n Franse protektoraat gemaak op 12 Mei 1881 en het daarna in 1956 onafhanklik geword.

  •  
    Die ruïnes van Antoninus Pius se badhuis, een van die indrukwekkende openbare geboue van Romeinse Kartago
  •  
    Tunisiese muntstukke
  •  
    Tunisiese vlag onder die Hafsiede, ongeveer 1375
  •  
    Vlag van die Franse protektoraat van Tunisië
  •  
    Vlag van Tunisië (1959–1999)

Politiek

wysig
 
Kais Saied, die huidige president van Tunisië

Tunisië is 'n republiek met 'n baie sterk presidensiële stelsel.

Die voormalige president Zine El Abidine Ben Ali het vanaf 1987 tot 2011 die amp beklee toe hy van Habib Bourguiba ontslae geraak het, hy was weer op sy beurt die President vanaf Tunisië se onafhanklikheid van Frankryk in 1956. Die regerende party, die Demokratiese Grondwetlike Aksie (RCD), was die enigste wettige party vir 25 jaar – toe dit bekend was as die Sosialistiese Destouriese Party (PSD) – en dit domineer nog die politieke sfeer van die land.

Die President word verkies vir vyfjaar termyne — met geen werklike opposisie nie — en wys dan 'n eerste minister en kabinet aan, wat 'n rol speel in die uitvoering van beleid speel. Streek-goewerneurs en plaaslike administrateurs word ook aangewys deur die sentrale regering; meestal konsultatiewe burgemeesters en stadsraadlede word verkies.

Daar is 'n enkele wetgewende liggaam, die Kamer van Adjunkte, met 182 setels, waarvan 20% gereserveer is vir die opposisie. Dit speel 'n toenemende rol as 'n arena vir debatvoering oor nasionale beleid, maar geen nuwe wetgewing het al ooit daaruit gekom nie en dit voer omtrent te alle tye wetgewing deur soos dit aangebied word deur die uitvoerende komitee, met slegs klein veranderings aangebring.

Die Regstelsel is grotendeels onafhanklik, maar gehoorsaam uitvoerende direksie, veral in politieke sake. Die weermag is professioneel en speel nie 'n rol in die politiek nie. Daar is tans ses wettige opposisie partye.

Geografie

wysig

Tunisië is in Noord-Afrika, tussen die Middellandse See in die noorde en die Saharawoestyn in die suide en tussen Algerië en Libië geleë. Groot dele van die land is halfwoestyn en woestyn. Daar is berge in die noorde. Die klimaat is gematigd en mediterreens in die noorde, met gematigde, reënerige winters en warm en droë somers.

  •  
    Nasa-Satellietbeeld van Tunisië
  •  
    Kaart van Tunisië
  •  
    Klimaatsones in Tunisië volgens die Köppen-klimaatklassifikasie
  •  
    Kelibya
  •  
    Nabeul
  •  
    Tunis
  •  
    Uitsig op palmeraie van Tozeur, Tunisië, met 'n werker op die dadelpalm
  •  
    'n Voël in Tunisië

Ekonomie

wysig
 
Tradisionele Tunisiese brood word gemaak

Tunisië het 'n diverse ekonomie, met belangrike landbou-, mynbou-, energie-, toerisme- en vervaardigingsektore. Regeringsbeheer van ekonomiese sake, terwyl nog baie streng, het minder geword oor die laaste dekade met toenemende privatisering, vereenvoudiging van belastingstrukture en 'n verstandige aanslag op skuld.

Ware groei het 'n gemiddeld van 5% getoon in die 1990's, en inflasie neem af. Groei in toerisme en toenemende handel is sleutelelemente in hierdie bestendige groei. Tunisië se samewerkende ooreenkoms met die Europese Unie (EU) het in werking getree op 1 Maart 1998, en is die eerste ooreenkoms van so aard wat in werking tree tussen die EU en 'n mediterreense land.

Onder die ooreenkoms sal Tunisië stelselmatig struikelblokke vir handel met die EU uit die weg ruim oor die volgende dekade. Verdere privatisering, verdere verligting van beperkende beleggingsbeleid om buitelandse belegging aan te moedig, en verbeteringe in die effektiwiteit van die regering is maar van die uitdagings wat die land die hoof sal moet bied. Handel tussen Tunisië en die EU is in 2008 vergemaklik nadat alle doeaneheffings op nywerheidsprodukte afgeskaf is. 'n Vryehandelsooreenkoms is tans in voorbereiding.

Demografie

wysig
 
'n Kerk in Tunis
 
Medina-toring Sousse

Hedendaagse Tunisiërs is afstammelinge van die inheemse Berbers en van talle beskawings wat die gebied binnegeval het, of na migreer het, en is geassimileer in die bevolking oor die millenia heen, soos die Fenisiërs.[15]

Opgetekende geskiedenis in Tunisië begin met die aankoms van die Feniciërs, wat Kartago en ander nedersettings van Noord-Afrika laat ontstaan het in die 8ste eeu v.C. Kartago het 'n groot seemag geword, en het in konflik met die Romeinse Ryk gekom, betreffende die beheer van die Middellandse See, totdat hulle verslaan en gevange geneem is deur die Romeine in 146 v.C.

Die Romeine het oor Noord-Afrika regeer, en hulself gevestig in die gebied, tot en met die 5de eeu toe die Romeinse Ryk tot 'n val gekom het en Tunisië binnegeval is deur Europese stamme, insluitende die Vandale. Die Islamitiese oorname in die 7de eeu het Tunisië en die samestelling van sy bevolking getransformeer, met opeenvolgende golwe van immigrasie van dwarsoor die Arabiese en Ottomaanse wêreld, insluitende noemenswaardige getalle van Spaanse More en Jode teen die einde van die 15de eeu.

Tunisië het 'n sentra van Arabiese kultuur en opvoeding geword en is geassimileer in die Turkse Ottomaanse Ryk in die 16de eeu. Dit was 'n Franse protektoraat vanaf 1881 tot en met onafhanklikheid in 1956, en behou goeie politieke, ekonomiese, en kulturele bande met Frankryk.

Amper alle Tunisiërs (98% van die bevolking) is Moslems. Daar was 'n Joodse gemeenskap op die suidelike eiland van Djerba vir 2000 jaar, en alhoewel die bevolking aansienlik verminder het, is daar 'n klein oorblywende Joodse bevolking in Tunis wat afstammeling is van dié wat vanuit Spanje gevlug het in die laat 15de eeu (Sefardiese Jode). Daar is geen inheemse Christelike bevolking nie. Klein nomadiese inheemse minderhede is amper geheel en al in die groter bevolking geassimileer.

Opvoeding

wysig

Kolleges en universiteite in Tunisië sluit in:

Verwysings

wysig
  1. ↑ 1,0 1,1 (en) "Tunisia Constitution, Article 4" (PDF). 26 Januarie 2014. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 9 Februarie 2014. Besoek op 10 Februarie 2014.
  2. ↑ (en) Frosini, Justin; Biagi, Francesco (2014). Political and Constitutional Transitions in North Africa: Actors and Factors. Routledge. p. 4. ISBN 978-1-317-59745-2.
  3. ↑ (en) Choudhry, Sujit; Stacey, Richard (2014). "Semi-presidential government in Tunisia and Egypt" (PDF). International Institute for Democracy and Electoral Assistance. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 31 Mei 2020. Besoek op 30 Augustus 2016.{{cite web}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  4. ↑ 4,0 4,1 (en) "Tunisia". Central Intelligence Agency. Besoek op 8 Augustus 2024.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 (en) "Tunisia". Internasionale Monetêre Fonds. April 2024. Besoek op 8 Augustus 2024.
  6. ↑ (en) "Human Development Report 2023/2024" (PDF). United Nations Development Programme. 13 Maart 2024. Besoek op 8 Augustus 2024.
  7. ↑ (en) "Gini Index – Tunisia". Wêreldbank. Besoek op 8 Augustus 2024.
  8. ↑ (en) "Report on the Delegation of تونس". Internet Corporation for Assigned Names and Numbers. 2010. Besoek op 8 Augustus 2024.
  9. ↑ (en) "Tethered by history". The Economist. 14 Augustus 2014. ISSN 0013-0613. Besoek op 8 Augustus 2024.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 (en) Room, Adrian (2006). Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features, and Historic Sites. McFarland. p. 385. ISBN 978-0-7864-2248-7.
  11. ↑ (en) Rossi, Peter M.; White, Wayne Edward (1980). Articles on the Middle East, 1947–1971: A Cumulation of the Bibliographies from the Middle East Journal. Pierian Press, Universiteit van Michigan. p. 132.
  12. ↑ (en) Taylor, Isaac (2008). Names and Their Histories: A Handbook of Historical Geography and Topographical Nomenclature. BiblioBazaar, LLC. p. 281. ISBN 978-0-559-29668-0.
  13. ↑ (en) Houtsma, Martijn Theodoor (1987). E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. Brill. p. 838. ISBN 978-90-04-08265-6.
  14. ↑ (en) Livy, John Yardley; Hoyos, Dexter (2006). Hannibal's War: Books Twenty-one to Thirty. Oxford University Press. p. 705. ISBN 978-0-19-283159-0. en ander wat verband hou met die woord "تؤنس" (anders as تونس) wat 'n werkwoord is en beteken om te sosialiseer en om vriendelik te wees.
  15. ↑ (en) "The NGM Study "Who were the Phoenicians" and the Return of the Phoenicians". Besoek op 8 Augustus 2024.

Bronnelys

wysig

Eksterne skakels

wysig

Regering

wysig

Nuus

wysig

Toerisme

wysig

Ander

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Tunisië&oldid=2690568"